Reshat Sahitaj
MUSA (Daut) HOTI
Shenime, kujtime, perjetime, dokumente -
Prishtine, 2011
Recensente
Hamit Bori^i
Ali Podrimja
Behare Rexhepi - Sahitaj
Redaktor
Begzat Baliu
Faqosja
Berat Batiu
Ballina:
Autori
Prishtine, 2011
Reshat Sahitaj
MUSA (Daut) HOTI
Shenime, kujtime y perjetime y dokumente -
UNIONI I SHKRIMTAREVE
DHE KRITIKEVE SHQIPTARE
PRISHTINE, 2011
GKp liber i dedikohet famifos se oMusa Q^Cetit- cMevlpdes, cMimezes,
QManushaqes, oMartirit, oMelises dhe kujlimit te prinderve qe nuk kurspen as
jeten per lirine e QKeseves dhe geshpes kombetare, si dhe vettszem dhe moterave te
tij. cMihrt/e 006*0, Abdullah 0$6oti, OPsa O06eti, oMe/ihate Q$6eti, QPsuf
Ctf6eti, ®dm C&Celi, Q$6alil C&6eti, GLrwer Q&6eti dhe cMpvete Q$6ati.
A^utori
FAMILJA NE SHENJE KUJTIMI . . .
Babai na i la trashegim vlerat me te shenjta qe ekzistojne:
patriotizmin dhe dashurine e Shqiperise Natyrale.
(Manushaqe Hoti)
Me krenari dhe dashuri te ve<;ante per bashkeshortin, babain, gjyshin
dhe vellaun, me mall te pa pershkrushem, si dhe me dinjitet ju
prezantojme librin mbi veprimtarine atdhetare te Musa Hotit.
Kujtimet e tij fisnike dhe bujare na mbajne sot dhe per gjithmone.
Ai per atdhe burreroje dhe per atdhe flijoi.
Nepermes ketij libri, ju mundesojme ta ndani odisejaden e disa
momenteve te jetes se tij.
Te shkruhet per Musa Hotin, eshte nje pergjegjesi e madhe qe ia
dhame, dhe qe e pranoje me shume kuraje, shoku i tij Reshat Sahitaj.
Njera prej arsyeve qe na inicoi per hartimin e ketij libri eshte
deshira qe te sistemohet veprimtaria e Musa Hotit per brezat e
ardhshem qe te dine veprimtarine kombetare te nje njeriut i cili
kontribuoje ne momentet me vendimtare, me delikate dhe historike si
dhe gjithmone dinte t'i jepte popullit te tij, shpresen e Lirise .
Per admiruesit e tij, Musa Hoti ishte nje mbrojtes guximtar i te
drejtave te shqiptareve si dhe nji personazh i pa nenshtrushem qe
punoi ne menyre sistematike deri ne vdekje per bashkimin e trojeve
shqiptare.
Ai e kishte nje enderr- Lirine. Ai mbylli syte duke e pare te realizuar
vetem pjeserisht endrren e tij. Realizimi komplet i kesaj endrre u
mbetet amanet brezave te ardhshem qe ta realizojne.
Bashkeshorti im me dhuroje nje thesar: nje Yll dhe tri Lule te bukura,
qe jane me te shtrenjte se gdo gje. Nepermes tyre, Musa eshte i gjalle.
(Mevlyde Hoti)
Musa Hoti ne zyren e tij ne Mitrovice 1977
Ne vend te parathenies
KOSOVA ESHTE GJAKU IM
QE NUK FALET
Nje nd'er kushtet qenesore te kosovareve eshte e drejta e
vetevendosjes deri ne shkeputje, duke i perf shire edhe viset
tjera shqiptare ne Maqedoni dhe Mai te Zi
Musa Hoti
Te shkruash per veprimtarite dhe veprimtaret e dalluar, te cilet me
punen e tyre shumevjegare, lane gjurme te pashlyeshme ne historine
tone kombetare, eshte nje pergjegjesi e madhe sa morale, aq edhe
kombetare. Keshtu arsyetoj, kur kujtoj e mendoj per diasporen dhe
veprimtaret e shquar te kombit tone: Vehbi Ibrahimi, Rasim
Zenelaj, Jusuf Gervalla, Kadri Zeka, Bardhosh Gervalla, Enver
Hadri, Musa Hoti e shume te tjere.
I ndergjegjshem se do te kete ndonje lexues qe nuk do te jete ne nje
mendje me mua per radhen e emrave, duke thene se pse une e nisa
me Vehbi Ibrahimin e jo me Jusuf Gervallen; ndonje tjeter do te
shtoje pse e nisa radhen me Vehbi Ibrahimin e jo me Rasim
Zenelajn. Fillimisht e permenda Vehbi Ibrahimin, pasi Vehbiu ishte
viktima e pare, vrare nga Serbia ne Bruksel. Perpara Vehbiut UDB-
ja kishte tentuar ta vriste Rasim Zenelajn, por fati apo mosfati deshti
qe Rasimi te mbetet gjalle, invalid i perjetshem.
Jo rralle ndodh qe deshmoret i klasifikojne apo kualifikojne sipas
grupimeve apo rretheve ideologjike. Keshtu ndodh qe lene ne
harrese ose injoruar ata deshmore te kombit qe, sipas tyre, nuk
paskan qene te organizuar ne grupimet e tyre politiko-ideologjike;
po ashtu edhe ata qe ishin te nje tjeter platforme ideologjike. Nje
pjese e madhe e shqiptareve klasifikimin e deshmoreve e bejne nisur
nga informacionet e mjeteve te' propagandas, te organeve te
ndryshme te shtypit apo te radiotelevizive.
Me ka rastise te degjoj per debate apo te jem i pranishem ne
diskutime emocionale grindje mes shqiptareve per te vleresuar se
cili deshmor (hero) duhet permendur e shenuar i pari, cili i dyti dhe
keshtu me radhe.
Une personalisht kam ndjekur sistemin rendites sipas kronologjise
se ngjarjeve. Bazuar ne ngjarje dihet boterisht se Jusuf Gervalla,
Kadri Zeka dhe Bardhosh Gervalla u vrane me 17 janar 1982,
ndersa Vehbi Ibrahimi u vra 11 tetor 1981.
Armiku asnjehere nuk e ka bere seleksionimin e shqiptareve ne baze
te ngjyrimeve politike apo ideologjike. Ai ka vrare djemte me te
mire te kombit tone, pavaresisht se riles parti apo organizate i
perkisnin. Edhe nje gje dihet se armiqte kurre nuk kane falur dhe
nuk kane harruar individet dhe familjet e atyre qe historikisht kane
qene kunder tyre. Ata kane mbajtur shenime dhe ne momentin, kur u
eshte dhene rasti, ata na kane vrare, duke u perpjekur qe vrasjet t'i
propagandonin si "qerim hesapesh mes shqiptareve". Ata nuk e kane
harruar se babai i Enver Hadrit ishte kunder okupimit te Kosoves
nga Serbia dhe e vrane ne vitin 1941; nuk e harruan se babai i Musa
Hotit ishte i NDSH-se dhe ish i burgosur politik dhe e vrane Musen
ne kohen kur askush nuk do ta besonte se Serbia do hakmerrej per
aktin e Musa Hotit qe kishte bere ne Bruksel me 1981. UDB-ja,
policia sekrete dhe strukturat kriminale te Serbise kane punuar (dhe
punojne) me projekte sekrete inteligjente, duke parapergatitur
alternativa diversioniste per te krijuar opinione goroditese. Ata,
pergjithesisht, vrasjeve te veprimtareve shqiptare u paraprinin me
dezinformime per ngjarjen e pritme. Kjo behej ne menyre
profesionale nga psikologe e sociologe kriminaliste, duke
shfrytezuar per kete qellim hafijet shqiptare.
Mire e dime te gjithe se gdo vrasje, qe ata kane bere, menjehere
eshte perfolur e hedhur ideja dyshuese se ndoshta e ka bere shoku
me i ngushte i viktimes. Ka qarkulluar pikepyetja, bie fjala, si
ndodhi qe Jusufin e vrane, por nuk e vrane filan fistekun, kur ata
gjithnje ishin bashke? Pse e vrane Enver Hadrin e nuk e vrane
filanin qe tash na shet mend se ishte shok me te?! Pas gdo vrasjeje
Sherbimi Sekret i Serbise' ka shkuar aq larg, saqe, permes hafijeve te
veta teper te sofistikuar, ka ndikuar ne familjet e te vrareve, duke
krijuar dyshime per shoket dhe bashkeveprimtaret te kauzes
kombetare; dyshime qe shkonin deri ne akuza te familjareve ndaj
bashkeluftetareve. Trillimet qe beheshin nga "shoket" xheloze nuk
mund te jene aq kredibile, por kur akuzat vinin nga familjaret e
deshmoreve ato ishin te renda dhe ne vend qe te ndikonin ne rritjen
e figures se deshmorit, perkundrazi cenonin statusin e tij. Akuzat e
familjareve ndaj shokut te te birit, te prindit, te vellait te tyre
deshmor kane ndikuar qe mergata shqiptare te per^ahet si dhe
shoket bashkeluftetare te zhgenjehen me qendrimin e
trashegimtareve te shokut te tyre te idealit kombetar, te vrare nga
dora e udbasheve. Keshtu ka ndodhur pas vrasjes se Jusufit, Kadriut
e Bardhoshit; keshtu pas vrasjes se Vehbiut; keshtu pas vrasjes se
Enver Hadrit, dhe, tani ne fund, edhe pas vrasjes se Musa Hotit.
Pse ndodh keshtu? Pse mbillet tere ky konfuzion? Une mendoj se
Sherbimi Sekret i Serbise ka pasur dhe ka plane per te per^are
shqiptaret kudo qe ata jane. Mirepo ketij plani diabolik te Serbise i
kontribuojne dy faktore: a) familjaret naive 2) familjaret ne
bashkepunim me hafijet.
E para ndodh qe familjaret, te pikelluar per vrasjen e djalit, te babait
etj, sapo degjojne thashethemet e rrugeve dhe te ndonje te derguarit
special te sherbimeve sekrete, brehen nga dyshimi qe ua turbullon
mendjet, ua gorodit arsyetimet duke krijuar bindje te rreme. Hafijet
dinake te mirinstruktuara nga specialistet e UDB-se ua perforcojne
idene e tyre diabolike duke ua kujtuar a stisur ndonje problem, qe
ata kane pasur mes shokesh gjate veprimtarive atdhetare. Ka raste,
kur familjaret e deshmorit, qe ka dhene jeten per lirine e Kosoves,
kane vene ne dyshim vepren e rolin e birit te tyre per geshtjen
kombetare. Ne ndonje rast te kesaj natyre familjaret kane qendruar
indiferente ndaj veprimtarise qe djali, burri, babai, vellai i tyre ka
bere per geshtjen kombetare. Ne momentin kur ai eshte vra dhe
populli e ka vleresuar veprimtarine e tij, vetem atehere familjaret e
shohin se sa i madh paska qene njeriu i tyre; vetem atehere ata do ta
gmojne vepren e familjarit te tyre dhe do te' gezojne respektin nga
populli dhe do te habiten se si tere populli po i respektuaka.
Keto, qe po shkruaj jane fakte te perjetuara nga une, pasi i njoh te
gjithe familjaret e deshmoreve me te cilet kishim kontakte te
perhershme.
Dihet se ne te shumten e heres gmaja, djali, vellai apo ndonje
familjar ishte krahperkrah me familjarin e vet ne veprimtarite
kombetare. Nisur nga ky arsyetim, ky tip i familjari deshiron qe
historine ta shkruaj e ashtu sig deshiron ai, duke e shfrytezuar
kredibilitetin e familjarit te tij deshmor, duke injoruar faktet e
pakontestueshme historike te kohes, kur kishte ndodhur ngjarja dhe
ishte zhvilluar veprimtaria. Te tillet do te mbesin mjerane
perjetesisht. Historia nuk shkruhet sipas deshirave e trilleve te
kujtdoqofte, por vetem mbi bazen e fakteve e dokumenteve.
Kategorine e dyte e perbejne familjaret, te cilet e pengonin njeriun e
tyre tani deshmor te merrte pjese ne veprimtari kombetare, gka le te
dyshohet se ata jane pjese e sistemit te sherbimit sekret ose kane
qene nen ndikimin e tyre. Sherbimet sekrete e detyrojne te
deklarohen ashtu sic; u pershtatet armikut. Dihet se armiku
historikisht ka investuar, duke synuar, dhe ne raste te caktuara,
arritur te perfshije ne sherbimet sekrete edhe pjesetare nga familjet e
veprimtareve te dalluar kombetar permes te cileve informohej per
zhvillimet e veprimtarive ilegale kombetare. Dhe dihet se me vone
populli yne u ka besuar atyre qe dhane deshmore. Ne edhe sot jemi
te prirur t'u besojme familjareve qe anetari i tyre ka dhene
kontributin per atdhe. Bota e civilizuar i respekton familjet e
deshmoreve dhe ua jep te gjitha privilegjet, por nuk ua jep edhe
pushtetin, se, po te ndodhte keshtu, askush nuk do behej kryetar i
Amerikes apo Frances. Secili duhet te njohe vetveten, nivelin e
diturive, aftesite, profesionalizmin, respektin qe i behet dhe te
kontribuoje me aq njohuri e dituri sa ka per realitet e veprimtarive
kombetare. Por eshte e palejueshme qe familjare te tille te japin
urdhra se si shkruhet historia e si duhet vepruar kombetarisht, kur
ata nuk kane vepruar kur ishte koha.
Kush ishte Musa Hoti?
I lindur ne familje zejtare ne Mitrovice, i rritur ne skamje si shumica
e familjeve te' varfra kosovare. Qe ne femijeri i edukuar me frymen
kombetare nga rrethi i ngushte familjar e sidomos nga gjysha Nurie
qe ishte mbesa e Shaban Polluzhes, nga babai, Dauti, ish luftetar i
brigades se Shaban Polluzhes dhe pastaj i burgosur politik.
Musa qysh ne femijeri ishte edukuar nga i ati me ndjenjen e
atdhedashurise edhe duke e degjuar babain te fliste per trimerite dhe
luften e bashkeluftetarit Shaban Polluzha. Babai u fliste per metodat,
mynxyrat dhe torturat qe politika shoveniste rankovi^iane ua kishte
bere jo vetem bashkeluftetareve te Shaban Polluzhes, ku kishte bere
pjese edhe ai, Dauti, por mbare popullit shqiptar. Edhe pse asokohe
Musa ishte ende i mitur, fjalet e babait do te linin gjurme te thella ne
mendjen e tij dhe do ta gelikosnin me idene se, pa iu pergjigjur
pushkes me pushke, atdheu nuk glirohej.
I edukuar ne fryme dhe ndergjegje te larte atdhetare, djaloshi Musa
Hoti rritej se bashku me endrrat e tij, ne pabarazimet me te tjeret
dhe ne ambientet tona fshataro-qytetare te qytetit te minatoreve, i
cili po ashtu rritej se bashku me rinine kosovare qe nje dite per keto
endrra larg Kosoves do te jehonte krisma e pushkes se Musas Hotit
per glirimin e ketyre trojeve.
Musa Hoti qysh ne vegjeli u rrethua dhe ushqye me rrefime te
trimerive te ndryshme qe burrat ne ze te Kosoves si daja Demir
Strovci i tregonin neteve te ftohta dimerore. Thelle ne shpirt e kishte
prekur rrefimi i dy vellezerve te gjyshe Nurijes Rexhep dhe
Ramadan Kastrati, te cilet kishin rene deshmore ne luften e
Kolashinit te Ibrit. I ati, Dauti, i rrefente vuajtjet e tij burgjeve
sllave duke ia perseritur refrenin: "Shkaut bese nuk i zihet", qe
Muses iu kishte ngulitur ne koke dhe, sa here qe babai e fillonte
fjalen e pare, Musa e vazhdonte: " ... bese nuk i zihet".
10
Gjyshja Nurije - mbese e Shaban Polluzhes
Ne shkollen fillore, Musa dallohej si
nxenes i shkelqyer dhe ne shpirt kishte
poezine, artin andaj me andje dhe
emocione i recitonte poezite "O moj
Shqiperi! " dhe "Vajtimet e atdheut",
qe ia kishte mesuar gjyshja Nurije dhe
babai. Kujdestari i klases, Sami Raq:a
kishte nje kujdes dhe simpati te'
ve^ante per vogelushin. Samiu, i
ardhur nga Malesia e Gjakoves, kishte
dashuri per nxenesit e tij qe mesonin
se ne ta shihte perspektiven
kombetare.
Ende pa e perfunduar shkollen fillore
ia burgosin babain Dautin, qe ishte anetar i NDSH-se, nen akuzen e
famshme te asaj kohe "Per veprimtari armiqesore kunder popullit
dhe shtetit". Ne meshire te kohes dhe perkujdesjes se fqinjeve Dauti
i la 7 djem e 3 vajza.
11
Nena Naile dhe babai
Dauti ne vitin 1976.
Ne foto: Musa Hoti me babain Dautin
12
Burgosja e babait, bastisjet brutale te' xhandarmerise rankovi^iane,
Musa Hotit do t'i lene gjurme te thella shpirterore qe tere jeten do ta
percjellin dhe do t'i ushqenin urrejtje ndaj pushtuesit.
Brumin kombetar e mori nga bisedat familjare, gjate shkollimit te tij
te mesem e te larte. Por vetedija kombetare iu rrenjos edhe permes
kontakteve me shoket e idealit si dhe leximit e studimit te literatures
se ndaluar te asaj kohe.
Si nxenes i shkolles se mesme ne Mitrovice, Musa i perjetoi
perndjekjet politike qe i beheshin babait te tij, si dhe te disa
profesoreve te shkolles, si Veton Gjika , Mustafa Muni dhe Mustafa
Venhari, te cilet UDB-ja i likuidoi me menyra perfide dhe
makiaveliste; kurse disa te tjere, si Murat Bejten, Latif Berishen,
Ahmet Malokun e Muhamet Kerveshin i torturonte naten dhe i
lironte gjate dites. Keto raste nxenes ve ua rrisnin pakenaqesine dhe
urrejtjen ndaj udbasheve, por, ne te njejten kohe, ndikonin tek ata qe
te ruanin konspiracionin, sidomos lidhur me vepra te ndaluara qe
lexoheshin fshehtas e prej te cilave ngrihej vetedija kombetare.
(^elikosej patriotizmi i moshave rinore sipas mesimeve te simbolit
tone te rezistences Adem Dema^it, po ashtu te shume
bashkeveprimtareve, si Hilmi Rakovica, Ismail Dumoshi, vellezerit
Bedri e Selatin Novosella, Shefqet Jashari e shume te tjere,
veprimtare te devotshem e te gatshem per sakrifica dhe akte me
sublime. Por fatkeqesisht, veprimtare te tille ndodh qe lihen ne
harrese de per^mohen nga "parija" e "baballaret" e kombit. Por
sidoqofte, ata ishin pishtaret e lirise dhe mbeten te tille ne historine e
pashkruar te kombit tone te etshem per liri dhe unitet kombetar.
Musa kujton: ne vitin shkollor 1966/67 u pranova si mesues ne
shkollen tetevjecare "Rilindja " ne Dritan (Dobroshevc) te
Drenasit, duke iu falenderuar drejtorit te guximshem te atehershem
Ymer Dubovcit, ngase ne Mitrovice dhe rrethine nuk vija ne
shprehje per njepunesim adekuat nga biografite familjare.
"Me 27 nentor 1968 me trenin e pasdites u kthyem ne Fushe Kosove
e vazhduam per ne Prishtine me Haxhi Gashin, Enver e Haki
Berishen, Musli Elshanin, Emine Rakovicen, mesuese ne Bardhin e
13
madh (Bellaqevcin e dikurshem) me vellaun e se ciles, me Hilmi
Rakovicen ( deshmor i kombit) isha ne lidhje organizative. Kur
turma e pafund zbriti nga Fakulteti Filozofik, iu bashkengjitem
demonstruesve ne menyre spontane.
Pas vrasjes se Murat Mehmetit (tani deshmor), demonstruesit qe i
prinin manifestimit madhor, fillimisht te' studenteve, iu
bashkengjiten turma nxenesish te shkollave te mesme, punetoret
dhe qytetaret e Prishtines. Ky manifestim mori permasa
gjithepopullore. Demonstruesit, qe i prinin manifestimit te dale nga
kontrolli, thyen te gjitha vitrinat e dyqaneve ne te dy anet e rruges
(tani "Nena Tereze"), rrotulluan makina zyrtare e ndonjera edhe u
dogj.
Ne tri javet e ardheshme, me propozimin e Hilmi Rakovices, u mora
me organizimin e demonstratave qe nga Tetova deri ne Monastir.
Duke punuar me klasat e larta te tetevje^ares "Rilindja", kisha
mundesi te punoj per ngritjen e vetedijes kombetare tek nxenesit qe
per ta ishte nje ABC edukativo-patriotike e nje niveli shume te larte.
Puna ime la mbresa si tek nxenesit, ashtu edhe tek prindit e tyre, te
cilet me perkrahnin.
Kur partiaket e Drenasit ia mesyn shkolles sone per t'i gjykuar
demonstratat e 68-es, u kthyen me bisht nder shale. Nga diskutimet
e arsimtareve dhe kryetarit te Pleqesise, partiaket komuniste m'i
leshuan qente e tyre besnik te pushtetit. Perparesia ime qendronte ne
ate se une punoj a ne Drenas, por isha banor i Mitro vices dhe banoja
ne Prishtine.
Ne Drenas qeveria e asaj kohe me shpalli person te papershtatshem
politikisht. Ne Obiliq, pas nje viti pune, hafijet e UDB-es
raportuan te shefat e tyre dhe, me urdher te Komitetit, me larguan
nga shkolla "Migjeni". Pasi arrita te punesohem ne Mitro vice ne
Qendren Teknike "Boris Kidric/', punetoret e Sigurimit Shteteror si
shqipfolesit me merrnin ne pyetje dhe me torturonin. Pas shume
torturave, qe me benin shqipfolesit e tipit te Faruk Mehmetit dhe
gjakpiresit Zej nullah Shales, u detyrova te largohem perkohesisht
duke patur pervojen qe babai im kishte perjetuar tere ato tortura
barbare te UDB-es, me keshilluan te marr rrugen e mergimit me
14
c/rast iu bashkengjita vellait tim ne Bruksel" (Fejtoni per aktivitetin
kombetar te' Musa Hotit u botua ne "Epoka e Re" 27 janar -2
shkurt 2003, autor R.S.
Musa me nxenesit e shkolles fillore "Rilindja" ne Duboshevc.
Pas punesimit te Muses ne Duboshevc do te shtohen kontaktet me
patriotet me te spikatur te ^eshtjes sone kombetare. Pa asnje fije
dyshimi, shkolla fillore "Rilindja" ne Duboshevc, mund te quhet
gerdhe e patriotizmit. Drejtori i kesaj shkolle, Ymer Duboci, kishte
pasur guxim ta merrte mbi vete barren me te rende te asaj kohe,
duke i punesuar arsimtaret qe ishin aktiviste te geshtjes kombetare,
por te larguar nga shkollat tjera pikerisht per veprimtari kombetare.
Ymer Duboci, ky intelektual i kohes dhe atdhetar i perjetshem, u
ofronte punesim bijve me te shquar te Kosoves si Rrustem Morina,
Fazli Graqevci, Avdyl Lahu, Zeqir Gervalla, Rakip Veseli, Sokol
Meha, Emine Rakovica dhe Musa Hoti. Disa prej ketyre
arsimtareve, nje dite do te bien ne altarin e lirise per te mos vdekur
kurre.
Asgje nuk eshte e rastesishme, as vrasja e ambasadorit jugosllav ne
qender te Brukselit qe Musa Hoti e beri me 4 gusht 1981.
15
Musa Hoti largohet nga Kosova
Pasi e kam marr pergjegjesine per te' shkruar per veprimtarine e
Musa Hotit, deshiroj qe lexuesit te kane sa me shume informacione
rreth jetes dhe veprimtarise se tij atdhetare.
Me se pari eshte e domosdoshme te sqarohen rrethanat qe e
detyruan Musa Hotin te largohet nga Kosova.
Ne shenimet e Musa Hotit, lene ne doreshkrim, del se Musai ishte i
vene ne shenj ester dhe ndiqej nga organet e sistemit te sigurimit
jugosllav. Atij i mbeteshin dy rruge: 15 vjet burg ose arratisja nga
Kosova.?!
Hoti e pershkruan ikjen e tij dhe atmosferen e krijuar ne familje nje
nate para largimit te tij nga Kosova ne fletet e ditarit te tij :
"I detyruar, vendosa te marr rruget e mergimit. Me ngut, shpejt,
brenda disa oresh bera pergatitjet dhe, pasi u pershendeta me te
gjithe anetaret e families, hyra ne taksi. U nisa drejt Prishtines.
Ndalova prane shtepise se vjehrrit. Pasi e bera pagesen, iu afrova
hyrjes, shtypa butonin e ziles, kunati e hapi deren dhe u perqafuam.
Ne sallon atmosfera ishte e vranet, e acaruar,emocionale. Ata ishin
njoftuar per "udhetimin " tim te padeshiruar. Si dhender qe me
kishin , ishin te shqetesuar per fatin e bijes se tyre. Mundohesha te
mbaj qendrim te qete, por cdo tentim ishte artificial dhe i kote.
Shume shpejt biseda rrodhi te gjendja e krijuar, gka na mundonte te
gjitheve, por vecmas mua. Per nje kohe kerkuam ndonje
rrugezgjidhje, por mbeteshin dy rruge: te hyja ne burg per 12-15
vjet dhe njeherit t'iu nenshtrohesha te gjitha llojeve te torturave, qe
vetem sllavet dine t'i perdorin ndaj nesh; ose te merrja boten ne sy
pa asnje cak, por, nga syte kembet. Pasi u binda se biseda sa vinte
behej me e rende, me e paduruar, atehere ua shfaqa mendimin me
zgjidhjet e mundshme. Prane nenes sime kishte zene vend Mimoza e
vogel, dyvjecare e gjysem, qe asgje nuk kuptonte, por edhe fytyra e
saj e kishte marre nje pamje te papermbajtshme qe ia impononte
situata e krijuar e ambientit te vrazhde. Nena mundohej te
16
permbahej, merrej me mbesen e pritur me se 7 vjet, por mendimet
e saj bridhnin krejtesisht te shfrenuara dhe nga mosbesimi ne
qendrueshmerine e vet\ shikimin e mbante te humbur. Edhe shoqja
ime mundohej te permbahej. Ndoshta perpiqej te perfytyronte te
ardhmen tone! I ati filloi te fliste per kohen e qendrimit ne
Gjermani ( i burgosur nga gjermanet - shenimi im) , per vuajtjet ne
Uogoret e ndryshme te luftes dhe deshironte te bente krahasime me
te kaluaren e tij te larget dhe me te ardhmen time te afert, qe per
mua ishin dy pole te kundert. Rralle here perqendrohesha ne bisede,
pasi mendoja se po te bija ne dore te UDB-se, edhe po te me lironin
pas nje muaji, do te me lironin me shendet te krisur njehere e
pergjithmone...!
Kunati i madh, qe rrinte afer meje e theu heshtjen me fjale
inkurajuese, se nukjam as i pari as i fundit ne mergate, se per fillim
do te instalohesha te vllau ne Belgjike dhe me vone do te gjendem si
te gjithe kosovaret tjere, ndoshta edhe me mire, fale aftesive te mia
mendore dhe fizike.
Nderkohe erdhi edhe motra ime e martuar qe m'i solli te hollat e
udhetimit dhe orientimet e fundit te babait plak, si te kaloja kufinin
e Bullgarise. Kurse vjehrra, qe me respektonte si djale te saj,
interesohej per adresen ku do te vendosesha, se pastaj do te niste
per rruge te bijen me Mimozen ( e cila flinte ne prehrin e nenes
sime). Vjehrra tregonte storje nga jeta e saj gjate e kohes se luftes,
kur kishte mbetur e vetmuar, si dhe per kohen e pasluftes, kur burri
saj ishte denuar me 8 vjet burgim te rende, ne lidhje me kerkesen
per flamurin kombetar. I njejti fatpo e ndiqte edhe te bijen.
Naten vone u shperndame ne disa dhoma per te fjetur, por ajo nate
ishte pa gjumeper ate shtepi ne Kodren e Diellit.
Te nesermen u pershendeta, se pari, me nenen, pastaj me te gjithe te
tjeret, me nje gjakftohtesi te imponuar per t'iu dhene kurajo qe
dilte me veshtiresi nga gjoksi im. Mimoza ishte ulur ne shkallet e
hyrjes me koken mes duarve dhe qendronte pa ze. E perqafova dhe i
premtova se une do te kthehesha shpejt, posa te marr Benzine, por
ajo tha: ti nuk do te kthehesh shpejt se po shkon shume larg.
17
Shikimet e ne te mdhejve u kryqezuan nga habia e pergjigjes se saj
te prekshme e therese.
Hyra ne makine dhe vazhdova rrugen, kete rruge qe jam duke e
vazhduar akoma per me se tri vjet dhe gjithehere me duket se ngado
te shkoj me percjellin shikimet e dy familjeve, sikur diten e pare te
rruges se mergimit, qe tani me duket shume e larget, por e
paharruar. Ajo dite ka lene mbresa te medha ne kujtesen time dhe sa
here e sjell ndermend me kaplon nje mall i papershkruar, qe e
perjeton vetem mergimtar..." '.
Ne Bruksely por me mendje e zemer ne Kosove
(monolog)
"Me mundonte fakti qe ne moshen time te detyrohem ti le
lalamtumiren familjees dhe te katandisem ne mergate si shqiptaret e
Stambollit, te detyrohem te mohoj vendin tim aq te dashur per te
shpetuar nje jete. E cfare ishte jeta ime para gjithe atyre peripetive
qe me prisnin , tani qe u bera i huaj?! Vendlindja ime nuk me dha
ate qe kerkoja, e cfare do te pres nga vendi i huaj?!
Me pyetje te tilla me rendohej koka, kurse pergjigjet dot'i perjetojl
Cili eshte fati im dhe fati i shqiptarve qe veprojneper liri?! Nuk kam
pergjigje,sepse me eshte renduar koka nga barra e mergimit, nga
torturat psiqike qe me benin sahanlepiresit ne Mitrovice. Nuk me
hiqen nga mendja kercnimet e tyre. Kercnimet e Faruk Mehmetit
nuk me rendonin sa sharjet e e ndyta te Zene Shales qe per nje dite
perseritehin me se 200 here dhe kend shante se? Nenen e tijl Me
sillej zyra e hetuesise dhe syte nuk me benin drite. Edhe truri i
lodhur me erresohej nga casti ne cast. Tentoja te ruaja
gjakftohtesine me nje qetesi te shtirur, gje qe atyre nuk u
konvenonte. Me temperature te ngritur, kur buzet me kishin zene
ndryshk, e permbaja veten me forcat e fundit. Pyetjeve te tyre,
shpeshhere u pergjigjesha me kunderpyetje. Ata zemroheshin, thua
pelcitnin nga inati. Dhe une e ndjeja veten triumfues dhe krenar, me
18
forca te reja dhe te pamposhtura nga renegatet dhe sahanlepersit e
armikut. Ata luftonin kunder idealeve te larta te nje populli trim
dhe lirdashes, qe hasnin ne qendrese te pakompromis , ku shihnin
dekadencen e politikes se coroditur te padroneve te tyre te
Beogradit.
Ne ato momente te veshtira me kujtoheshin perjetimet e renda te
babait tim, qe ca vjet me pare ishte torturuar nga UDB-ja
rankovicjane per kerkese te Flamurit, simbolit te shenjte kombetar,
dhe asnjehere nuk ishte thyer, andaj edhe mua me duhej te qendroja
i pamposhtur para bishave te terbuara qe ushqeheshin me gjak
shqiptari. Isha krenar me fatin tim qe i ngjante aq shume atij te
babait te shumevuajtur.
Tani qe kam kohe t'i mendoj ato te shkuara te hidhura, me bren
ndergjegja qe nuk qendrova gjer ne fund i patundur dhe tash u
katandisa ne radhet e "mergates se qyqeve". Kerkova shpetim nga
armiqte dhe u gjeta ne nje rreth armiqesh tjere me te rafinuar.
Para cdo personi te mergates mbaja qendrimin tim te denje dhe
solidarizohesha me rinine kosovare dhe mburresha kudo me te
arriturat e Nenes Shqiperi".
Ma merr mendja se kur autori ben perpjekje per ta plotesuar
jeteshkrimin e personazhit per te cilin bene fjale me deshmi te
tjereve nuk e ka te lehte, pasi nuk mund te pasqyrohet e plote, me
imtesi e detaje, me emocione, ashtu si do te mund ta paraqiste vete
personazhi. Raste te tilla mund te behen kur personazhi nuk na ka
lene asgje te shkruar dhe ne perpiqemi t'i ndertojme e plotesojme,
duke u mbeshtetur ne deshmi te bashkeveprimtareve. Por askush
nuk do kishte patur mundesi te na paraqiste nje tabllo reale dhe
emocionale te ndarjes se prindit nga femija dhe pjestaret e tjere te
familjes, kur nisej ne nje rruge te panjohura.
19
*-» /\ (j, q, r L » ■ "TP 7 i»««"m '"- i 11 " «^* <l — —
J^v^VvvWi. , \ta. W-ttev^— ft^—X^v -U^t-^^v!* "£» tt^-J^. tt'
,w-R- U*t Uv^. | a^L^ ^JA*. ^^ ^ d^^ ^
V — 1 * v "2r J V — y*-*"^ 1r* riA - fet^~»^<. til -i^>tfe*^>vH jii'
^ " ' — -J
Pjese nga ditari i Musa ffon't
Musa Hoti na paraqet nje atmosfere reale pa smadhime e stergjatje
monotone. Ai me pak fjale pershkruan gjendjen psikologjike te'
familjes dhe te tij ne ato gaste vendimtare te ndarjes. Pra, mua me
eshte dukur me mire te shkepusja copeza nga ditari, shkruar nga
vete dora e Musa Hotit, qe asgje te mos humbase nga situata reale e
krijuar ne ato chaste emocionale
Pjesen e veprimtarise se tij ne Belgjike e kam te njohur,sepse gjate
tere atyre viteve ishim bashke ne rrjedhen e ngjarjeve. Por kjo nuk
do te thote se vepronim bashkarisht per gdo gje. Ai vepronte ne
menyren e tij e une ne te timen. Qe ne shumten e heres e
20
bashkekoordinonim.Gjate hulumtimeve per te' gjetur fakte te
shkruara, sepse vetem ato jane pjese e pakontestueshme, kam lexuar
shume letra, artikuj e shkrime te ndryshme te tij. Veprimtaria e tij
do te shkruhet ne disa vellime duke i ndare: Jeta dhe veprimtaria e
Musa Hotit, Shtypi i huaj dhe vendor per Musa Hotin,
Leterkembimet e Musa Hotit, Deshmi per Musa Hotin etj.
Ky vellim,qe eshte i pari,do t'u vije ne ndihme studiuesve. Ata do te
merren me plotesime e zgjerime per te nxjerre ne pah shume^ka nga
jeta e heroit tone. Prandaj po shkepusim vetem disa pjese nga
shenimet e tij, pa synuar botimin e nje vepre voluminoze ku do
perf shihet tere veprimtaria e tij .
Nje pasqyre e mergates...
Te jesh objektiv e te shkruash per veprimtarite e mergates sone eshte
veshtire, sepse askush (si brenda dhe jashte) nuk e ka imagjinuar se
Jugosllavia do te shpartallohej. Mirepo ne mesin tone ka pas nje
grumbull idealistesh,te cilet kane enderruar se Kosova nje dite do te
glirohej. Me keto endrra idealistet kane vepruar dhe jane armatosur
shpirterisht qe luften e tyre ta vazhdonin deri ne fitoren
perfundimtare ose deri ne vdekje. Idealistet ishin pjesa me e vogel e
popullsise ne emigracion. Ata, jo rralle injoroheshin, sabotoheshin,
shantazhoheshin edhe nga disa bashkekombes, por edhe le^iteshin
nga familje e kolektiva te tera. Idealistet luften e tyre e vazhdonin
duke shpresuar se endrrat e tyre do beheshin realitet. Me keto ideale
vazhduan veprimtarite kombetare, luften per kauzen e madhe te
glirimit te Kosoves; me keto ideale disa dhane jeten, disa mbeten
invalide te perjetshem, disa u plagosen e disa ende jetojne duke
enderruar se ka ende te punohet per geshtjen kombetare. Pra, te
japesh nje pasqyre objektive te veprimtarive dhe te veprimtareve
kombetare, ashtu sig e fillova, kam bindjen se ka edhe do te kete
familjare qe nuk do t'u pelqeje. Armiku nuk mundi t'i vriste te
gjithe, dikush shpetoi pa rene nga plumbat e armikut...!
21
Por, ju lutem te' keni miresine, bisedoni me cilindo
bashkeveprimtar te ndonje heroi per te cilin ju keni degjuar dhe
shtrojani pyetjen: A e ndjeni veten te lumtur qe nuk jeni vra sig u
vra bashkeluftetari i juaj?!
Secili do te pergjigjet duke ju rrefyer problemet, qe kishte pasur pas
vrasjes se shokut, perjetimet e tij te hidhura ne Kosoven e gliruar
dhe shume peripeti te tjera. Keshtu ju pergjigjen ata te cilet nuk jane
te ky^ur ne parti politike dhe ne pushtet. Ndersa ata qe jane perf shire
ne struktura pushtetare kane tjeter pergjigje. Pas tere kesaj teze
hipotetike, mund te shtrohet edhe pyetja tjeter; a ishin te gjithe
shoket e deshmoreve vertete bashkeluftetare te sinqerte? Tani jemi
tek nje pergjigje me komplekse dhe teper te rende per ta verifikuar
se vertete tere shoket ishin pa hile. Kjo mund te vertetohet me kohen
dhe me veprimtarite qe ata kane zhvilluar pas vdekjes se shokut te
tyre.
Per ate qe u shkrua me lart, ne te gjithe jemi deshmitare se shumica
prej fakteve te thena me lart jane te qendrueshem qe duken nga
lartesite e qiellit si, p. sh., ndarja e varrezave te vellezerve Gervalla
dhe Kadri Zekes porsa i sollen ne Kosove.
Pasi u fol per familjaret dhe bashkeveprimtaret dua te nenvizoj se
Sherbimi Sekret Serb duke u sherbyer me hafijet e veta ka ndikuar
qe shumica e bijve tane qe u vrane nga plumbat e armikut t'i
etiketonte se, gjoja, ata kishin punuar per Serbine. Historikisht kjo
dukuri ka qene prezent tek ne shqiptaret. Ka shembuj te shumte,
duke filluar nga Skenderbeu per te cilin edhe sot shkruajne se ai nuk
kishte punuar per geshtjen kombetare, por per Vatikanin; flitet per
deshmoret, qe u vrane ne afersi te Shtugardit me 17 janar 1982; flitej
per Vehbi Ibrahimin se kishte punuar per Serbine; thuhej per Enver
Hadrin, per Musa Hotin e bile, per keta tre te fundit, ne librin
"Atentatet" autori nuk eshte anonim. Pra, sipas thashethemeve dhe
leternxiresve te ndryshem, qe nga koha e Skenderbeut e ketej, asnje
hero, deshmor e patriot nuk e meriton emrin, ashtu sic. ne e kemi
mesuar ne histori apo lexuar ne shtyp. Kush mbeti pa u njollosur dhe
kush do te mbetet hero?! Lidhur me kete do kisha shtuar se vetem
pasi te behet hapja e dosjeve sekrete do te zbardhet e verteta dhe
22
biografia e secilit, e atyre qe shpifin, e atyre qe nuk shpifin dhe e
vete heronjve.
U zgjata per te' dhene nje pasqyre sa me objektive, sepse Musa Hoti
eshte nje figure qe ka pasur te beje me te gjitha ato figura te cekura
dhe eshte perballur me thashethemet e njerezve hafije ose injorante,
apo te painformuar mire per veprimtarine e tij kombetare.
Kjo eshte arsyeja qe u tha edhe me lart se te jesh objektiv eshte
veshtire, pasi kemi te beje me nje varg problemesh komplekse, qe
do t'i shtjelloj me poshte lidhur me gjendjen e pergjithshme te
mergates shqiptare ne Belgjike e gjetiu. Eshte veshtire, sepse ne nje
ane eshte shumica qe dikur ishte kunder proceseve kombetare dhe,
ne anen tjeter, ajo shumice kurre nuk deshiron te pranoje deshtimin
apo gabimet e saj, gka do te ishte normale. Por, jo ajo gjithmone
ushqehet nga hafijet dhe deshiron te perfitoje nga konfuzioni derisa,
nje dite te krijohet Ministria e Brendshme e shtetit tone qe
medoemos duhet te merret me analizen e veprimeve dhe veprave te
qytetareve tane.
Vitet '70 konsiderohen si vite kur populli shqiptar mund te frymonte
me lirshem. Sikur te behet nje krahasim me vitet 1945-1956, kur nga
Kosova u shperngulen me qindra e mijera shqiptare, kur u vrane me
dhjetera mijera shqiptare te cilet nuk u pajtuan me sistemin e ri
okupues te instaluar nga Titoja, kur burgjet jugosllave ishin te
stermbushur me shqiptare te cilet refuzonin te nenshtroheshin, vitet
'70 mund te merren si vite te ngritjes ne mase te vetedijes
kombetare. Kjo nuk erdhi rastesisht, as se sistemi i asaj kohe e
kishte pare gabimin qe kishte bere mbi shqiptaret, por ishte rezultat i
rezistences se grupeve dhe individeve gjate tere kohes se okupimit
qe kulmoi me demonstratat masive te 1968-tes.
Disa historiane dhe analiste tentojne qe kontributin e liberalizimit te
Kosoves se atyre viteve t'ia japin meritat Titos dhe udheheqesve
shqiptare te asaj kohe. Nje pjese e ketyre historianeve deshirojne ta
arsyetojne Titon se ishte proshqiptar, por ai ishte zene ngushte nga
strukturat fashiste te Rankovi^it dhe vetem pasi e largoi ate pati
mundesi t'i permiresonte kushtet politike dhe ekonomike per
shqiptaret qe jetonin ne Kosove. Te njejtit historiane japin teza se
23
gjate viteve te' liberalizimit te Kosoves dukshem ndihmuan
politikanet shqiptare te asaj kohe, te cilet nuk penguan hapjen e
Universitetit, bashkepunimet kulturore me Shqiperine dhe valevitjen
e flamurit kombetar ne Kosove. Ata historiane ose nuk duan, ose
nuk dine se ne ato vite shume popuj afrikane e fituan pavaresine nga
fuqite me te medha boterore, ndersa populli shqiptar ende renkonte i
roberuar. Nje popull qe vendosmerisht dhe masovikisht reziston
kunder okupuesit eshte i destinuar te fitoje pavaresine. Populli
shqiptar i tregoi sistemit te Titos se Kosova nuk nenshtrohet,
pavaresisht vrasjeve, burgosjeve dhe shpernguljeve masive qe na
bente i njejti Tito, i njejti sistem. Ne te njejten kohe sistemi
jugosllav kerkonte ndihma te shumta financiare nga ShBA dhe
vendet europiane, te cilat, shpesh si kusht i dhenieve te atyre
ndihmave kerkonin respektimin e te drejtave te njeriut ne Jugosllavi.
Respektimi i te drejtave te njeriut nenkuptonte lirine e shprehjes,
lirine e fjales, te drejtat e individit etj. Dhe ne kete kuader Tito ishte
i detyruar te bente ndonje leshim te siperfaqshem, por gjithmone te
kontrolluar, te survejuar e te perndjekur nga qarqet e strukturat
politike dhe policore. Keshtuqe "lirite" e premtuara e te
propaganduara ishin te kufizuara dhe te kontrolluara rreptesisht edhe
nga shqiptaret, te cilet sistemi i kishte privilegjuar. Flamuri
kombetar mund te valonte ne tere Kosoven, por pasuria nentokesore
shfrytezohej nga Beogradi. Flamuri valonte, por shqiptaret ende
burgoseshin per idete dhe organizimet kombetare. Ne keto vite
riburgoset Adem Dema^i me grupin e tij. Pikerisht ne keto vite
ilegalisht organizoheshin grupe shqiptare per c^irimin kombetar; ku
disa burgoseshin e disa vepronin deri sa te hetoheshin; pikerisht ne
keto vite Sherbimi Sekret Jugosllav kontrollonte gdo pjese te
Kosoves me njerezit e tyre te rinj qe OZNA ishte zevendesuar me
UDB-n. Keto dy institucione jugosllave nuk kishin asnje ndryshim
prej njeri- tjetri, sikurse nuk kishin ndryshim shqiptaret qe punonin
per keto institucione por me emer tjeter. Ne keto kohe te lehta per
shqiptaret e sistemit sic. ata i quajne ato kohe, por te veshtira per
njerezit e organizuar per c^irimin e Kosoves, Musa Hoti detyrohet te
largohet nga Kosova per ne Bruksel.
24
Situata e shqiptareve ne Bruksel
Situata politike e shqiptareve ne Bruksel nuk ishte aspak me e mire
se ne Kosove. Ndersa ne Kosove' mund te gjeje shoke te idealit e te
veproje ne ilegalitet; ne Bruksel mund te tentoje te veproje, por
shpejt puna organizative kunder interesave te Jugosllavise shperfillej
nga vete shqiptaret. Ndersa ne Kosove ishte krenari kombetare kur
dikush vepronte apo burgosej; ne Bruksel shumica te shikonin me
nencmim dhe perbuzje. Ne Bruksel ishin krijuar parti politike, grupe
e organizata politike me shume se ne cdo vend tjeter. Secila parti a
secili grup ishte kunder partise apo grupit tjeter. Brukseli i asaj kohe
i perngjante Kosoves se sotme shumepartiake. Dallimi ne mes
situates se shqiptareve te asaj kohe ne Bruksel dhe shqiptareve te
Kosoves se sotme ishte se ketu deri diku funksionojne ligjet, kurse
atje veprohej sipas vullnetit dhe deshires.
Gjate viteve '70 shqiptaret qe jetonin ne Belgjike ishin ne dy
shtresime: emigracioni nga Shqiperia dhe ai nga trojet shqiptare te
okupuara nen ish-Jugosllavine. Diaspora kosovare gjer ne vitin 1981
shume pak interesohej te inkuadrohej ne ndonjeren nga partite e
emigracionit qe kryesisht ishin parti te pasluftes se Dyte si: Lidhja e
pare e Prizrenit,qe drejtohej nga Rifat Kolgjini; Lidhja e dyte e
Prizrenit e Xhafer Deves, por qe ne Bruksel e kryesonte Hamze
Devetaku; Partia Agrare me ne krye Enver Durakun; Partia pa Parti,
pjese e Legalitetit, me e konsoliduar dhe ne nje forme mbikqyrse e
te gjitha partive tjera, e drejtuar nga Muharrem Bajraktari, kolonel i
mbretit Zog ; Balli Kombetar, kryetar i se ciles ne Belgjike ishte
Jusuf Selenica; Rezistenca Kombetare me ne krye Enver Hadrin;
Beselidhja Demokratike Shqiptare qe ne Bruksel e drejtonte Vehbi
Ibrahimi etj.
Urelidhese mes kosovareve dhe emigracionit politik nga Shqiperia
ishte intelektuali Nazmi Muhadri.Nazmiu ishte nje zbutes i
marredhenieve shqiptaro- shqiptare te diaspores se Belgjikes.
Ne afrimin e ketyre marredhenieve dukshem ndikoi edhe Faik
Kosova, ish-pilot ne ushtrine turke. Faiku per zot Kosoves rrembeu
25
aeroplanin ushtarak turk per nje sulm eventual kunder ushtrise
roberuese, por nje veprim i tille ishte i pamotivuar, prandaj kerkoi
strehim politik ne Bruksel ku deri ne vdekje veproi per Kosoven
martire. Ne keto marredhenie rol te rendesishem luajten edhe bijte e
emigracionit te vjeter, sig ishte Idriz Basha, i cili ne kohen e Sali
Berishes u emerua ambasador i Shqiperise ne Belgjike, si Sakip
Skepi, Durak Duraku, Fatmir Tahiri dhe shume te ri te tjere.
Martin Camaj me librat e tij te sjelle ne Bruksel u jepte shpirt ketyre
marredhenieve permes kontakteve te tij. Martini ishte i respektuar
nga te dy palet. Gjenerator kryesor i veprimtarive te mergimtareve
kosovare ishin Enver Hadri dhe Vehbi Ibrahimi, te cilet, me
largpamesi u vune ne sherbim te atdheut, merituan vleresime dhe
simpati te panderprere ne radhet e mergimtareve te te gjitha trojeve
etnike, duke mos kursyer as jeten, aktin me sublim, flijimin ne
altarin e lirise.
Aktiviteti i partive dhe i organizatave politike shqiptare kufizohej
vetem me mbledhje e takime ne kafene, me botime te revistave e
gazetave te herepashershme, por edhe me grindje dhe rrahje
ndershqiptare, individuale dhe masive. Rrahja masive u shkaktua me
rastin e nje ndeshjeje futbolli te skuadres perfaqesuese te Shqiperise
me nje ekip te Belgjikes. Shqiptaret nga Kosova shkuan te benin
tifozeri per ekipin nga Shqiperia me flamurin kombetar me yll;
ndersa shqiptaret nga emigracioni i vjeter i Shqiperise shkuan me
flamurin pa yll. Dhe ndersa zhvillohej ndeshja, ne stadium u ndez
perleshja fizike ndershqiptare.
Ata me flamurin me yll i quanin kriminele dhe me duar te lyera me
gjak te shqiptarit te gjithe ata qe valevitnin flamurin kombetar pa
yll. Krahu i shqiptareve te flamurit pa yll i quanin shqiptaret e
flamurit me yll, agjente te Moskes dhe te Beogradit. Ne fakt asnjera
pale nuk kishte arsye ta akuzonte palen tjeter as kriminele dhe as
agjente te Beogradit, por shikuar nga nje tjeter kendveshtrim, te dy
palet kishin te drejt ne opinionet e tyre. Nuk do mend se pala e
flamurit me yll kombetar kishte marre orientime nga Ambasada
Shqiptare e Parisit qe te dilnin me flamuri me yll dhe e kishte
indoktrinuar kete pjese te mergates se emigracionit te vjeter nga
26
Shqiperia me idene se ai krah i kishte duart e pergjakura deri ne
berryla me gjak te' vellezerve te tyre shqiptare. Shqiptaret me
pikepamje te majta ishin deshmitare se disa emigrante nga Shqiperia
te vendosur ne Kosove shetisnin me revole ne brez dhe benin gka te
donin pa u ndjekur nga policia serbe. Kuptohet se nuk ishin te tille
te gjithe emigrantet. Mirepo ne Bruksel kishte disa emigrante qe
kishin bere gjera te keqija ndaj shqiptareve, ndonese ata e kishin
ndare kafshaten e bukes se bashku. Ne Bruksel kishte edhe
emigrante qe ende nuk i kishin shkeputur lidhjet me ambasaden e
Beogradit ne Bruksel dhe femijet e tyre i dergonin ta benin
sherbimin ushtarak ne Beograd dhe te studionin ne Kosove.
Ne anen tjeter, emigracioni i vjeter, po ashtu kishte arsye ta
akuzonte palen qe e valevitete flamurin kombetar me yll, ngase ne
mesin e tyre kishte shqiptare, qe mbanin lidhje haptas me
ambasaden e Beogradit ne Bruksel dhe i kalonin pushimet ne
Kosove pa asnje pengese, pasi kishin kaluar pushimet grupore ne
Shqiperi. Ishte absurde dhe e pakuptueshme te shkoje ne Tirane e
pastaj te vizitoje Kosoven pa asnje dite ne biseda informative apo ne
burg.
Nisiatoret e perleshjes masive ndershqiptare, pa dyshim, duhet te
kene qene bashkepunetore te sherbimeve sekrete shqiptaro-
jugosllave. Kjo perleshje shenon edhe shkaterrimin e relacioneve
ndershqiptare, qe deri me ate kohe ishin shume te mira. Pas kesaj
ngjarjeje, gdokush qe vepronte dhe angazhohej per geshtjen
kombetare shikohej me dyshim. Pikerisht ne ato kohe te veshtira u
vendos Musa Hoti ne Bruksel. Ne keto kushte vepronte Enver Hadri
qe e kishte krijuar "Rrezistencen Kombetare", qe rreth tij kishte
mbledhur tre kater individe te pashkolluar dhe gjysem te shkolluar.
Enver Hadri, kohe pas kohe, publikonte revisten "Zeri i Kosoves",
qe kryesisht perbehej me artikuj nga shtypi i Tiranes, ndersa
editorialin e shkruante vete Enver Hadri.
Ne anen tjeter, Vehbi Ibrahimi organizaten e tij e kishte shkrire ne
"Beselidhjen Kombetare Shqiptare", qe po ashtu e botonte revisten e
tyre me te njejtin titull.
27
Shumica e shqiptareve nga Kosova ishte e detyruar te' organizohej
ne klubet jugosllave dhe shkollat shqipe qe aso kohe ishin hapur ne
shume vende europiane. Mosdergimi i femijeve ne shkollen shqipe
sanksionohej me marrjen e pasaportave te prinderve. Bashkepunimi
me grupin e Enver Hadrit apo te Vehbi Ibrahimit, po ashtu,
sanksionohej me marrje te pasaportave dhe me ndeshkime te tjera,
aktualisht per ne ende te panjohura. Shtresa e shqiptareve, qe vinin
nga Kosova, Mali i Zi dhe Maqedonia kishte hapur restauronte me
mbishkrime jugosllave ne tere territorin e Belgjikes qe rregullisht
frekuentoheshin nga diplomatet e ambasades jugosllave.
Kjo ishte gjendja reale e mergates shqiptare ne Belgjike, ku Musa
Hoti ikur nga Jugosllavia, shpresonte te merrej me veprimtari
kombetare antijugosllave.
Para se te zbulojme perpjekjet e Musa Hotit ne angazhime per
aktivitet kombetar ne Bruksel do t'i kthehemi per nje gast
veprimtarise se tij kombetare ne Kosove. Pasi te krijojme nje
perfytyrim per veprimtarine e tij antijugosllave ne Kosove, do ta
kemi me lehte ta kuptojme se ne gfare gjendje emotive do te gjendej
Musa Hoti ne mesin e shqiptareve ne Belgjike.
Per angazhimet e tij kombetare do te lexoni ato qe Musa Hoti m'i
thoshte kur une doja te shkruaja nje artikull per jeten e tij, sa ishte
ende gjalle. Fejtoni im per Musa Hotin, qe u botua per se gjalli te
Muses, u in^izua dhe po e japim ashtu sig ai me kishte rrefyer.
28
Kronike
Bruksel, 9 nentor 1978
Shtetet e Europes nuk u benin ndonje trajtim te' vegante
azilkerkuesve shqiptare, sig u benin disidenteve nga Rusia dhe
shtetet tjera te bllokut komunist. Jugosllavia e asaj kohe gezonte
privilegje te medha dhe simpatine e tere vendeve Perendimore.
Azilkerkuesit shqiptare intelektuale nuk trajtoheshin si ata te
shteteve te tjera, por secili duhej te gjendej sipas mundesise
personale. Mundesite ishin se kishe te drejt te punoje gdo lloj pune
fizike qe aso kohe kishte nevoje per fuqi punetore. Diploma e
Universitetit te Kosoves nuk behej ekuivalente dhe as qe diskutohej
per kete gje. Refugjateve te shteteve sllave u pranohej diploma dhe
ata mund te punonin ne fushen e tyre per gka kishin mbaruar
studimet. Shqiptaret kishin dy zgjidhje: te punonin pune fizike dhe
perkthyes ne policine beige. Disa prej nesh, qe jetonim ne Belgjike,
si Enver Hadri, Behare Rexhepi, Gani Azemi, Qamil Zekolli, Vehbi
Ibrahimi dhe une, me te cilet Musa Hoti kishte kontakte, e
nen^monim punen si perkthyes i policise, ndaj zgjodhem rrugen
tjeter qe ne mendonim se ishte me e ndershme.
Musa Hoti duke e pare se nuk kishte tjeter zgjidhje u punesua ne nje
autolarje qe ishte ne qender te Brukselit. Enver Hadri, pasi kishte
punuar si ndihmes i nje arkitekti, largohet nga puna; Gani Azemi
punesohet mirembajtes i nje ndertese; Beharja po ashtu ne
mirembajtje te nje shtepie; une isha punesuar ne nje fabrike te vajit,
por pas pak muajve me larguan; Qamili ishte punesuar ne nje
restorant, por shpejt mbeti pa pune. Gjate koheve kur kishim takime
te rendesishme Enver Hadri me thirrte te shkoja t'i ndihmoja Ajshes
(gruas se tij) ne nje restorant ne qender te Brukselit, dhe, ne raste te
tjera, bashke me Enverin shkonim i ndihmonim Behares ose edhe
Ganiut per t'i kryer me shpejt punet e pastrimit. Tani ne Kosoven e
pasluftes disa mburren se nuk kane punuar ne firma te pastrimit, por
kane bere pune intelektuale si perkthyes te policise. Me kete rast
nuk dua te nen^moj e as t'i etiketoj ata qe punuan si perkthyes te
29
policise dhe te gjyqeve ku jetonim ne, por jam plotesisht i bindur se
puna e jone fizike qe benim ishte se paku e ndershme. Nga kjo nuk
duhet te nenkuptojne ata se u lodhen me pune te pandershme, sepse
ata vete jane te vetedijshem: punuan ndershmerisht apo pune te
pista. Vetem ata e dine sa kane qene te sinqerte e te ndershem.
Musa Hoti edhe pse punonte tere diten, gjate kohes se lire bente
perpjekje per te vazhduar aktivitetin kombetar. Mundohej te gjente
shoke te idealit me te cilet bashkarisht mund te jepte kontributin
personal per geshtjen kombetare. Por cili ishte aktiviteti qe mund t'i
kontribuoje geshtjes kombetare ne Bruksel?! Ne Kosove' ishte
geshtje tjeter. Mund te gjeje dy vete me te cilet kishe mundesi te
organizoje di^ka qe i shkonte ne favor te Kosoves. Ne Bruksel te
gjeje dy vete dhe lirisht te veproje kunder politikes shoveniste te
Serbise ishte gjeja me e veshtire. Shtresa e shqiptareve te ardhur nga
Turqia, qe ishin vendosur ne Belgjike, e quanin veten shqiptar, por
ishte numer i vogel i tyre qe nuk e simpatizonin politiken jugosllave
te asaj kohe. Pjesa me e madhe e tyre te shperngulur me dhune gjate
viteve te torturave te Rankovi^it, nuk kishin asnje anetar te afert te
familjes ne Kosove, pervec, pasurise se patundshme qe u kishte
mbetur djerrine. Kjo shtrese e frekuentonte ambasaden jugosllave ne
Bruksel, perfitonte nenshtetesine jugosllave dhe pajisej me
pasaporta jugosllave. Kjo ishte shtresa ku edhe Ambasada
Jugosllave dhe delegacionet zyrtare nga Kosova e Beogradi gjenin
pritje e percjellje te ngrohta. Ne mesin e kesaj shtrese kishte edhe
prej atyre qe nuk pajtoheshin me kushrijt e vet, por ishin te pakte.
Shtresa e shqiptareve nga Kosova, qe ishte instaluar ne Belgjike,
perbehej prej individeve qe Kosoven e kishin leshuar per te gjetur
pune krahu. Te pakte ishin prej tyre qe nuk e vizitonin ambasaden
jugosllave qe mos t'i prishnin punet e tyre per te kaluar pushimet
vjetore ne gjiun familjar ne Kosove.
Nga emigracioni i vjeter shqiptar po ashtu shumica nuk i prishnin
punet me Jugosllavine per te pasur mundesi te kalonin pushimet ne
Kosove qe, se paku, nga afer t'i afroheshin Shqiperise. Me ne fund
kjo shtrese e ketij emigracioni kishte nostalgji per kohen qe e kishin
kaluar ne Kosove, pasi kishin ikur nga Shqiperia. Madje vite te tera
30
kishin jetuar ne Kosove' ku pjeses me te madhe u kishin lindur edhe
femijet.
Vetem nje grup i vogel shqiptaresh qe jetonin ne Belgjike ishte i
vendosur qe kurre kemba e tyre te mos shkele ne ambasaden
jugosllave per te marre pasaporten e tyre. Ishte ai nje grup aq i
vogel, saqe nuk e kalonte numrin dhjete, maksimumi
pesembedhjete. Nga ky grup kaq i vogel, po qe se mbahet parasysh
fakti se as bashkeshortet e tyre nuk shkuan ne ambasade per te
kerkuar pasaporte, reduktohej ne kater individe. Vetem kater vete
deri ne perfundim te luftes ne vitin 1999 nuk i kaluam pushimet ne
Kosove. Vetem kater prej nesh jetonim me nostalgjine per
vendlindjen, per dasmat dhe vdekjet e prinderve tane te cilet nuk
patem mundesi qe, ne gastin e fundit te jetes se tyre te gjendeshin
prane tyre. Vetem kater! Bashkarisht, me bashkeshortet, vetem tete
prej nesh kurre nuk e shtrime doren per pasaporten jugosllave. Ne
fakt pasaporta jepej vetem me nje kusht, te mos ishe kunder sistemit
jugosllav; te denoncosh gdo te afert, qe ishte anetar i ndonje
organizate politike shqiptare.
Mund te merrni me mend se ishte lehte, apo veshtire te punoje e
veproje per geshtjen tone kombetare ne kryeqytetin e Europes, ne
Bruksel. Me dashje apo pa te duhej te flisje shqip me dike e te gjithe
nuk ishin projugosllave. Ata shkonin ne ambasade por te gjithe nuk
spiunonin, por qe e kishin te veshtire te takoheshin me ne dhe aq me
teper te bashkevepronin.
Kujt t'i bashkangjitej Musa Hoti e te vepronte pa frike per interesa
te geshtjes kombetare?! Te vetmit qe haptas kishin krijuar
organizaten legale ishte Enver Hadri dhe ne anen tjeter Vehbi
Ibrahimi. Si Enveri, ashtu edhe Vehbiu, rreth tyre kishin individe qe
diten rrinin me ta dhe naten me ambasaden jugosllave. Per kete
problem pak vite me vone Enver Hadri do te shkruaje dhe do t'i
denoncoje anetaret me te cilet kishte punuar ne "Rezistencen
Kombetare" Pak vite me vone (1981) Vehbi Ibrahimi do te vritej
pikerisht nga kurthe qe pergatiten vete anetaret me te afert te tij.
Shume vite me vone (1990) Enveri Hadri supozohet po ashtu se
eshte vene ne kurth nga ndonje anetar i afert me te. Kujt mund t'i
31
besonte Musa Hoti, i cili, po ashtu, shume' vite me vone enigmatisht
do te vritet ne qender te Brukselit?! Kujt t'i besonte e t'i
bashkangjitej ne bashkeveprim per geshtjen kombetare Musa Hoti?!
Kur Musa Hoti ne vitin 1979 kerkonte t'i bashkangjitej ndonje
strukture kombetare te organizuar ishte kohe e nje pasiviteti total te
mergates shqiptare ne Belgjike. Une asokohe isha duke i vazhduar
mesimet e frengjishtes, Gani Azemi pasi u punesua i nderpreu
mesimet, Sefo Bejta Krasniqi, bashke me ne, pergatitej per pritjen e
grupit me te njohur te intelektualeve nga Kosova, Jusuf Gervalles,
Teki Dervishit, etj.
Grupi yne, Sefa, une dhe Ganiu kontaktonim me Enver Hadrin dhe
bisedonim per mundesin e vazhdimit te botimit te "Albanians.
Enveri na sqaroi se mergata e Belgjikes eshte teresisht e ndikuar nga
dy sherbimet sekrete, te Beogradit dhe te Tiranes. Sipas tij dhe
konstatimit tone ishte e pamundur qe grupi intelektual qe prisnim te
na bashkangjitej shume shpejt ne Bruksel. Gjate nje takimi tone
Enver Hadri erdhi i shoqeruar me nje anetar te tij te vjeter ne moshe.
Ai nuk ishte i vjeter, por ne ishim te rinj dhe ai na dukej i moshuar.
Posa i moshuari u prezantua, kush ishte, pse kishte ikur nga Kosova
dhe me ke kishte vepruar ne Kosove, Sefo Bejta Krasniqi u zbeh.
Biseda e asaj dite nuk zgjati shume, sepse Sefa deshironte te
largoheshim sa me pare. Me pas Sefa na tha se shoku me te cilin i
moshuari thoshte se kishte vepruar kunder interesave jugosllave ne
Ferizaj, e kishte kidnapuar Sefen. Une e njihja njeriun nga Ferizaj qe
Sefen e kishte futur ne gracke. Me vone shume dekada me vone
vetem ne vitin 2004 i moshuari do te deklaroje vete ne nje liber se
UDB-a jugosllave i kishte dhene pasaporten dhe miliona dinare te
asaj kohe per te ikur ne Belgjike. Ne Kosoven e pasluftes eshte bere
nje shprehi dhe, ndoshta edhe e kane per krenari, te deklarojne ne
gazeta dhe libra se dikur paskan punuar per UDB-ne! Madje njerez
te tille po gezojne respekt edhe nga personalitete te ndryshme
politike dhe intelektuale ne Kosove.
Ashtu sig ishin lene fjalet me ta sa ishim ne Kosove, para se te vinte
ne Bruksel Jusuf Gervalla me te cilin Sefa komunikonte rregullisht,
ne banesen time ne Bruksel vijne Teki Dervishi, Resul Shabani dhe
32
Xhabir Ahmeti. Pasi u studiuan te' gjitha mundesite se si mund te
organizohej mergata e Brukselit dhe te nisej puna per vazhdimin e
"Albania-s" te Faik Konices, Tekiu dhe dy te tjeret e shfaqen
zhgenjimin e tyre per situaten e keqe e shqiptareve ne Belgjike. Nje
jave me vone ata u kthyen ne Kosove. Dy vite me vone, edhe Sefa i
zhgenjyer, nga Brukseli shkoi per te jetuar ne France. Lexuesit, qe
per here te pare degjojne per Sefo Bejta Krasniqin, duhet te dine se
ai ishte regjisor i filmit, teatrit dhe radios me i miri i te gjitha
kohrave qe kishte Kosova.
Orientimi ideologjik i Musa Hotit
Kujt t'i bashkangjitej Musa Hoti? Enver Hadri kishte nevoje per
shoqeri, por jo te krijonte ndonje rreth te zgjeruar, pasi nuk kishte
fusheveprimi. Botimi i "Zerit te Kosoves" herepashere ishte
aktivitet i mjaftueshem per te. Te zgjeronte rrethin duhej veprime
konkrete, por veprime konkrete nuk mund te ndermerrte, sepse nuk
kishte kushte. Per secilin kosovar e vetmja zgjidhje ishte takimi me
Enver Hadrin. E vetmja gje qe mund te behej ishte shkrimi i ndonje
artikulli per revisten dhe kalimi i kohes ne kafenete ku rrinin
shqiptaret. Te takoje Rifat Kolgjinin te quanin reaksionar. Te takoje
Jusuf Selenicen te quanin ballist qe ia ke kthyer shpinen Kosoves.
Te takoje Idriz Bashen te quanin zogist dhe bashkepunetor i UDB-
es. Te takoje Enver Hadrin ose Vehbi Ibrahimin te quanin spiun te
Rusise. Grupi yne i takonte dhe zhvillonte biseda te ngjeshura me te
gjithe keta duke mos e vecuar as Muharrem Bajraktarin.
Shumica e te ardhurve nga Kosova kishte ideologji majtiste. Ne
mesin e tyre me ideologji majtiste ishte edhe Musa Hoti, por jo
marksiste-leniniste. Musa Hoti e preferonte flamurin me yll, e
simpatizonte shtetin shqiptar dhe politiken e Tiranes, sic e donin
edhe miliona te tjere ne Kosove dhe jashte saj. Per te gjithe
shqiptaret asokohe ishin vetem dy rruge: me Enver Hoxhen ose me
Titon. Rruga e trete nuk ekzistonte. Ata qe donin Enver Hoxhen e
donin Shqiperine dhe bashkimin kombetar. Ata qe donin Titon ishin
33
pro sistemit jugosllav dhe pajtoheshin qe Kosova te' mbetej nen
pushtimin serb.
Me kot sot mund te degjojme zera qe arsyetojne se duke e dashur
Titon kane punuar kunder sistemit jugosllav. Ata qe dikur e donin
Titon, me vone dashurine e tyre e kthyen per Milloshevi^in, por kur
ky nuk i perfillte me dhe kur forcat e NATO-s u futen ne lufte, keto
tipa mund te mburren sa te kene deshire. Realiteti eshte realitet dhe
nuk ndryshohet sipas deshires se disave.
Ne Gjermani, ne Zvicer dhe kudo ne diaspore pjesa me e madhe e
mergates sone perbehej prej punetoreve me pune te perkohshme
perveg mergates ne Belgjike ku nuk pranoheshin punetore, por
vetem refugjate politike. Shumica nga tanet kishin kerkuar strehim
politik, por ne fakt mbanin pasaporta te Jugosllavise dhe te
refugjateve politike. Ne mesin e te ardhurve te ri nga Kosova ishte
edhe Musa Hoti,qe arriti ne Bruksel me 9 nentor te vitit 1978.
Komisariati per Refugjate Politike leshonte vetem nje leter te
thj eshte me te cilen mund te shetisje kudo ne territorin e Belgjikes,
por me ate dokument te thj eshte nuk kishe te drejte per te dalur
jashte Belgjikes. Ishte nje dokument zyrtar, me te cilin mund te beje
asgje, vetem te sorollateshe rrugeve dhe kafeneve. Shumekush qe
vinte nga Kosova per nje kohe te shkurter, pranohej si refugjat
politik, mirepo Musa Hoti nuk pranohej edhe pse i plotesonte te
gjitha kushtet. Ne Belgjike pranimi i statusit te refugjatit ishte nje
proces teper i guditshem; pranoheshin ata qe nuk e kishin bere asnje
problem ne Kosove e, madje, ata qe shkonin e vinin ne Kosove;
kurse Musa Hotit, mua e ndonje tjetri na refuzohej qendrimi ne
Belgjike si pretekst se Musa Hoti nuk posedonte elemente te
mjaftueshme qe i rrezikohej jeta ne Kosove.
Te vetmit qe, sipas Komisariatit per Refugjate Politike, qe nuk i
plotesonim kushtet ishim Musa dhe une. Kjo odesiade zgjati deri ne
vitin 1985. Te tjeret pranoheshin brenda shtate muajve, ndersa ne dy
u detyruam te prisnim plot shtate vjet. Shume vite me vone ne
shtypin dhe mediat beige njoftohej se Ministri i Puneve te
Brendshme i Belgjikes kishte qene spiun i Sherbimit Sekret
Jugosllav me g'rast organet beige e burgosen.
34
a-
UNITED NATIONS
HIGH COMMISSIONER
FOR REFUGEES
Branch omce f flr Serglum
And Luxembourg
R£7£RENCE3 A RAPFELEK
C/83139
WV
NATIONS UNIES
HAUT COMMISSARIAT
POUR LES R£FUGlSs
Del tertian pour U Belflqua
et I* Luxembourg
A.
BR Tr.\^ "— *» »»
'" •--- '<■; '. HA
1050 CRUXEU.ES
Tel. : 649.31 .51
t
Monsieur IVdrnni'.!. ,
da national it I yougos lav
n« > Mltrovice
J'eM pi£[BDt£ ce ioui a not bu
reeonnjlsje la quallia 4 rifugie
J'»l I'honnni de ioui infJKftt Hue . I
*
■« 11 JulUet 19W
" J pour dcmandcr que je i u i
2. JwvEfflins 1376
t
1 I'Admln
1 Bruxelle
-J^~" emre 14 h
■ deni le Ro
L'iaic^.ld.icute ewe , r ,i,e cn Belgique u
r f i cruel Ismtjit *
rue Jfjmdan 137
j.060 Bruxsllee
sic ie presenter, denj lei plus href! delilj
jtdtoo le vendredi m.K 9 h. ei llSTon^
etToe de la regular liirton de ion nSjour
Une copfe e la pr4«cnte leirre a eU rtmiie J
v.uin.i .,«!,, Mon.ieu. I'Adniiiiiiniieur.
t^tar*.ncefde mi coujltrarioa u plus diitlnguee.
Pom le D<!legu« en Belglque.
la D£ lotion le li novoabra 1978
Montieui.r A dm inijtraie.it
de li ¥#Hcc dej fitringerj,
Adm.nmtsiiQD dc U $Ditt6 piibllque
Min.sjeie de la Justice
t*fe^i«xMt)ExkKXMti £oua ra do HwGe 8
v
i lA novoab
a
Faksimile e dokumentit te Musa Hotit,
qe asokohe leshonte zyra e refugjateve politike
1
35
Vitet 1970-1980, ne mergaten shqiptare te Belgjikes nuk kishte
ndonje aktivitet qe e meriton te ve^ohet, sepse rrethanat ishin te tilla
ku nuk ndodhte asgje me rendesi. Asgje perveq: takimet ne kafene
dhe revista e Enver Hadrit qe kishte dale vetem tre numra.
Pavaresisht situates se qete ardhja e kosovareve te ri ngadale po i
krijonte kushtet per veprim me te ngjeshur.
Shperberja e klubi famekeq "Jugosllavia"
Komuniteti slloven dhe kroat ishin ndare nga klubi famekeq
"Jugosllavia". Ndarja e slloveneve dhe e kroateve ndikoi qe edhe
shqiptaret te kerkonin krijimin e klubit te tyre. Klubi i posaformuar,
"Perparimi", rreth vetes tubonte shqiptaret, qe e kalonin kohen ne
kete lokal ku mund te lexonin literature nga Kosova dhe te
organizonin udhetime te femijeve per ta vizituar Kosoven. Edhe pas
formimit te klubit "Perparimi" kishte shqiptare qe ishin anetare te
devotshem te klubit "Jugosllavia", klub qe dalengadale po zbrazej,
sepse shqiptaret ishin ata qe i mbushnin lokalet e tij. Qe te dy klubet
i vizitonte here pas here ambasadori jugosllav. Ndarja e klubeve,
shqiptaret veg dhe serbet veg, nuk i shkonte per hosh Beogradit. por
nuk mund te ndodhte ndryshe. Shqiptaret kishin filluar te
vetedijesoheshin se hyrja ne klubin "Jugosllavia" do te thoshte te
ishe me ata; ndersa hyrja ne klubin "Perparimi" nenkuptonte se je
me Kosoven, por jo me Shqiperine dhe me emigracionin qe ishte
kunder Jugosllavise.
Klubet ekzistuese ishin plotesisht te varura nga ambasada e
Jugosllavise. Ne ato klube nuk zhvillohej ndonje aktivitet, por ishin
vendtakime te punetoreve te ish-jugosllavise nga te gjitha republikat
dhe krahinat autonome te asaj kohe. Ne fakt ne keto klube me
shume kishte shqiptare dhe serbe, sesa nga kombesite tjera te
Jugosllavise. Komunitetet sllovene dhe kroate, qe jetonin ne
Belgjike, kishin krijuar klubet e tyre qysh me heret. Ata nuk shkonin
ne klubin "Jugosllavia" qe gjendej ne qender te Brukselit. Ky klub
36
vizitohej rregullisht nga ambasadori serb dhe zyrtaret tjere te'
ambasades jugosllave. Ne kete klub nuk behej hapur politike e
posacrne antishqiptare, por shteti jugosllav, respektivisht i serbeve,
synonte t'i tregonte opinionit te huaj se shqiptaret dhe serbet jane te
barabarte. Me ndarjen e slloveneve edhe shqiptaret bene perpjekje
per t'u shkeputur nga klubi jugosllav. Keshtu u themelua dhe u
organizua klubi "Perparimi". Ndarja e shqiptareve nga klubi serb
ishte hapi i pare i mirefillte, qe beri mergata e ardhur nga Kosova.
Ne kete klub ishte biblioteka, salla per organizime te ndryshme si
dhe bari ku mergimtaret tane mund te pinin kafe e tjere ose
ushqeheshin me cmime te pranueshme. Klubin "Perparimi" e
vizitonte edhe ambasadori jugosllav. Natyrisht qe ai dhe
"diplomatet" serbe disi e shtrinin kontrollin e tyre ndaj ketij klubi.
Pavaresisht qe klubi kontrollohej prej ambasades, per nje grup ishte
me e pelqyeshme te shkoje ne klubin "Perparimi", sesa ne ate
"Jugosllavia", qe kishte mbetur vetem me serbe. Shqiptari nga
Kosova nuk kishte asnje arsye a motiv te shkonte ne klubin serb,
pasi edhe klubi shqiptar ishte miratuar nga vete ambasadori i
Jugosllavise ne Bruksel. Shqiptaret ia lehtesuan vetes barren dhe
nuk kishin asnje kushtezim si me pare, se, nese nuk e viziton klubin
serb, do t'ua merrnin pasaportat jugosllave. Kryetar i klubit shqiptar
"Perparimi" per nje kohe te gjate ishte Myfail Hajdini, kurse si
koordinator Vaid Reka. Keta organizonin vizita me grupe te
femijeve shqiptare ne Kosove, po ashtu koncerte me kengetare te
njohur te Kosoves, turnire te ndryshme te futbollit dhe, para se
gjithash, ndjekjen e mesimeve ne shkollen plotesuese shqipe.
Shkollen plotesuese shqipe e ndiqnin me shume se 400 femije
shqiptare.
Sikur te behej nje vleresim objektiv mes klubit "Perparimi" dhe
klubeve tona te mevonshem shqiptare, do te vinim ne perfundim se
"Perparimi" kishte nje strukture dhe organizim te mirefillte; kurse
klubet tona, qe ne i hapem me shumice, kishin me shume perplasje
mes anetareve, sesa pune efektive. Ne kurre nuk arritem te
organizonim nje grup nxenesish tane qe te vizitonin Shqiperine.
Numri i nxenesve tane kurre nuk arriti me shume se 150 nxenes.
37
Klubi "Perparimi ", nga ana jone, trajtohej si klubi i UDB-se; kurse
ana e tyre klubet tona i trajtonte si klube te' Enver Hoxhes. Asnjera
dhe as tjetra pale nuk kishte te drejte edhe pse mund te kete pasur
spiune te UDB-se ne "Perparim", ashtu sikurse mund te kete pasur
ne klubet tona spiune te Shqiperise. Te vleresosh aktivitetet e klubit
"Perparimi", si atehere edhe sot, ka zera qe thone se une po e mbroj
politiken e atehershme jugosllave. Une po tregoj nje realitet me
shifra dhe fakte. Nuk po shkruaj per politiken e brendshme te klubit
dhe per edukaten e femijeve tane, te cilet e merrnin ne ate shkolle.
Lidhur me kete duhet lexuar libri "Idealistet 1" ku gjeresisht
pershkruhet hapja e shkolles shqipe "Bajram Curri" me iniciativen
time dhe te Musa Hotit, Hazir Hazirit, Qamil Zekollit etj. Asnjehere
nuk isha kunder shqiptareve qe shkonin ne ate klub, perkundrazi
une, here pas here, shoqerohesha me ndonjerin prej tyre.
U detyrova te shkruaj per kete klub, sepse pikerisht ne lokalet e tij
zene fill shume ngjarje te mevonshme, sidomos ato te Musa Hotit.
Ky pershkrim i gjendjes dhe organizimeve te mergates do t'u
sherbeje lexuesve dhe protagonisteve, qe ende jetojne ne mesin tone,
pasi disa prej tyre u vrane nga sherbimi sekret jugosllav. Ky
pershkrim do t'u sherbeje gjeneratave te mevonshme me shprese se
ata dhe vetem atehere do te vleresohen gjerat me objektivizem dhe
pa xhelozi. Te gjitha klubet shqiptare luajten rolin e tyre ne historine
e diaspores sone.
Asnjehere deri me sot nuk eshte bere nje vleresim objektiv i
veprimtarive qe jane zhvilluar ne klubet shqiptare. Lexuesit e
gjeneratave te sotme dhe ato te ardhshme, sidomos studiuesit dhe
ekspertet e ardhshem do te jene te interesuar per specif ikat dhe te
perbashketat e ketyre klubeve.
Te fillojme me klubin e pare te formuar ne Belgjike dhe te
frekuentuar nga shqiptaret. Ky ishte klubi "Jugosllavia". Pas disa
vitesh u themelua klubi "Perparimi" e pastaj ne rend e ne kohe vijne
klubet "Idriz Seferi", "Anton (^eta" etj. Kurse shume vone u krijuan
kafene shqiptare per t'iu shmangur tatimeve te shtetit belg. Por ata
nuk ishin klube te ngritur me qellime te caktuara per aktivitete
kulturore. Specifika e te gjitha klubeve te permendura eshte se ne
38
asnjerin prej tyre nuk mund te' anetaresoheshim ne te qe ishim
refugjate politike. Ne mund te hynim, te pinim kafe, por assesi te
zhvillonim aktivitete kombetare. Te gjithe ne, qe vepronim ne favor
te geshtjes kombetare, ishim te padeshirueshem per keto klube. Ne
nuk habiteshim per klubin "Perparimi", sepse ishte gje normale qe
ne nuk mund te zhvillonim aktivitete kombetare ne nje vend ku
kontrollohej nga ambasada jugosllave. Habiteshim pse klubi "Idriz
Seferi" na quante reaksionare, te padeshirueshem dhe te rrezikshem,
si mua,ashtu Enver Hadrin, Musa Hotin, Gani Azemin, Ramiz
Zekollin e te tjere
Gjate nje aktiviteti kulturor qe e kisha organizuar, une ftova
Enverin, Ganiun dhe Beharen, natyrisht ne pajtim me Sadik Tolajn,
Zeqir Krasniqin, por kryesia e klubit "Idriz Seferi" na ndaloi te
lexonim poezite tona. Keshtuqe ora letrare nuk u mbajt me
pretekstin se anetaresine e atij klubi po e infektonim me
irredentizem. Ne kohen kur zhvilloja keto aktivitete kulturore isha
ne lidhje me Sabri Novosellen dhe Xhafer Shatrin. Ata me
shkruanin qe t'i bashkangjitemi Levizjes, sepse me aktivitetet tona
ata do forcoheshin. Me shkruanin ta merrja Enverin dhe Ganiun.
Organizimi i kesaj ore letrare do ta shqetesonte kryesine dhe na e
ndaluan, por nuk do te hezitonin t'i shkruanin Levizjes per
nderhyrjen tone. Ja se si shprehet Xhafer Shatri ne nje leter qe i
shkruante Musa Hotit.
" Per E. H. (Enver Hadrin - shenimi im) e di se ka aftesi te
madhe, aty s'ka dileme, bile me njoftuan se ne Bruksel qenka
paraqitur ne klub, por frikohem mos ajo injoranca e tyre po e
keqperdor qellimin e tij te mire, sepse edhe ai ka femije dhe
sigurisht deshiron t'i dergoje ne shkolle. Prandaj bisedo me ata
njerez qe Via mundesojne, se fundi njerezit kane te drejte te
frekuentojne gdo klub, pasi si i tille ai eshte hapurper te gjithe.
Sa i perket lejes per dasme, nese vjen puna per aty, kuptohet ne do
t'i drejtohemi Enverit, sepse pothuajse aty eshte i vetmi qe ka
aftesi te rregulloje q'eshtje te tilla. Ajo mergata tjeter, disa kane
r'ene klluke, dhe e vetmja pune e mirefillte qe behet aty eshte
geshtja e klubit, me fal, desha te them e shkolles".
39
± dabhur shok,
nam qene shumi i zini kishtu qi sot po ti pirgjigjem edhe ni letrin tinde te 10
shtatorit. Besomi kan) qeni tejet i z4n4 me pirgatitjen e zK nx.6 i cili do ti dale"
ne 1 fund ti Kisaj jave.
Pillimisnt po ti njohtoj se jam takuar me aamilin.At ishtf! snumi burri 1 rairi,uni
mund ti them ndoshta edhe nder ti rralldt aty .Biseouam pir shume^ka. Ishte itaHhe Sa-
biti.edhe ai ishte entHziast,por mjsrisht njerizve tane po u mungon pij:voja,ahe
Kjo po na damton shumi. Pir dasmS ishti e nevojshme t§ bejnii dicka sS shpejti,por
mi mire 6shti ne Fr. ana tsh pSr tash nuk mund ti te tnem asgjd.Do te shohim me 1
von#,jani marri disa hapa por pir suksesin e tyre nuk di akoma asgji.sa per araba-
sadGn e shqipSrisi ni Br. ne sa di uini ate regjion e Ka ajo e Paris! t,prandaj ni
ate drejtim ne nuk do te numDim asgj6.Br, ishtil vend i pirshtatshim,aq mS tepir
kur praj aty mund ti aalin snumi njen5z,mund t£ dalin rreth iQQ vetim prej aty,
po si do q<5 te jeti ne do ti Kdqyrim.
Pit bashkivendasin tend ne nuk do t'i lajmirohemi, ti snohim se a po lajmirchet ai
natyrisht niae na dirgon kerkesiSn pir abonlm se ne do t'ia airgojmi ZK.
Po si do qs ti jet£ kij kujdes ne ti,dhe jo vetim me te por edhe me tjeri se mos
po ta bejni aty fare sherri.Kiti gjithmone kije parasysh, sepse isnti fat qi po
rri ne asi bargu.
PSehBB e.h. e di se ka aftisi ti madha aty s"ka asnje" dileai.biie mi njohtuan se ni
Bruksel qenka paraqitur ni klub.por frikohem se mos ajo injoranea e atyshme po e
keqpirdor qillimin e tij ti miri, sepse edhe ai ka femiji dhe sigurisht deshiron fi
dirgoji n£ shkolli.Prandaj bisedo ma ata njeriz q6 t'la aundisojni ,fundja njerGzit
kani ti acejti ni frkuentim ti ^do klubl sepse si i tilli ai Ssnte i hapur p6r ti
gjith^.
aa i perKet lej^s per dasm^ nese vie puna per aty,kuptonet ne do t'i drejtnherai
Enver it, sepse potnuaj i vetnl iSshtG q^ ka aftSsl t6 rregulloje ;Sshtje td tills.
aj4 mirgata t jeter disi ka r6ni kliuk ohe e vetmja pune e mirMliltS q€ DShet aty
Sshtd ^ishtja e KluDit.mS fal oesna zs them ceshtja e shkolies.
ShKolia ka rSnd^sini e vet ta themi naptas nistonke,dhe ajo ka munctesi t*
sgjirohet edhe n* shume", K a mundesi ti hapet edhe snkoiUmi i ussiin, sepse aty ka
kuadro,bile shumi kuadro.Por ja qS num ka unitet.NS K4t& drejtim po t^ porosis
qs tS kesh Kujaes me ata njergz,oiie 1 vetmi prej tyre eshtd dh. n6 te cilin ti
mund ti oazohcsh ni'cdo gje.
P6r ankesat ke cir^ shume mir« qe i ke shkruar dhe lidhur me to konsultohu
ashtiu shkarazi me e.h. pads cka potnote se ndoshta 6snb6 n4 dijeni me ? £sht]in
e tyre.
'rash per tash e Kemi njS problem, keni nevoji ni pirkthimio e materialit ti ZK.
p6i ti burgosurit,pra ky numri qS del tash.Kishte me qeni me shumi rindiei q6
tik pirktnehet sa mi pari .A di naonjg njerr atje q4 mund ta bij6 kiti?
Nise i rregulloj doKumentet.dQ ti dai andej gjithsesi pasta j shinenu. e bissaojmi
gjerisisht pir ti gjitna.Pirsh^ndetje villazirore.z
3 tetor 19H3
Letra e Xhafer Shatrit derguar Musa Hotit ku shprehet
per klubin dhe E.H.
40
Ne kohen kur klubet jugosllave filluan te' ndahen ne klube
shqiptare, Qamil Zekolli ishte i ftuar si delegat i Levizjes nga
Belgjika ne nje mbledhje te klubeve te Levizjes, por nuk u lejua pasi
nuk kishte pasaporte jugosllave. Ne ato mbledhje te Levizjes
zgjidheshin vetem delegate me pasaporta jugosllave, refugjatet
politike mund te kontribuonin vetem anonimisht. Lidhur me kete,
Qamil Zekolli do t'i shkruante nje leter Musa Hotit (asokohe Musa
ishte ne burg) ku i shprehte habine dhe mllefin ndaj nje vendimi te
tille. Pjesen e kesaj letre do ta lexojme ne faqet ne vijim.
Me heret Levizja kishte motivuar vendimet e kesaj natyre me
pretekstin se takimet ne klube percilleshin nga Sherbimi Sekret
Jugosllav dhe refugjatet politike, qe ishin aktiviste te dalluar te
geshtjes kombetare, rrezikoheshin edhe me jete. Sipas shefave te
Levizjes, armikun po e luftonin me te njejtat arme, prandaj, kur
tjeret hynin ne mesin e aktivisteve, Jugosllavia i identifikonte dhe ne
udhetimet qe benin punetoret per pushime ne Kosove, i arrestonte.
Asnjehere nuk me ka shkuar ndermend qe ta pyesja ndonjerin prej
shefave te Levizjes pse punetoret tuaj Jugosllavia po i burgos edhe
pa qene ne anetar te klubeve tuaj a?!
Ne vijim do te shohim se si aktivistet e Levizjes u burgosen dhe u
vrane pa qene asnjeri prej tyre ne kontakt me refugjatet politike te
rrezikshem, sig na quanin ata. Pse u vra Zija Shemsiu, e... ?! Sipas
leterkembimeve te krereve te Levizjes, me Musa Hotin do ta gjejme
nje pergjigje qe ka shume gjasa te jene ashtu sig shkruhet ne ato
letra qe do t'i lexojme ne vijim te ketij libri.
Me daljen e LDK-se u hap edhe nje klub tjeter me emrin "Anton
C^eta". Fillimisht kryetar u zgjodh Ramiz Zekolli. (^udia me e madhe
ishte se kryetari, nen presionin e kryesise, doli me nje komunikate
qe u shpall ne porten dhe lokalet e ketij klubi, ku shkruante: "U
ndalohet hyrja ne lokalet e klubit "Anton C^eta": Reshat Sahitajt,
Qamil Zekollit, Musa Hotit...". Ne, nuk ishim ne gjendje te
kuptonim, pse na ndalohej hyrja. Ky vendim ishte absurd. Pak kohe
me vone edhe vete Ramiz Zekollit, qe dikur ishte kryetar, iu ndalua
hyrja ne te njejtin klub nga anetaret te cilet vete i kishte sjelle. Pra,
specifika e perbashket eshte se kryesia e klubit "Jugosllavia" e
41
themeloi klubin "Perparimi"; anetaret aktive te' "Perparimit" u futen
ne kryesi te "Idriz Seferit", dhe me vone, disa prej kryesive te
klubeve "Jugosllavia" e "Perparimi" u perfshine ne kryesi te klubit
"Anton Ceta". Mrekulli! Asgje nuk kishte ndryshuar, perveg
emertimeve te mbishkrimeve dhe aty ketu anetaresise. Pas dekadave
te ardhshme studiuesit tane, patjeter do te interesohen dhe do t'i
gjejne regjistrat e anetareve dhe te kryesive te klubeve te
permendura. Historia nuk shkruhet nga thashethemet dhe familjaret,
por nga faktet, dokumentet, deshmite e percjellura me letra te kohes.
U zgjerova enkas ne pershkrimin e klubeve qe kane ekzistuar ne
Belgjike, ngase shume ngjarje tragjike te mevonshme do te
lidheshin me "klubet", perfshire edhe Musa Hotin, viktime e
thashethemeve.
Sa here qe shkruaj per Vehbi Ibrahimin ( deshmori i pare qe UDB-ja
e vrau ne diaspore), per Enver Hadrin (deshmor i katert qe UDB-ja e
vrau ne diaspore), per Musa Hotin (deshmor i peste qe enigmatisht u
vra ne qender te Brukselit), per Rasim Zenelin ( i harruar nga shteti
yne) , per Hysen Karaliun (i harruar nga shteti yne), gjithnje mendoj
se keta i kam prane tavolines sime dhe bisedoj me ta. Ata, qe nuk
besojne se ekziston Zoti, jam i bindur se me marrin per te q:mendur;
por ata qe i besojne Zotit, me kuptojne. Prane meje ne dhomen time
i kam te gjithe keta personalitete, edhe kur shkruaj, edhe kur nuk
shkruaj. Jam i bindur se te gjithe keta do te krenohen me ate qe une
jam duke bere per aktivitetet e tyre.
Me kujtohet kur une, Musa, Beharja, Enveri dhe Gani Azemi
bisedonim rreth zhvillimeve te veprimtarive tona kombetare. Vite te
tera ne kemi qene te vetedijshem se me punen tone po e pengonim
aq shume Jugosllavine, respektivisht Serbine.
Pasi Musa Hoti i kishte shpetuar nje atentati ne Bruksel, pergatitur
nga UDB-ja, jo rastesisht u takuam ne nje kafene te Brukselit, Musa,
Enveri, Ganiu dhe une. Ne asnjehere nuk kemi shkuar ne kafene ku
pihej alkool, por ne lokale te mira luksoze. Kafenete ku luheshin
letra, shah dhe ku behej zhurme e tollovi nuk i frekuentonim kurre.
Ishin vetem raste specifike kur shkonim ne lokale te tilla. Per ne,
42
raste specif ike ishin kur duhej te' shperndanim ndonje komunikate
per te thirr masen ne demonstrate qe do e organizonim. Vetem ne
raste te tilla ishim te detyruar te shkonim ne kafene te tilla per t'i
takuar bashkatdhetaret tane qe t'i njoftonim per ndonje organizim
masiv.
Ja se si u zhvillua njera prej bisedave ne "Danish Taverne", qe ishte
dhe eshte ne qender te Brukselit.Pas bisedes per organizim te nje
manifestimi, Musa Hoti iu drejtua Enverit: Enver si shume je kunder
Serbise, me duket se ma ke marre radhen! - tha keshtu dhe nenqeshi
duke vene doren te buzet. Keshtu bente Musa, sa here qeshte njeren
dore e vinte te goja. Cuditerisht Musa Hotin kurre nuk e kam pare te
nervozuar. Kurre ne jeten time Musa Hotin nuk e kam degjuar te
flase me ze te larte. Musa Hoti gjithnje ka qene i kujdesshem te mos
pinte asgje nga askush pa e pare mire se cjta po i sherbehej. Me
thoshte se frikesohej se mos UDB-ja po i vente helm ne pije. Deri ne
vitin 1988, Musa Hoti nuk ka pire alkool. Me pas filloi te pinte , por
pas glirimit te Kosoves ai pinte shume.
Ne Kosoven e gliruar Musa Hoti nuk gjeti asnje vend pune.
Refuzimi i vendit te punes, Musa Hotit ia ka thye te gjitha shpresat
dhe moralin per te jetuar. Musa Hotit, qe nga tere populli shqiptar
konsiderohej si Avni Rrustemi, ne Kosoven e c^iruar iu ndalua te
punonte njelloj si te ishte sistemi i Milloshevi^it. I zhgenjyer me
shtresen politike te Kosoves, Musa kishte filluar te pinte.
Ishte i rregullt ne veshje dhe ne paraqitje. Vishej me kostum dhe
kravate. Asnjehere Musa Hoti nuk ka dale ne qytet i parruar, i
papaster, pa kravate. Gjate bisedave mbante qendrim dinjitoz. Nuk
fliste shume. Fliste me ze te qete. Kishte nje shkrim teper te bukur,
saqe me mire me dukej t'ia lexoja letrat ne doreshkrim, sesa kur
shkruante me makine shkrimi apo me vone me kompjuter.
Zakonisht Musa ulej me shpine prej murit, kur kishte mundesi te
zgjidhte vendin, por kur vendet ishin te zena, ulej ne vendin e lire.
Ndezte cigare pas cigareje. Ganiu nuk pinte duhan. Enveri, per
shkak te nje operacioni, e kishte rralluar , por me vone e nderpreu
krejtesisht. Une ende vazhdoj te ndez cigare pas cigareje.
43
Biseda vazhdoi:
Enveri: Jo Muse, mos u shliro kaq shpejt se line nuk jam aq budalle
sa mendon ti qe veten ta qes para teje!
Ganiu: Na i kemi peshue punet me heret dhe kemi gjet formen me
te' bute: ti me punue kunder Jugosllavise. Punojme si Komitet per
Mbrojtje te Drejtave te Njeriut.
Reshati: Te kishte qene Enveri kokeforte si ti, Muse, Enveri kishte
vazhduar me Rezistencen Kombetare, por cili shtet i vret ata qe
merren me te drejtat e insanit?!
Musa: Une nuk di shume, por e di qe kur te shkruajne gazetat me
prestigjioze per konferencat qe po i organizoni ju, Jugosllavia nuk
ua fale kurre.
Enveri: Jo Muse, jo! Mos fleje rehat se ti e ke radhen me u vra para
meje, tha Enveri dhe qeshi dhe pas teje edhe ne tjeret. Ne, shqiptaret
i harrojme shpejt masakrat dhe vrasjet qe ata na kane bere; kurse
serbet i shkruajne, nuk i harrojne , nuk nguten por pa u hakmarre
kurre nuk e lene. Pra ruaju ti, se ti i ke vra ata. Kur te vrasin ty,
pastaj ruhemi ne tjeret.
Musa: Une thash vetem mos po ke qejf me ma marre rendin, se une
ka shume vite qe po i pres, por si duket, atyre nuk po ua mban te
dalin perpara.
Reshati: Vetem kur e mendojne ata se ti me nje plumb nje e ke lene
te vdekur dhe dy i ke plagosur, ata shpirti i leshon ende pa u nisur
per Bruksel.
Te gjithe qeshnim se si Musa me nje plumb tre diplomate te
Jugosllavise i kishte paluar per toke. Lidhur me kete bisede Musa
Hoti shpesh do te fliste me shoket e tij. Kjo bisede u be e njohur per
te gjithe shqiptaret, qe jetonin ne Belgjike dhe, me vone, ne vitet e
pasluftes, Musa e rrefente edhe me shoket e tij ne Kosove, se si
Enver Hadrit i kishte thene se ia kishte leshuar radhen e vrasjes.
Pas perfundimit te luftes dhe glirimit te Kosoves, me ka ra shpesh te
rrija me Musen ne Bruksel, sidomos ne Kosove ku ai kalonte net te
44
tera ne banesen time. Beharja shkonte te' prinderit ne Prizren e Musa
pertonte te shkonte ne Mitrovice, andaj e kalonte kohen me mua ne
Prishtine ku takoheshim me shoke. Gjate bisedave qe zhvilloja me te
ne Prishtine me ka ra te ia rikujtoj biseden tone te dikurshme me
Enverin. Po tash? - e pyeta Musen.
Tash Serbia ka aq shume luftetare te lirise, qe kane vrare serbe me
shume se une. Une jam i harruar per Serbine. Nese dikush e ka
radhen, e kane Ramush Haradinaj ose Hashim Thagi. Keta kane
vepruar me shume se une.
Kjo ishte biseda ime e fundit qe e pyeta Musen. Dhe ai, si zakonisht,
radhen ia "leshonte" tjetrit, jo se frikesohej nga vdekja. Jo, Musa
nuk ia kishte friken vdekjes edhe pse ishte me se i bindur se nje dite
Serbia do ta vriste. Musa nuk deshironte qe vepren e tij ta
glorifikonte. Musa Hoti ishte teper modest per vepren qe kishte
kryer me 4 gusht 1981 ne qender te Brukselit. Ishte aq modest saqe
secilin luftetar te lirise e quante me te guximshem se veten e tij.
Pas vdekjes i gmojme heronjte
Eshte per t'u habitur me ne shqiptaret se si e gmojme njeriun kur
nuk e njohim hig, por vetem se kemi degjuar per aktivitetin e tij.
Eshte nje rast qe deshiroj t'ua bej te njohur se si i ka ndodhur nje
shokut tim, Rexhe Karalise, pikerisht per Musa Hotin. Rexhe
Karalia ka qene i denuar politik ne burgun e Idrizoves ku ka vuajtur
disa vjet. Pasi doli nga burgu, ne pamundesi per te punuar ne
Kosove, u arratis ne Belgjike.
Ne kohen kur Musa Hoti kishte vrare diplomatet e ambasades
Jugosllave me 4 gusht 1981. Per kete ngjarje, perveg shtypit
boteror, shkruan edhe gazetat e Beogradit dhe te Kosoves. Kudo ne
Kosove dhe ne hapesirat shqiptare nen okupimin jugosllav, ate qe e
permendte emrin e Musa Hotit, policia e merrte ne pyetje dhe e te
torturonin, duke e pyetur se ku e njeh, si i njeh etj. Rexhe Karaliu
asokohe jetonte ne Kosove. Gjate nje udhetimi ne tren sheh njerin
duke e lexuar gazeten ku dukej fotografia e Musa Hotit. Rexha ia
45
kerkon te' panjohurit gazeten dhe ne lexim e siper fillon te qeshe.
Bashkebiseduesi i rastesishem e pyet Rexhen se pse qeshte. Rexha i
tregon se Musa Hotin e ka shok dhe se me te ka pire kafe e ka
biseduar,si£ po bisedonte edhe me te. Bashkebiseduesi ngrihet ne
kembe dhe i thote Rexhes se si nuk te vjen turp te genjesh ashtu, po
ku rrine Musa Hoti me ty. Bashkebiseduesi fillon ta pershkruaj
Musa Hotin si nje njeri fizikisht te zhvilluar dhe se si ai eshte i
paprekshem. Rexha i betohet se e ka shok Musen dhe vellaun e tij,
Isen. Bashkebiseduesi largohet nga Rexhe Karaliu duke e trajtuar si
genjeshtar. Ja se si i panjohuri yne e gnon vepren patriotike te
tjetrit, qe nuk e njeh aspak por vetem ka lexuar per te. Rexhe
Karaliun e merr si genjeshtar qe krekosej se, gjoja, e njihte Musa
Hotin. Po sikur ky bashkebisedues ta kishte njohur mire Rexhe
Karaliun, qe pas nje viti te kesaj bisede me te panjohurin, vellau i
Rexhes, Hysen Karaliu do te beje nje akt patriotik, po aq sa Musa
Hoti, si do ta kishte trajtuar Rexhen?! Po sikur i njejti
bashkebisedues te dinte se Rexha, nje pjese te madhe te jetes e
kishte kaluar ne burgje te ndryshme te Belgjikes dhe te Amerikes
per geshtje kombetare me kriminelet amerikane me te njohur te
kohes moderne? Si do ta kishte trajtuar Rexhen, i cili nuk e ze ne
goje vepren e vllaut te vet.
Sa here te takohem me Rexhe Karaliun gjithnje me rrefen ngjarjen
qe i ka ndodhur me bashkebiseduesin e rastesishem. Rexha dhe une
natyrisht habitemi pse ne nuk i gmojme njerezit tane te men^ur e
trima sa jane gjalle, por vetem pas vdekjes. E keqja me e madhe
eshte se pas vdekjes te gjithe behen shoke me te vdekurin qe
shpallet hero ose deshmor i kombit.
Gjate nje takimi qe kisha para pak kohesh me Gani Azemin,
Mejremen (gruan e tij) dhe Beharen ne restorantin "Rroni", ra fjala
per Musa Hotin, Enverin dhe tjeret. Kah fundi i bisedes gruaja e
Ganiut qe eshte gazetare ne Agjencine Shteterore "Belgapress" tha:
Ju e keni bere nje pjese te historise; ju e keni shkruar pjesen tuaj te
historise; ju jeni pjese e pakontestueshme e historise.
Ne iu pergjigjem gati bashkarisht se e dinim se jemi nje pjese e
historise, sepse ajo qe eshte bere ne Belgjike nuk mund te perseritet,
46
te' behet edhe njehere. Ne jemi te vetedijshem se kemi dhene
kontributin tone qe pas shume vitesh do te vleresohet, por vetem
pasi ne te vdesim, sepse shumekush tani i frikesohet punes se hijes
sone...Ndoshta edhe kurre nuk do vleresohet!
Kah mesi i vitit 1989, kur per aktivitetin tone shkruanin te gjitha
gazetat boterore, u zhvillua kjo bisede ne mes Enverit, Ganiut,
Behares dhe meje:
Enver Hadri: Po me na vra Jugosllavia, gka ndodhe?!
Beharja: Nuk mund te na vrase te gjitheve pernjehere!
Ganiu: Enver, nese te vrasin ty, une kam me ta shkrue nje poezi!
Te gjithe filluam te qeshnim e te qeshuren me te gjate e kishte
Ganiu.
Reshati: Nese te vrasin ty te parin, e nese Ganiu e shkruan nje
poezi, une do ta recitoj ate poezi qe do behet hit ne tere diasporen.
Ganiu: Vallahi, ti me recitue po se po, por edhe film ke me i
kushtue. A e din se gfare filmi interesant do te behej? Une, ja se si e
kisha shkrue skenarin- vazhdoi Ganiu-. Enveri e ka pamjen si te
Skenderbeut. Nje burre i veshur me kostum, kravate dhe duke ecur
korridorit ne Parlamentin Europian. Nje eurodeputete ndalet duke e
shikuar dhe dashurohet ne shikim te pare. Enveri vazhdon te eci pa e
hetuar se femra ia ka ngulur syrin...
Ganiu vazhdonte te rrefente per skenarin, Enveri, Beharja dhe une
qeshnim. Ganiu u ngrit ne kembe dhe skenat qe do i shkruante na i
rrefente me gjestet e tere trupit.
Beharja: E mue si do te me pershkruash, Gani?!
Ganiu: A me ty e kam pak me veshtire.
U mendue pak dhe vazhdoi- imagjinoni sallen e madhe ne IPC
(International Press Centre). Enveri ka ze vend ne te majte, une ne te
djathte e ti, si zakonisht, ulesh ne mes. Salla perplot gazetare te
mediave nderkombetare. Ndersa ti je duke folur, nje gazetar me
fytyre te perzhitur, sikur te atyre qe u bie lija e ujit, ngrihet ne
kembe dhe te kundershton. Imagjinojeni kete skene se si do te dale
ne film: salla plot, gazetari me fytyre te perzhitur ne mes te salles ne
kembe, Reshati pas shpines se te gjithe gazetareve ne kembe, ti,
Behare, gohesh e thua: Populli shqiptar ka qene mbrojtes i Europes
47
prej pushtimit te' Perandorise Turke, sepse ishte Skenderbeu ai qe i
beri balle plot 25vjet. Papa i Vatikanit e quajti Skenderbeun Engjelli
i Krishtit. Ne jemi bijte e Nene Terezes. Gjithe shqiptaret jane Mice
Sokola!
Ne dhe Ganiu bashke me ne ia filluam te qeshnim, aqsa lotet na
shkonin per faqe. Episode te tilla te jetes, qe kaluam bashke, me
kujtohen edhe kur jam vetem, here qeshi e here qaj.
Pas vrasjes se Enver Hadrit, Ganiu vertete i ka kushtuar poezi. Une
ne Akademine perkujtimore, qe e organizuam me rastin e varrimit
te Enverit, recitova nje poezi ne sallen e Hotel "Sheratonit". Me pas
bera filmin dokumentar per vrasjen dhe jeten e Enver Hadrit. Para
pak kohe botuam edhe librin "Idealistet 1", shkruar nga Beharja dhe
une.
Kur me kujtohen sekuenca te jetes, qe kemi perjetuar bashkarisht,
besoni qe ato i perjetoj duke e imagjinuar se bashke me mua qeshin
Vehbiu,Enveri, Musa, Hyseni si dhe Ganiu qe ndodhet ne Bruksel.
Gjate mendimeve te mia ata jane prane meje dhe flasin me mua.
Pasi perfundoj se kujtuari perjetimet e asaj kohe, ndalem dhe e
"pyes" Enver Hadrin: Enver, keta qe po te sjellin lule te varri, kur i
paske pasur shoke?! Pse, bre Enver, nuk me ke tregue se edhe me
keta paske zhvilluar aktivitete?!
E me duket se ndjej zerin e Enverit tek me pergjigjet: " Jo, bre
Reshat, a e din se cf are probleme kisha une prej atij qe pikerisht tash
po mburret se ishte bashkeveprimtar i im?! Ti, bre Reshat, e din ma
mire se askush tjeter se kur ky filani e beri nje takim ne BRT e te
kishte thene ty qe une te shkoja me te ne radio. A te kujtohet, bre
Reshat, se te thashe: me te kurre nuk shkoj. Ti je gjalle, Ganiu eshte
gjalle, Beharja gjalle, pse nuk flisni? Pse nuk shkruani?! Pse nuk i
kundershtoni? !
Dialoget, qe une zhvilloj me Enver Hadrin dhe Musa Hotin e ndonje
tjeter, nuk jane te imagjinuar, por vertete une monologoj, "bisedoj"
e, natyrisht, pergjigje nuk marr prej tyre. Pergjigjem vete, sepse kam
bindje se ata jane krenare per punen qe e kemi vazhduar ne tjeret.
Ata, qe dikur e urrenin Enverin, Musen, Vehbiun e ndonjerin prej
nesh, tash pasi ata u vrane dhe u shpallen deshmore, vrapojne te
48
thyejne dyert e historise qe te' nenshkruhen si bashkeveprimtare.
Zoti na ruajt prej te tilleve!
President! i Kosoves zyrtarisht e shpalli Enver Hadrin deshmor te
kombit, ne nuk na thirri te asistonim ne ceremoni. Shkojne te varri
per t'i freskuar Met ata qe, per se gjalli, e urrenin. Priren nga trillimi
se Enver Hadri ka qene i izoluar dhe vete i paska bere te gjitha
aktivitetet! Prirja eshte qe te quhen bashkeluftetare te te ndjerit ata
qe nuk bene asgje per geshtjen kombetare. Dhe kesisoj te
nenvleresohet vepra e Enver Hadrit. Pas shume vitesh, kur
gjeneratat e ardheshme do te lexojne biografite e atyre qe tani ne
Kosoven e pasluftes na u vetedeklaruan bashkeveprimtare te Enverit
apo te Muses, do te habiten. Si mundet dhe si ka fuqi morale dikush
te mashtroje diten per diell se ishte shok me Enverin, kur po vete
deklaron ne shtypin tone se UDB-ja i kishte dhene pasaporte dhe
para te shkonte te spiunonte ne Bruksel?! Si mundet dhe si ka fytyre
e moral te deklaroje keshtu ai dikushi, qe prej rinise e deri sot ne
pleqeri tere kohen ishte dhe eshte i dehur?!
Deri ketu shumica e lexuesve gjate kesaj paraqitjeje, do te mendojne
se ne paskemi kaluar shume mire mes nesh, bile me mire se
vellezerit e nje shtepie qe kane harmoni. A ishte vertete qe mes nesh
kurre nuk pat opinione te ndryshme? Jo, nuk duhet menduar se ne
nuk jemi fjalosur mes veti kurre. Ne jemi fjalosur, jemi grindur,
aqsa me jave te tera, e me ndonjerin, me muaj te tere nuk kemi folur
njeri me tjetrin. Lexuesit duhet te dine se ne jemi "grindur" vetem
per opinionet tona rreth nje strategjie per ta luftuar armikun sa me
mire. Ndoshta ndonjerit i eshte dukur gabim propozimi im apo mua
me eshte dukur gabim mendimi i tij per nje pune kombetare, Ja per
gka ne jemi fjalosur. Asnjehere, kurre ne nuk jemi grindur per
geshtje morali; per geshtje hajnie; per geshtje intrigash dhe
nderskamsash; per geshtje te interesave personale. Jo. Kurre! Ne
jemi fjalosur, per shembull, pse demonstrata te organizohet te
dielen, kur nuk kishte asnje eurodeputet ne Parlamentin Europian.
Po te analizohet kjo, do te shohim se organizimi i nje manifestimi te
dielen do ishte me masiv, sepse te dielen nuk punojne shqiptaret. Te
organizohej nje dite pune ishte veshtire qe demonstrata te kishte
49
pjesemarrje masive. Kjo do dobesonte imazhin e diaspores sone.
Mirepo asokohe ne ishim te' rij dhe nuk i merrnin punet shtruar, nuk
i arsyetonim propozimet me gjakftohtesi. Secili prej emrave te
permendur me lart jemi fjalosur mes nesh, se paku nje here gjate
tere bashkeveprimit. Ka ndodhur qe tjeret e kane shfrytezuar
"grindjen" tone dhe pastaj kane shtuar gjera, te pa bera e te pathena.
Gjate nje diskutimi ne nje mbledhje qe kishim ne Hotel
"Metropole", une , Ganiu dhe Beharja e kundershtuam Enver Hadrin
pse kishte ardhur ne mbledhje me komunikaten e shkruar pa u
konsultuar me ne. Kur Enver Hadri me nje leter i drejtohet
Gorba^evit qe ta ndihmonte Kosoven. Une e kam kundershtuar. Une
isha i bindur se Rusia nuk e ndihmonte Kosoven shqiptare edhe
sikur Serbia ta digjte te teren flake. Kjo nuk do te thote se Enver
Hadri ka besuar ne Gorba^evin. Ai kishte menduar te beje diplomaci
me Rusine. Tash mendoj se Enveri, ndoshta ka pasur te drejte. Musa
Hoti, po ashtu, eshte fjalosur me Enver Hadrin, kur Enveri
sulmonte permes shtypit njerin prej shefave te Levizjes. Musa Hoti
eshte fjalosur me mua, duke menduar se une kam ndikuar qe mos te
perkrahet Radiostacioni i tij, qe e kishte hapur ne Bruksel. Me vone,
kur une shkoja dhe lexoja lajmet dhe ndonje analize politike, Musa e
ka kuptuar se mua nuk me ka penguar ajo radio. Musen e kam
keshilluar qe ta ndryshonte politiken redaktuese ne Radio, pasi ai
lexonte fjalimet e Komitetit Qendror te Shqiperise.
Musa jepte lajmet per ngjarjet ne Kosove, por nuk hezitonte aspak te
fliste dhe te lexonte per te arriturat ne Shqiperi. Pra, ne jemi
grindur, por jo edhe te hidherohemi mes nesh per jete e mot. Per
keto fjalosje tona, tani ata qe nuk kane qene ne rrjedhen e ngjarjeve,
i s'madhojne e, madje, ndonjeri, i shtyre nga dreqi dhe i biri,
shkojne ne ekstremitete, ne akuza e trillime, duke thene se une apo
filan fisteku ka dore ne vrasjen e Enver Hadrit. Vrasesit e Enver
Hadrit boterisht dihen se jane tre serbe, dy prej te cileve jane vrare
dhe njeri ne burg. Te tillet qe kane misione te caktuara nga dreqi,
perpiqen te gjejne metoda, u afrohen familjareve dhe e pervetesojne
(lexo: mashtrojne) ndonjerin prej tyre, duke e bere krah te tyre.
Trashegimtaret familjare te personaliteteve tona te njohur, tani disa
50
prej tyre deshirojne te' behen pjese e trashegimise patriotike te
vellaut, babait, burrit, dashnorit, kusheririt etj. etj dhe tani, ne
Kosoven e pasluftes, krekosen se e kane tapi patriotizmin. Une
pajtohem se familjaret e tyre duhen respektuar deri ne maksimum.
Une pajtohem se ata kane plotesisht te drejte te mburren e te
krenohen per burrin, vellaun, babain, kusheririn etj, i cili e dha jeten
per glirimin e Kosoves. Pajtohem qe ndonjeri prej familjareve te
marre flamurin dhe te na udheheqe ne rrugen kombetare, nese ka
vlera dhe kapacitete. Mirepo nuk pajtohem kur ndonjeri qe, kurre
nuk ka marre pjese ne asnje aktivitet kombetar, tani krekoset per
patriotizem, duke i nen^muar bashkeveprimtaret e familjarit te tyre.
Tash ne Kosoven e lire edhe babai im i vdekur, e ka lehte te
deklaroje se ka luftuar bashke me Adem Jasharin. Po, po, ne
Kosoven e gliruar edhe te vdekurit "votuan"! Te vdekur jane ata qe
krekosen sot, kur dje nuk bene asgje.
Lidhur me situaten e shqiptareve ne Belgjike ne vitin 1984, Enver
Hadri do te shkruante nje editorial te gazetes se tij, ku jep nje
pasqyre reale te shqiptareve qe me vetedije ose pa vetedije ishin ne
sherbim te armikut. Ne ate editorial Enver Hadri perqendrohet ne
ndeshjen e futbollit te 17 tetorit 1984 qe u zhvillua ne stadiumin
"Heysel" ne Bruksel mes te ekipit te RPS te Shqiperise dhe ekipit te
Belgjikes, me g'rast, per heren e dyte, shqiptaret u rrahen mes tyre.
Hera e pare ndodhi ne qytetin Liege per te njejtin ekip te futbollit,
ndersa hera e dyte me 1984 ne Bruksel.
51
Jfat\
kuptimi i dilemes
dhe i alternatives
Nji ngjarje tjeter na ka befasuar po ashty sikunder dhe ajo e para, mlrpo
mbresa eshte me e madhe dhe normalisht protogonlstet dahet ta mbajn per-
gjegjesin me te madhe. Ku qendr&n puna: me 17 tetor 1984 ne Bruksell te
Belgjikea (per lexueslt tane ne Amerlke ) kishte me u zhvilluar ndeshja fut-
bollistike per kampionatin botror ne mes eklpit te RPS te Shqiperiae dhe
atij te Belgjikea. Kjo ngjarje sportive beri nji buj te madhe ahum dite
para se te zhvillohet loja. Se pari emlgracioni reaksionar duke u friguar
se shtypi i prendimlt nuk do te thot mjaft tS zeza per RPS te Shqlperise
qlti ne 3hesh paljaqon e tyre "intelektual" e ku ta dljm ne se dhe cka
ne nji gazer, belgje dha njl deklerab duke la numruar e trilluar shum ma
teper te "keqijat" e RPS te Shqiperiae, 1 njajti tip mur demarshe dhe si
flitet ahkoj te mbretl i Belgjikes per ta ndaluar lojen— sa demarah i turp—
shem me lidhur sportln me politiken vehtejake te njl emlgracioni qe 40 vjet
ka humbur lojen ne njl fush shum me te gjane te publiku i vet.
Naten kur po zhvillohej loja njl grup ahqiptareoh (pjesa me e madhe nga
Kosova) ahtcuan me par lojen dhe me entuziazmuar lojtaret shqiptare me
brohoritje dhe flamur... Ja ketu lind problemt. Kur grupi admirues nxori
flamurln e shtetlt shqlptar - emlgracioni reaksionar- pjesa me e madhe e
partise mbretrore - Legalitetlt- shkyan flamurln dhe u ba aty nji raf je
mes shqiptareve. Disa dhe nga belgj it duke mos dijtur u futen ne ate tollovi
por me te kuptuar se ku qendron problem! u larguan. Hasti ndodhi se ata qe
duelen me flamur te RPS te Shqlperise 1 takojshin LRSSHJ grupl 1 Zvicres
dhe se kishin kaluar pushimet ne RPS te Shqlperise. Duke qen koshient se cka
ndodhi me 1966 ne Liezh* - Belgj Ike me rastin e te njajtes ndeahje dhe
duke ditur se si u aabotua "bashfclmi" 1 asaj kohe ne atadion e aq me teper
kur te njajtlt njerez mueren pjese me flamurln e 6 miljon shqiptareve sot
ne stadionln e Heysel-it ne Brukaell me 17 tetor te ketij vlti, ne pytemit
A mos jane keto sabotime me paramendlm. Me e mbajt Flamurln Shqiptare larte
ne loje apo kudo tjeter nuk Sahte lehte dhe duhet me paae njl pergjegjesl
te madhe. Flamuri nuk eahte shtaga e govedarit e atehere kur te vendoset me
u ngrlte nuk duhet me u lejuar qe' qfardo rrugaqaah me e kail apo shkye. .
Eahte shu.T lehte 'ne shpemdar gaaeta neper kafehane apo ate ngran si 11a me
sekretaret e anibasadave shqiptare ose me shkuar nS ShqipSri e me shite
patrlotl2em - por disa goje te keqija thojn se turqeve nuk iu kushton gja
flamuri Shqiptare. Ne mendojm ae kjo u ba me paramendlm pasi aty pati dhe
njerez te menqur e jo vetem te pa shkoll e qoban ?or pati dhe profesor
e gjind te kalemit pra nuk mundeml me kuptue se si keta njerez do te* shkojn
perseri ne Shqiperi pos nese rne ta kunder Shqiperiae dhe flamurit nuk eshte
dhe sekretari 1 ambasades shqiptare. Keto gjera nuk mund te arsyetohen,
por mund te klasifikohen vetSm ne trathti te vendlt- pasi flanurl 1 Shqiperis"
eshte flamuri 1 ne gjithe shqiptareve andej dhe kendej kufirit, pra i ne
6 itiiljon shqlptaresh- Per kunder skuadri shqiptare beni njl loje ahui^ te
bukur, megjithese humbl 3:1 3htypl Belgj te nesermen me shum lavderoj ekipin
dhe trenerln shqiptare se sa ekipin e vet. Kur me 1968 pate ngja i. njajti
rast stypi belgj pat shkruar se u raf en kumunistet mea vedi , kesa j rradhe
nuk ceku asgja, njl gazetar vetem perfundoj kur e takuam.u rrafen vagabondet
ines vedi I Clla eshte e verteta?- E mbramja me hajr thot njl f jeile.
Hji numer 1 "Spektrit" eshte ne pergaditje e aiper dhe do te ahtjellon ter
problematiken tone, - TETOR- 1984 - New York
Faksimile e editorialit, shkruar nga Enver Hadri, tetor 1984
52
Enver Hadri i kritikon anetaret e Levizjes (LRSSHJ) qe shkuan me
flamuj dhe, ne rrahje e siper me anetaret e organizates se Legalitetit
(zogistet), iken duke i leshuar flamujt per toke. Enveri i kritikon keta
se shumica prej tyre kane nenshtetesine turke dhe flamuri shqiptar
per ta nuk sinjifikon asgje, por te' ishte leshuar nga dora flamuri turk,
keta nuk do guxonin ta linin. Ne anen tjeter e kritikon shefin e
Legalitetit (qe asokohe ishte Idriz Basha) qe kishte nderhyre ne
shtetin belg qe ndeshja te mos zhvillohej. Enveri e quan akt te
turpshem perpjekjen qe kjo ndeshje futbolli te mos zhvillohej, sig
kishte bere Idriz Basha.
Deri tani u dha nje pasqyre e shkurter e situates dhe e relacioneve
nder shqiptare te diaspores sone ne Belgjike. Mirepo situata dhe
relacionet nder shqiptare te kesaj natyre ishin identike kudo ne
Europe dhe ne ShBA; identike, por me personazhe tjere.
Shtrohej pyetja si ne fillim: kujt duhej t'i bashakngjitej Musa Hoti?
Kujt t'i bashkangjitej per bashkeveprim kombetar ne vitin 1979?
Grupet e organizuara ne parti dhe organizata politike ishin ato qe
ishin. Ne vitin 1973, Ibrahim Kelmendi ne Gjermani kishte
themeluar organizaten "Fronti i Kuq" , qe ne Bruksel thuhej se
kishte disa individe qe aderonin. Ndoshta viti nuk eshte i sakte. Ne,
te porsaardhurit nga Kosova, nuk e dinim as kush aderonte ne
"Frontin e Kuq" dhe as kur ishte themeluar. Une nje gje e dija se
diku ne vitin 1978, ne Itali organizata "Brigada e Kuqe" kishte vrare
Aldo Moron, nje personalitet te larte italian. Kjo organizate thuhej
se ishte krijuar nga Rusia komuniste e atyre viteve. Musa Hoti, po
ashtu, nuk kishte simpati per "Frontin e Kuq" te Ibrahim Kelmendit,
sepse per ne gdo gje, qe lidhej me Rusine, ishte e demshme per
Kosoven. Ndoshta Ibrahimi nuk ka pasur asnje lidhje me Rusine,
por ne ishim te bindur se organizata, qe ai e drejtonte , kishte
reputacion te keq, nese mendonim te kontribuonim per Kosoven.
Pra, Musa Hoti nuk dinte kujt t'i bashkangjitej. Andaj kishte krijuar
nje rreth shokesh te ardhur nga Kosova me te cilet ndante mendime
te njejta. Mendimet e tyre nuk ishin kunder organizatave te tjera
ekzistuese, por nuk kishin parametra te njejte. Grupi i shokeve te
Muses shkonte ne klubin "Perparimi", por kishte kontakte te
53
vazhdueshme edhe me ne tjeret. Ne nuk e kritikonim Musen pse
shkonte, por edhe ai nuk na kritikonte ne qe nuk shkonim. Me
kalimin e kohes dhe me tendosjen e situates ne Kosove, Musa Hoti
dhe shoket e tij do te' ishin pengesa numer nje e realizimit te
projekteve antishqiptare qe ambasada e Jugosllavise deshironte t'i
arrinte permes anetaresise se klubit.
Demonstratat e 1981-es aktivizuan diasporen
Shperthimi i demonstratave studentore te vitit 1981 e gjet mergaten
tone krejtesisht te shperndare ne grupe dhe grupacione te te gjitha
ngjyrave politike. Edhe pse demonstrata e 11 marsit kishte ndodhur
ne Bruksel, askush nuk bisedonte per kete ngjarje qe do te shenonte
kthesen e madhe historike te mbare shqiptareve. Asokohe
komunikimin e pare per shperthimin e demonstratave te 11 marsit
ma percolli aktori yne Samedin Latifi me te cilin nuk i kisha
shkeputur lidhjet asnjehere deri ne vdekjen e tij. Para arratisjes sime
ne Bruksel, me Samedinin, Bislim Mu^ajn e te tjere kisha luajtur ne
teater dhe filma. Samedini punonte ne RTP dhe pas ngjarjeve te 11
marsit me thirri ne telefon. Une menjehere thirra Ganiun e bashke
me te shkuam te Isuf Selenica, qe ishte Kryetar i "Ballit Kombetar".
Me vone takuam Enver Hadrin, Vehbi Ibrahimin, Qamil dhe Ramiz
Zekollin, Musa Hotin dhe tjeret veprimtare kombetare qe mund te
kontribuonin per organizimin e nje manifestimi ne perkrahje te
studenteve. Keshtu, me 12 prill 1981, ne organizuam demonstraten e
pare ne diaspore. Rendesi kishte qe organizata te vogla e te medha
vendosen te manifestojne bashkarisht me flamurin pa yll. Kjo
demonstrate u organizua kryesisht nga ne kosovaret, por qe me
deshire iu bashakngjiten ballistat, zogistat, bllokistet me perjashtim
te grupit te shqiptareve qe veten e quanin komuniste. Keta ishin ata
qe u perleshen ne stadiumun e Liege me 1968 kunder atyre qe
shqiptareve qe benin tifozeri me flamur pa yll. Ne demonstrate
moren pjese rreth njemije vete. Ishte e para here qe ne Bruksel dilte
numer kaq i madh shqiptaresh te manifestonin ne perkrahje te rinise
54
studentore ne Prishtine e qytete te' tjera te Kosoves. Manifestimin
tone e percollen mediet me prestigjioze te Belgjikes, mirepo jo
shtypi i Tiranes zyrtare. Pavaresisht se shtypi belg shkruante
pozitivisht per qellimet e demonstrates sone, krahu i majtisteve na
quante bashkepunetore te UDB-se, reaksionare, Na kritikonin se ne
ishim bere bashke me emigracionin e vjeter te Shqiperise qe, sipas
tyre, i paskan duart e perlyera me gjak shqiptari.
Menjehere pas demonstrates u formua "Komiteti Kombetar per
Europen". Kryetar u zgjodh Gani Azemi, sekretar Ramiz Zekolli.
Komiteti Kombetar u formua nga organizatat ekzistuese si ajo e
Enver Hadrit, e Vehbi Ibrahimit me Emil Fazliun etj. Ky Komitet
shume shpejt u shperbe. Enver Hadri nuk deshironte qe Komiteti te
ekzistonte, sepse ishte veshtire te koordinoje aktivitetet me
organizata qe nuk vepronin ne Bruksel. Pastaj edhe ato, qe ishin ne
Bruksel, nuk deshironin t'i nenshtroheshin urdhrave te komitetit te
posaformuar. Asnjeri nuk deshironte te binte nen hije te Komitetit
edhe pse secili grup a parti kishte perfaqesuesit e vet ne ate komitet.
"Shqiptare kunder shqiptareve"!
Individe te Klubit "Perparimi" denojne demonstratat e
pranveres 1981!
Ambasada e Jugosllavise kishte shpeshtuar ardhjen e delegacioneve
neper klubet dhe shkollat shqiptare te Belgjikes. Qellimi i tyre ishte
t'i minimizonin demonstratat e Kosoves dhe te diaspores, duke
keshilluar vigjilence ndaj dukurive te tilla. Ata e perdornin gdo
shqiptar tek i cili kishin ndikim, per interesa te shtetit. Klubi
"Perparimi, qe shpallej si i pavarur nga Ambasada e Beogradit,
mbajti nje mbledhje urgjente dhe tere kryesia e klubit miratoi nje
deklarate te perbashket me nenshkrimet e tyre, ku nder te tjera
thuhej:
Ne, komuniteti shqiptar i Belgjikes, konsiderojme se demonstratat e
marsit dhe te prillit 1981 jane pjelle armiqesore. Te gjithe ata qe i
55
perkrahin demonstratat jane armiq te popullit dhe te fryteve te
Luftes Nacional-clirimtare te Jugosllavise . Ne, komuniteti shqiptar
i Belgjikes, i denojme ashper studentet dhe te gjithe ata qe i
perkrahen ato demonstrate!...
Kjo deklarate u botua ne "Rilindja" dhe zuri vend te
konsiderueshem. Per denimin qe "komuniteti" shqiptar po i bente
demonstratave, ambasadori jugosllav ne Bruksel kishte shtruar nje
darke si shperblim per anetaret e kryesise, per punen e tyre besnike
karshi shtetit dhe popullit.
Komunikata e leshuar per media nuk ishte futur ne rendin e dites qe
te diskutohej me anetaret e klubit, por u nenshkrua nga disa individe
besnike te sistemit jugosllav te asaj kohe. Kunder kesaj komunikate
ishin pjesa dermuese e anetareve te klubit, te cilet as qe ishin pyetur,
ne duhej aprovuar teksti qe do botohej ne gazetat e perditshme
jugosllave te asaj kohe. Jugosllavia, sidomos Serbia, bente gmos qe
demonstratat e 1981-se t'i demaskonte dhe t'i klasifikonte si
reaksionare, staliniste, religjioze, si dhe te minimizonte numrin e
pjesemarresve. Si ne gdo metropol europian, ashtu edhe ne Bruksel,
ambasada e tyre afronte rreth vetes intelektualet tane, te cilet i
denonin demonstratat dhe propagandonin se ne Kosove eshte ngritur
vetem nje grup i vogel studentesh te deshtuar. Jugosllavise,
gjegjesisht Serbise, i interesonte te perfitonte opinionin shqiptar e,
me se shumti, opinionin boteror, duke i perdorur si argumente
deklaratat e intelektualeve tane, qe kolektivat e shume organizatave
u benin manifestimeve te studenteve, duke propaganduar ne mediet
se, gjoja, ne Kosove gdo gje ishte ne rregull. Armiku gjithnje e
perdorte armen me te fuqishme te tij: shqiptari kunder shqiptarit!
Qe edhe me shume te minimizoheshin demonstratat dhe te
njolloseshin demonstruesit, Ambasada e Jugosllavise organizoi ne
klubin "Perparimi" edhe nje ekspozite me piktore te Kosoves qe
jetonin ne Belgjike.
56
DJE, NE BRUKSEL TE BELGJIKES j£
NE KLUBIN »PERPARIMI« U HAP
»GALERIA E VOGEL«
Bruksel. 29 maj
Ne kuadnn c fene* •« 25 Maj it
- dhes. sC rinis*. nft njfc atmosfcre
vfrttt festive, ne klubin e punfto-
t€ve shqipiare nga Jugosllavia
» fjiparirn|«ne Im mLJJ hap ek-
, fflata e punTmeve 1$ Jkrjjuesve fi-
gurative dhe e studenteve te viteve
ie fundit te Akademise Mbreterore
te Artevc te Bukura te kryeqytetit
te Belgjikes: Kader Pagarushes.
Valdci Hamiiii.-JtaoriCJorraj, Ah-
nleV Podrirricakut, 2ya Radoniqit
dhe '"Dako Uashingtonit. QS te
gjiuhit nutortt. te ciKt ne keie ek-
spozitC qi c pag«zuan »Galem e
vogei«, e ku ekipoztmn 35 punime
me motive te ndryshme, jane qyte-
tare shqiptareliga Jugosllavia, qe
perkohestshl jetojnt e punojne ne
Bruksel KCie ekspozite. l€ pare
kCsodorc n6 kete qyiet. ne preaert- '
cCn e shume punetortve kuluirore
e publike nga kryeqyteti dhe disa
vende /qinje ie Bclajike^ e h*pj
aflthteadtrrfi-RSFJ-se ne Bruk&ei.
Esad Certq. ' *■ ' "■■■■•
Y.BAJRA
E shtunei, 30.V.1981
RILINDJA
Gazeta "Rilindja", 30.V.1981, mbi ekspoziten epiktoreve shqiptare
ne Belgjike, qe u mbajt ne lokalet e Klubit "Perparimi"
Ne kete ekspozite moren pjese Abdyl Kader Pagarusha, Valdet
Hamidi, Jusuf Qorraj e shume te tjere. Ekspozita u percoll nga
gazetaret qe kishin ardhur nga Beogradi dhe Prishtina dhe po ashtu
kesaj ekspozite i dhane hapesire ne faqet e te se perditshmes se
Prishtines"Rilindja". Qe ekspozita te kishte edhe me shume jehone
dhe t'i tregohej botes Perendimore se ne Kosove nuk jane shumica e
shqiptareve perkrahes te demonstratave ishin ftuar edhe gazetare'
beige, te cilet do te shkruanin ne faqet e gazetes kryesore "Le soir"
lidhur me kete ekspozite. Natyrisht, sa here qe kjo ambasade
organizonte gjera te tilla ftonte gazetare te huaj me qellim qe t'u
57
tregonte se shtresa intelektuale e Kosoves eshte' projugosllave dhe te
gjithe ata qe organizojne demonstrata ne Bruksel jane rruga^e, jane
njerez qe shesin droge etj. Ne saje te ambasades dhe devotshmerise
se tyre nje numer i mire piktoresh nga Kosova benin emer dhe fame
ne Kosove. Sikur keta piktore te ishin, ashtu sig shkruante "Novosti"
dhe "Rilindja", jam i bindur se do te kishin jetuar shume mire duke
ua shitur pikturat e tyre francezeve apo gjermaneve!
Pavaresisht nga kjo, qellimi nuk eshte te vleresojme punen artistike
te piktoreve tane, por te nxjerrim ne pah se ata u vune ne sherbim te
propagandas se armikut, ndoshta pa qene te vetedijshem se
ekspozita e tyre ishte ne dem te Kosoves.
Duke mbledhur njerezit e artit, Serbia e asaj kohe kishte vepruar
saktesisht, sig kishte vepruar Hitleri ne vitet 1941-1945, kur kishte
ftuar piktoret franceze, shkrimtaret dhe aktoret e Frances qe te
zhvillonin aktivitete kulturore pa pasur nevoje te hidhnin parulla
fashiste, sepse vete ekspozita dhe puna e tyre i kontribuonte
fashizmit gjerman. Pas disa dekadave artistet franceze, te cilet nuk
kishin marre pjese ne aktivitetet kulturore, qe kishte organizuar
propaganda naziste, u revoltuan dhe i kerkonin qe te shperblehej
puna e atyre, ndersa te denohej puna e atyre qe moren pjese ne
ekspozita ne sherbim te Hitlerit. Artistet franceze nuk ishin
bashkepunetore te gjermaneve dhe as qe spiunuan, por intelektualet
e sotem kerkojne denimin e tyre edhe pse nje numer i madh i tyre
tanime jane ndare nga jeta.
Pranvera e kuqe e Kosoves
Pranvera e vitit 1981 po lulezonte me gjakun me te paster te bijve te
Kosoves. E para ishte diaspora e Belgjikes, qe iu bashkangjit me
vetedijesim ne perkrahjen pa rezerva me manifestimin e pare ne
diaspore qe u mbajt me 12 prill 1981, ne shenje solidarizimi me
Kosoven. Ne kete manifestim, qe organizohej nga Enver Hadri dhe
Vehbi Ibrahimi, Reshat Sahitaj, Gani Azemi, Qamil Zekolli etj, u
58
perfshi edhe emigracioni nga Shqiperia. Qe manifestimi te' kishte
efekt sa me te madh, pala kosovare dhe ajo e emigracionit te vjeter
per disa dite rresht zhvilloi diskutime te ashpra derisa, me ne fund, u
pajtuan qe demonstrata te mbahej per Kosoven me kusht ate te mos
e shfrytezonte askush per interesa partiake. Ndihmese te ve^ante
ketyre bisedimeve i dha Jusuf Selenica, i cili bindi mergimtaret e
vjeter te leshonin pe dhe te dilnin te gjithe se bashku kunder
okupatorit te perbashket.
Pranvera e vitit 1981 dukshem pati ndikim ne diasporen shqiptare,
ve^anerisht ne ate te Belgjikes ku UDB-ja kishte perqendruar
pjesen me te forte te efektivit te saj qe, ne momente te caktuara, te
asgjesonte kete pjese te diaspores.
Numerikisht shqiptaret, qe kishin ike nga regjimi komunist i Enver
Hoxhes, perbenin pjesen me te madhe te diaspores ne Bruksel. Ata
ne gdo moment prisnin shembjen e diktatures komuniste. Prandaj
ngjarjet e Kosoves ne pranveren e vitit '81 sikur ua zgjuan edhe
shpresat diaspores se vjeter per nje kthim me te shpejte ne
vendlindjen e tyre. Pavaresisht nga preokupimet e tyre, ata perseri e
ulen zerin dhe iu pershtaten revendikimeve te kosovareve, qe
numerikisht ishim me te dobet. Perkrahja e tyre ishte nje ndihme e
gmueshme per luften qe bente populli yne ne Kosove.
Ne ditet e para te demonstratave te Prishtines, Ferizajt,Vushtrrise
e... qeveria e Beogradit permes zerit te Stane Dollancit me 6 prill
akuzoi diasporen shqiptare duke e potencuar Brukselin dhe
Shtutgardin si gerdhe ekstremiste reaksionare qe kerkonin
shkaterrimin e Jugosllavise.
Me 8 prill 1981 gazeta "Zeri i popullit" e Tiranes shkruante se
demonstratat e studenteve ne Prishtine u konfrontuan me forcat
policore serbe vetem pse kerkojne te drejtat legjitime qe Kosova te
mos jete nen tutelen jugosllave. Pas ketij artikulli, Beogradi tani
akuzat ia drejtoi Tiranes. Gazetes se perditshme tiranase i pergjigjet
e perditshmja e Prishtine "Rilindja", por te njejtin artikull e botonte
edhe "Politika" e Beogradit ku shkruanin se Tirana nuk ka nevoje
te perzihet ne punet e brendshme te Jugosllavise dhe nuk duhet te
jete avokat i elementit shkaterrues dhe reaksionar shqiptar. Ketu nis
59
filli i prishjeve diplomatike mes Tiranes dhe Beogradit, se paku
sipas medieve te' kohes.
Shtypi i Europes Perendimore, duke u bazuar ne burimet e
"Tanjugut", shkruante se ne Kosove kishte 11 te vrare, mirepo ne
analizat e tyre nuk e injoronin Bashkimin Sovjetik te asaj kohe qe
mund ta perkrahte Jugosllavine, por ajo ishte e zene me luften ne
Afganistan. Gazetat e Perendimit nuk ngurronin te shkruanin se
Kosova ishte nje fu^i baroti dhe se kjo ishte kriza me serioze qysh
pas luftes se Dyte Boterore; se vetem llmuaj pas vdekjes se Titos,
kosovaret ishin te paret qe po ia lekundnin themelet e Jugosllavise.
Diaspora shqiptare e Belgjikes, qe percillte me vemendje situaten ne
Kosove, e pa me se te nevojshme qe te mblidhte te gjitha forcat
politike dhe kulturore ekzistuese ne kete territor ne menyre qe
ndihma dhe solidariteti me vellezerit dhe motrat ne Kosove te jete
me i frytshem. Shqiptaret, qe jetonin ne Bruksel, e ndjenin veten me
te forte se kurre. Duke pare se jetonin ne qendren ekonomike dhe
politike te Europes, perveg demonstratave ne Bruksel u organizuan
edhe nje seri atentatesh kunder interesave te Serbise ,qe
perfaqesoheshin ne Bruksel. Gazeta zyrtare beige "Le soir " e dates
01.04.1981 shkruante per atentatin e pare me bombe, qe kishte
ndodhur te dielen e fundit te marsit, kunder perfaqesise se JAT-it.
Kete atentat e kishte marre persiper Vehbi Ibrahimi.
Atentate te tilla kunder perfaqesive serbe ne Belgjike e posa^erisht
ne Bruksel, shtoheshin gjithnje e me shume. Keto, ne nje fare
menyre ishte nje verejtje e paralajmerim qe u behej autoriteteve
serbe qe te ndalonin torturat dhe vrasjet ne Kosove. Dihej shume
mire se nje atentat ne Bruksel, qofte ai i natyres se djegieve te
perfaqesive zyrtare te Jugosllavise apo i likuidimit te trupit
diplomatik, kishte peshe me te madhe se sa e njejta ngjarje te
ndodhte ne Prishtine. Po ashtu diheshin kushtet e veshtira te
organizimit te nje atentati ne Kosove ku sherbimi sekret kishte vene
ne dispozicion tere arsenalin e vet.
60
Serie noire pour les Yougoslaves a Bruxelles
Mardf matin, deiix nirmhrts de rambassade de YoufOfllavie i KruvHles etatent victims* [xtn mort, m
bless*, d/u-ne j tress inn. Mardi sflir, un nouvel attentat a etc commfs contra un eUbltasement yougoolave,
un mikgmin du baulevard Lemnnnler. lei tn>Lt cocktail* Molotov ont cte lances, deal l'tin & bfiae la
Yttrin* du ma pa sin. C est lr dcrnirr Incident d'une km fur aerie don I ont etc vlctimcs> die* nam, del
rcflsortJssants de ce pays du des bailments leur appartenant. (Lire nos information* en sixieme page.)
Sen" e zeze per jugosllavet ne Bruksel, "Le soir"
qershor 1981
Andaj, ne Bruksel merret nje vendim sekret i drejtuar nga Vehbi
Ibrahimi qe, pas atentateve te' shumta (mbi 20) ne objekte te
perfaqesive serbe, te fillohet nje seri tjeter qe do e prekte mu ne
zemer Serbine.
Me 15 korrik 1981 gazetat e perditshme beige do te shkruanin per
atentatin e pare politik me c/rast dy persona ne oren dhjete e
tridhjete minuta hyjne ne ambasaden jugosllave dhe me rafale
automatikesh plagosin Blagoje Anakioskin dhe Franc Sindelerin, qe
te dy nepunes te ambasades si dhe vrane nje nepunes tjeter, emri i te
cilit nuk u mesue kurre ngase autoritet e Beogradit e mbajten te
fshehur per arsye qe vetem ata i dine.
61
Me kete rast nenshkruhet atentati i pare politik kunder trupit
diplomatik jugosllav, te' cilin po ashtu Vehbi Ibrahimi ne deklaraten
e tij per shtyp do ta marre si organizim te tij. Forma e zgjedhur nga
Vehbi Ibrahimi qe atentatet t'i merrte persiper, natyrisht, ia
rrezikonte jeten. Ai ishte i vetedijshem per kete rrezik dhe gdo dite
qe kalonte e dinte se ishte nje dite me teper ne jeten e tij. Vehbiu
deshironte qe qeverise se Beogradit t'ia dergonte mesazhin se per
gdo vrasje ne Kosove nje vrasje e priste ne diaspore.
Ne Bruksel vrasje te serbeve kishte patur edhe me heret, por ato
ishin qerim hesapesh mes grupeve dhe grupacioneve serbe. Me heret
nje serb i quajtur Pierre Valig ishte gjetur i vrare ne dhomen e tij.
Me vone po ashtu ne Bruksel u vra Miodrag Boshkovi^i ne
apartamentin e tij si dhe Urosh Mili^eviqi qe ishte deshmitari numer
nje per vrasjen e Stefan Markovi^it. Ky i fundit truproja e Alen
Delonit. Me te drejte nje gazetar serb, vetem disa muaj pas disa
vrasjeve tjera kunder serbeve dhe personelit te ambasades ne
Belgjike do ta pershkruante Brukselin si qytet i tmerrit dhe i ferrit
per serbet.
Nje muaj pas demonstrates se 12 prillit, ne Belgjike Jusuf Gervalla
dergoi vellaun, Bardhoshin dhe Kadri Zeken per te pergatitur
demonstraten e dyte qe do mbahej ne Bruksel me 13 qershor 1981.
Lejen per kete manifestim e nxori Enver Hadri.
Pakkush ishte ne dijeni se Enveri Hadri po ua mundesonte
majtisteve te demonstronin ne Bruksel, ashtu si pakkush e dinte se
ato dite Musa Hoti kishte bere nje njoftim publik ne emer te klubit
"Perparimi" qe edhe anetaret e atij klubi te solidarizoheshin me
vellezerit e motrat tona ne Kosove. Kjo komunikate qe dukej zyrtare
shkaktoi konfuzitet ne anetaret e klubit. Shumica e dinin se nje
komunikate e tille ishte e pamundur te publikohej, sepse aty haptas
thuhej se policia serbe kishte vrare qindra shqiptare, kishte okupuar
Kosoven. Komunikata ndikoi ne prishjen e relacioneve te anetareve
te klubit.
62
ota wnuatft tc jiygftjui
'-L L I. i ; . i p. i I,. t . u , t MrK ,,,_,
SHMtHI* HUlTURO-JHlMqfnf tKhfm-4
PERPARiMt
-BaahkBatBdfaetar tB nderuar si, « dim adhe j„ M KOSOVA JonB a daahurB
pBriatuar auajva ta fundit ajB vaia traziraab tB C ii a t adba aotB a kaaaj dit. vufadi
I)an at ra t a t . 1,-26 aa ralt,ta 1-2-3 prilUt kin-S paaB ft* ravandikie ta »tt. -« 1
statuaia a HEFUBIIKES SOCIALISTS abrenda B.S.P.Jea.
For aiq • dini adba ju M demoatratat baaBa a * pBrgbithBai nS nj* reziatencB ta 1
polioora ta baabknaxo nB KoaovB a Ba tara viaat . Jugoslavia, njBbarit nB ndibaihi
r** Ju «= Bll ^«-Si razultat i kBaaJ abtyp^ tH efier n g a foroat poller* ,J
dh 8 aotra Koaova™ t." abytur mizoriabt nga plumbat dba nga tu^rat olzore , qinai
H adba kaaaj dltaa adoabta P Br BbitnaoaB j aQ fe n g gfaandja krltika.ajBbarlt aots
4ba ta tara J ug oallartaB JaaB pBrplat tB abuahura m e vllB a 8rit a mo trat tona
- |ra mm ka ardbur koba qBadha Ha ahqipatarat q* ghindaa. pBrkohBalabt
. v» q anariaht No ontaj-at a klubiL .PERPAB1M1 " tB japim kontributin tonB ndaj atidh
Gbar* aot* r .»v.rl]a Jugoallar. ka arrita tB na „a Biitron du ka „, paraqitur d Bcoa t
lartoMll.t. Iradantiata.anti Jugoallava bila adh. dukana ahtyar qB adba » d en0 j m I
YllBzBrit ton*. Por* ayqaltBaija a Jon* na ban tB k»»toja tB v.rt„t.n. do tB t
a. vllBzBrlt adba aatrat tona nuk kiahinB aanjB nga taparBt a akuzava tB b»r»
E vartata iahta aa kBrkaaa a vatBo qB bauB Koaovarat ne parullatB „K0SOVA REPUH,
■urn}, form* Hacionaliete .Iradentiata.anti J ug0B ll aV9 apo par ahkatBrrmin a H S
I> k»rk BB a tyra iabta tBraiaht a bazuar u* kuabtatutan a R.s.F.J.aa.
Pr a YllBzBr a aotra J u ftoJaB q B tB BB rrnl PieeB maaivlaht nB demoatratat a 1J ,
dido tB zbvilloban na BHuXEL Pi a<! pi^ar, „a ora 10 .h.
Hafatu qB adaa Ha ti abprabio aolidarlt.tin ma vllBzBr a EO tr a tp na KOHOViLHE.
IBrkaaa a ynB a vatan do ta JutB „KOSOVA RREHJBllKE"qB BabtB daebira a ghith baabkBi
teat nB &GSOVE, ■
Ptoban ta gbitb ata ahqipatar q* a ndlna vetan ai ta till*.
Iturat ata q* nu k marrln pjaaa do ta tragojn vatan matBvartat tradbBtar ta At*db«
RHHOPTE KOSOVA RHEPUBLlKE.
REOKSHIH SHQIPElAHE'r E HBEKSHEM .
Oa dargon nderinet EEHIU
KULTURO ARSIKORE aSPOBTIVI
PEHPAH1MI
Bruxell
Kopje e komunikates se klubit "Perparimi" , qershor 1981
Ne kohen kur po kryhej manifestimi ne Keln qe kishte organizuar
Vehbi Ibrahimi ku edhe f oli, duke hedhur poshte politiken
63
hegjemoniste kolonializuese serbe ne Kosove, oratorit i arriti lajmi
se ne nje restorant shqiptar ne qytetin Namur, pronari kishte ftuar
per darke personelin e ambasades jugosllave.
Vehbi Ibrahimin e shqetesoi kjo mirepritje qe i behej diplomacise
jugosllave. Ashtu, i nervozuar Vehbiu shkoi ne banesen e Musa
Hotit dhe kerkoi nga ai qe te' merrte armen dhe t'i bashkangjitej ne
aksion kunder "bashkim vellazerimit" ne qender te Europes. Vehbiu
kishte degjuar se mikpritesi shqiptar per t'i hyre ne qejf trupit
diplomatik serb ishte veshur me kostum kombetar malazez dhe
kendonte kengen " Oj serbi kush thote se je e vogel kur ti shtrihesh
prej Mariborit deri ne Gjevgjeli". "Mikpritesit" kendonin kenge per
mireqenien e Jugosllavise. Kur arritem ne vendin e ngjarjes, pronari
i restorantit qe kishte hetuar se po pergatitej nje akcion i armatosur
kundra tyre, i fshehu diplomatet e ambasades jugosllave ne dhomat
e tyre.
MUSA HOTI ME SHORE
Ne po ate kohe ne klubin shqiptaro-jugosllav "Perparimi", me
udhezimet e Vehbi Ibrahimit mori pjese Musa Hoti ne tubimin e
anetaresise se klubit ku ishin mbledhur rreth treqind shqiptare. Do te
gjykohej pranvera e kuqe e Kosoves. Ambasada e Jugosllavise
64
kishte ftuar si mysafir special nje delegacion nga Kosova, qe
kryesohej nga Rabit Rexhepi, nga Sindikatat e Kosoves, shkrimtari
Rifat Kukaj, djali i Gjuro Pucarit, Fehmi Hoti, dhender i Mahmut
Bakallit, mesues i shkoiles shqipe, qe kishte hapur ambasada, dhe
Behxhet Shabani, sekretar i ambasades. Delegacioni kishte per
obligim te' propagandonte se ne Kosove nuk kishte demonstrata anti-
jugosllave, por ishte nje grusht i vogel studentesh qe kerkonte vetem
permiresimin e kushteve ushqimore dhe se nuk kishte te vrare, ashtu
sic, flitej.
Fill pas diskutanteve jugosllave fjalen e mori Musa Hoti qe
denoncoi dhunen dhe terrorin e ushtruar nga forcat policore mbi
shqiptaret e pafajshem. Fjala e tij u prit me duartrokitje nga te gjithe
pjesemarresit. Per kete rast "Rilindja" e dites se neserme shkroi per
deshtimin e diplomacise jugosllave, duke fajesuar, gjoja, nje fashist
qe e kishte prishur rendin dhe qetesine. Ne kete tubim foli Xhere
Hasanxhekaj, nje mesues qe me vetiniciativen e tij kishte ndihmuar
ne hapjen e shkolles, i cili tha hapur se pas plasjes se demonstratave,
ai nuk deshironte te jete i manipuluar nga propaganda jugosllave. Po
ashtu Milazim Cerolli, nje mergimtar i vjeter, u ngrit dhe kerkoi qe
delegacioni te tregonte te verteten mbi ngjarjet ne Kosove e te mos i
hidhte pluhur syve diaspores, duke genjyer se ne Kosove nuk po
ndodh asgje.
Ne kete tubim disa pjesemarres te organizuar nga Vehbiu ndikuan
qe diplomacia dhe organizatoret e klubit te kerkonin "biren e miut"
nga se situata dhe shqiptaret e Belgjikes nuk po manipuloheshin
ashtu sic, e kishte planifikuar sherbimi sekret jugosllav i atehershem.
Qe nje tubim i tille te mos perseritej kurre ndikoi nderhyrja e Jakup
Syles nga Gjilani dhe e Bardhosh Mavrajt, te cilet bashkevepronin
me Musa Hotin. Keta nxoren revolet perpara tere pjesemarreseve
dhe iu kercenuan organizatoreve se ne Belgjike nuk pinin uje
genjeshtrat e tyre dhe se shqiptaret e Belgjikes nuk lejonin te
gjykohej levizja studentore e Kosoves. Pas ketij akti Musa Hotit
dhe Jakup Syles iu ndalua hyrja ne lokalet e klubit "Perparimi".
Kesisoj deshtoi plani "diplomatik" i koordinuar me sherbimet
65
sekrete te' Beogradit; deshtoi propaganda antishqiptare; deshtoi
delegacioni i intelektualeve te sjellur nga Kosova.
Por ekspertet e sherbimeve sekrete nderruan taktike. Hodhen karten
e kultures shqiptare, duke organizuar koncerte me kenge popullore.
Shpejt ata organizuan nje turne ShKA "Kastriotet" nga Ferizaj me
mysafire Shkurte Fejzen, Shyhrete Behlulin, Shpresa Gashin etj. Me
mbajtjen e nje koncerti te tille Jugosllavia deshironte te deshmonte
para diaspores shqiptare dhe diplomacise nderkombetare se ne
Kosove nuk ndodhte asgje, se Kosova ishte e barabarte me
Republikat tjera-gjegjesisht element konstituiv i Federates.
Po a ishte gjendja normale ne Kosove pikerisht ne kohen kur ne
Prekaz luftonte si luan Tahir Meha, kur ai dhe i ati, Vehbiu
qendronin per jete a vdekje perpara bresherise se plumbave te
gjakpiresve, krimineleve serbe? A mund te mbahej nje koncert i
tille ne Bruksel? Keshtu mendonin Vehbi Ibrahimi dhe Enver Hadri
me shoke. Andaj Enver Hadri beri nje telefonate anonime se ne
salle do eksplodonte nje bombe. Koncerti u anulua dhe kengetaret u
kthyen te zhgenjyer apo ndoshta te gezuar!
NGJARJA E TAHIR MEHES
Jehona e luftes se Vehbi dhe Tahir Mehes mori dhene. Vehbi
Ibrahimi ishte njeriu, i cili ne Bruksel kudo qe shkonte me vete
kishte kullen e Tahir Mehes te shkaterruar nga forcat serbe. Ai
mbante foton e kulles dhe te Tahir Mehes. Vahbiu e admironte aktin
e Prekazit dhe ne gdo bisede fliste me admirim per Tahir Mehen.
Nga ana e jone Vehbiu ishte me i informuari rreth ngjarjes se
Prekazit. Bisedat e Vehbi Ibrahimit i galdonin zemrat e te rijve, i
frymezonin ata me ide perparimtare, duke krijuar vetedijen se pa
lufte Kosova nuk glirohej; se pa akte heroike, sic, ishte rasti i Tahir
Mehes, Serbia nuk do leshonte Kosoven kurre. Vehbi Ibrahimi
shoqerohej me Musa Hotin si dhe Jakup Sylen, Shaban Shkupin e
shume te tjere. Vehbiu eshte deshmori i pare qe Sherbimi Sekret
Jugosllav do ta vriste ne korridorin e shtepise se tij ne qender te
66
Brukselit. Vehbiu ishte gjenerator i akteve te' shumta qe ndodhen
kunder perfaqesive te Jugosllavise se asaj kohe. Por sot vepra e tij
nga disa konsiderohet terroriste; prej te tjereve, jo intelektuale; prej
kundershtareve politike, teper i moderuar; dhe nga qeveria e
Kosoves as qe permendet. Aktet, qe jane kryer ne Bruksel,
pavaresisht se sot dikush deshiron t'i injoroje; ndonje t'i
pervetesoje; dhe ndonje t'i shlyej nga historia si aktet, po ashtu edhe
aktoret, por nuk do t'ia arrije, sepse per ato vepra deshmojne gazetat
ditore te Europes, pa i llogaritur ato qe botoheshin ne Jugosllavi.
Te rinjte e mergates se Belgjikes, te nxitur nga vrasjet qe Serbia
bente ne Kosove, inkurajuar nga bisedat me Vehbiun dhe me ndonje
tjeter, vepruan ose te organizuar ose te pa organizuar kunder
perfaqesive jugosllave.
Prej marsit e deri ne fillim te gushtit '81, pra, gjate pese muajve ne
Bruksel u bene nje varg sulmesh kunder perfaqesive te Jugosllavise.
Ata vepronin aty ku mendonin se zhvillohej propaganda
antishqiptare. Keshtu qe edhe klubit "Perparimi" iu dha flaka; klubit
"Abdullah Grashtica" ne Namyr po ashtu; u dogjen teresisht zyrat e
kompanise se aviacionit JAT; kompania e turizmit bregdetar u hodh
ne ajer; depot e furnizimeve nga po ai shtet digjeshin; kah mesi i
korrikut disa karikatore u zbrazen ne lokalin e Ambasades
jugosllave ku u vra 1 dheu plagosen 2 te tjere.
Perfaqesite dhe perfaqesuesit jugosllave ndjenin pasigurine e
objekteve dhe personale. Ne mesin e ketyre atentateve nuk dihej pse
pikerisht digjeshin klubet e shqiptareve si "Perparimi" apo te tjeret
kur dihej se aty kishte shumice shqiptare. Ekzistojne mendime se
disa prej tyre i beri edhe vete Sherbimi Sekret jugosllav per t'i
akuzuar shqiptaret. Me vone do te ndodhte edhe nje rast tragjik, nje
atentat i sofistikuar per kohen qe ndodhi ku u vra nje shqiptar. Kete
vrasje e kishte organizuar Serbia qe te fuste familjet shqiptare ne
hasmeri. Per kete u akuzua Isa Hoti, vellai i Muses, qe ndodhej ne
burg per vrasjen e trupit diplomatik te ambasades jugosllave ne
Bruksel. Isa Hoti ishte krejtesisht i pafajshem.
Ngjarjet e pranveres 1981 ishin ato qe e aktivizuan mergaten
shqiptare si ne aspektin pozitiv, por edhe ne ate negativ. Ne te paren
67
iu bashkangjiten te gjithe ata qe deshironin lirine; ne te dyten ata qe
ende besonin se ka serbe te mire, por ekstremistet nuk po i lejojne
progresistet t'i ndihmojne Kosoves.
Lidhur me 11 marsin 1981, shtypi nderkombetar percillte opinion se
bilanci i manifestimeve te 11 marsit ne Kosove' ishte tragjik. Gazeta
prestigjioze beige "Le soir", bazuar ne deklaraten e anetarit te
kryesise se LKJ, Stane Dollanc, nen titullin "Manifestimet ne
Kosove: bilanc i rende, 11 te vdekur" njoftonte lexuesit per dyndjet
e rinise shqiptare ne demonstrata masive. Stane Dollanci ne takimin
me gazetaret ne Beograd u perpoq te shtremberonte faktet, duke
reduktuar numrin e te plagosurve ne "mbi pesedhjete" dhe te te
arrestuarve ne 22 ! Ndersa per pjesemarrjen ne demonstratat
shqiptare politikani i larte jugosllav tha se nuk e ka kaluar
dymijshin. Manifestimet politike i quajti turbullime. Ai akuzoi
"organziatoret kane lidhje " me emigracionin nga jashte ne vendet
europiane e ve^mas me ate te Shtutgardit, te Brukselit dhe te
ShBA., duke shtuar se "Ky emigracion profashist ka nje platforme
te perbashket me elemente konformiste prosovjetike, qe tentojne ta
destabilizojne Jugosllavine". Por bota kishte sy e veshe.
Korrespondentet e saj nga Beogradi dhe Kosova raportonin gdo dite
per kryengritjen e madhe politike dhe pergjakjen e rinise nga
dyndjet e policise kriminale te armatosur gjer ne dhembe.
68
i^es emeutes du Kossovo :
le bilan est lourd : 11 morts
Belgrade. C avril (A.F.P.I.
M. Slane Dolanc. mrmbrr <l«
la presidenee de la Hgue de* com-
munistes dc Yougosiavte (L.C V.I,
• indlque lundi iu r<nir> d'une
conferrrwr dc prr-k-.r que l«" bilan
officirl de* vicllnu-s dr* rmrute*
du Komovo *'rlablit artuellrmrnt
a onse mart*, donl deux parmi lr*
force* dc 1'ordrr, et cinquantr-
or pi blr**cs.
It a precise par ailleurs que
vi net -deux personnel etaient
maintenues en itat d'arrestation.
Tout en souiignant que le nom-
bre des manifestanti actifs n'avait
pas depasse deux miMe personnes.
tl a declare que let troubles
s'etaient cicndu* a six district*
voiiini de Pristina. capitate de la
region.
II a estime que la situation au
Kossovo serait normalisee d'ici a
la fin de la semaine et que las
journaliste* seraient autorises a
I'y rendre.
M. Dolartc, dont la conference
de presse etait la premiere organi-
ser a Belgrade depuit le debut
evencments du Kossovo. re-
gion autonomc pcuplee en majo-
rity d'Albanait, a denonce ies
• liens des organisateurs • des
emeutes avec des groupes de
1'etrangcr. et notamment Immigra-
tion albanaite.
Cts groupes. a dit M. Dolanc.
sont bases • dans plus, curs viHes
I curopeennes, dont Stuttgart et
Bruxeilcs. ainti qu'aux Etatt-
Unis >. ■ Cettc Emigration pro- fas -
ciite a trouvc une plate -forme
commune avec * les elements ko-
en inform istet •. (pro-sovi*tiques>
pour tenter de provoquer « une
destabilisation de la Yougoslavic »,
a-t-il ajout*.
II a en revanche formdlement
mis hors de cause le gouvcrne-
ment albanais de M. Envcr Hodza
et seat feiicite du devcloppement
des liens culturels du Kossovo
avec l'Albanie.
Par contre. M. Dolanc a denon-
ce k plusieurs reprises la princi-
pal revcndication politique dea
manifestanta, qui porte sur la
transformation de la region auto-
nomc du Kossovo, pa me integran-
te de la Republique de Serbie. en
une republique jouissant du meme
statut que la Serbie et les cinq
autre* republique*. Cetle modifi-
cation du statut du Kossovo, a-t-il
affirme. • porterait atteinte a t'in-
tegrite dc la Yougoslavie. eonehii-
ralt a sa delntegratlon >. .11 s'agit
d'un mot d'ordre natlonallste. irr*-
dentistc et contre-rcvolutionnairc •
a-t-il a joule.
M. Dolanc a reaffirm* la dv'.cr*
mination de la direction yougo-
slave dc prendre des mesures vl^
gou reuses contre les • ad versa ires
du systetne socialiste yougoaiave •
. Cetle ligne. a-t-il conelu. sappli-
3uera a lous ceux qui tenteront
e porter atteinte aux acquis de
la revolution. •
Kopje e artikullit "Le soir".
(^do gje qe deklaronte asaj kohe Jugosllavia ishte qe te' fitonte
simpatine e opinionit boteror dhe ata kishin mekanizma qe te benin
69
propaganden sipas deshires qe tjeret donin ta degjonin. Ishte krejt
normale qe kur perendimoret,sipas makinerise propagandistike te'
Beogradit, te mesonin se Bashkimi Sovjetik i asokohshem donte te
shtrinte influencen ne Jugosllavi permes shqiptareve, nuk do
interesoheshin me per Kosoven. Keshtuqe deklaratat e jugosllaveve
do te beheshin me bindese kur ne protestonim ne metropolet
europiane e amerikane me parulla staliniste. Parullat tona ne keto
shtete perendimore ishin te papranueshme per qytetaret e huaj,
sidomos kur bertisnim me megafon: "Marksizem-Leninizem !" ose
"Haj Fyr proletar ..." etj.etj te ketij lloj. Ndokush nga organizatoret
e asaj kohe qe ende eshte gjalle mund te deklaroje se nuk jane te
verteta, por faktet jane kokeforte. Ekzistojne fotografite dhe
dokumentet e ndryshme qe e deshmojne..
Pas ketij artikulli te demshem per imazhin e manifestimeve te
pranveres 1981, me iniciativen e Idriz Bashes dhe Enver Hadrit u
organizua nje konference per shtyp ne IPC (Qendra Nderkombetare
e Shtypit), ku morem pjese edhe ne qe ishim me te ri. Ne kete
konference u demaskuan deklarata e Stane Dollancit. Gazeta "Le
soir" mbante titullin : Kosove, nga represionet mbi 800 te vrare"
Unioni i emigracionit shqiptar, organizate qe permblidhte jo vetem
shqiptaret nga Shqiperia, por edhe nga Kosova, mbajten ne Bruksel
nje konference per shtyp, per te denoncuar "represionet e forcave
jugosllave gjate nderhyrjeve kunder manifestuesve te marsit dhe
prillit te ketij viti". Fillimisht oratoret kane nenvizuar se nuk behet
fjale per nje manifestim te thj eshte, por per nje revolte
gjithepopullore, per shkak te zhvillimit ekonomik te dobet te
Kosoves, papunesise dhe kunder tuteles se Beogradit. Shqiptaret
asgje nuk i lidh me serbet, ky vend eshte i yni, ne kemi qene para
tyre ne territorin e sotem te Kosoves". Sipas tyre nuk kishte vetem
11 te vrare (versioni zyrtar) ose 70 ( gjysmezyrtar), por kishte 847 te
vrare, prej tyre femra e femije dhe mbi 1200 te zhdukur.
70
Kossovo ; la repression a limit fait plus tie 800 morts
L'Umon dea natlonalisics ftlba- par la faibJe devetoplMrment de lit fan Is, aatifl que mliUe deux etnla i tlcOntc Jla blemen I d« parUcuUri-
nais, organisation quE rearaupc <tes re'slon et le chomajie ire* elev*. di sp* ru.-. Et le lefuis. de recannai- ie» culturellea, ethnique*. historic
immrit vena<Il PWI Heulemenl ainsiii que par la mise on lutcl'ic Ire au Kossovo 1c stalut tic rcpu- quts expllquant qu"'L ti.4Ti.ne a rH-
d'Albanie mal; aus*L du Koottvc. de ]a pfipu.ijit.iMi pair Ses Serbe*. bJiqu* d ele ea;4gariqU4na4Tit rea!- t*r w quHl esi. Ma.s qui ■-'■ lul
t donn« Une conference de prrae Or « lea Aibanals nc sont 4n rim tintte par M, Stone Dolanc. ttJa d4S donner ration 7 [/Occident deploLS
a BruxeLes pour dcinoncer *1d I iea s.ux Serncs, « pay* est le s-ucceswura de Tito, c* qui eat d' Intense* efforts, precisement,
rpprejticwn i laqueLlo oni precede nut re, nous eiicma Si avant pus v mnsidcre par 3ei nrntcur* commr pour que la Youfoslavir n"ecls"e
lea farces yougoalavrz conlre eeux Ensure, lea orpteura «rt evoque logiquo, car la premiere £iape du paa. Tiirapa. ne boune p§*. EfffJt
qui attaint iOUJeve* en mars rt !■ briila-M le avec EaCju«lte farmfe droit pour tea AJbansiE du Kns-sOvo S.S. a autre chose a fa.ir*. et d'aiJ-
»vril de cette annct *-. Tout yougosJave a rtfagJ. II n'y a pas eu rie dl*po*er d'eux-mdmc* Mtait Eeurs. i4s metnbntt d* t'Umon d«
rf'abnrd, ani sctuligne |es oraldurs, HW NX, Ottte ntorla 'version Ol- sulvie d* la Votont* d'ilM r*UQ;M rcaLidnallatei albanak oat, centre
il est faux de parlor d'une simple ficscLLe) ou *eptante 'version offt- mix Albanais d'AlbanK, le conunmijimt. qu'tt aott jcuic-
manileHtatLon d'ctudlantl. Q real dense), m*-S hull cent quanate- Un dtseoui*. done, baa* sur Ja arfavf. «]l»i|fLl ou jovEetiqu* . . .
afi d'une revolte juaUflee i I& foil *fpt h dgnt d» fsmn« el de* en- revendicaHoa d'un ptuple qui a A . Bd.
Kopje e artikullit "Le soir", ku Idriz Basha dhe Enver Hadri
demaskuan propaganden e diplomatise jugosllave
Ishte konferenca e pare per shtyp qe Enver Hadri e beri ne
konsultim me mua, Ganiun, Musen dhe Agim Radoniqin, por ne
panelin e takimit ishte Idriz Basha. Ne fakt konferencen e kishte
organizuar teresisht Idrizi. Enverin e kishte ftuar sepse ai vinte nga
emigracioni i Shqiperise e bota kerkonte te deklaroheshin kosovaret.
Lidhur me numrin e viktimave, sa duhej te deklarohej para
gazetareve te huaj, e kishim dhene une dhe Ganiu. Kur i thame
Enverit te jepte shifren 847 e jo 850 ose 800 sepse ne dalim me te
informuar dhe deklarata do te kete impakt tek gazetaret. Nje gje te
tille kunder nesh e kishte bere Jugosllavia duke deklaruar vetem 11
te vrare. Ata kane pasur mundesi te thonin 10 ose 20, por jo,
deklaruan 11 qe numri i te vrareve te jete me i besueshem tek
perendimoret. Gjate marsit dhe prillit 1981 kishte me shume te
vrare, por ata e minimizuan numrin e viktimave tona. Zmadhimi i
numrit te te vrareve ishte ne dobi te Kosoves dhe demaskonte
politiken jugosllave. Nese perendimoret nuk do te besonin qe kishte
aq te vrare sa ne deklaruam, ata nuk do t'i besonin as Jugosllavise se
kishte aq pak. Perendimi do ta merrte numrin e te vrareve diku nga
mesi. Kjo ishte ne favorin tone.
Pasi ne gazetat beige u shkrua numri saktesisht, u takuam me
Enverin dhe si gjithmone pas nje pune te suksesshme, komentonim
dhe qeshnim qe sa mire ia beme Serbise. Per ne ishte gezim i madh
kur aktivitetet tona kishin sukses dhe percilleshin nga mediet
nderkombetare. Kur them per ne, nuk duhet nenkuptuar vetem tre-
kater veta, por per shumicen e atyre qe ishin ne rrjedhen e ngjarjeve.
71
Secili prej nesh perpiqej te' jepte maksimumin per geshtjen
kombetare. (^do aktivitet zhvillohej asokohe kishte rendesi te
vegante. Thjeshte te veproje ne ate kohe (ne Kosove ose mergim)
ishte guxim dhe veteflijim. Jam i bindur se te gjithe ata te gjenerates
sone, kur ndalen dhe i kujtojne aktivitetet e tyre, u rreqethet trupi.
Po te pyesje, secili vec. e veq, do te thote se po ta kisha ditur se pas
c^irimit te Kosoves do te shoh invalide pa pune dhe pa respekt,
familje te deshmoreve pa strehe mbi koke edhe pas 11 vjeteve
glirim, pa respekt per ata qe luftuan tere jeten per geshtjen
kombetare, nuk do u kisha hyre atyre puneve. Tani po e them nje
realitet qe askush publikisht nuk e thote. Para pak ditesh takova
Dema^in. Ne bisede e siper e pyeta: "(^ka po thuash Bace, keshtu
nuk e kemi menduar Kosoven e lire?!" Baca qeshi pak dhe tha: " A
po e sheh qe po mund te folim, pime kafe e gaj lirisht ne qender te
Prishtines, pa u frikesua nga polici i Serbise! A ta ka marre mendja
najhere qe ti dhe une kemi me pi kafe ne qender te Prishtines?"
Fjalet e simbolit te rezistences jane ngushellua per secilin veprimtar
kombetar. Eshte e vertete se endrra e secilit prej nesh ka qene glirimi
i Kosoves nga Serbia. Sikur gdo gje te shkonte mire, asnjeri prej
luftetareve te lirise nuk do te zhgenjehej, por kur sheh se te gjithe
vrapojne pas pasurise dhe askush nuk mendon per popull, perseri tek
keta individe zgjohet delli kombetar dhe gjumin nuk e bejne te qete.
Ka shume gjera qe na bejne te zhgenjehemi si psh. ngritja e busteve
ne baza familjare, financime te librave ne baza familjare dhe
interesa te ndryshme klanore, ndarjet e medaljeve per pune
patriotike atyre qe nuk e kane merituar....
Ngjarje e pranveres 1981 do t'i aktivizojne te gjitha organizatat dhe
partite politike si dhe individet e pa politizuar. Secili individ u
angazhua per te dhene kontributin e vet ne fushen qe mendonte se
kishte mundesi t'i ndihmonte sadopak geshtjes kombetare. Para se te
shkojme te akti patriotik qe Musa Hoti kreu ne Bruksel, do te ishte
mire te lexohet nje artikull i tij, botuar ne "Zeri i Kosoves", organ i
Levizjes. Sic; kemi pare deri tani ne diaspore botohej "Zeri i
Kosoves" nga Levizja dhe ai i Enver Hadrit ne Bruksel. Ne ate te
72
Levizjes kishte artikuj profesionale dhe informata me te thukta, por
dihej se autoret ishin anonime.
Ja se g'shkruante Musa Hoti ne "Zeri i Kosoves" Nr 4.
Manipulimi dhe sabotimi i aktiviteteve
kombetare nga armiqte
Musa Hoti, Bruksel
"...Pas perfundimit te luftes se Dyte Boterore, popullit shqiptar nen
Jugosllavi iu mohua liria dhe e drejta per vetevendosje per fatin e
tyre, kur armata e mbante situaten politike me presione te
njepasnjeshme, qe shqiptari te mendonte vetem per ekzistence e
assesi per ta njohur veten e tij. Aq me tragjik eshte fakti se ky popull
liridashes mbeti i copetuar ne tri republika te federalizmit jugosllav,
njesoj si ne kohen e kraleve te ish-Jugosllavise. Ne keto treva
ushtrohej nje politike shoveniste e programuar dhe e analizuar nga
njerezit me "eminente" te udheheqesise me qellim te detyrimit qe
shqiptaret te shperngulen nga trojet e veta.
Nga UDB-ja u organizua Kongresi i Lipovices, ku moren pjese me
se 6000 intelektuale dhe patriote shqiptare, te cilet u arrestuan dhe
shume sish u persekutuan ne vitin 1946.
Dhjete vjet me vone, pasoi aksioni i grumbullimit te armeve, ku nje
pushke shitej e stershitej me se 100 here, me g'rast prap zhduket
gjenerata patriotike shqiptare ne Kosove.
Me 27 nentor 1968, rinia progresive organizoi ne Prishtine nje
demonstrate antijugosllave. Dhe si efekt rezulton: e drejta e
perdorimit te gjuhes shqipe; e drejta e flamurit kombetar; njohja e
statusit te Krahines se Kosoves dhe hapja e Universitetit te
Prishtines. Ata qe u arrestuan ne keto demonstrate, pas vuajtjes se
denimit kane vdekur nje nga nje ne shtepite e tyre.
73
Me 11 mars 1981 vazhdoi vallja e filluar
Premtimet e rrejshme te' demagogeve jugosllave per zhvillimin e
shpejtuar te Kosoves vazhdojne tani e 36 vjet. Ato premtime nuk u
realizuan asnjehere, mbeten te shkruara ne leter e te mbuluara nga
pluhuri i pasluftes.
Te gjitha pasurite natyrore shfrytezohen pa meshire, kurse standardi
i njerezve zbret nga viti ne vit. Nga pasurite nentokesore kosovare
eshte ngritur Beogradi i sotshem, jane ngritur qytete te tera dhe
fabrika me investime kolosale sidomos ne S.S. Serbise. Ata ne
shenje mirenjohjeje na gjuajne me plumb te Trep^es nga tyta te
armeve te kalibrave te ndryshem.
Menyra e eksploatimit te pasurive nentokesore kosovare behet me
metoda te kolonializmit te permbysur ne bote. Stagnimi i ekonomise
kosovare arrihet edhe ne menyra te sabotimit ne pune nga ekspertet
dhe « udheheqesit » e kombit serb ne Kosove, ku prodhimi i
pergjithshem i ekonomise eshte 40% nen plan ne gjashtemujorin e
pare te ketij viti. Deficitet jugosllave i tejkalojne dy here ato polake
dhe arrijne ne 26miliarde dollar e.
Ja ku e goi ekonomine politika jugosllave e «veteqeverisjes», teori
kjo e klikes Tito-Kardel! Edhe « socializmi » specif ik ne bote,
vertete e ka mahnitur boten !Sikur te mos ishin qesharake keto dy
variante, sigurisht edhe bota do t'i pervetesonte si te tilla.
Dihet mirefilli se shkeljet me te renda te ligjit ne ekonomi ndodhin
mu ne specif ikat e «veteqeverisjes» dhe « socializmit » te Beogradit.
Ndarja e te ardhurave personale sipas njerezve ndodh vetem ne kete
treve shumekombeshe, per gka duhet te mburret i gjithe kombi.
Mos te shkruajme per keqperdorimet ne nivel te Federates,
republikave dhe krahinave autonome, e vetem nga serbet e
privilegjuar. Ne Kosove, psh, keqperdoren miliarda dollare nga
kombinatet e medha vite me radhe dhe askush nuk merret kurre ne
pergjegjesi.
Familjarizimi, neglizhenca, ngritja e gmimeve etj. jane specifika te
llojit te Beogradit, te nje rruge drejt e ne humneren e pafund.
74
Ngjashmeri me keto kane edhe puna e bashkuar si sistemi i
delegimit, ku gjithmone eshte' prezent mospergjegjesia e
mosfunksionimi i organeve partiake e shteterore ne nivelet me te
larta te Federates se qelbur nga egoizmi djallezor serbomadh dhe
nga semundjet e tyre kronike, fizike e shpirterore.
Udheheqesia jugosllave gjendet ne nje barke te permbysur ne ujera
te turbullta dhe akoma nuk i sheh rreziqet e fundosjes se plote. Ata
nuk e perfillin fjalen vetekritike dhe ndergjegjia e tyre eshte e
avulluar me kohe, kurse etiken njerezore duhet pastruar nga erozioni
i moteve. Si eshte e mundur te arrihet nje korrektesi aq e larte ne
« udheheqesine » e tipit jugosllav, ku per deshirat e serbomdhejve
ne piedestal, pergjegjesine e merr e tere « kryesia » ?. A s' eshte kjo
anomali ?
75
MUSA HOT!
Mantpultmi dhe sabot imi i aktiviteteve kombetare
nga armiqet
Fas perfundlmit te luftea se dyte bpterore , popullit
ahqiptar ne Jugosllavi .iu mohua liria dhe e drejta per vete-
vendosje per fatin e tyre,ku armata. e mbante situaten pollti-
ke me presione te nje-pasn jeshnie,qe shqiptari te mendol per
ekzistence e asesi per ta njohur veten e tij.Aq me tragjik
eshte faktljse Ky popull llridaahea - mbeti 1 coptuar ne ne tri
republics te f ederallzmit jugosllav,cje«oi si ne koiien e kra-
lve te ish Jugosllavise.tfe keto treva ushtrohej nje politik
shoveniste e programuar dhe e atiallmar nga njerzit me"end.ne-
at" te udheheqeslse me qelllm te detyrlmlt te ehqiptarve te
shperngulen nga trojat e veta te shtrenjeta.
Nga TOB-a u organizua Kongresi 1 Lipovices,ku mc-
' ren pjese me se 6000! intolektual dhe patriot shqiptar,te cilet .
u arrectuan dhe shno oish u persekutuan ne vitin l%-6-
Dhjete vja£"ie pas pasoi akcioni i grumbul limit te
armve,ku nje pusnke ehltej e stershitej me se 100 bere.ce $
rast prap zhduket gjenefafea patriotike shaiptare ne KbsdVe,
Me 27 Neator I968,rinia progresive organizon demo-
nctrata anti jujocllave ne Prlahtine dhe si efekt rezulton;
e drejta e perdorimit . te g jiihea shqipe", e drejta e flamurit
kombtar t njobja e atatusit te krahines so Kosoves dhe bapja e
Univerzitetit te PriEhtlr.es .At a qe u arrest uan ne keto demons -
trata,pas mbajtjes se denimit kane*" Srdekur nje nga nje ne shte-
pit e tyre, ._','■ —
_ e_ ii_Mar s _ 1. 2§ I ^azhdq^ vail ja _ e _ f illuar ,
Ppemt imet e Tre j shine fcJT demagogve Jugoallav per zhv-
illim ta shpsjtuar te KobovSb vaaMoa tani 3£ vjet»Ato premtime
nuk u realizuan asnjehere.ato mbeten te shkruara ne leter e te
mbulnara nga plahnaL i. pasluitSeu . ;\: ; cC _-..-= . . ,
..:,!* gjithapaeurit naryrore shfrytezohen pa.meshire '
kurse standard! 1 njeriw stare t nga Titi ne- vit.Kga pasurit ne-
atoksore kosovare e«kt? n g r i t tir , Be ogradi i. a o tshem , J an e ngr it ur
qytete te t era dhe f abr ika me investiae kolosale sidonos ne RS
te Serbise.Ata ne shenje mlrenjohjeje na gjuajne me plumb te
Trcpgcs nga tytat e armTe te kalibrave te ndryshem.
5
Faksimile nga doreshkrimi i artikullit, shkruar nga Musa Hoti
76
Bashkejetesa dhe « vellazerim-bashkimi »
Nacionalizmi serbomadh eshte' ushqyer me gjakun e bijve me te
mire e me te denje shqiptare, tash e me shume se 100 vjet te kaluara,
dhe nuk eshte mesuar te na shikoje me sy te konkurrentit ne te gjitha
fushat dhe lemit e jetes, por eshte mesuar te na shohe si sharrexhinj,
pastrues te rrugeve te Beogradit e hamej te perulur, andaj kurre nuk
jemi konsideruar si vellezer te tyre, gjithmone kemi pasur tretman si
izraelitet ndaj popullit heroik palestinez. Marredheniet
ndernacionale kurre nuk kane qene ne baza te respektimit reciprok.
Standardi i serbeve gjithmone dominon, kuptohet ne dem e ne
kurrizin e shqiptareve hallemedhenj, nga se ata i kane te drejtat
politike nga Serbia. Kjo u pa e qarte edhe ne kohen e demonstratave
te fundit ne Kosove, ku serbet civile, te mobilizuar nga shteti
policor, shtine me arme te ndryshme kudo ne mase dhe asnjerin prej
tyre nuk e moren ne pergjegjesi.
Ishin tragj ike perjashtimet e demonstruesve ne te gjitha qytetet,
ngase sulmoheshin me mijera e mijera milice te « huazuar » nga te
gjitha republikat e Jugosllavise. Ne momente te tilla nuk mungoi as
armata me mjete te blinduara kunder demonstruesve duarthate, ku
numri i te vrareve dhe te plagosurve eshte fatal. « Bashkim-
vellazerimi « i imagjinuar eshte tretur nje here e pergjithmone.
Universiteti i Prishtines
Viti i kaluar shkollor ne Universitetet dhe shkollat te larta te
krahines perfundoi para afatit te rregullt; kurse viti i ardhshem
shkollor nuk do te filloje "sanimit" te gjendjes se krijuar, e cila
sigurisht s'do te arrihet pa plotesimin e kerkesave te kosovareve.
Mosvijimi i studenteve ne fakultete, i nxenesve ne shkolla dhe i
punetoreve ne vende te ndryshme te punes, do t'i sjelle koke^arje te
reja qeverise se Beogradit si dhe kukullave te tyre ne Kosove. Rinia
dhe klasa punetore do t'i kerkojne shoket e vrare dhe te plagosurit
radhas me kerkesat e mirenjohura per vetevendosje.
77
Masat preventive te' qeverise dihen mirefilli. Ajo do te dergoje
masovikisht rinine kosovare ne sherbimin ushtarak , per gka eshte
aprovuar edhe ligji ne nivel te Federates.
Numri i studenteve per regjistrim ne vit te pare eshte i zvogeluar me
10% ne kete vit shkollor; kurse Shkolla e Larte Komerciale ne Peje
dhe Shkolla e Larte Pedagogjike ne Prishtine nuk do te pranojne me
studente te ri. Kriteret per regjistrim i ka caktuar Beogradi, kurse i
kane aprovuar "kompetentet" kokekrisur kosovare. (^do kerkese per
regjistrim do te shqyrtohet ne Sekretariatin per Pune te Brendshme
te Krahines .
Studentet shqiptare nuk i aprovojne nderrimet e planprogrameve
mesimore, ku faktikisht do te zhduket mesimi i historise kombetare,
mesimi i shkrimtareve rilindas dhe veprat e tyre si dhe do te
nderpritet bashkepunimi me Universitetin e Tiranes.
Intensifikimi i diferencimit ideopolitik
Per t'iu kundervu forcave kosovare qeveria e Serbise propozoi nje
program "aksional", qe u miratua nga "udheheqesit" kosovar. Por qe
ne fillim hasi ne veshtiresi te pakaluara nga e gjithe rinia dhe
punonjesit shqiptare ne Kosove. Organizohen mbledhje dhe tubime
te niveleve te ndryshme, por asnje pjesemarres nuk e akuzon tjetrin,
perkundrazi e mbrojne njeri-tjetrin. Diferencimi ideopolitik eshte
bere i pamundur, i pa prekshem dhe plotesisht i deshtuar.
Tubimet e niveleve te ndryshme perfundojne pa diskutante, perveg
lakenjve, miopeve dhe kelysheve tradhtare, qe popullin e perdorin si
shkalle per t'u ngritur sa me lart ne jeten e karrierizmit, qe kur te
bien poshte, t'i japin fund jetes si tradhtare. Nderpriten bursat e
kredite edhe ashtu te pakta, perjashtohen nga bankat shkollore,
suspendohen nga puna pa te drejte kompensimi te te ardhurave
personale. Ata nuk do te pushojne kurre nga kerkesat e tyre!
Shqiptaret nen Jugosllavi i jane adaptuar jetes se te burgosurit
politik. Ata denohen me nga 13 vjet burg te rende, akuzuar si armiq
te popullit, meqe i kerkojne te drejtat e tyre legjitime. Per vepra te
78
njejta denohen kroatet me nga 2-3 vjet burg, kurse serbet nuk
denohen fare. Nje dukuri e tille eshte e natyrshme, pasi dihet
mirefilli se Jugosllavia dirigjohet nga serbet e vetepushtetshem dhe
gezojne shumicen e votave si ne Kryesi, ashtu edhe ne te' gjitha
organet tjera te pushtetit.
Informimi
Shkrimet tendencioze, sensacionale dhe armiqesore te Beogradit
ndaj te gjithe shqiptareve ne rruzullin tokesor po ushqehen dhe
ndersehen nga vete timonieret e barkes se permbysur, timoniere te
demoduar dhe te zhveshur nga petku internacionalizmit proletar dhe
i maskes se xhelatit. Ata nuk shohin ekzistence as perspektive pa u
ushqyer me gjakun e shqiptarit te pafajshem per gka perdorin te
gjitha horrlleqet, duke filluar qe nga venia ne rolin e organit hetues,
ne rolin e gjykates deri edhe ne rolin e kirurgut pa diagnoze, risi dhe
sensacion ne stilin e vet specifik plotesisht "veteqeverises"! Por keto
metoda bastardhesh kriminele nuk po gjejne treg ne trevat
kreshnike shqiptare. Besa as gazetat kosovare, qe rregullisht, e
paraqesin situaten me genjeshtra qe nuk i ha as gomari me hudher.
Lotet e Shimpanzese
Me "dhimbsen " me shpirt udheheqesit e Kosoves, te Serbise dhe te
Jugosllavise qe derdhin lot per shpernguljen e serbeve dhe
malazezeve nga tokat shqiptare. Te gjithe serbet dhe malazezet
ardhacake ne Kosove e dine se ne cilin vit kane ardhur ne Kosove te
shtyre nga kralet dhe tellallet e tyre; njehere i dine qellimet dhe
synimet e programuara, por ata kane pak logjike: shperngulen sa
nuk kane rene ne gropat qe i kane hapur per ne. Si nuk duel nje njeri
me e ceke shpernguljen e dhunshme te 350 mije shqiptareve ne
Turqi, para dhe gjate vitit 1956, si dhe emigracionin "ekonomik " ne
Perendim?!
79
Pse nuk flitet per realitetet e udheheqesve jugosllave, qe jane vu ne
rolin e kurtizaneve?
Manifestimet e jashtme
Ne shenje solidariteti me rinine kosovare ne te' gjitha shtetet e
Europes Perendimore, ne ShBA dhe Australi, mergata shqiptare
organizoi manifestime masive deri me nga 8000 pjesemarres. Ata
kishin per qellim me njoftue opinion boteror mbi ushtrimin e
gjenocidit, shtypjes dhe presionit te Jugosllavise ndaj popullates
shqiptare.
Elementi armiqesor serbomadh po perdor edhe dhunen e forcen ne
aksione te armatosura kunder klubeve dhe legatave jugosllave, ne
bashkepunim me vete policine sekrete te tyre, per t'i akuzuar
shqiptaret, por edhe bota i njeh veprat e tyre te ndyta qe nuk
zgjedhin metoda nga etja e dominimit.
Kushtet per stabilizim
Nje nder kushtet elementare te kosovareve eshte e drejta e
vetevendosjes deri ne shkeputje, duke i perf shire edhe viset tjera
shqiptare ne Maqedoni dhe Mai te Zi...".
"Margaritare historike"
Komentimi i artikullit
Qellimisht lexuesit ia solla artikullin ne teresi, qe secili qe e lexon
kete liber te kete njohuri pak me te zgjeruara mbi personalitet qe
dikur vepruan ne sherbim te geshtjes kombetare. Ne baze te
shkrimeve te tyre, botuar asokohe ne shtypin e mergates. Keto
shkrime jane margaritare historike dhe na sherbejne per te vleresuar
aktivitetin e nje periudhe te caktuar si dhe vizionin e tyre per
80
ardhmerine e fatit te' popullit shqiptar. Pervec, vleres historike, qe
permbajne artikujt e asja kohe, arsyeja tjeter, qe me shtyen te
mbledh materiale te kohes se shkuar e sidomos te atyre me te cilet
kam bashkevepruar me dekada te tera, eshte se veprimtaret tane
ishin intelektuale e jo sig propagandonte Jugosllavia. Propaganda e
armikut, si atehere edhe tash, permes sherbetoreve te tyre ben te
gjitha perpjekjet qe te ule vleren e rendesine e gdo aktiviteti dhe
prestigjin e personalitetin e gdo aktivisti te geshtjes kombetare, duke
i etiketuar keta si njerez qe jane marre me prostitucion e droge dhe
aspak me problemin kombetar. Gjate pervojes sime ne mergim (mbi
25vjet) e di se asnje veprimtar i geshtjes kombetare nuk eshte marre
me gjera per te cilat na akuzonte dikur Jugosllavia e tani ndonje i pa
informuar apo sherbetor i tyre, (^uditerisht edhe ne nje nga gazetat
tona te perditshme me vazhdime u shkrua se si Enver Hadri, Vehbi
Ibrahimi, Musa Hoti, une e ndonje tjeter nuk paskemi bere asgje per
geshtjen kombetare, ve^se jemi marre me shitjen e droges dhe me
prostitucion. Po i citoj fjalet e vajzes sime, Leonores dhe
Manushaqes, vajzes se Musa Hotit. Kur lexuan ato "shkresurina"
me thane: " Te ishit marre me shitje te droges, bile ne femijet sot do
t'i kishim punet me mire. Sot ne do te shetisnim me xhipa dhe do
kishim vila luksoze". U turperova nga fjalet e dy vajzave tona, qe
tani ato jane gra dhe me femije. U turperova se me binte ndermend
kur ne shkonim ne manifestime te ndryshme me qindra kilometra
duke i shpenzuar edhe parat e fundit qe kishim e duke i marre te
gjithe femijet tane ne demonstrata thua se Kosova kishte mbetur
vetem ne disa prej nesh! Ne fakt ishte nje lloj turpi qe ne asokohe
nuk e mendonim se kishim femije, sepse prioritet kishim glirimin e
Kosoves. Mirepo ne te njejten kohe ndjehesha krenar per punen qe
kemi bere, se paku krenari kisha para femijeve, sepse te tjeret, po t'u
thuash se ke vepruar pa fituar asgje, te quajne naiv, te quajne te
marre.
Permes ketij artikulli do ta vleresoni edhe ju se asokohe Musa Hoti
kishte nje vizion teper largpames per ardhmerine e Kosoves. Ky
vizion shihet ne fj aline qe Musa e perfundon artikullin e tij.
81
Musa kishte ide te' majta, por koha ishte e tille, sepse pjesa me e
madhe e intelektualeve ne Kosove kishte po te njejtat ide. Mirepo
majtistet nga Kosova nuk ishin si gdo majtist i shteteve tjera.
Majtistet tane kishin menduar se, se pari, duhej qe Kosova te behej
Republike ne kuader te Federates se asaj kohe, pastaj me kalimin e
kohes te vetevendoste nese duhej shkeputur nga Federata e t'i
bashkangjitej shtetit ame. Keshtu ka menduar Jusuf Gervalla; keshtu
ka menduar Musa Hoti e shume e shume majtiste te tjere, qe duke iu
falenderuar punes se tyre ne sot e gezojme lirine ne Kosoven e
pavarur e, ndoshta, me kalimin e kohes edhe bashkimin natyral te
vendit tone.
Asokohe ekzistonte mendimi se, pasiqe Jugosllavia eshte komuniste,
ne shqiptaret duhet te kerkojme te drejtat tona vetem ne kuader te
sistemit komunist. Kjo ishte arma me e mire e asaj kohe mendonin
intelektualet e asaj kohe, sepse ne do ta luftonim komunizmin
pikerisht me armen e tyre. Ata quheshin komunista, edhe ne mund te
quheshim komunista, por ne baze te teorise komuniste, secili popull
duhej te gezonte te drejtat e barabarta. E te drejta te barabarta ne
shqiptaret nuk kishim, pasi, sig shkruan Musa Hoti, Trep^a po
shfrytezohet nga Beogradi, pasurite nentokesore po shkojne ne
Beograd, ndersa jeta e shqiptareve gjithnje e varfer. Ne sistemin
komunist nuk duhej qe nje regjion te ishte me i varfer. Sllovenia,
Maqedonia e Mali i Zi ishin republika, teksa Kosova jo, nuk i jepej,
ndonese ishte disa here me e madhe se ato dy republika Kjo ishte
arma qe majtistet mendonin se duhej realizuar duke perdorur mjetet
dhe metodat e njejta te sistemit. Secili majtist enderr e ka pasur
realizimin e bashkimit natyral te Shqiperise, por deri atje duhej
shkuar shkalle-shkalle.
Ne anen tjeter, djathtistet poashtu kerkonin bashkimin e trojeve
shqiptare ne nje shtet te vetem. Asgje te keqe dhe antikombetare nuk
kishte asnjera pale. Problemi qendronte ne ate se sherbimet sekrete
te Jugosllavise dhe te Shqiperise ndikuan dukshem ne prishjen e
relacioneve ndershqiptare, duke infiltruar spiune te tyre ne dy palet.
Gjate nje bisede, qe kemi zhvilluar me Musen dhe Enverin, me
kujtohet kur Enver Hadri foli me nje mosbesim ne politiken e RS
82
Shqiperise. Enveri na tregoi se kishte qene ne ambasaden e
Shqiperise ne Paris i shoqeruar me Avni Xharrajn. Disa muaj me
vone, pas bisedes qe keta kishin zhvilluar me ambasadorin dhe
zyrtaret tjere ne ambasaden e Shqiperise, kishte shkuar policia e
Serbise' dhe kishte marre ne pyetje njerezit emrat e te cileve Enveri
dhe Avniu kishin permendur. Cdo shqiptar ne mergim qe ka qene
veprimtar, qofte majtist ose djathtiste eshte takuar me zyrtaret e
ambasades shqiptare. Secili shqiptar eshte rrefyer tek zyrtaret e larte
te Shqiperise dhe ate e ka bere me krenari. Ka qene krenari t'u
huash atyre se ne Kosove ka djem e vajza qe jane kunder sistemit
jugosllav. Ishte krenari t'u thuaje atyre se Kosoven nuk ka fuqi qe
mund ta mposhte. Kur me mburrje eshte folur ne menyre te
pergjithesuar, zyrtareve u kane interesuar emrat me te cilet ti i njeh
si patriote. Asnjerit nuk i ka shkuar ndermend se emrat qe ti do t'i
permendesh, do te keqperdoroheshin. Ne ^'menyre jane keqperdorur
askush ende nuk e di. Si ka shkuar e tere biseda, qe u zhvillua ne
ambasaden shqiptare ne Paris tek veshet e UDB-se, Enveri nuk e
dinte. Enveri ishte i bindur se Avniu nuk i ka treguar askujt dhe vete
Enveri e dinte se nuk folur me aske. Eshte logjike sqarimi i Enverit,
sepse sikur mergata djathtiste te dinte se Enver Hadri takohej me
zyrtare te Shqiperise, nuk do bashkepunonte me me te. Asokohe ne
kemi ra ne perfundim se Tirana bashkepunonte me Beogradin.
Supozimi yne, Musa Hotit nuk i pelqente e madje nuk mund te
besonte. Pavaresisht ne mosbesimin qe kishte Enver Hadri, perseri
vazhdonte kontaktet me zyrtaret e Shqiperise. Pavaresisht besimeve
ose mosbesimeve ne vazhdonim te jepnim kontributin tone ne favor
te Kosoves, dhe nuk i prishnim relacionet tona per shkak te bindjeve
politike.
Duke pare se jetonin ne qendren ekonomike dhe politike te Europes,
perveg demonstratave ne Bruksel u organizuan edhe nje seri
atentatesh kunder interesave te Serbise qe perfaqesoheshin ne
Bruksel. Gazeta zyrtare beige "Le soir " e dates 01.04.1981
shkruante per atentatin e pare me bombe qe kishte ndodhe te dielen
e fundit te marsit, kunder perfaqesise se JAT-it, qe persiper e kishte
marre Vehbi Ibrahimi.
83
Atentate te' tilla kunder perfaqesive serbe ne Belgjike e posa^erisht
ne Bruksel shtoheshin gjithnje e me shume qe ne nje fare menyre
ishte nje verejtje autoriteteve serbe qe te ndalej tortura dhe vrasjet ne
Kosove.
Keshtu me 15 korrik 1981 gazetat e perditshme beige do te
shkruanin per atentatin e pare politik me c/rast dy persona ne oren
dhjete e tridhjete minuta hyne ne ambasaden jugosllave dhe me
rafale automatikesh plagosin Blagoje Anakioskin dhe Franc
Sindelerin, qe te dy nepunes te ambasades dhe vrane nje nepunes
tjeter emri i te cilit nuk u mesue kurre nga se autoritet e Beogradit e
mbajten te fshehur per aresye qe vetem ata i dine.
A,\:5ACA-i;S
Blagoje Anakioski
dhe Franc
Shpindleri te
plagosurit me 14
korrik 1981
Me kete rast nenshkruhet atentati i pare politik kunder trupit
diplomatik jugosllav te cilen poashtu Vehbi Ibrahimi ne deklaraten e
tij per shtyp do ta marre si organizim te tij. Forma qe kishte
zgjedhur Vehbi Ibrahimi qe atentatet t'i merrte persiper, natyrisht qe
ia rrezikonte jeten, por ai ishte i vetedijshem per kete rrezik dhe gdo
dite qe e kalonte e dinte se ishte nje dite me teper qe i zgjatej jeta.
Vehbiu deshironte qe qeverise se Beogradit t'ia dergonte mesazhin
se per gdo vrasje ne Kosove nje vrasje pritet ne diaspore.
Ne Bruksel vrasje te serbeve kishte patur edhe me heret por ato ishin
qerim hesapesh mes grupeve dhe grupacioneve serbe. Me heret nje
serb i quajtur Pierre Valic. ishte gjetur i vrare ne dhomen e tij. Me
vone poashtu ne Bruksel u vra Miodrag Boshkovi^i ne apartamentin
84
e tij si dhe Urosh Miligeviqi qe ishte deshmitari numer nje per
vrasjen e Stefan Markovigit ky i fundit truproja e Alen Delonit.
Beogradi nuk kishte llogaritur se kosovaret e posardhur dhe ata te'
viteve '70 u vetorganizuan duke krijuar strukturat e tyre per te
vepruar kurdo qe paraqitej nevoja. Te rinjte kosovare te diaspores se
Belgjikes ishin krejtesisht te padjallezuar politikisht dhe keshtu
qendruan deri ne vitet 1984. Pas ketij viti gdo gje ne Bruksel
ndryshoi gati rrenjesisht sepse sherbimi sekret serb kishte arritur te
depertonte edhe te disa te rij te cilet ne fillim nuk i kishte llogaritur
fare. Qe Beogradi nuk ia kishte friken diaspores organizoi nje
ndeshje futbolli mes ekipit te Splitit dhe skuadres se Anderlehtit te
Brukselit. A ishte e sigurt Serbia se ndeshja do te zhvillohej pa nje
incident qe shqiptaret e Belgjikes mund ta provokonin? E
Jugosllavia qe perfaqesohej permes zerit te Stane Dollancit kishte
shperndare hafijet e veta shqiptare qe te merrte masa sigurie qe kjo
ndeshje te zhvillohej normalisht. Por sa u besonte Serbia hafijeve te
veta shihet qarte se ata kishin organizuar sherbimin sekret special
qe, se paku, kjo ndeshje te shkonte sic. e deshironin dhe e kishin
parashikuar.
Loja do te zhvillohej me 5 gusht. Ne mbremjen e kater gushtit gdo
gje dukej se do te shkonte ne rregull. Ambasada Jugosllave po
bindej se shqiptaret i kishte zene gjumi...Zhvillimi i nje ndeshjeje
futbolli pa asnje incident ishte shenje poshterimi per diasporen
shqiptare te Belgjikes. Se paku keshtu peshperitej ne rrethe te
ngushta patriotike.
Zhvillimi i ndeshjes ishte nen^mim qe i behej diaspores. Luhej me
gjakun e bijve te vrare ne Kosove. Mbajtja e ndeshjes njeherit ishte
sinjal qe i percillej tere diaspores dhe popullit ne Kosove se
shqiptaret ishin te nenshtruar dhe Serbia i mbante teresisht nen
kontroll. Mbajtja apo mos mbajtja e kesaj ndeshje ishte nje lufte
sekrete qe zhvillohej ne heshtje mes diaspores dhe hafijeve te
Beogradit. Muajt e fundit diaspora e Brukselit pas nje seri atentatesh
te rangut te mesem kishte fituar reputacionin se trualli belg ishte i
tepert per serbet qe jetonin ne kete vend. Zhvillimi i ndeshjes mes
Splitit dhe Anderlehtit do ta zhdukte kete kredibilitet qe kishin fituar
85
shqiptaret qe jetonin ne kete' shtet. Humbja eventuale e renomese qe
kishte fituar diaspora e Belgjikes ishte nje humbje qe nuk do ta
pranonte askush, sepse me kete rast do binte edhe morali nder te
rinjte.
Trupi diplomatik i ambasades,pasi ishin informuar nga informatoret
se ata nuk kishin hetuar asnje shenje nga pala shqiptare se do te
ndodhte di^ka ne disfavor, vendosen ta festonin kete lajm te mire ne
nje restorant ne qender te Brukselit. Kjo iniciative per te festuar para
kohe fitoren mbi diasporen shqiptare, jo vetem ishte e hershme, por
edhe e tepert. Kjo iniciative nuk i ngjante aspak festes por me shume
dukej si nje nuhatje per te kuptuar sa ishin te qetesuar shqiptaret nga
se ne kete tubim te ftuar kishte edhe shqiptar qe percillnin trupin
diplomatik dhe te sherbimit sekret nga Beogradi. Ne kete ekspedite
ishin shtate vete te armatosur pa lejen e jurisprudences beige, qe
ilegalisht kishin hyre te armatosur, fakte qe bien ndesh me ligjet dhe
normat e policise beige per te huaj, qofshin ata diplomate apo vrases
te shkolluar pjesemarres te sherbimit sekret jugosllav nen
udheheqjen e diplomatit qe njeheri nxiste urrejtjen dhe provokonte
shqiptaret.
Krismat dhe jehona e pushkes
se Musa Hotit ne "Wite Horse"!
"Derisa po shetisja ne qendren e Brukseli - tregon me emocione
Musa Hoti, ne nje kend me ndri^im te zbehte rastesisht po degjoja
sharje dhe kercenime ne gjuhen serbe. Spontanisht ktheva koken.
Pashe se ishin shtate veta. Te gjithe shtatlarte qe ecnin sikur pa frike
dhe me nje guxim arrogant. Per te evituar nje konflikt eventual
kalova ne anen tjeter te rruges dhe hyra ne lokalin "Wite Horse" ku i
njihja te pese bashkatdhetaret me te cilet pasi u pershendeta. U ula
ne tavolinen e tyre. Vetem disa minuta me vone shtate serbet hapen
deren e lokalit ku isha une. Kuptova se ata ishin duke me percjell.
Pasi ma hodhen nje shikim urrejtes, u ulen ne nje tavoline perballe
meje dhe vazhduan me kercenime dhe sharje ne baza nacionale si:
86
"Do t'i vrasim te' gjithe terroristet ne Bruksel", "Ne jemi sundimtare
e ju sklleverit tane!" etj. Ofendimet e tyre me rendonin, por
mundohesha te kontrolloja veten deri ne momentin kur njeri prej
tyre u ngrit dhe, pasi e shau nenen shqiptare, nxori revolen ne
drejtim timin. (^do gje ndodhi me nje shpejtesi te rrufeshme. Une
bera vetembrojtjen legjitime me g'rast u vra kryeserbi i ambasades
dhe u plagosen tre tjere, - rikujton Musa Hoti ngjarjen e para njezet
viteve".
("Epoka e Re", 23janar 2003, autor R.S)
Te panumert ishin artikujt e shtypit te botes per aktin e
Musa Hotit
Judioioires
Le meurlre d'un membre de I'ambossade yougoslave :
an refugi6 politique du Kosovo recherche
Dot mordi loir, U ]u»
d'lnatructlon Oit a*
BtuKtUftt a fall diifuiar
iui l«i antennas da la
RT.B.F, *t d* la B.HT,
mail no a dan* la ptint
ocrlt*, la photo <U rhom-
m* euipaet* d'evaii abai-
tu marai a 1'auba dans un
cafe du centra do la capi-
tal* M. Djirlc, comptabl*
d r&mbi**ad* d* Ycuctoi-
lav!*, a-t bl*ne tin coil*'
gut do cm dernier. H.
Zuko, H i'aaU du portrait
d'un Youaoelairt oilglnai-
r* do la fig I on du Kosovo
ou d*i troubl*< eorloux ■*
icnt piodulHi i»commBnt
qui ant debouch* tur d*
nam bre ui* ■ eondain na-
tion a. Par a!llaun r troll
cocktaUi MolotoT oat 0!*
lane** daoi la null dt
maidL a meicredi contra
un magaiin yaUgOfloT*
du ctnlr* dt Bruxtll**,
tan d Li qu'uq israelii du
dram* du » White Hon*;
M. Manamut Roma, atta*
bio av*c l*i victim** Mall
Intorrog* m*fCt*dl.
Hoti Mun, 1* suipod, art 0*
1* 11 JUlllol 1946 d MUrovtoa,
un* vulo du tarriraii* autonom*
du Koeenro lainot porbe da la
Ropubuqu* do Senri* ttptupie
"idJAuxmaii.fUhial*
1 *n Btlglqut depuEi do
nombreuios arm***, M. Hoti
Mun aroit u 0* photo aaLhropc-
rnotrlque a l J identite Judictalro.
Bill pour cola otro oonnu com-
mo dfilinquant.
Mercrodi matin. It parquet do
Biuxolloi a mainlonu « vortlnn
d'un crime nan politique. 11
tembluraii j diiail-oa H qu* Lot
do ji employes da I'ombasjado
□Nobles en -Whit* Homo* »
talent cnoqj&i de Itui fulur
ogrouour Tauteloij, ta cheat
qu'il oil d'orlglns cdbaoalto fit
co&BaLstaat Iai protestation*
q u'ont e n train* doai la commu-
naul* yaugoalav* original* du
Kosovo e t parnd I** ALbanala d e
Bolglque, let cocdamnationi
consecutive* a I'cgttati sn tauta*
nomlftD> ou ■nauonainto* iut*
v*du* dau 1* tsrritolr* du Er>
hvo 11 y a qytlquei mriqIum,
on peul K demandar d la br*v*
ducunion vabrt Hoti Mun - d
condiuoa qu'il *e v*nn* qu'il
0*1 bi*n Is tuipoct r*cb*icbo
par la polio* - «t L*i d*ux
autro* VouqO*lav*i h n* lournall
pa* aulour d'un djl*t*nd poLli-
( qu*
L* iuip*ct r*ch*rch# r Hot!
MuSa.
Quat qu'il ga nil, cm *nltm*
iccldcal a proYoque un fiot-d
dant !*■ t*latioai ontr* la B*1gi-
quo at la Vougoslavla qui repio-
ch* d notin payi da do pal
piondra toute* lea matam ne-
c*aiaii*i pour prolager lai
tntftraui id, A Bolorad*, mardi
■olr, rambanadeuT da Balal-
quo, M. Jo»ftpb TiouvArov, a *t*
convoqua ou aacrotailat Hm al
doi Pdlalivt *aaaa4iaa ou oa
lui fait pari d* ■nndignniiciii
dv I'oplnlon pubJjqu* *l du
gouvofnomanl davanl la poui-
suit* bod troublao daa activilH
osihyougotlave* on B*|aique*
M. Tiou»niDy c asiuro M-
Pokic, adjoint aU lociitaiie aui
Affaire* *1foag4fat F aqua daa
mciurci en*rqlqucs Hroiflnt
pilaa* of in do piave air e* g*nre
d QctoviSoi*.
L* DOuvaL allaulal carnmli
maicrtdi vert h SB coxitre 1*
magatln <Cinex Inac BelgE-
que-, flS boulsvcrd LvmO«mi?rj
a Brucellar, ou L'on vood doi
ipafialllai yougoslavea, n'cr-
rangora catSainomonl pat let
choifli. D'autani qu'il a a!*
ravandiquA par un coup dt
lelophoae anonyms a 1'agence
B#lga, nu a am d'un *Mouvc-
mint independantitt* olbo-
□alt*. L r in1*flocu!*ux d* B*lga
declare qu* lei boil cocktaili
Mololov la act* contr* la vilnna
du magoitn tjrplaif* par Hadi-
voj Bobic *t qui onl occaiionno
un debut diaoandie, root at*
par lea mtmti parionnaa qui
oralest commii uu alto a [a I con-
tra lei bureaui dt la compa-
9 ait cartonae yougoilova
■ p. AT.* au printompi dornier.
■ Noui n'an iHtofon* pa* la, a
ajoult L'iacoaau, qui a oipnrr.e
J'intsnbftu d* nnaer |*i mlujen
d* irtrai albonal* pa-uriuivit
dam l# Ko*ovo«.
'La libere Belgique", 06.08.1981
87
L U*UDt«'_e Ufl 1 "
5H0G,
8!SEDC ME PgRFA^L
SHGETES1M PER A
TERRORIST fl EMIGRANTEVE
tTIN
Sqarimet gojor* t© prokuorit publH- belg
Bruloel> 7 gusht (Tanjug) line te koanx^sfl shqiplare
AmhjHferi ne SFPJ I^n- nfe NamJr dhe ne Bruk&el, lu
► Kai&f J«$ tlbe ambasado- Kalet e sS cUave para do ko-
Tt i JLSFJ-se nc Belcjike Esud he u shka^rruan nga zjarret
Cariq pfltGo sol pgrfaqesue- dhe hke sulmet terrorist*- te
"""ive dhe te klu- grupeve emigrants antigugos-
ve tits Belejike Hive,
mbi sftuaten e
skaladoni i ak-
Tre anetaret e fltfflfflBft fl Ps
llatr*. Pfcrfaq&suesit e shoqa-
tnve db« te khibeve jugosllp
riste antijugos- song nc Btukiril u plagrcen
rende ne atentatet ten-pris-
te <intJJugosllave n-n 14 ko-
rc tfl pUDftereve timtt ne pu rrlk e 1 eusht — Kesdliltari
ne" te p^rkohshme dhs t& roe" ekonoinlk BUageje Anaklos-
rguntar&Fe ne Uelpjlkfl shpre
bra hhcieteeun dhe Lhdimat£
PM-IHM SFWSlW*ttt e-ji
thtrj* a m* te hapte te gru- ...
p^yB uarrarir.te emigrants, te n al, me c'rast mjeklml i
kl dhe nepun&sJt a Ambasa-
des Franc Shpln filer dhe Re-
aio — dhe gjendpu
ne mjeklrnln postopviatig-
urroine
rjrs rulmet kunde pirlaqesi-
t* tone zyrtare dbe nga vra-
ajet e enfitarSve te tyre dhe,
te~ Cftst, viithathtu po bejtte
preaione e- keree'riittie ndaj
<&yt*tareve tang qs sjsuden
dI qendrlin t& pSrherah£tn
ne Belftflkft.
ferkunder situates jashte-
jeakQalsbt t*i v&shtir£ qg u kri
jua nrfl veprimet e tilla, p§r
vet tjerash, odhe per punfin
e klubeve fcB qytetartftre Ju-
gCflHafl*, pErfaqfeuesU e aho sp "***
Anaktoskit kerkon edhe me"
tsitje tretmftn shuma Inicn-
&!v dhe do U! Jigjast n]6 ko
he te ejatt. Mjekimi klimk
1 Franc Shplndlerlt c^hUl ne
perfimdim e sip§r, kHahtu qj*
rehabilEtlLmLn do ill vashdoje
n«f Jurosll^vt. kuise Re^ho
Zuko b 1 clll pardje u M ope-
raclon nga plaga e rtfnde DB
ahuplaken e djiUhtl*. da t-j
mhotet edLe mi tutje n*
mjcklm post-operadionRl ne
Ng mjeklmln post-oper&ci-
onal w- Bllagoje A.naklushlt
gjat* dittvt te K*loai* u pa
gatave JUKOSlii-ve thekeuan
vr.Lii.'Lcjamerriu^ e tyx<? A& Ut
euilt t* klubeve. V«aul?risht raqlttn LomplUcimt e plote^
ejftha shoqaW JngoaUave mushkferjw dhe te kanale-
trB iP bashkEpunoJTie n|Sra ve W urines, tfi perejaUb me
me tjeti£n dbc qfi tft Japm nstiy« «* kohepaskohanme
kontHbut per krijimin e sOri W t^mperDtur&B. VetSm na»
shifaii t* t« gjftha kushteve k^saj faae te re te tretma-
dhe per flu ofruai odlbin^ nit jprclahstik. Anakiosklda
fchotiatave t£ Oiytetare^e lugOs t'l n^ashbrohfit nijekknlt tS
MBLEDH1E KOMEMORATiVE NE SFP1
Beotfrad, 7 fiiiaW (TAN JUG 5
Sot ne SekTftaxiatln Fede-
rativ tB Pud»vf W Jashfnue
u mbalt nte mJjtoflhie komt-
ninrailvr me rastin e vrasje-r
sS nraunesrt te Ambasade&a^
ESFJ-se nS Bruksal Stojan
GjeriQ, W cilttn e bene terro-
rustet and luEtjsuave nS Bel-
giLkc, Mbi ihembclltyren e
ofcolcut stojan Qjeriq foil, ee
eme> tS OTEanlsataTc shoq^ru
le-polllJfce tfi RSFJ-se. Mlhai-
llo Stevoviq. Me ate rast al
shnrchu. indln1at§n e thellfi
te te Kllthti punetor6ve Vi Se
krttarfatit FedereMv te Pu-
nfive te Jqshtmc dhe ta mba-
rt Dninlonit iusOBllai? DCf sh
kak te aendrimit tolerues te
orpiineve te ooiJitatit belt: nd-
a| Ludivld^ve dhe uruupve te"
t'mlEradonlt terrorlsft
Foallav. Stevovltii terhuol **-
reitiun an vdekia e ahodcUt
Gierio dhe plososia e ahokiB-
ve Zuko. Aitftkioiki dhe Shpi
ndler ianB vexeitje teiet sfr
rlose rt£» te cilat kferkohet oft
ofganet t&itfi&l&sc helra ta
iiirui.ii masa enerelUie P§r
cureniosien e terroristeve o&
pc u sh'fcakton dSm io vctem
marralhi&itive indenulet dy
vendeve. oor edhe autoritetit
te Belciikes dhe do e s.iell ne
pyetie nermbaftien diie res-
nektiiniu a £ai ndaj, ohlieime
e nderkomhetare.
SJftte te piages IctTeaore dhe
nte Ei- rende ne boshtln e
korrt^it,
Shtypl i Bruksellt tranamp
toi sot dekUratit verbale t^
prokurerlt puttlk per rretha
nat ne #* cilat. aipas HEtime
ve W oTg&neve te BelgJIkfts.
m vra nepunftsi I ambasades
■sti Jugosi lavish nfe RrukseJ.
atojsn Ojerlql, e u plagos
Ilcxho iiuko.
Ato hedhin posht^ 5 do ba
z* t6 spekuhnv.'ve tendenelo
ze-nfi njit plese t# ^^«etav«
te tiritMHtlt per Jtguren mo-
rale tff Etijan Gjenoit One tc
Rexho 3ukS&. por cdhe me
tutjo peritrahin tezen, e pa
bas^ se fishte fjala pBr vra-
sje „pa raotlve politike", e
jo p*r terrorliem antlzii^os-
Uav. Me f.te r&iit When per-
pjekje <iU akti me t rfindl
terrorist iifia aktet » shum-
ta tcrrorlstc qfe janB ber«
derl mjj tasu, te prezem-ohei
si nglarjc krejtesisht e izohi
ar pa kurrlare iidhje me at-;
tlvlr-etln -jemulst antljugos-
113 V nZ BelgJIke.
Meqen^ae nuk ekztston var
SlOhl Evrtar me shkrlin 1
prokurorlt publlk te BeLKtt-
kB, Interpretlmet e deklara
tea verbaie derl dlku ndr/-
shojne n& fjaaeLai e Brukse-
llt ose nfe tcksttn e agjtnel-
aB beige.
TS gjltha tekstet ne ahtyp
pfirpummj ne transmetimin e
pohlmit Wi prokurorit publlk,
! rili i peijashtdn apekulianet
sc nfipimSstt e ambasadBs tho
ne kinse kane marre pjes£
ue' l.rf.gti me arme dhe ee
kinse sshtc EJala per dofart
pjc£etaresh te Gherbunit se-
KKt, ii cA&i JanL : vlktlme e
•■flerUiiS!: reclDrok t£ ba&a-
Pfv*" ose ..kembimit »cip
bilk taah, per Eihembuli r the
kj-i.n katefjoriklsht ec Stnjan
Gjerinl die Reocho Zuko s'ka
ne uenti lare te arrn-itoaur.
gjt nf- s,i nje nga faktet e
"lTpercollkufoma"!
e gjeriqit '
BrukseL 7 gusht
(TANJTJGJ
&ot u percoll nga Bruk-
seli per nti Beo^rrad kuTo-
nia e St>jan Gjeriqlt, vlk-
timM e LitentaUi terrorist
antljUEjOillav iQ 4 gushtlt.
Nga shotu dine nga mtku
1 tyre qi aeroportln e Bru
kselit u ndanfi anetaret e
Amhasades Jugosllave n£
Belgjikf? dhe ata. te mlslo-
[tit nt E se: si dhe pBrMOfi
sue-s tcj Ijere ryrtare te Ju
gnsllairia^ nfi BelgjlkB, pflr-
taq&Hieslt e shoq&tave dhe
te klufaen te qytetarevc
tane,
rei idfelshme nC aarkulUn tin
dhi? lanfiimln e veraloneve zy
rtiiia dhia jozyrtartr neper fca
ze^at e Bruk^eUt. dinte te he
shtej ost j nmdle ^pfitwttej e
kunderta. Sa 1 p^rket persh-
krSmlt UJ veie niiJ-arjes, slpas
tekstit te agjenoica Ulgc. ak
trr) q? j atuinoi nepunaot e
ne lokalln. „VaJt Hors" par.i
ardhlof &e Gjerlqlt e Zulro*.
PoSlfila filDa?; pohlmcre te
BelK]Jfc£s, ntf lobd naa fcri-
mlt gjeti nje aako me doltu
ment»" p; : ■■■■'■n^HHw ^ ^y_
sonlt qB k.i ffi^ffl^^^^^^^^^
etiJ.-t te -v)ufla Hetlt], t£ ci-
lat ..al iuEMjUav 1 lA Wn^
pas vetes"/vj
Rilidja, 7 gusht 1981
88
H«r-r vqck Z-WS%J
SS^&&£fr;:j@
Musa Hoti: de verdachte die zijn naam achterliet.
Joegosla visch
moordenaar
vergat zijn
identiteitskaart
BRUSSEL. — Stojan Dje-
ric, bediende van de Joe-
goslavische ambassade, is
neergeschoten door ecn
man die, met de steun van
die ambassade, in Schaar-
beek een vereniging had
opgericht die regeringsge-
zinde Joegoslavische emi-
grant™ van Albanese af-
komst groepeert. Een poli-
tick*' medestander bijge-
volg; althans op het eerste
gezicht, want in de verbe-
ten strijd tussen een hele
reeks Joegoslavische be-
wegingen blijken de vcr-
houdingen steevast inge-
wikkelder te liggen dan
het de schijn heeft. Een
van tevoren beraamde
aanslag lijkt de moord niet
te zijn geweest. De dader,
wiens motief nog niet ge-
kend is en die voortvluch-
tig is, heeft in zijn haast
om weg te komen zijn
identiteitspapieren achter-
gelaten in de herberg waar
de feiten plaatsgrepen.
De man heet Musa Hoti. Hij
werd op 11 juli 1946 geboren
in Mitrovic, een stad in Ko-
sovo. In het autonome ge-
bied Kosovo wonen twee
miljoen Albanezen; er is een
autonomistische beweging
actief, die het, gebied wil
losmaken van de Joegoslavi-
sche staat. Hoti behoort tot
de andere strekking.
BOMAANSLAG
Binnen het etmaal na de
moord op het Joegoslavisch
ambassadelid is dinsdag-
nacht enkele honderden me-
ter verder, een bomaanslag
gepleegd op een winkel van
Joegoslavische specialitei-
ten. Onbekenden verbrijzel-
den de vitrine met een riool-
deksel en wierpen daarna
drie brandbommen, waar-
van er #en ontplofte. De
schade zou zowat 150.000 fr.
bedragen.
ZIE BLZ. 3
.■■■■■-.-■■■■■■■ ■-■■v.yflfl )B fr( ffl j tf fiff
'Het volk", 6. 8. 1981
89
TELEPHONE
TsONNE^ENTi
SERV. VENTE5"
I
La Derniere Heure <
„„«««-*--—«'—«■'" ""— -** «,.*.«««».«»- ««-»-
LESi
la fusillade du Whitel Horse
C'est un «barboiue» yougosl
qui await &6 abattu
, j- m ** - -
Du terrorisme
et de ses victimes
Li bim [rrW * im«1-w« *• m i •■* *** *
VOVgetLMl LVWr* 1*1 WW8WP 0* *"*[
• Touts! iw poiksas
cmrni activsmanl ('a
Musa Hoik, r.*, ft Mir
Avani dab«tire to Yo
sado, I'saU*. q.Lii corw
mamDnT. av«c to -dip*
Crlanl : -Vout me pi or
La Derniere Heure" 6 gusht 1981
Pas vrasjes se diplomatit jugosllav, ne adrese te' shtetit belg
menjehere qeveria e Beogradit dergon nje note protestuese, duke
kritikuar autoritet beige se trupi diplomatik i ambasades jugosllave
nuk mbrohet nga ekstremistet shqiptare dhe se ata ndihen tejet te
indinjuar qe policia Beige njoftoi ambasadorin me tri ore vonese per
vrasjen qe ishte kryer.
Ndersa Musa Hoti fshihej per te mos i rene ne dore policise beige, u
be nje atentat kunder perfaqesise jugosllave " Cinex Inac", qe
gjendej ne bulevardin Lemonier nr.85, pronar i se ciles ishte
Radivoje Bebig.
Musa Hotin fillimisht e strehoi Agron Palloshka. Pastaj ai shkoi ne
disa vende tjera per te mos u arrestuar. Kishte deshire te arratisej ne
Shqiperi, ku mendonte se jeten do ta kishte me te sigurt. Pavaresisht
se e strehonin shqiptaret, policia beige kishte marre masa qe Musa te
90
mos e kalonte kufirin e Belgjikes. Pas disa ditesh Musa ishte ne
dileme: te' dorezohej apo te vazhdonte arratine.
Ne nderkohe, gazetat e Beogradit nuk pushonin se shkruari per
arratisjen dhe ngjarjen qe kishte kryer Musa Hoti duke e vrare
Stojan Qeriqin.
CAJCPAKA CTOJAHA ■aVPHTtjL: JOIU 1FJI#A MtpTBA AMTMJV r0d,1OB EH CKOr TEPOPH3MA
Pamje nga ceremoniali i varrimit te Stojan Gjeriqit,
qe Musa Hoti e vrau me 4 gusht 1981
91
Ja, nje nder artikujt e gazetes beogradase "NIN"
Armiku i armikut....
Pershkrimi ipare i vrasjes se zyrtarit te ambasades jugosllave
Stojan (^eriqit I plagosuri Rexho Zuko , deshmitar i vrasjes flet
per sulmin terrorist ne restorantin e Brukselit...
Ministri i Drejtesise i shtetit belg, Filip Muro, i intervistuar te
shtunen e kaluar ne televizion, tha se disa te huaj po e shfrytezojne
sistemin liberal te Belgjikes per qellime terroriste dhe se ketyre
duhet t'u nderpritet rruga.
Kur ? Si?
Ne pesemuajshin e fundit qytetaret jugosllave dhe institucionet ne
Belgjike kane perjetuar serine e sulmeve terroriste (pesembedhjete),
aq sa veshtire te kete ndodhur diku ne keto kohe' moderne. Nga
zjarri deri tek plumbat e revolvereve! I nderuari yne ne zyren e
Ambasades Jugosllave barbarisht eshte vrare. Tre shoket e tij zyrtare
u plagosen rende me arme zjarri. Kane djegur ne flake institucione
jugosllave, pasuri te patundshme te qytetareve tane, besnike te
Jugosllavise dhe te Belgjikes. Eshte djegur nje autobus turistik
.... Asnjeri, kryes i ketyre veprave, nuk eshte arrestuar dhe askush
nuk u zbulua deri ne gastin kur kete te merkure jam duke e derguar
kete lajm nga Brukseli.
NIN-it (gazete serbe) nuk i ka shkuar per dore qe kete situate t'ia
sqaroje ndonjerit prej zyrtareve te larte te Belgjikes. Ministri i
drejtesise nuk ka pasur kohe te pranonte gazetarin tone dhe shefi i
zyres se informimit te ministrit ka deklaruar se ministri mund te
bisedoje, por nuk mund te ju thote asgje me shume se sa eshte thene.
Ministri i Puneve te Jashtme po behet gati te udhetoje per pushimet
verore dhe nuk ka kohe te bisedoje . Asnje tjeter zyrtar kompetent
nuk eshte ne disponim per interviste. Na eshte dhene mundesia e
vetme qe pyetjet tona t'ua dergojme me shkrim dhe me shkrim do t'i
marrim pergjigjet e tyre pas njezete diteve.
92
Deshmitari i vrasjes
Franc Shpindler, i cili ne atentatin e 14 korrikut 1981 ishte plagosur
ne gjoks eshte arsyetuar aq mire sa duke na thene se po udheton per
Jugosllavi. Rexho Zuka dhe Bllagoja Anakiosko jane ne spital nen
kujdesin e policise' beige. Gazetarit i eshte thene se per shkak te
gjendjes se te plagosurve nuk eshte mire te japin deklarata. Nuk jane
te paraqitur as ne shtypin belg.
Rexho i ka 25 vjet. Djalosh. I zhdervjellte, i shoqerueshem.
Sykalter e flokebiond qe i ngjan aktorit holivudian Pol Njumeni.
Motrat medicinale po kujdesen shume mire. Ka filluar te shoqerohet
edhe me rojet e policise beige, edhe pse vetem tani ka filluar te
nxjerre fjalet e para ne gjuhen frenge.
Me 4 gusht 1981 te "Kali i bardhe" plumbi e kapi ne asht afer palces
nga ana e jashtme, i eshte thyer ashti. Ka ardhur te punoje ne
ambasade per ta zevendesuar Shpindlerin e plagosur me 14 korrik, e
jo te plagoset edhe vete. Ate mbremje, rrefen Gjeriqi, e kam ftuar
t'i tregoj Brukselin ne drita te nates. Shume mire kane drekuar ne
nje restorant jugosllav dhe pastaj e kane nderruar lokalin.
-Te "Kali i bardhe" - nderhyn Rexho Zuko- na shoqeronin dy
shoket e Gjeriqit. Nje i yni me mustake, shqiptar nga Kosova, dhe
nje i huaj, me duket ishte belg. Nuk me kujtohet emri tij. Ne te dy
kemi pire birra. Kam zene vend pas Gjeriqit. Menjehere pas shpines
ishin disa ne nje shoqeri te madhe. Gjeriqi me tha ngadale te mos e
kthej koken. Ne te njejten kohe kam degjuar fjaline: " Dike sonte
do ta vras". Tavolina jone ishte afer shankut. Nga ajo shoqeri erdhi
nje burre me gunge dhe i shkurter, peshtillej afer nesh, qe nuk e
besoj se ishte me shume se nje meter. Gjeriqi i ofroi nje kafe. Nuk
kemi biseduar me ze. Kur papritmas nga tavolina tjeter erdhi
atentatori te tavolina jone. Ishte ne anen e djathte time. Ndersa
Gjeriqi ne te majten. Me eshte drejtuar vetem me keto fjale: " Cka
keni ju dy qe po qeshni?" Pas shpines nen xhemper apo maice, nuk
me kujtohet, nxori revolen dhe e qelloi ne koke Gjeriqin nga
93
largesia 30 ose 50 cm. Jam hedhur perpara drejt revolverit, por ne
kete kohe' plumbi me kishte kapur edhe mua. Gjeriqi ra i vdekur
pertoke. Edhe une u rrezova. Nga dhimbjet e plumbit jam rrokullisur
deri te shkallet qe te iki.
Me duket se pas tre kater minutash ka ardhur policia. Dola nga
vendi ku isha fshehur (Isha fshehur ne WC - shenimi im ). E
shikoja Gjeriqin te paluar per toke, gjakun e tij ne koke dhe
tavolinen e rrotulluar mbrapsht. Me derguan ne spital ku me benin
pyetje per nje kohe te gjate. Pervec, pyetjeve te tjera me thane: "Pse
kane gjuajtur ne ju?". Jam pergjigjur: " sepse jemi Jugosllave".
Me vone e kuptuan se, pervec, meje, ishte edhe nje tjeter i plagosur.
Policia ka shkuar pas gjurmeve te gjakut. E kane gjetur ne gjume te
fshehur diku ne rruge te plagosurin tjeter. Nuk e kishin hetuar qe
ishte plagosur. Ne momentin e krismave ishte brenda ne lokal.
Ne lokal, atentatorit i kishte mbetur setra me dokumente. Keshtu,
emri i Musa Hotit notoi mbi siperfaqe.
Rexho Zuko, policia i tregon fotografine e patentes se shoferit qe
Musa e kishte harruar: "A eshte ky qe ju ka plagosur? , "Po". " Ku e
moret kete? " . Nuk eshte me rendesi".
E papergatitur qeveria beige
Vetem pas dhjete oreve te vrasjes dhe plagosjes sone erdhi
ambasada jone te na vizitonte. Gazeta beige "Le soir" me 6 gusht
shkruante se policia beige nuk mundi ta kontaktoje direkt
ambasaden jugosllave, sepse fillimisht ajo kujdesej per t'ua shpetuar
jeten te plagosurve. Pastaj policia percaktoi identitetin e te
plagosurve dhe te te vrarit...
Gjykuar sipas shtypit te Belgjikes, keto nuk kane bere hetime te
zgjeruara per kete rast, por jane sherbyer nga informatat e policise.
Madje edhe emrat ua shkruan me gabime. Kurse gazeta "La dernere
heures" Gjeriqin e quan agjent jugosllav qe ka ardhur ne Belgjike
per te hetuar lidhur me atentatin e 14 korrikut, ndersa Rexho Zukon
truproje te tij. Kjo na ben te mendojme se perse keto genjeshtra.
94
Sipas versionit te kesaj gazete, Musa Hoti paska vrare "rojtaret
engjuj". Ata e dine shume' mire se, kur kane shkuar ne vendin e
ngjarjes, ne trupin e vrare te Gjeriqit dhe as ne dy te plagosurit nuk
kane gjetur arme.
Per keso dezinformatash te guditshme ky sistem edhe me lart?! Del
edhe plani i pare, vendi dhe koha, qe te kete mundesi edhe plani i
dyte te rrjedhe me vrasjen barbare te viktimave. Cdo gje shkon
ashtu, madje edhe gjygji i hetuesise deklaron se kjo nuk ishte vrasje
me motive politike. Cfaredo tjeter - por jo vrasje politike.
Atentati ne ambasade
Sipas natyres atentati ne ambasade ishte edhe me i rende sesa i
vrasjen se Gjeriqit, por askush nuk kishte vdekur. Me 14 korrik,
rreth ores dhjete paradite, dy femra kane shtypur butonin e ziles se
ambasades. Rojtari nga largesi, ne forme elektronike e hap deren.
Me dy femrat ka hyre edhe nje i trete. Ne hollin e ambasades Franc
Shindleri ka qene duke folur me telefon. Njeriu i trete i eshte
drejtuar atij dhe pa e folur asnje fjale ka filluar te zbraze armen.
Plumbi ia ka thyer pjesen e poshtme te kufjes se telefonit qe
Shindleri e mbante mbeshtetur per gjoks afer mushkerive. Ndoshta
kufja ia ka shpetuar jeten. Bllagoje Anakiovski (40 vje^ar),
keshilltar ekonomik i ambasades, rastesisht eshte ndodhur aty, per te
kerkuar nje numer te telefonit.
Ka deshmua per NIN-in
Menjehere ai njeriu e ka zgjatur doren per te qelluar Franc
Shindlerin. Me kujtohet vetem pak. As fytyren nuk kam mundur t'ia
shoh. Mua dhe Shindlerin na ndante zjarri qe s' kishte te ndalur.
Atentatori, ne terheqje e siper armen drejt meje. Me shume, me tej,
asgje nuk me kujtohet. Pak minuta me vone kam ndier se trupi filloi
te me ligeshtohej dhe rash per toke.
95
I plagosuri rende dy shuplakat e duarve i ka te' djegura. Kjo, ndoshta
ka ngjare, kur ai ka zgjatur duart per te marre librin e telefonit, per
gka edhe kishte shkuar. Ne supin e majte duket nje shenje si kryq,
ndoshta nga dalja e plumbit prej mishit. Dy plumba i ka afer
mushkerive. Kembet nuk i ndjen. Eshte duke luftuar me temperature
te larte qe po i perseritet. Plumbi prej eshtrave te gjoksit ka kaluar
neper mushkri deri ne kurriz . I eshte demtuar unaza e shtate. Vetem
pasi t'ia shpetojne mushkrit, mjeket mund te merren me kurrizin dhe
me mjetet moderne te mjekesise mund t'ia kthejne edhe kembet qe
te ece. Veshtire beson gruaja e tij, Mira 35 vje^are, qe burri saj
mund te ece nje dite. Femijet Stefani (5) dhe Marta (2.5), mendojne
ende se babi i tyre eshte ne nje udhetim te gjate.
Trimeria e Franc Shpinderit
"Vrasesi ka ikur drejt portes qe vete e ka hapur. Shpindleri ka
vrapuar pas tij gati 150 metra, deri ne kendin e shtepive. Para nje
kamioni te kompanise amerikane ka rene, shtrire per toke. Policia ne
ate vend ka bere dy shenja me shkumes: nje rreth ne vendin e kokes
dhe vijen tjeter te trupit.
Kishte kaluar gati nje muaj. Ndonese kishin rene edhe shira, shenjat
e shkumesit ende nuk ishin shlyer.
Ne tere boten e civilizuar rritet ndergjegjja per humbjen nga
terrorizmi. Kushdo qe e arsyeton rastin nga rasti , terrorizmi
mbetet akt qe, heret ose vone, do te goditet edhe pse dikush
mendon se tash nuk eshte koha.
Duket se ne Gjermanine Perendimore ekstremistet shqiptare e
kane perjetuar doren e forte te shtetit tone, por edhe ne France,
ne Suedi... Ne ShBA u gjykuan ekstremistet kroate, te cilet kishin
pasur ndermend te benin akte terroriste. Keshtu ka ndodhur edhe ne
Australi.
Ndoshta ne shtetin belg mendojne se ekziston toleranca per politike
ekstremiste, ne menyre qe t'i vrasin ekstremistet e grupeve tjera,
96
duke e hequr te' keqen nga shtepia e tyre. Kete gabim vendet tjera
tanime e kane paguar.
Me ne fund pyesim, a thua do te kete hetime te ashpra. Kjo duhet te
lere gjurme ne relacionet e dy shteteve qe dikur ishin te mira. Nje
fjale e vjeter e popullit thote: armiku i armikut tim nuk eshte miku
im. Kush eshte miku i Belgjikes: Jugosllavia apo ekstremistet
shqiptare qe jane te gatshem te bejne gdo gje? ".
Perkthimi i artikullit te gazetes
beogradase "NIN" 16gushtl981
97
CAXPAHA. CTOJAHA 3Ef HTlA: JCHH JEJJHA JKPTBA AHTHJOTOCJOaEHCJClSr TEPOPHattA
Henpujarerb
Mor npujarerba
Hyper. MTFepBJyilCBt fipQULIte' Cy0OK
fc> <I*B***cH*t, pCK&O jc A* <* BHCM
itrpaHUM Kopmcr* jnOepai nwi pexx-
hh mm xttJM! 3a cscde fepopn cn PM
UKACK «^(x TOMe imps ctwto he
Byr,
K« a? £hd7
Y QP Cjre;qw c* new nut^n JyrncJji>>
whjn rpa^awc h i«ic™Tyipije wa«-
b*jih cy y BcjmqH cepitjy repopK-
cnrmoi UUUfll ftKTHficCTlIK)
TEUEO A* Cy KT^e 3i&tflftK*BK y ucaH-
Je Sp&tt. Ofl cajuauna, 40 peauisep-
□no Mtrraral V[7H131iH CJtyXDVttK* jy-
nemme ajf&acaaewyuorjeyOifjnL
Tp« jpjtb. cnyjKCenHxa patbeim ey
iwljlJEiiil Opyiiq«*. ropaitc 'cy npocTD-
pMJB JyfOCJtOMSCXKK KB£THT>mx}a h H-
ItUWUHl }y [ TJ^J L£a«S3IZJOfX rpaflHHfl. J1Q-
jazHmc 11 np-aca Jyrocia»H j w m npeaca
jt. 3an.i.eii je ]e»
[ nyrofiyc, ■ ■
... If n4un irrfMimi wqc y-
xanmeff k wwto wq> jdipckthd qepw-
P«J"
ripBH ABrajban onnc yGwcTna
jyrocfloeeHCKor cjiymfiwHKa
CTojaHa T>epMtva, PatfceHM
Peuo 3yK0, chbaoh yCwcTM,
rOBOpM O TSpopHCTHHHOM
HanaAY y 6puc&ncttOM
p ec Topany . . .
anwpam sJUt aa w uCnce peliH KH-
nmtajio jumh w Hon fcywewa,
MGJEKVfHQXF CeCTpC 7*B i&cto r.ieaejy.
OapHjtTtAMO W M Ca .tSOJHlT CTpi-
JKapKKl, liljU y*tw TCk npae tppatcuy--
*** pe-m. Oj^jnppjy ixiffiw nopmjy
MHBKTOp naortpaarat
ynpax* Gipeaia »a nyr, a 30or ceooHe
rcaMiiiHJfx QOHQpa MH]«jtta apyra
fcOUHeTfrHTEU JJKMHQCT y MwHHcrapcTBy
kmjb- C*uxa H* p*CIHWlirflJfc>\ GcTaa-MHa
Mali Je »jryIi»«KT ja HKTSfba nocraaH-
m y nwtneiKiJ $apxk h a* nmrxeire
oaraoape .qgCujeuo 3* JWEQCCTAE flfi-
Tsko Je cmbJ HCBdup eg, 1
m cw Jyrai
rajexy lummy, _
PptPBitl.
I 3* pyiCOM aa ca
1 ovy cmyeviiy, iw^y Ck huh
teljy pe™ m flHj".
? twje auxma 4a np«-
p a LIK4> 31 I1TTM HL
» Jfr Oft iHBKE pp-
CBEAOH y&HCTBA
., r koJk jt _,.
y eu*6ekjuk 14. Jyjia pa-
k*h y tpyaH. narettso 4 ooopaKHo jn
4c xww jta oyryje y JynxMMXtrjy. Pe-
wy 3ysy k Ejiaroji AiraKMftMtap iy»*.jy
y (kuamviL fiejrnj)imi nanwaJlJH , Ossj
nDBHBBp >e ~"
HfrBpTor asrycTA ^ '"in Sssor tmHia"
uenit ra ]c n^rojiKO y KOp*K BUQi Cl
"Tlf-ITIl.- C [:pBMfc UUKt, TMp JTHl' XU^CT M
id6ho hi a,ian. ilouiao je y ufftacaoy
itaO p ^yBBp Ha mrrO pa>tieM(Jr ill:u»i-
flflepa, Te jwsepH n je. iusicv. 'hepidi
n09BH> fl» ioalje AS My idckw hoIihm
EpHceji. JloOpo cy M*tepum y Hensi
jyTDCJioecHCKOu p ecrop aq y, na cy 1^0-
„Kaffl {terror aotba" — iut« 3yao —
CC jBcrj Hua 'Be-
J^w Gpu, nun
AjiCaMHu ca Koccbb k ^sflou CTpsuaq,
xkc!bw Eeaxujwsii. He 3Pfljt M«KL
HSC JBOJHIia CMQ IDLTIJ tWBO. C«fl«0
cau HBCyi i por "B+pMha. 0&>wx tarn Jie-
M y >tjt>' cmmo jp DOBcht jpyurrsO-
"^epKh JJt je ytfrtEKaMa 4a ce rte OEp«-
hes*, y >ea.ra M«t fyo cm ca r crpa-
Ht p«*»MKyy: 'Honor hy aotiac a* yCK-
Matu ■ena je Cb«j 6sH3y mama. Ha
OHor a$vnnsa j.c«iiaq je jd ubisu h
Ty ce HyBAO Jv^ea vajH. rp&aaw r we
BepyjeH a* j* 3a ixirrpHny mnera
gh SMxpa. 'bepwh wy Je rmyjiMO
*W — H awyur fUT.
98
huh na nmuy Maew;
Hmcwo &y*tHQ paDiiua.Eipa.TK. Kaa je
flT«pr*TOp 4»uao jo naioer crona. 5ko
um je ca qecme CTpatte, a "Bepwh c
.leat. P*»*ao hh je cam: UIto ioc ce
mat ABOJKua cwFjVre?' (a feum cud
^fitraopHiia is cToncnf). H3a naca, jt-
aroa MM t^eamopa hvih MojKue. tt«
wyisao je rptmroA h ayu&a Bepni.y y
r*iasy npeito ctmj ca yaavbem>cTH oa
30 jio 50 caHTHMerapa. EaLyia ca.it ce
Hiirpej npeRO crona rrpeMa raturrQufcy
Mhcjikm j.a can y tom Tpe*ryricy noro*
Ben. Oh ce epynino. H ja case Daft.
GinaMyflesi oa Gojra OTKDrpjbaa cast ce
bhs HeK« CTeneuHXie y &n*raKHM, ai h-
36e™eM Hcae KypjnyMe.
rtciHUMja je cruraa, hkhk ioi ce, aa
jma. tpk MMHyra. H&foieo can to 3«-
3a ctojiow H04 -Be.nor HOi^a
Te HOfiW, nopefl, yS«jeHOr
CTojaHa ItopHfia M pahbeHor
P6M& 3y«e, 6wo je jgw je^aH
6pHa, Hauj AjrfiaHau, ca Hoeo&a
h JeAan Ee/irwjaHau,. y yny
Je ce^ie/to noB^Tle jipyujTBo . . .
Bkj,« era P E*p«ba hq nojy y
xp»f m npenpKyr cto. Uahcth cy we v
tkwHmjy k ayro cacaymaaajiK. n>cra.iH
cy w ; Hawehy octojiot, aaurro je nyiiao
■a rac. PeEao cm 'mt& tjjto cmo
JyiDMOBeHK'."
KacHKje ce hchoctbshjtd aa hm« joij
Je^aw pa*u$oflL TioxtnmJB je no spiia-
bqm vpary nanua y &W3KHU iwjaHLia
kbkq cJiaaa hb yjBajM. H*«je km ih&o aa
je narcrhen, 3a Hpsne cryUHjaae Oho je
y JOJfcaJTy,
'Kofl Otiior Katfaa' octm je BTezrra-
TGpy jcanyr ca juoKyxenrma. Taarj je
sole My^e Xorwji Opso Henji*ftiBjio Ha
3yscH cy y OojtnmnH □oicaaunf cao-
Gpahajtry ,-ioiBMy ca cparcupatpHjaM,
„Je jh Taj nyuao?' .Jecre. Oncyfl sou
TO?" ..HSfj* 333KHO ."
HECnpEMHOCT &EFlr»UCKHX
UUCTH
H «CO HOBfin nOTMCHe JlBTpHOTCICe e-
wnrjcje, wfax »e mooke ^a ^ao6K^e h-
roecify. JipHCHcrH-ejio noJiHEDfjcicy iho-
ihuav y aeoH ca qbhm cjcy^ajeai, a no-
Beazro ce «a r*y Ha^trBe3yje k tjdbh-
T v eK oko jecer wcosa je j» 3yxa
jonwo upon HOBex JO AMfiaCiuc A OR
™etr cy ra eac^yioaBaJtM ("Bepwh je
yfiMjesf mmutq rtpe ^wmp* caTa), Or-
KJiajtajyliH, uaJhjB, npwoBc/pe, 6p»-
c&ncKK ..fl" coap" meme B. asiycTa aa
6ejirwjcxa nuua&irja ne moik« jhcwkthd
rt* xoEtTajn-ftpa ca crpauobi aMoaca^OM.
yccTaao*!, npBo ce noepMMe aa pawK*--
«nKH r na y-rap^yje H^siTHTeT. , ,
Cyflerm na ofijaajiteHifM TeiccTOBHifa,
t»ffrHJcipre koofck« hjcv spumjie coti-
vwms HtTpa^jnjaifca y obosi LjTy*iajy,
M
hcto cy
■■mcTona ncij asjbyje uzm
jttnm K&ceffy.
M stuB jlfi aspHHep ep' H y jm-
cjie^HJi iac L KBTHsa InepHha Tajntrx
areHToai kdJh T«t nrro je fino crwrao y
Bpwceji ja hluh jtci^xaiy o aresraTy
HB AMOacaA,)'. a 3ty^> }terciHHiy ■kjiq-
xpaB}freJi»eai. QKfia *«sex stopa aa ce
?amiTi oflaiMe j* nporyptiia tb jllbe h
saurro, jep je liepidl y fipHcesny Quo
B«u[fe cu; xpM rcgi&EHa pa4jr fIO np,iara^ M
CCTBQ OK BepOQBTHD JOIU HetCOJIKXO sffi-
caw ja j*rjc y&tjc*H.
npeMa BcpaMjw oaora .tmctb. Myca
Xo™ je Tiynao ua ..ratal a Tyaapa ,r
(hb 3j-Ky) Kaaa ce oaaj mbibbo opyTKJa.
a noaMUMja j* iju* je crwr-na ^o „Be-
.tot Kotba" ^oupti SHBjra, jep je .tj«ho
apuaepjtT.a. as um xpTBH ^epwft hm
pBHrfHH 3yxo Hwcy Ohjih HUOpyiKaKH.
^■'"sn ca HCKfisf jpyncM .tmctqbhj«b
„ ■ r p.-jt" onMtyje aorafeaje kjo jw je
yfiwn;- c^ to ca jsprsaaia aa Hern*
crrviOH. ua x Kenno nocMjjajiK, na
tbio i, v 'j 41 KpynHH Hackee ^^e-
TaopBtL a Ht ireTopHn,a u .
V osmu lyjmrai ^e^MMfpofwaiu^axa
hw» cHCTemt k to je Hajrope. Mcrmy
ce y npsH rutaw, Macro k ape^e. jia Ok
ce y apym imair morjss nonovtw
nyMKK yfiMJeaia jkptbb. He^ocTcjijaa aa-
fatjan-a npniaaTHUM DApa^yHy, a
KOHTpaeaHaM « ctmmmo npecra-ia =y.
a-iK cy ocrrajfo HQjocTCaaa j-ejaae je-
MOJtparcKe epe,^MHe H j«aMe oaOtutde
un-Awe. Ca* to BE^^^ jio noeirre ncje
ce iaarm tjtkimbu m 31JK .ttjjkm ^a
ya*>CTBp wesia nounmrgDi mcthb. Bmjio
i^Kaa ^pyTK — cawj «e nounmpreM,
Sao a» v6hctbo mtje a« t* mpne ce-
piije xoja Tpaje aeh ner awf^i, jtao
4a icy MJije nperxcmiD jm^ j aj*0acfl-
Xy k pa^KiEfiBie jBOJHite Jyn3CJioa«ia!
V KUfeHTy saaa Je a»^ ftpoj HHH-a
y.iaaRO y urraaaxy, m BpKccia j e cra-
nia bkt ^a ce yflnaiB ci/nt&iiMmta jy-
rocaoaeHCKe mdOacECie CrojtiHa "bepuhi
— Myca Xoi'K upojao SeirKjeicjQi
■^acfncca M ja ce Kauiaoff y isTBopy
y ETpsKai H3BcnirajHMfl iro BpHce-Ta
&*xte c* Jm je Xotm .JttnrmicrHpaD c »
&e.irnjAcOH cjjTKfioor cHTypKncrsr, oa-
HQCHO ca jeAmei .finaiKSi HHttJOpwarrj-
5»m- 3*jj-hj£j« aa&HHCxa arnta^jj
inpaif 3a ra je tsj wwisopMSTop a*-
rowpwi aa ce n45itw h urrta je vfinua
jyro^ioBema^ir cijTKienKKa » y<CHHH&
Xotw . 3a. Kisjfu; je Oujia pacrmcanfl
jiorcpHKua nocje jfreHrara Koj;t Je 10-
Bpaata 4. aairycFa y opMceacaEDM pe-
cropaHy „Be.TH KMh". fliw je y aex-
my oeata naua.
O Xipncjy oe h jajbfr wajio ana. Jia-
r.niia aa ;e y^rrejA no oGp&30BAH.y,
■i W jc JtatiycTHO Mntiy ca Jyrucza^
BCHClEim nacasutM. y StirrajK J e ipa-
khd GT-Bryc nojiKTiKKcir WDfidraicne.
y CennfjcxifH HoawiaAiai, nm+iRa
Jlpe Xufrrfjenor XMHiiB&a nisjaaK,ia ce
WKpttpaiauHJ* m « noOBproBBO OCH-
Se^rudcxa HseMnmia areMtLnja tup-
™ 3» ]« Myc* Xon* -npenao itojihuk-
]H K CUHlITOJk KQjKH je HHpCUHO Mfr
ATEHTAT V AM&ACAAH
11a csojoj npiipu^H Taj aTefrrarjeoHo
k TeKK oa TiepithcHcir y&ucraa m caiao
je cpehaH clynaj urro hmjc fittno norH-
Owje, HeTpttaecrar jyjia oxo ^ecer ca™
npe nq^He, ^ae jfceue cy -TioaaaHtf^e hb
apara ax6aca^e h nymip je ks jhjubr
e.TedTptnHMM cHTHa^CH dtbdomq Qpaay.
Ca m.hhs je ytnao jeaaa mioses. Ha-
JuasiuK ce y miy. rae je H3a rtpmjeM-
hot nyvrra &pa3ii\ HIiwHuwep pairaaa-
pao JipenLj TejiKpoHH, yrryriffi) ce ta
Hn?.yy M: Oej peHH noteo ^a Pgipt Me-
t*k Je puffofo ao&h ^eo cjiyuiajno^,
Kojy je Ulnimwtp ^pxao y p^oa H
Eipo^PtJ"^ ra Kpoo luryha. MoTTua ia.y
je ra cjtyut&njni,a enaca* wemor.
Bjiaroie 1 Aubjchockh [40j„ eKgwo^CKH
ca-Ber-HJiK ft»6acap:e cjtyHtyKo ee hbulbo
Kpaj m-'jTTa. TpaJKehH hekh Te-iecpcat-
CJQI &poj.
tlcnpKHao je jb HMM;
..O ijeifKM je lOMuc narpyifoio py^ty
ca mairrojbeBt npeata (t^paicqy, 3anaa-
rs.se- cayt cbhO dnecK-e. Hw JiHjje wy KHcau
j,oopo hhjco. IfasKljy skmc k iteri 6m-
aa je ra Barpa KCrja ce irMaajba. IIo-
BjraHeto ce. ynepHO je roitUTOJb na mc-
He. He eehay ce Ocvia. H«kojikko rpe-
KyreKa macKHje ocerHD caw aa we HO-re
H^aajy ;t nao eaJt."
0*e iutf cy ay np«Tpejberge b aaA*
■b Kaj je npysttw pyxy ^a yasie «-
-TctpoKEKM HsieHKK, j6or Mere je H CH-
utac y npjnesLThc. He -nenoM paaieHy.
Kan TtpacTHtta ca nejun»aiba, ispacia
yjiaaiu patta, 3&or tut spae Jieaui cm
,103a ^peHa y ruryltmia, Me oceha Here.
oqhh ,,xiio nesy TeHoery" h flop*i ce ca
HeyrcLtuww TeMneparypaua »oje ce 06-
Hiizi-i-ajy 3pMo ce oa p**iene tojcth oa-
Okaq upoj n.ty ha jo KHXicc, oarrrncjio
cejMK npuiJt*?H jf nQBpejHJio hfOMUHHy.
Te« khj cannpajy acapHura y naspe-
tao»( ixiytuoia. .lejutpn he uoKh o
Ab ce nD3a0aBe nsepet>eKEKK
16. iBryrr i«1 — HUH
99
%\1,
cppanu LUnnHAJiep Tp4ao je 3a
aTBHraTOpOM, nano pan-eH.
150 Meiapa yaSpAO, fA© je nao.
nG/iHL4aj4M cy TO M6CTO
o6eji£mHjiu ca Asa nore3a
HpeAOM, HpyroM aa nrasy m
oaanow aa Teno . , .
WriM-OM, Cfi JbJVTClElM il Mfi^£L(MMC*uClH
HflAGW ja fee jtaiora awa, naciie so
aa* k&kbhx ueHiiicniicnux jjepunerrija
ycnerw aa ay noapaT* oayse-re wore.
CTp3iuu9 y to sep/jc cjnpyra MKpa
(33 j apxwrtttra. a .iwije aeye, Cretan
(5) m Mapro (2.5) ^cysimic cy xueh ,u
C« SHELlM MCTKH>\ 3fl JtJtX je TBTa join
era SJTQM rjyroBaifay.
XPABPOCT (&PAHUA
iunnnAiiEPA
Hansaaf j e noferao Kpoa Kamrjy.
"^JJ" Je «3Byrpa com oTBOpHO. Pom^hm
Ulcjauaep je Tpmao aa buiv, Tpvao Je
ysSpjto e*o 150 iierapo, jo yr.ia. H-
oigrefl DoViasoscpa jqaue aiiepw^oce
Koxnaicije noo jc, flaamiajUM cy to
ueero sa iLaotttHEy aGefie*uum to asa
nortja xpea.mc, icpyraM aa raaey a o-
ITpftiuio je rmoBo Meceu aaMa, naaa-
jy TCJOHe, jty^H Apoaaae, o Tpar Kpe-
Afra esq KajQi cmajewsK cpHaMocr*
jam ce uHje snfipMcao. Oa*h«» ujjh-
ttjaue oBOj k apy™* xpaCpacThna ko-
je cy re nonraaajie y Epwceny y TOrcy
«shx uppjix jora. bantu, km heMo s™
npeTTWCTOBSFTK npe^ocTpaKHocT, cpra-
*HS3siflgy h cyny npO(jMscMOHa.iKv jdo-
crr*3aocr, am ce tkuc CMOHiyjy p*rsr-
UH coots nocaa Jtnjrw je inoprac jeaan
03 HejpiisjpaBi^ix. jep }e itnrpoM estta
«h jtyro dpch KB ygapy -rtipopiarra
Cffitx ooja.
WIN — 16 urytr fflfll
y qcjiau iptajctfQiaczHUM cBery pa-
cre caecr a aaryfeiocTit Tcpop:oaa.
•Jl-csieroAAflce o^ cny-taga ap cjiynaja
Jip&aca, TepopMiaai ocraje aao ^itw m
tipe ri.iji Kaoraje norcoHhe v. ostora
kguo ce caA& ^jiiih Ja ^jije na Mem,
Har.fi eaa Aa c> r tKcrpeiuicrji y Sanaa-
hq] HeuosiLpj ocexjmi napuiliy pylty
a-iasTK, no H y tppam^'CKOj, LIlBej;-
cstoj . . . HejraaHt ocyae y CAJ{ xpsaT-
ckhx eKcrpeMMCTa, kcJk cy njiamtpiTii
TepopucnrtKe aiowjc, MSsabeii,.? cpoa-
ee rpyne npca <y-i y Aycrpa^HjK, m»
fbeiiHiffi cy KQje naaope o hoboh Tpen-
MaB^a y Ea-irajH nccrojw aopooaibc
fla ce TO.iepaKTHOAi jioohtuecou npcada
ry&HM eKcipHBMHcniMa OTK.i^rba ajio qx
concTBHHe xyi» r J^pyrn cy ry saQjtyjy
eeh iLiaha^t.
Owe je jftjBHRo yCtKjeu a npejtTaa-
khk n.lG HaMi Knzap, yHgpeibaK.
xpHuiaamiH » -\uaea kojh je yantsao
wotnaTHie lax w •xpyvarA xriju *Mcy
C3UTOESI naJiecTHHCXoj oprsHMaauHjw.
Hn/tr -t it m to Karogemraj itaaecHe
*Effm«npannje Tepcp-ijjMa y BejinijM?
3&to urro Je OBjae „weinne 4> a y ko»»
lnntnyicy je nocrajjo ^Tapbe"?
Ajtm, ja He Hara^aMO, JyrocjigreeHti «
ihuxose KHcrurymde y npsijaTt^cK&j
3e»A»H iTDwrot nora^ajy Keim^eKdM
yHecTaiJifliiiB.y h a hh na koto oa ti3Bp-
tUHJiaxja BJiacTH icicy craanjie p>"Ky,
Xohe Jin uajasLH noourrpsrTiM wrrpary?
To uopa ja ocraoM Tpara na oakoce
MiMehy aae aeaiAe koj.m cy AO»ieAaB>io
oireiwisaHTi. -j-ajcgcio ca jyroc.iow*,--
CKO-HC*peeiUKiiM cumocuMa, icao acotcra
rTpHBHJienQBawij weoy — ycmtrre ygee
— A^opifM <u>wxstUQ Jtcge JyTOCJiaBijfl
H»a ca aana^qiKH eserciM.
Jejira pacnpocTpajbewa uyupocr ae-
flM; JwnpMJa-pejfc s#ora TTpKJareAO mmje
mk T:p;?j»TtfJt. Ko je npMJST&Jb Eeii^.
j«: Jyrociafiffiia ium iirau5nj,a e«CTpr-
MMErra cnpexmcx «a tae?
pacncw*^-, Tproasmy, pa^ H aapa^KSaae,
ajiKDxcuimiuii^y, tpttcicyjrrypy, kt^.
Ha ipajy; fi^^aieo eyiirntHOEH exeat ail
it Tapooca sa E&ctajaiw TierpHpg-_jiur
cwKoca 3aTo hucbh hm a
AMCKp;i3S'iHapHjy iwako ncpeHehe^HX M&-
6a, HenpoTMB, jtbKxaBO xuiaaceAe Ha iaa-
hgct rafoiyhaaa if tw^tm vs iqwetksuo
fia oe Bell ita Jiocrojetae cr«oe A^T/ie
amnBtto y camcjjjf ixmrik&i xaitHMH OSO$£-
mb: ,qa csoje cTaike kq.™ko je x&itylK
ytaTJiace ca ripiipcviccst, n,i3i -_n ra raj
tbxbo ao xpaja H^mor* sa HKpy npovK-
»e ca nrro Majaa inranua; noC-Te^fua fa aa
sp^tttTBD > m^Lici;i h 3a tun xao aea
spyimaa. A npeatEKruaHO Tpefia ycMepKra
cae trayvKt, ctpyHne h BOCnHTRe cuare
■MBS Cm c* pomo'.io jo. uenpwjXJiHor
rioJHiar omiiTeiha Cc^3e mtc ja ^cryhe
MHTbe. To On cko J#^a« oa aaa4TB-jta gbkr
qhhx K>ajjt Optmy a aapaa.fey :s BacrmTatty
flPVlimiiL, Hapomiro auFsaor napamraja.
3ACTABA M CnAJA
M PA3flBAJA
. ROHrrKoic jj'-ig Ka^Jt-;iSs ciit
HICH-y, c ito.t5oK aa »
SifUie " R^ClHcttaj 3aCT4BH I
y >rrfjOjrrpKiteiiKjH ,iiyjji
iroMTpafKwjTyiiMjt: n* iKdcoay. CyttrmHi
ucta nutyA QH,ia jc y toxo aa ce yieaxf
aa cy aacTaae tuM6o.iri jpimfTro a ^pHcaa-
UOCTK, H KBJ Kh KMaXQ £*f> t C, H^hfMO
Tyfta.
V HICH-y OjkjJ law ncu Haciavau
^Sacrasa aoja cnaja huh. paaaaaja" 06-
jasjbeH je a^-ic apyra £hhha routHja to
nps-nuTiote. npji-j h aj rw, o^gajoa b & ue
ciaa apyra Taimija h jfcrfoaa xtni/nnka
apr«aaTa.w y iOtiocT^L
MebyTMM N y HMH-y Opaj 1597 noa nm-
CjiO£k?^I „3etffltia j? 11 HauKona^Taif ckm<
Qoa M SaeHKO XfiyO^a, tionisitap nn 3arpa-
■&K, .ise.ta ce jaDfz^f apyraftinjet npucry-
Ra yflvM miTuiy. Oh je m^opHje, m
cbwm trjuopy 11 'HJiiseifry, Dia3p£a ia up»*
KfljHt; H-fuiTo ;i-j jjCTOpujmta aaCTap.*.- C
Ttcj a»j*^ex HOTOBor micua aa <im ee
cnopHo, Kao hji c TH>r aa «"m cy aicTaaa
ciui&>.ih Ap;*aajieaTtf *rrji ey iiajtoaiic (M
.ie, HiMa^y Qcraior. peryaHCBjie x ttamuH
aaitcKCKjjM nponHCHMa — a aa ah 'Je hi
- npadH Hz<-r,ix h aa .in Bk to TpeQaaQ
utTOrOj aoayH^T» turn nu.-eitaTK. apyto ;e
iinrujtiej. Me^jTrmi, X.iyfiKa eh as IB-
pucftt Oflaj O0B0A aa ncuai! caaja mm-
ULik-ata o KqjcMcvy, aa qnjejH .acwpsle x
.iK:*mi eiKxere. H?are<ao rucmo y ljJc.tmhh
lacnyiRyje noce&uo ptfaatBTpatae^ -10 ja. by
ce ocBpnym caxa hb h«b iHje^o^e. Oh
n»e: ,.£y:iyhk a* cy y EkX iSpaTKMae-
Kit MycJlH>iaHK f CpfiH H XpHBTH lESOQje-
Mm DOQfW y peBo^yyt'.^i,, ibewa aacra-
ua pacrMBS EkX — C. Jl.> je upaeax 6oja
c jyTocaoaeBCKoa iBcraaoM y ropneu jw-
jeacaf KVTy, kjk> cttMDG-.-LiH aajeaBaacma
ra TpH Mama sapcOaV M 3a,i>*r „,. r H»r-
iffl hc 6»an;i Cpfliaiy jiirti Xpaary ^a y
TOj pctiytmaiH Bopta JyificaoHBcu k-
crmiDie m csc-jy Hammaajmy aacTaay*.
Tstoo XayAm, uh aa paajacHHSM ty
Hcurro:
a) K y CP CpmlH cy cae irapoaHO«k »
^pyrw ca cpttcrkm Hapo-aon maajraaaM y
jyrocM>BeHdCoj prao-TyuHi;i uDguy h
iroOJeAy m Kaiajy cBojy (penyfoitfmEy* aa-
«*By h rpfit
fl
Kopje e artikullit "Armiku i armikut.." 16 gusht 1981
100
1"A JI>OJHUUKU HAMA,! \»i# 1 l.rm »•** > T.p«»f «y jr "tnjrw [>" i«pMJT
|« )ta>«M ItatoN »*»»•»
Hoteli "Kali i bardhe" ne Bruksel, ku Musa Hoti
Beri aktin heroik
101
Shteti terrorist serb kercenon...
Interpretim
Artikulli "Armiku i armikut... " , ne perkthimin integral me eshte
dukur se ka nje rendesi te ve^ante, jo se pershkruhen vrasjet dhe
djegiet brenda atyre pese muajve kunder perfaqesive dhe qytetareve
serbe, qe sot shumekujt do t'i duket absurde. Keshtu ka ndodhur
edhe ne biseda. Te gjithe e merrnin me skepticizem.
Kete qe shkruaj e tregoj nuk lidhen me mua. Jo. Une, Qamil Zekolli
e grupi im dramatik kemi organizuar vetem manifestime kulturore
dhe nuk kemi marre pjese ne asnje nga keto raste. Ne ishim kunder
gdo veprimtarie qe kishte apo merrte ngjyrimet e terrorizmi.
Natyrisht, qe disa prej tyre perfshire ne veprime te kesaj natyre per
gka edhe jane denuar, i kam njohur dhe kemi qene shoke. Por ketu
kemi te beje me menyra te menduari dhe te vleresimit te formave te
qendreses, kundershtise dhe reagimit ndaj terrorizmit serb ne
Kosove, por edhe ne diaspore nga UDB-ja jugosllave kunder
shqiptareve.
Pra, une i hedh keto shenime, duke u bazuar edhe ne kujtesen e
larget, por sidomos ne shtypin e kohes belg, por edhe jugosllav. Pasi
edhe ata veprimtare, qe aktet e tyre "terroriste" i kane kryer
pergjithesisht ne rrethana vetembrojtjeje apo si hakmarrje nga
vrasjet klandestine te organizuara nga rregjimi i eger jugosllav
kunder shqiptareve ne Kosove dhe ne diaspore! Lexuesi i ketij libri,
duke u kthyer ne kohe, ne gjendjet e shqiptareve, sidomos prej para
tridhjete vjeteve derisa Kosova u glirua. As une qe po i shkruaj nuk
kam ditur dhe nuk di shume^ka nga shkaqet e shtysat aktive te atyre
bijve te Kosoves e te kombit shqiptar qe u detyruan te marrin ne sy
vdekjen dhe te luftojne dhemb per dhemb me UDB-ne dhe udbashet
jugosllave dhe duart e shtrira te tyre ne grupet e spiuneve dhe
sherbetoreve, tradhtare te kombit shqiptare! Dhe ironia eshte se ata
qe u detyruan te mbrohen duke sulmuar e vrare udbashet, po
njollosen me epitetin "terrorist"; ndersa, jo pak prej atyre qe i
102
sherbyen UDB-se, duke zhytur duart edhe ne gjak te' shqiptarit, po
na nderohen si "atdhetare", politikane apo zyrtare te Prishtines!
Sidoqofte, une po shkruaj, aq sa di nga mediat dhe ashtu si mendoj.
Eshte interesant rasti i pershkrimit te te plagosurit nga ana e
gazetarit serb. Vereni me kujdes se si ate e bejne hero edhe pse dihet
se ai nga frika eshte stepur. Po te kishte ndodhur i njejti rast te
shqiptaret te gjitha gazetat do ta quanin frikacak. Serbet e quajne
trimikjen e tij.
Artikullin qe e perktheva (nga serbishtja) ka nje rendesi tjeter. Ne
kete artikull eshte zeri i qeverise gjegjesisht i Serbise e qe ne
shqiptaret asnjehere nuk e kemi lexuar me vemendje, por vetem na
interesonin fotografite e te vrareve dhe te plagosurve. Ne fakt, pasi
ta lexojme me kujdes verehet se permes ketij artikulli, Serbia nje
dite do te hakmerret per vrasjet ne Bruksel.
Ata hapur deklarojne se Musa Hoti, heret a vone, nje dite do te
vritet nga dora e forte e tyre. Ja si thuhet ne kete artikull: "terrorizmi
mbetet akt qe heret ose vone do te goditet edhe pse dikush mendon
se tash nuk eshte koha". Ky ishte nje mesazh paralajmerues e
provokues qe i percillej Musa Hotit. Nderkohe zera kritike dhe
ankues i shkonin Muses nga ndonje bashkekombas kosovar te
derguar te UDB-se apo naiv se po e prishka "bashkim vellazerimin"
"shqiptaro-jugosllav". Prandaj nuk e pranonin ne partite politike te
organizuara ne Bruksel nga shqiptaret.
Serbia shkon edhe me larg, madje edhe me ze kercenues kur
shkruan: Duket se ne Gjermanine Perendimore ekstremistet
shqiptare e kane perjetuar doren e forte te shtetit tone, por edhe ne
France, Suedi, ShBA...". Keshtu kercenohen te gjithe ata qe jane
kunder Jugosllavise, respektivisht kunder Serbise.
Serbia e pranon krimin qe ka bere ne Gjermani, duke e plagosur
rende Rasim Zenelin. Sa gudi! Ata kane te drejte te mburren per
vrasjet e tyre dhe nuk i quajne terrorizem vrasjet qe bejne mbi
shqiptaret e pafajshem; ndersa ne nuk guxojme te shkruajme, bije
fjala, per vrasjen qe beri Musa ne rrethanat e vetembrojtjes, se te
quajne perkrahes te terrorizmit. Bile ka te tille qe shkojne edhe ne
103
Hage t'i denoncojne shoket se u dhimbeset kumbaria e vjeter me
serbet. Sa keq! Sa turp!
flVUtfaM HA VU AHnflOMATE
uttbie:
Hi^ioh TAHOBHT,
■ TEPOP11CTH22 IIVTA HAI1A.1H HA1JJA flMIUOMATCKO-KOlri* [APHA IIPEflCTABHHUJTBA, PAHHJIH
flECET H yBX.IIl nET jyi'OCJIOBEHCKIlX JUIJIJIOMATA ■ IIBIPHJATF.bH MI1PA y CBETy MMAjy ME-
•EY yCTAUIAMA, 4ETHMHIIMA, EA.11ICTHMA M HPyrHM rj-IOMHBUHM A n.lATiEHE H3BPUIHOUE CBO-
JHX n.lAHOBA > JIPOTHB jyrOCIABJrjE H ftEHIIX TPATiAB v H3BEAEHO OR PATA flO flAHAC OTE
CTOTHHE TEPOPMCTJPIKHX AKATA
jSl ?EKf>7H3r3AMCE«~
■M* r % pni u#t An* j*. jn towCc ■
mmtVK MM? jM» M WWW MTTM-
TKkciio Chioho BepHho
i*hj..!» H«.-j
HOnOCTM * ictjk, 14. fiarycT 1MI.
Oq m 13-
Artikulli i gazetes beogradase per vrasjen e trupit diplomatik ne
Belgjike "Novosti", 14 gusht 1981, f 23
104
Perseri dikush "pas perdeve"
Shkruan Dragan Ganoviq
Ngjarja e pakendshme me diplomatet jugosllave' ne Bruksel ka qene
si nje bombe e papranueshme nga UDB-ja dhe qarqet serbomedha.
Prandaj ata menjehere filluan te
percjellin kercenime ndaj qytetareve shqiptare, anetar te klubit ne
Bruksel dhe ne qytete tjera te Belgjikes. Posa^erisht ata jane
agresive ndaj komunitetit shqiptar, ve^anerisht ndaj anetareve te
klubit "Perparimi". Fatkeqesisht politika dhe manovrat, duke
trembur apo aktivizuar nendheshem kontingjentet e e sherbetoreve,
te blere e te nenshtruar, perhapnin frike e panik. Ne raste te tilla
vihen ne levizje ata qe me dinakeri a naivitet jane strukur ne qoshe
te organizatave balliste e irredentiste.
Por verehet edhe kunderveprimi nga bashkekombesit. Vihen ne
levizje disa nga "ekstremi i djathte" (pasardhesit e ballisteve dhe
fashisteve), disa nga "ekstremistet e majte" sig eshte i ashtuquajturi
"Fronti i kuq", etj.
Prej ketyre krijohet njefare "demokracie e perziere", nga te vjetrit
dhe anetaresohen gjithfaresh anetare te te gjitha rrymave. Fillojne te
punojne me emer te firmes se re dhe kjo firme e re ne Belgjike ua
mundeson te shprehin mllefin kunder Jugosllavise, pra, veprojne
nen masken e "demokracise"!
Thirrje e vjeter
Megjithate, terreni i ri per terroristet",nuk po tregon di^ka te re. (^do
gje qe terroristet jane duke bere atje - eshte bere edhe me heret.
Edhe me heret jane kercenuar, kane kallur, dhe kane gjuajtur mbi
diplomatet tane. Ne fakt, ekstremistet dhe nacionalistet po krijojne
nje njesi terroriste ne disa qytete te Europes po sulmojne gdo gje
jugosllave. Lidhjet me ambasadat e Shqiperise, ketyre po u japin
105
vulen e vegante dhe natyrisht duke i futur ne keto ujera mergaten ne
ngjarje kunderrevolucionare.
"Marksistet " dhe "djathtistet"
Per keta nuk eshte' edhe aq me rendesi. Edhe pse secila prej ketyre
grupimeve te vogla e propagandojne njefare klase te tyre me motive
politike apo ideologjike, te gjithe e kane te njejtin qellim krijimin e
nje "Shqiperie te madhe".
Qendra e ketyre organizatave eshte ne Europen Perendimore ne
Shtutgard, ndersa deget ne Belgjike, Zvicer, Austri dhe France. Ne
shume vende, mbi 30 te tilla, ku aktivistet bashkepunojne edhe me
sherbimin sekret te Shqiperise. Vendtakimet jane ne qendrat e
ambasadave te Shqiperise.
Keto grupe kane edhe perkrahjen e fraksioneve te partive
marksiste-leniniste te ndonje shteti te Europes. (Ketyre u lejohet ne
shtypshkronjat e partive te tyre te botojne pamflete dhe materiale
qe haptas e ftojne popullin ne kunderrevolucion ndaj shtetit tone).
RS e Shqiperise u jep keshilla, para dhe eksperte per akte
subversive, ndersa krahut te djathte u jep vetem para.
Pastaj keta ecin lirshem ne tere Europen me para te fituara pa lodhje.
Flasin, kercenohen dhe veprojne, edhe me synimin qe shefat e tyre i
shohin se punojne per geshtjen kombetare. Vrasja e Stojan Gjeriqit
me 4 gusht 1981 vleresohej si vetembrojtje, por edhe si shpagim per
vrasjet dhe intrigat e udbasheve te Beogradit e te Prishtines.
E gka mund te bejne keta, u pa. Stojan Gjeriq 43 vje^ar, diplomat i
ambasades jugosllave ne Bruksel, u vra ne atentatin me te ri nga
grupet e egra antijugosllave ne Belgjike.
Stojani dhe Rexho Zuko jane sulmuar rreth ores tre ne nje lokal te
Brukselit, ne menyre me te poshter. Vrasesi iu eshte afruar dhe ka
zbrazur shume plumba nga revolveri i tij, ku plumbi i pare e ka kap
ne koke dhe vdekur e ka lene Stojan Gjeriqin. Kur Rexho Zuko
eshte hedhur drejt vrasesit qe ta ndaloje plumbi e ka kape ne dore.
106
Vrasesi ka ikur nga lokali me tere shoqerine e tij. Policia beige e ka
njoftuar zyrtaret e ambasades teper vone vetem te' nesermen ne
mengjes. Nje sjellje e tille eshte e pazakonte, qe mos te thuhet e
papare dhe e padegjueshme, ne praktiken nderkombetare. Sepse pas
aq shume kohesh zyrtaret e ambasades sone do te dilnin ne vendin e
krimit per te pare se gka ka ndodhur.
Ne dallim prej sulmit te para pakditeve brenda ne lokalet e
ambasades jugosllave, kesaj here, se pak, dihet kush ishte vrasesi.
Autori qe, ne rrethana vetembrojtese, kete akt e kreu Musa Hoti, i
lindur ne Mitrovice, i cili perkohesisht jeton ne Belgjike. Eshte
anetar i klubit "Kosova" qe vepron per " pavaresine dhe lirine e
partise se kuqe".
Musa Hoti ishte anetar i grupit ne perberjen e te cilit benin pjese
edhe Jusuf Gervalla e Ibrahim Kelmendi , organizatore te nje vargu
mitingjesh, demonstratash, manifestimesh e veprimtarish te tjera qe
paraqisnin rrezikshmeri per institucionet e shtetit jugosllav.
Studenti i perhershem Ibrahim Kelmendi qe veten e quan shef i
"Frontit te Kuq" bashke me Jusuf Gervallen Gjermanine e kane
shtet te dyte. Ai udheton shume dhe shpesh eshte mysafir ne
Bruksel! Por sahere qe del nga Belgjika per ne shtet tjeter, aq here
di^ka ndodh atje. Ose behen demonstrata ose dhune. Keshtu ka
ngjare edhe gjate udhetimeve te tij ne Zvicer e ne shtete tjere te
Europes. I shkathte, nisiator, aktiv dhe me reputacion ne
emigracionin shqiptar, Ibrahim mbledh rreth vetes me turlifare
metodash bashkekombesit ne veprimtarite e perbashketa
antijugosllave. Ishte partizan i veprimeve edhe me dhune!
Paralajmeruesit e dhunes
Kelmendi dhe Gervalla jane njohur dhe afirmuar si perfaqesues te
nacionalizmit shqiptar ne Europen Perendimore. Ne grupin e
veprimtareve te prire per aksione edhe me dhune jane: Muharrem
Berisha, Menan Imetovski, Muhamet Rama, dhe ne njefare menyre
107
edhe Drita Fishti. Kjo haptas fton veprimtaret e aksioneve te'
guximshme antijugosllave.
Ne fushaten antijugosllave ndahen si ultramajtiste, por edhe si
bashkepunetore te afert me zyrtaret e ambasades se Shqiperise.
Qytetareve tane kosovare rreziku po u vjen — sig thone ata- nga
urdherate e ambasades se Shqiperise. Nuk po u duket mjaft qe jane
anetaresuar ne "organizaten" e tyre, por i pergatisin qe kur te jete
nevoja t'i fusin ne Jugosllavi. ("Novosti", 14 gusht 1981)
108
KEQtriSITOIRE ,
H* •
Le Pro cureur General uren la Cour d'eppel de Bruxelles;
Vu les pieces de la procedure a charge de :
UOTI Musa, manoeuvre, ne a Kitrovica. (You E oslavie) le 11 juillet 1946,
r^Bidaivt a Koekclberc, 5, rue Jean Jacnuet, actuellement detenu
sons lee liens du mendat d 1 arret a la prison de Pores t,
inculpe" d 'avoir & Bruxclles, an cours de la nuit du 5 «u 4 aoftt 1961,
A. volontairenent, avec intention de donner la wort et avec premeditation,
commie un homicide sns la pernoime de liberie Stojan;
B. tente ae, volontairement, avec intention de donner la mort et avec
premeditation, commettre un homicide sur lee psreonnes de Zuko Redzo et
Nidi AcMlle, la resolution de commettre le crime ayant ete manifested
par fi.es actes exterieure qui. f onnent un commencement d*exe"cution de ce
crime et qui n'ont ete" suepenfiUB ou n'ont manque" leur effet que par aee
circonstancen independanteB de la volonte de l'auteur;
[
Vu l'ordonnance de la ch&ofcre du coneeil dm tribunal de premiers
instance de Bruxelles du 7 juillet 19G2 qui ordonne l'internement de
l'inculpe prenomme du chef des preventions repTleee ci-desaus;
Vu les deux appels interjetes le Juillet 1962 eontre cette
ordonhance, l'un par l'inculpe et 1' autre par eon coneeil Me Guy Delfoese;
Attendu que, e'il n'est pas possible de determiner 1' anteriority
ae I'ur. des appele par rapport a 1 'autre, tous deux ayant ete" interjetes le
nSme jour, sane que les actea d'appel f ascent mention de l'heure a lequelle
lea dite appels ont ete actes, In chambre aee miaee en accusation est
oependant valablement saisie des re cours j
Attendu que lea faite qui constituent les preventions eont
qualifies crime par les articles 51, 52, 60, 592, 395 et 394 uu Tode penal J
Attendu qu'il est constant que l'inculpe a commie ceB faitsi
Attendu qu'il est egalement constant que l'inculpe" e"tait au moment
des faits et est actuelleraent encore dans un eHat grave de aesequilibre
mental le rendant incapable du contrBle de ees actions et que la defense
sociale exiee qu'il soit interne dens un etahliesement & designer par 1ft
commission de defense sociale;
Vu les articles 1, 7, 8, $, 11, 12, 14, 28 et 31 de la loi du Ier
juillet 1$H et lee articles 11, 12, 13, 16, 51 * 57 4e la loi du 15 Juin 1$??
Aktakuza ne gjuhen frenge nga prokurori belg
109
Strukturat e sherbimeve sekrete synojne
pergarje e konfuziont ne gjirin e shqiptareve
- Duke komentuar shenimin e "Novostit"
Duke e perkthyer kete artikull, me kujtohen shume skena e situata te'
asaj kohe qe pershkruhen e stisen nga autori-gazetar, por qe nuk ka
asgje te vertete.
Pak me pare e kemi lexuar letren e Musa Hotit qe i drejtohet
Ibrahim Kelmendit, ne te cilen, pasi i kujton se Beogradi i quan te
nje organizate majtiste duke akuzuar se Ibrahimi po e ndez situaten;
pse ti ngrihesh kunder meje. Musa eshte i hutuar dhe dezorientuar
nga veprimet e Ibrahimit dhe e pyet: si eshte e mundur qe ai te jete
kunder nesh ne Bruksel, kur Serbia e trajton si shefin e te gjitha
ngjarjeve? Por a ishte vertete ajo qe propagandonte Serbia? Jo. Se
pari, Ibrahimi nuk e ka simpatizuar Musen, as me heret dhe as me
vone e as tani ne Kosoven e gliruar. Se dyti, Ibrahimi nuk ka
komunikuar kurre me Musen apo me ndonje ndonje shok te tij. Se
treti, ata me te cilet shoqerohej Ibrahimi ne Bruksel, as qe jane
marre me aksione, kohen e kalonin duke luajtur me letra dhe shah,
Po nganjehere merrnin pjese ne demonstrata. Dalja ne manifestime
dhe pritja e percjellja e mysafireve veprimtare te geshtjes se
Kosoves ishte akt patriotik qe nuk ia mohojme askujt.
Une nuk po e mohoj aktivitetin patriotik te Ibrahim Kelmendit, por
vetem deshmoj se nuk ka pasur lidhje me grupin tone ne Bruksel
dhe gjithnje i ka perdorur besniket e tij kunder nesh.
Dallimi i shkrimeve te mia nga shkrimet e autoreve tjere eshte se
une nuk e akuzoj askend si bashkepunetor i UDB-se apo i Tiranes.
Eshte qendrim korrekt ky. Po ashtu, jam i vetedijshem se eshte e
veshtire, per te mos thene, e pamundur te tregohet e verteta , ashtu
sig ka qene.
Qellimi i artikullit beogradas eshte te beje nje lemsh,duke i perzier
te gjithe shqiptaret, qe askush te mos dije te orientohet. Disa emra te
cituar ne kete, ashtu si ne disa artikuj tjere te tyrejane emra qe nata
110
e dita nuk i ka ndare nga ambasada jugosllave. Ndonjeri prej ketyre
emrave a qelluar aty dhe Musa Hotit i kane dalur kunder, deshmitare
per vrasjen e diplomatit. Disa prej tyre kane shkuar ne Jugosllavi
kur kane deshirue duke u derguar dhurata te shtrenjta
Duke filluar me doganieret deri te shefi i SUP-it te qytetit te tyre.
Kur shkruan se Musa pas vrasjes ka dalur i shoqeruar me tere
shoqerine, nuk eshte' e vertete, sepse ata kur e kane degjuar krismen
kane ikur drejt nevojtoreve bashke me Rexho Zukon, i cili ka qene
truproje e ambasadorit. Ky jo vetem qe nuk eshte hedhur mbi
Musen, por plumbi qe ka dalur nga koka e te vrarit e ka plagosur
kete qe ishte pas shpines se tij dhe tjetrin qe shkruan se e kane gjetur
150 larg lokalit. Ne fakt edhe ky eshte futur ne WC bashke Rexho
Zuko.
Sulmet kunder perfaqesive jugosllave qe jane kryer ne Belgjike nuk
jane bere nga te vjetrit, as nga Kosova e as nga Shqiperia. Nuk jane
bere as pse ishin majtiste e as djathtiste. Fati i tyre ka qene se nuk
kane qene anetare te asnje partie e as organizate, sepse ose do te
ishin spiunuar nga shoket e partise e te organizates ose nuk do t'i
pengonin te tilla veprime, sepse keto ishin nen kontrollin e
Beogradit, te Tiranes dhe natyrisht te Belgjikes. Keta kane qene
kosovare te mllefosur te paangazhuar politikisht dhe ne momentin
kur jane bere anetare te partive jane terhequr nga veprimtarite.
Atentatet vazhdonin...
Nje atentat tjeter vetem pas 24 oreve pas aktit te Muses shpertheu ne
rrugen Royale nr.103 kunder perfaqesise turistike jugosllave, e cila
ende nuk ishte riparuar pas atentatit te muajit maj. Pas kesaj serie te
atentatesh, Jugosllavia terheq ambasadorin Esad Cerig duke i
derguar edhe nje note protestuese Belgjikes, ku e akuzonte se
autoritet beige nuk mbrojne interesat jugosllave, sepse ata ende nuk
po arrestonin asnje shqiptar.
Personeli diplomatik dhe perfaqesite tjera jugosllave ne Belgjike
kerkonin qe autoritetet beige te kujdeseshin per ruajtjen e tyre.
Mirepo Belgjika nuk kishte mundesi qe pas secilit diplomat te
ill
dergonte nga nje ekip truprojesh. Per te' qetesuar qeverine e
Beogradit, Belgjika leshoi leje per arme mbajtje per te gjithe
jugosllavet, qe te frikesoheshin se mund te ishin te rrezikuar nga
shqiptaret. Me kete rast ata duhet te siguronin veten me revolet qe i
moren me leje. Pikerisht gjersa nje nepunes i misionit ekonomik
jugosllav ne zyren e tij ne katin e gjashte po e shikonte revolen e
posablere, padashje plagos shokun e vet.
Musa Hoti ende gjendej ne arrati. Misioni Ekonomik Jugosllav ne
fillim akuzon Musa Hotin se, gjoja, kishte hyre ne nje nga zyrat e
tyre dhe kishte plagosur nje serb. Pasi nderhyrjes se policise beige
dhe ekspertizes, autoritet beige njoftojne se ngjarja ne Avenu
Louise nr. 250 ishte nje incident i vete trupit diplomatik nga
pakujdesia ne manipulimin e armeve qe kishin ne perdorim.
Kryetari klubit te futbollit te Hajdukut, zoti Santig, me Galetovi^in,
anetar i komitetit dhe Mlladini^in trajner, deklaroi para gazetareve
beige se ndeshja miqesore mes ekipit te Belgjikes dhe te
Jugosllavise se ekipi nga Jugosllavia do te kthehej perseri ne
Bruksel per te zhvilluar kete ndeshje. Sipas drejtuesve te klubit
"Hajduk" ndeshja do te zhvillohej pasi te krijohen kushtet e sigurise
se lojtareve dhe te trupit diplomatik. Kete premtim te kryetarit te
klubit belget do ta mbajne mend por edhe diaspora shqiptare nuk do
ta largonte nga vemendja ndeshjen e ardhshme te ketyre dy ekipeve.
Jugosllavia do te bente presion ne shtetin belg qe ndeshja e
ardhshme te zhvillohej pa asnje incident. Mirepo mergata shqiptare
e Brukselit do te organizohej ne ate menyre qe kjo ndeshje te mos
zhvillohej, ashtu sic, ishte parapare nga dy shtetet.
"Pas aktit qe kreva, rrefen Musa Hoti, gjate tete diteve me strehuan
disa bashkatdhetare, pasiqe une deshiroja te mos u dorezohem
organeve beige. Ne nderkohe disa shoke interesoheshin qe ilegalisht
te me dergonin ne ShBA. Une kembengulja te vendosesha ne
Shqiperi. Per kete u vune ne levizje Enver Hadri,Vehbi Ibrahimi
dhe Hysen Xhelili. Policia beige kishte bere publikimin e fotografise
sime ne te gjitha mediat e shkruara dhe televizive dhe kerkonte nga
qytetaret informata per kapjen time. Grupi qe merrej per vendosjen
time jashte Belgjikes po zhvillonte biseda me palen e shtetit
112
shqiptar. Por nga qe puna po zgjatej, une nga padurimi, u dorezova
ne organet beige. Letra e nenshkruar nga Mehmet Shehu veg sa
kishte rene ne duar te Vehbi Ibrahimit, une ne mungese te
informatave dhe kufizimit te qarkullimit nuk kisha durim te prisja
me. Dokument i cili pas vrasjes se Vehbiut e konfiskoi policia beige,
por ende ruhet ne arkivat shteterore beige.
Jugosllavia e atyre viteve gezonte kredibilitet dhe prestigj te
pakontestueshem keshtu qe drejtesia Beige me denoi me burg te
perjetshem. Gjykata beige asnjehere nuk e muar aktin tim si
mbrojtje legjitime dhe vetem kur Amnestia Internacionale me
qender ne Londer me mori ne mbrojtje, gjerat ndryshuan. Si i vetmi
i burgosur politik "per shkaqe te shtetit" iu drejtova Komisionit per
te Drejtat e Njeriut ne Strasburg. Komisioni i Helsinkit ne Strasburg
denoi Belgjiken dhe jo mua. Kjo ndodhi pas peticionit te pergatitur
nga bashkatdhetaret me mbi 7000 nenshkrime dhe 2800 telegrame
ne javen kur me behej gjykimi. Ky veprim ishte nje perkrahje
morale per mua, por ishte nje presion direkt kunder drejtesise beige.
Prokuroria beige me liroi si te pafajshem, duke pranuar realitetin se
me ka gjykuar per shkaqe te shtetit belg ngase Belgjikes i nevojitej
nje "fajtor" per te qetesuar Beogradin. Ajo tentoi te me sakrifikoje si
i vetmi shqiptar i arrestuar, duke me akuzuar pa asnje baze, per 28
akte tjera qe ndodhen ne territorin belg ku u vrane 14 serbe dhe u
plagosen 12 tjere.""
(" Epoka e Re " 27janar -01 shkurt 2003, autor R.S.)
Pas atentatit per vetembrojtje qe kreu Musa Hoti dhe aksioneve tjera
qe zhvilloheshin ne Bruksel e qytete tjera te Belgjikes ku kishte
perfaqesi dhe perfaqesues serbo-jugosllave , situata mes shqiptareve
dhe serbeve, qe jetonin dhe vepronin ne Belgjike, ndryshoi
rrenjesisht. Brenda pese muajve u be nje kthese radikale ne
mentalitetin e shqiptareve. U shkaterruan marredheniet mes
shqiptareve dhe serbeve.
113
Gjere ne ato kohe' Jugosllavia kishte punuar me diasporen shqiptare
aq shume, saqe shpeshhere ne festa te ndryshme familjare shqiptare,
ftoheshin me nje respekt te ve^ante nepunesit e ambasades serbe.
Klubet shqiptaro-serbe, qe Jugosllavia i kishte hapur vetem per te
per^are shqiptaret, frekuentoheshin shume, pa e ditur pjesa me e
madhe e shqiptareve se aty zhvillohej nje propaganda antishqiptare.
Nga keto klube, qe dikur Serbise i sherbenin per t'i grumbulluar
shqiptaret rreth veti, pas demonstratave te '81, pjesemarrja nisi te
rrallohej.
Edhe pse Musa Hoti per disa dite nuk iu dorezua policise
belge,shtypi boteror i dha jehone kesaj ngjarjeje ngase per ta nuk
ishte me rendesi emri i veprimtarit, rendesi te ve^ante kishte vete
akti kunder diplomacise se Beogradit. Disa dite me vone Musa Hoti
shkon ne policine beige i percjellur me nje bashkatdhetar dhe u
dorezohet autoriteteve beige. Po te qendronte Musa Hoti ilegal edhe
per nje kohe te gjate dhe te mos dihej kurre e verteta, ndoshta jehona
e vrasjes se diplomatit jugosllav nuk do te kishte shkaktuar aq
shume jehone, sig nuk shkaktuan edhe shume vrasje tjera, para dhe
pas aktit te Musa Hotit.
Akti i Musa Hotit ishte nje akt qe u krye ne nje moment te caktuar
dhe te duhur. Akti qe kreu Musa dhe vendimi i tij per dorezim ishte
akt heroik dhe unikal, sepse u be ne kohen kur rinia kosovare, e
perkrahur nga populli, doli haptas qe ta kundershtonte politiken
hegjemoniste serbosllave. Kjo ngjarje u kujtoj autoriteteve serbe se
edhe ata mund te vriteshin, se as jeta e tyre nuk ishte e sigurt
perderisa ne Kosove te ushtrohej dhune kunder popullsise se
pafajshme.
Dorezimi i tij organeve kompetente beige ishte edhe nje sakrifice qe
Musa me vetedije po ia bente jetes se tij dhe familjes ne pergjithesi.
Musa kishte mundesi reale qe ilegalisht te shperngulej ne nje shtet te
nje kontinenti tjeter, sig shkuan disa tjere, dhe te jetonte ne
anonimitet, por ai zgjodhi rrugen e nje sfide te re tejet te rrezikshme.
Zbulimi i emrit te Musa Hotit, sherbimit sekrete jugosllav, ia
lehtesoi punen qe atentatin ta zhvleresonte dhe Musen ta
diskreditonte ne sy te shqiptareve. Ne fillim UDB-ja do te merrte
114
masa dhe te' zbulonte te gjithe shoket qe Musa dikur i kishte
frekuentuar ne Kosove. UDB-ja do te kerkonte nga shoket e Muses
dhe, natyrisht, do te bente presion mbi disa qe ata te jepnin
deklarata qyqare per "Rilindjen" duke deklaruar se Musa Hoti ishte
nje trupshkurter dhe se gjithnje kishte qene frikacak.Nga disa tjere
do kerkonin te dinin se kush e kishte organizuar Musen dhe mos
valle ne Kosove kishte nje organizate ilegale qe e dirigjonte Musen
apo Musa i dirigjonte ata.
Represion ne Kosove
Nje vale e re represionesh kunder shqiptareve do te fillonte
menjehere pas vrasjes qe Musa Hoti kishte bere ne Belgjike.
Fillimisht represionet serbe do te orientoheshin ne familje te Musa
Hotit. Pasi perjetojne tortura psikike dhe fizike vellezerit e tij ne
Mitrovice, sherbimi sekret i sistemit te atehershem do te detyrojne
organizata punuese dhe lagje te tera qe familja e Muses te
dif erencohej . Diferencimi ishte metoda me e sofistikuar e Serbise.
Kur diferencohej nje familje askush nuk kishte te drejte te bisedonte
me ate familje. Ne fakt mund te bisedohej, por UDB-ja e merrte si
pretekst dhe, madje, e shkak per te denuar njerezit. Asnjeri nuk
kishte te drejte te punesohej. Mirepo ketij lloj diferencimi shqiptaret
i benin balle duke i ndihmuar familjet e diferencuara mbremjeve apo
edhe ne baza miqesore. UDB-ja nuk mund t'i ndalte keto lidhje.
Ne keto rrethana, anetaret e familjes se Musa Hotit, qe ishin ne pune
u perjashtuan, ndersa ata qe nuk ishin nuk u punesonin. Madje i
largonin nga puna edhe femrat e martuara te familjes se Muses, si
Melihaten, e cila punonte ne qendren e studenteve ne Prishtine. Ate
e larguan pa asnje sqarim.
Sherbimi Sekret nuk ndalej me masa pergjimi e shantazhesh te
formave te ndryshme sic. eshte rasti i Bejto Jusufit. Kur ai, me 1984,
do te shkonte nga televizioni i Prishtines per transmetimin e
Lojerave Olimpike te Sarajeves, do percillej kudo qe ai vente
kemben. Madje ishte perhapur lajmi qe Musa Hoti kishte derguar
telegram ne Jugosllavi se do te bente nje atentat ne Sarajeve per t'i
115
treguar botes se gjendja e shqiptareve ne Kosove nuk ishte ashtu sig
propagandonte qeveria e asaj kohe. Tere' olimpiada e lojerave
dimerore eshte zhvilluar me roje ushtarake, madje edhe staza e
pistes.
Une jam i bindur se Musa nuk ka derguar ndonje telegram te tille,
sepse do te kishte folur me mua, sig flisnim per telefonatat qe tjeret i
benin per te sabotuar koncertin e "Kastrioteve" qe Jugosllavia i
kishte sjellur ne Bruksel. Mendoj se sistemi i asaj kohe eshte
frikesuar edhe nga komunitetet tjere si kroatet, boshnjaket etj, dhe
nese ndodhte di^ka ata "fajtorin" e kishin te gatshem. Ndoshta
serbet e kane perhapur kete lajm ne institucione nderkombetare dhe,
ndodhi apo nuk ndodhi atentati, kete rast do ta shfrytezonin per te
vrare Musa Hotin. Dhe botes perendimore do t'i arsyetoheshin se e
vrane nje terrorist nderkombetar. Per terroriste te atij rangu
perendimi i mbyllte syte dhe veshet.
Hetimet kunder Musa Hotit do te orientoheshin edhe ne mesin e
Armates Jugosllave te asaj kohe ku do merreshin ne pyetje ushtare
dhe oficere te shumte, qe sherbenin ne ate kohe, sig deshmon Nairn
Maloku. Ne kohen kur Nairn Maloku ishte kadet i vitit te peste ne
Akademine Ushtarake, Musa Hoti kishte qelluar mbi trupen
diplomatike ne Bruksel. Atentati ne qender te Europes beri buje ne
opinion boteror. Ne shtypin boteror shkruhej per vrasjen kunder
diplomacise jugosllave. Ishte hera e pare ne tere historine tone qe
nje shqiptar te vriste trupen diplomatike te shtetit jugosllav. Nje
vrasje e tille kishte ndodhur ne Paris kur Avni Rrustemi shtiu mbi
Esad Pashe Toptanin. Pas shume dekadash Musa Hoti e perseriti
kete akt, jo duke vrare ndonje shqiptar, por armikun shekullor te
shqiptareve. Vrasja qe Musa Hoti e beri ne Bruksel me 4 gusht 1981
i dha zemer rinise shqiptare kudo qe jetote. Kengetaret e folklorit
popullor i kendonin kenge Musa Hotit per guximin dhe aktin
patriotik te tij. Per rinine tone Musa Hoti ishte model i guximit dhe i
trimerise. Madje trimeria e tij beri jehone edhe me te madhe, sepse
ishte i vetem dhe me nje plumb vrau nje dhe plagosi dy te tjere.
(^uditerisht, te vraret ishin nje serb, nje boshnjak dhe nje kroat.
116
Sherbimi Sekret Shteteror i Jugosllavise dhe Sherbim i Annates
Jugosllave KOS moren te' gjitha masat e duhura qe te hetonin te
gjithe ata qe flisnin me simpati per aktin e Musa Hotit. Ata
frikesoheshin qe akti i Muses mos po sherbente si nxitje qe edhe te
tjere te vepronin ne te njejten menyre. Andaj masa te tilla kishin
marre edhe ne tere shqiptaret qe asokohe sherbenin ne armaten
jugosllave sig shkruan Nairn Maloku: "... Pra filloi loja e survijimit
te pergjigjeve te mia deri ne nje moment kur u rrezikova shume,
ngase punet filluan te lidhen edhe me atentatin qe beri Musa Hoti ne
Belgjike. Kur Musa Hoti e beri kete atentat ne Belgjike, ata filluan
te interesohen permes asaj shoqes sime se a bart une arme dhe a mos
po pergatis ndonje atentat." ("Deshmi per rrugen e lirise" botues
"Zeri" 2000, faqe 28, 29).
Ne vitet e glirimit te Kosoves, Musa Hoti dhe akti i tij ne Bruskel,
perveg Nairn Malokut do citohet edhe nga shume autore te tjere.
Vlen te citohet shkrimi i Ramadan Hazirit, i cili vec. tjerash shkruan:
" Hilmi Rakovica porositi atdhetare, me vone, sig ishte Musa Hoti,
nje bashkepunetor i Hilmiut me ca te tjere, qe te organizonin
demonstrata ne Tetove e Gostivar. Dhe ato vertete u organizuan.
Musa Hoti e ka deshmuar sa here kete porosi te Hilmiut, po as kete
radhe nuk u denoncua. Valle, mos serbet rastesisht e vrane , dhe
keshtu u hakmoren para nje viti atdhetarin dhe idealistin Musa Hoti!
( "Imazhi i vellait ne sy te motres" , 2005, f. 73, autor Ramadan
Haziri).
Po te filloj t'i rendis te gjitha represionet qe sherbimet sekrete serbe
kane bere mbi popullsine tone vetem me rastin e Musa Hotit. Libri
do ta humbe rendesine e figures se Muses, vemendja e lexuesit do te
lundroje here te Musa e here te presekutuesit e te tjereve. Mirepo
eshte e patejkalueshme te shkruhet nje vellim i tere e te mos citohen
disa raste te tilla kalimthi; raste qe ilustrojne veprimet e UDB-se
kunder shqiptareve dhe plotesojne imazhin e Musa Hotit.
Vrasja qe beri Musa Hoti nuk ishte e rendomte, por, per kohen,
momentin ndikoi fuqishem ne gdo shtrese te popullit shqiptar kudo
qe ata jetonin. Musa nuk ishte njeri i pashkolluar, por kishte kryer
117
Pedagogjine ne Universitetin e Prishtines. Ishte intelektual, jo njeri i
rrugeve sig thoshte propaganda serbe.
Musa Hoti dhe prishja
e marredhenieve diplomatike jugosllavo-belge
Pas vrasjes se diplomatit jugosllav, ne adrese te' shtetit belg
menjehere qeveria e Beogradit dergon nje note proteste duke
kritikuar autoritet beige se trupi diplomatik i ambasades jugosllave
nuk po mbrohet nga ekstremistet shqiptare dhe se ata ndihen tejet te
indinjuar qe policia beige e njoftoi ambasadorin pas tri oresh vonese
per vrasjen qe ishte kryer.
Jugosllavia terheq ambasadorin Esad Cerig, duke i derguar edhe nje
note proteste Belgjikes, ku e akuzonte se autoritet beige nuk
mbrojne interesat jugosllave ngase ato ende nuk po e arrestojne
asnje shqiptar.
«. ' uson
f?/i//i*/
INFORMATIONS GEXERALES
Apiv* I'atteiitat cl<* inartli malin. pmpo* amiT*.
vi critifpio a rainha>>ail«' <I<* Yougcislavir
♦- ... . - — ■•«*•
"Le soir" 15.07.1981 faqe 4
118
Ja nje paragraf i nxjerre nga artikulli i gazetes "Le
soir" 15 gusht 1981
"Pas atentatit te mengjesit te se martes
deklarata te hidhura dhe kritika nga ambasada jugosllave
"... Pyetjes sone se kush mendoni se e ka here atentatin e se martes,
ne zyrat e ambasades se Jugosllavise, nuk japin asnje pergjigje,
sepse "aktit terrorist i takon seksionit te autoriteteve beige te ju
pergjigjet e jo ne". Tregohen teper te hidheruar ne kete ambasade
pas ketij atentati, i cili vjen pas gjashte atentateve te tjera te
meparshme, qe u kryen ne hapesiren kohore brenda tre muajve te
kaluar....
Ambasada gjithashtu mendon se shtypi belg u ka bere jehone
manifestimeve anti-jugosllave, duke iu dhene kurajo shqiptareve per
akte terroriste ".
Sherbimi sekret kishte mobilizuar hafijet, jo vetem ne Kosove, por
edhe ne diaspore e posa^erisht ne Bruksel qe te perhapnin
dezinformata lidhur me vrasjen qe kishte kryer Musa. Per gdo vrasje
qe kryhej kunder interesave jugosllave ata nuk hezitonin te
shkruanin se ishin vrasje per qerim hesapesh mes grupeve dhe
grupacioneve shqiptare. Ne Belgjike asnjehere nuk ka ndodhur
vrasje ndershqiptare deri pas krijimit te LDK-se. Deri pas viteve '90
asnje shqiptar nuk eshte vrare mes veti per asnje lloj grindjeje.
Kurre nuk kane ekzistuar vrasje per bindje politike deri me
formimin e LDK-se, kur ne lokalet e klubit "Anton C^eta" plagoset
nje shqiptar per bindje e grindje politike majtiste e djathtiste.
119
CHlriUlKA UITAMIIA HACTAB/LA CA CBOJIIM Bt;P3»UAMA O
VBIKTBV t TO J A II A TjKPIITiA
Tep0PH3{IM - HRPKBOTKO CBOFlOtt!
C 'I ai.Ve re iiun.r j« jr jCmmo «.i»iin naiur »nf>atii,ip y Epnre.iy p»3>.n«T ripm-rnr
rtiJfC ."Iticr „.1e Co»p" iu[(ittujii>i J* l>f ty»ku.i»u muiihw oinj *iinny rtpoTHR
XoTMj'a „i* Mtitpno \6hctso 6ti npt,i> <uiu'.-L*j**'
»t«4Ap PP*»*pTpf «■- J*****"*-*! IpIApWP % • ■ • fP BitP«
iml^itrti- muiih ppTpm** ^pp^p**** frppr**
til
u
c eg &
2. S3" 3
f*- v & !
■M t» "MP* U ■■•»• I I
f P" • Jywumwiw nu f wj *
• p—^ j il i um mf- r rmmtL', • ku>
t« •«« «n «w» m p* »»«)t
fi tr * ri
(•jpp m i*ji>«p
r 'in
p,»ipp< hpitr.
■ •M M'*# \* p*p,
■ ■»■■ ii »»»»»'pmpp* tuv p>#-
■» T«J ^TfHlta* M»p *•'> N •»»*»
I L>r>w* b—ii le •».» ■«!»►» pl-
4a* j> « pv*« mtmm i * jf >»— p*p*mp*
MU A s*t*p. anric t Xti -K ••>
■TIM* pMM. .<»■ »»
X*TWM IT fffiilp*T»"«P~ *pfjlp 31*pH
H n »i i» f . nt«n».'
• *T* tJMjnpp »wr» ■ »
_ .A: nw <* i*pp
lj-f «*»m.i ••H-)nuti — Mm j, yy,, xm
tvt +mf » mik afj*m**. «■ ,
Jj»* H. » ■(■ ■ ■ m»»»> j*p*« (»>rf)< ■•"
4#.fn)r*ipp WI^WP^ p>f*piwi ptj- ftp* .■!<■»' *M*t. 1* p»pp|nrp* lill«
•• %ptn rravpaM p^iumi u ]• rip* •» pnpini i*»w •*»■«»■
M7PJWIU (pbiUH CON. CppJup) h* — >»« ■«»; hwpm _»*
Cpwpp". M pM i ppp. m p * »pp
r*n Jj.f. ■•> }i )mm ta m m mj r
<J IpppW ■• Owl f
tar i"
,,..».
Artikulli me titull: Terrorizmi- "grindje private"
("Novosti" , 15 gusht 1981 )
120
Gazetat serbe vrasjet ne Bruksel kunder interesave
jugosllave i quanin qerim hesapesh.
Keshtu, vetem disa muaj me vone, ne Bruksel qarkullonin
thashetheme se Musa kishte vrare diplomatin qe e kishte patur shok;
tjeret thonin se Musa e kishte kryer aktin pasi ishte dehur; disa tjere
nuk ngurruan te' flisnin se Beogradi e kishte urdheruar Musen ta
vriste diplomatin ne menyre qe shqiptaret t'i besonin Muses sekrete
qe UDB-ja te sherbehej me to. Shume fjale qarkulluan vetem e
vetem per ta nen^muar aktin e guximshem dhe per ta zhvleresuar
realitetin. Nga keto thashetheme, qe percilleshin shqipfolesit, por qe
ishin pergatitur nga ekipi special i Beogradit te luftes psikologjike,
ata benin efektin ne shume drejtime. Keshtu do ta demoralizonin
dhe shkaterronin moralisht Musen dhe familjen e tij. Ne anen tjeter
do te krijonin konfuzion brenda ne popull, duke dyshuar se Musa, jo
vetem ishte frikacak, por edhe njeri qe Beogradi e kishte pergatitur,
sic. do te ndodhte pesembedhjete me vone kur flitej se UC^K-ja ishte
dore e zgjatur e Serbise.
Serbia deshironte te minimizonte kete vrasje duke shkruar se Musa
ishte njeriu qe merrej me prostitucion, droge etj. Keto gjepura te
Serbise, disa jave me vone, filluan t'i flisnin edhe disa shqiptare.
Nga nje fjale behej e dy e keshtu thashethemet filluan te shtoheshin,
aqsa thuhej se femijet e Musa Hotit ishin rritur ne preher te
ambasadorit, qe Musa e kishte vra. Flisnin se Musa e kishte vrare
shokun e tij qe dita e nata nuk i ndante.
Pse perhapeshin thashethemet? Kush i perhapte keto dezinformata?
Pse shperndaheshin keto dezinformata? Jam perpjekur te gjej nje
pergjigje logjike e te bindshme, jo per lexuesit, por per veten time
dhe nuk e kam gjetur. Pergjigjet qe ia jepja vetvetes me dukeshin te
bindshme,por kur flisja me te tjeret, ma shtonin dyshimin ne veten
time. Asokohe, si edhe tani, mendoj se thashethemet kunder Muses
pergatiteshin ne Beograd dhe thuheshin permes sherbetoreve te tyre.
Ata qe thonin se Musa e ka pasur shok ambasadorin e Jugosllavise,
pikerisht ata ishin qe tere kohen, para dhe pas vrasjes qe e beri
121
Musa, ende vazhdonin te' rrinin ne kontakt me zyrtaret e ambasades
Jugosllvae ne Bruksel. Njeri prej tyre qe vazhdimisht rrinte ne
klubin "Perparimi" qe ambasada Jugosllve e vizitonte rregullisht,
me ndali ne rruge duke me kerkuar te pija nje kafe me te. Me te tillet
nuk kam biseduar gjate, por kur njeriu takohet me nje shqiptar nuk
mund te kaloj prane tij pa biseduar dy fjale. Ne bisede e siper ai
filloi te fliste:
AI: Reshat, shume e keni ngritur Musa Hotin.
UNE: Vepra e ka ngritur, jo une dhe askush tjeter!
AI: Me e pas njofte ju Musen qysh e kam njofte une, ha,ha,ha, ...
UNE: Pse qysh e ke njofte ti?!
AI: Musa Hoti eshte nje pellembe njeri.
UNE: Nje pellembe njeri e tri pellembe seri, thote nje fjale e urte.
Edhe Azem Galica thone se ishte i shkurte me shtat.
AI: Ha, ha,ha. Ti je dreq, nuk te lene as me fol. Po a e din ti bre se
une vete e kam pa duke pire raki ne klubin "Perparimi" bash me ate
ambasadorin.
UNE: E ti <jka beje?
AI: Edhe une pija me ta, bile une paguejsha!
UNE: Ai shok e ti shok, a po?
AI: Po!
UNE: Ai e vrau shokun e ti ende rrine me shoket e shokut, a po?
AI: Une s'kam gare, se kam femije!
UNE: E Musa dy femijet e tij i ka gjet ne rruge? !
AI: Jo nuk thash ashtu, por...
Nuk e vazhdova me gjate biseden sepse ai e kuptoi se une nuk
imponohesha nga mendimet e tij. Kurre me ky njeri nuk me ka thirr
me pi kafe. Kurre me une nuk kisha nevoje ta shtremberoja rrugen
kur e takoja, sepse ai vete e lakonte rrugen, per t'u mos u takuar me
mua. Madje edhe tani kur ai vjen ne Kosove, me qellon ta shoh ne
rruge rastesisht, ai largohet. I njejti tani u rrefen te tjereve se dikur
ishte shoku me i ngushte i Musa Hotit.
Kur Musa iu dorezua policise beige kishte vetem dy vajza, Mimozen
dhe Manushaqen. Si gdo shqiptar edhe Musa kishte deshire te kishte
nje pasardhes djale. Keshtu, pas lirimit nga burgu Musa u be me nje
122
djale. E pagezoi me emer Martir. Pas djalit u shtua edhe me nje
vajze, qe e therrasin Melisa.
Musa Hoti dhe bashkeshortja e tij Mevlyde Hoti
Une me Enverin benim shaka me Musen, qe djalin e pagezoi Martir,
duke i thene se pak te duket ty qe je martirizuar e po i len telashe
edhe djalit me testament qe te martirizohet per Kosoven. Musa
qeshte dhe shtonte se nese djali do ta kete vetem nje dell timin do te
martirizohet per Kosoven, po te paraqitet nevoja.
Qellimi i UDB-se ishte qe Musa nuk duhej te behej idol i te rijve
kosovare dhe, per aktin e tij te mos krijohet mit, sepse rrezikohej qe
rinia te inspirohet nga akte te tilla dhe keto aksione do te
perhapeshin ne tere metropolet europiane e sidomos brenda ne
123
Kosove. Kjo do te' ishte katastrofike per Jugosllavine, e cila nuk do
te kishte mundesi t'i kontrollonte dhe t'i kufizonte.
Jeta ka treguar se, kur nje popull ndodhet i sunduar dhe i shtohet
dhuna sistematike, ai do te kerkoje nje rrugezgjidhje per te ushtruar
ndikim te sunduesit per te hequr dore nga veprimet arbitrare dhe
nenshtruese. Prandaj kane lindur iniciativa nga individe, qe per
ideale shoqerore a kombetare kane vepruar deri ne vetesakrifikim.
Ata me veprimtari dhe aksione konkrete i jane kundervene
terrorizmit masiv qe autoritetet shteterore ushtronin mbi nje popullsi
te tere. Ne kete veshtrim jane motivuar edhe vrasjet e
personaliteteve nga sistemi shtypes dhe i dhunes masive. Kjo
formule eshte e njejte per gdo popull, i cili lufton per pavaresine e
tij. Nga iniciatoret e pare te ketyre vrasjeve shpesh ka ndodhe ne
historine e njerezimit qe te mobilizohet i tere populli dhe te vije deri
te nje lufte e armatosur mes popullit te shtypur dhe sunduesit. Ka
raste ne histori kur nga atentatet e tilla eshte marre edhe preteksti
per fillim te luftes Boterore sig eshte rasti i Sarajeves.
Si do te lirohej Musa nga Burgu?
Pas tri vjetesh Musa Hoti lirohet nga burgu, i pafajshem, sepse
vrasjen e kishte kryer ne rrethana vetembrojtjeje. Pas daljes nga
burgu, Musa do te konfrontohej me fenomenin me te ri qe nuk e
kishte pritur - diferencimin. Diferencimi ishte nje metode perfide,
qe kishte perhapur sherbimi sekret i Jugosllavise dhe me te cilen
diaspora e Brukselit per here te pare po perballej. Diferencimi ne
diaspore kishte filluar te ngulte rrenjet ne heshtje dhe nga
thashethemet por jepte rezultate per shtetin jugosllav. Me daljen nga
burgu, Musa nuk e gezonte perkrahjen e te gjithe lidereve te
Levizjes edhe pse ai kishte qene nje nder kreret e Kryesise se
Levizjes. Nder kontaktet me te mira dhe me te ngushta i kishte
mbetur vetem Sabri Novosella, i cili vazhdonte ta perkrahte Musa
Hotin. Lideret tjere, qe mbanin kontakte me disa bashkatdhetare
pasive te Belgjikes, kundershtonin qe Musa te vazhdonte per te
124
dhene kontributin dhe te' riaktivizohej ne Levizje duke nxjerre si
pretekst se Musa ishte i klasifikuar si atentator dhe ne Levizje nuk
duhet te kete njerez te tille, ngase Jugosllavia do akuzonte Levizjen
si terroriste.
Ne kohen e daljes nga burgu, kah fundi i vitit 1983, Levizja vec,
kishte filluar te per^ahej. Ndoshta kjo ishte edhe arsyeja qe Musa
nuk mund te gjente perkrahjen e duhur. Asokohe ishin krijuar dy
krahe te Levizjes, por lufta mes tyre zhvillohej ne heshtje. Me vone
Levizja u nda ne dysh: ne krahun e Sabri Novoselles benin pjese
Skender Durmishi, Milaim Zeka dhe Musa Hoti; kurse ne krahun
tjeter: Xhafer Shatri, Ibrahim Kelmendi, Faredin Tafallari etj.
Jashte ketyre ndarjeve te aktivizuar ishin Enver Hadri, Reshat
Sahitaj dhe Gani Azemi, te cilet vendosen qe aktivitetin e tyre ta
vazhdonin permes "Komitetit per Mbrojtjen e te Drejtave te
Njeriut". Keshtu do t'u vinin ne ndihme te dy kraheve te Levizjes,
kur ata kerkonin ndihmen e komitetit sig edhe ndodhi me vone.
Komiteti i Enver Hadrit perkrahte iniciativat e Ibrahim Kelmendit
per aktivitetin e Levizjes se tij ne Bruksel, poashtu perkrahte edhe
iniciativen e Sabri Novoselles, kur paraqitej nevoja per aktivitetin e
tyre ne Belgjike. Komiteti nuk do te refuzonte te ndihmonte as
Xhafer Shatrin me Komitetin e tij "SOS Kosova", i cili kishte dale
nga Levizja e krahut te Ibrahim Kelmendit.
Kush i per^au shqiptaret? Sipas te gjitha gjasave kete e bene dy
sherbimet sekrete, te Serbise dhe Tiranes. Kjo eshte vetem nje
hipoteze qe ndoshta kurre nuk do vertetohet apo ndoshta do gjenden
fakte e prova se nje hipoteze e tille ishte e mundur. Pas shume
leterkembimeve, qe une kisha personalisht me disa nga lideret e asaj
kohe ne tere Europen, dhe pas leximit te shume letrave te Musa
Hotit qe tani i kam ne dispozicion (por qe i kam lexuar edhe gjate
kohes sa Musa ishte ne burg), kam verejtur se Tirana ka ndikuar n
djeshem ne per^arjen e mergates. Harrova te permend se kur Musa
ishte ne burg, komunikonim rregullisht permes letrave qe
bashkeshortja e tij, m'i sillte kur kthehej nga vizita. Musa kishte nje
shprehi qe pergjigjet e shokeve me te cilet komunikonte te m'i
dergonte mua. Here me dergonte nje leter qe ia kishte derguar
125
ndonjerit e here pergjigjet e tij m'i dergonte permes Mevlydes, gruas
se tij. Duhet kuptuar se ai m'i dergonte vetem ato letra qe kishin te'
benin me mua apo me geshtjen kombetare. Musa Hoti ishte anetar i
KQ te Levizjes dhe kishte autorizim te krijonte celulat e treshit ne
Bruksel dhe gjetiu. Pra, gjate leterkembimeve mes nesh shtronim
problemet me te cilat ballafaqoheshim. Bazuar ne ato letra, duket
haptas se kreret e Levizjes, qe asokohe ishin Sabri Novosella,
Xhafer Shatri, Ibrahim Kelmendi, Musa Hoti e te tjere, i tregonin
njeri tjetrit se gka ishte biseduar me ambasadorin e Shqiperise ne
Paris, ne Vjene apo ne Stamboll. Zyrtaret e RS te Shqiperise i
quanin me nofken "Daja". Sabriu kishte nofken "Omeri", Musa
"Valoni", Xhafer Shatri "Ujkani" e keshtu me radhe. Ibrahim
Kelmendi nuk di se gfare nofke kishte, sepse ai asnjehere nuk me ka
shkruar edhe pse une i kam shkruar per t'i treguar se simpatizantet e
tij, qe i kishte ne Bruksel, me sabotonin aktivitetet e ndryshme qe
ndermerrja une, sig e ceka me heret, oren letrare me Enver Hadrin,
Beharen, Ganiun, Muharrem Hajdinin, Ahmet Beken , Zeqir
Krasniqin... Une merresha vetem me te rijt qe vinin nga Kosova. Me
ta zhvilloja aktivitete kulturore, qe na i sabotonte emigracioni i
shqiptareve te shperngulur ne Turqi e te rishperngulur ne Belgjike.
Pra, ne baze te letrave te Musa Hotit, tani dhe atehere, konstatoja se
shteti ame nuk ishte per bashkimin e shqiptareve. Qe Serbia
pengonte gdo aktivitet tona e dinim te gjithe. Nuk duhej te gjenim
fakte se ato ishin kudo. Mirepo nga Serbia as qe pritej qe ata te
perkrahnin aktivitetet tona.
Unifikimi, qe ishte krijuar ne mesin e shqiptareve te diaspores, pa
asnje dyshim e pengonte Jugosllavine e asaj kohe. Demonstratat qe
beheshin ne kryeqytetet europiane zbehnin imazhin e Jugosllavise se
Titos, sig shkruante shtypi i huaj. Numri i manifestuesve shkonte
duke u rritur, saqe kishte raste kur sheshet e kryeqyteteve skuqeshin
nga flamujt kombetar qe valonin nder duar te shqiptareve. Aksionet
qe zhvilloheshin ne Bruksel e qe jehone i dha akti i Musa Hotit,
poashtu ndikonin ne ngritjen dhe forcimin e moralit per qendrese.
Jugosllavia nuk ishte ne gjendje te kontrollonte tere kete makineri
shqiptare te diaspores qe ishte vu ne levizje. Sherbimi sekret
126
jugosllav nuk kishte mundesi praktike te' afrohej e te zhvillonte
bisedime me kreret politike shqiptare.
Ne kete kohe, shumica e lidereve politike te diaspores mbante
kontakte te rregullta me personelin e ambasades shqiptare.
(^uditerisht keta nepunes te ambasades shqiptare shumicen e
takimeve i zhvillonin ne kater sy dhe ne kafene te kategorise se
fundit ku pas cdo takimi me ta, kosovari dilte i armatosur me nje
urrejtje te re ndaj shokut me te cilin bashkepunonte.
Ishin te cuditshme imponimet e tyre per te krijuar bindje tek
individet se shoku me te cilin zhvillonin aktivitetin, sipas
informatave qe kishin keta nepunes te ambasades, dilnin njerez te
dyshimte. E si mund te kundershtohej diplomati te cilin shteti e
kishte ngarkuar qe te kontaktonte kosovaret? Si mund te vihej
dyshimi se diplomati shqiptar nuk ka te drejte? Shteti ne te cilin
kishim mbeshtetur te gjitha shpresat dhe qe perfaqesonte sherbimin
sekret nuk mund te imagjinohej nga asnje kosovar se ata punonin
kunder interesave kombetare. Mjaftonte vetem nje fjale e tyre dhe
njeriu te krijonte bindje per shokun me te cilin kishte vepruar vite te
tera te dyshonte se ai ishte i derguari i UDB-se.
Nxitjen e dyshimeve mes shokeve e kishte praktikuar edhe vete
sherbimi sekret i Jugosllavise duke derguar tek veprimtaret prinderit
e tyre. Raste kur prinderve, Sekretariati i Puneve te Brendshme, ua
kishte rregullue pasaportat dhe i kishte porositur te flisnin me
femijet e tyre, jane te shumta. Kjo ishte metoda me efektive e UDB-
se per te derguar porosine e tyre direkt tek veprimtaret e
pathyeshem.
127
Hapja e radios se pare ne gjuhen shqipe
"Passe murailles"
Celulat e para kishin filluar te' krijoheshin ne Bruksel, por une nuk
doja te krijoja celulen time, sepse asokohe posa e kisha hapur nje
radio lokale ne Bruksel ku jepnim lajme per situaten ne Kosove,
lexonim shtypin qe na vinte nga Tirana, recitonim poezi dhe
muzike.
Ishte hera e pare ne Bruksel qe shqiptaret degjonin ne nje lokal nje
radio ne gjuhen shqipe dhe e cila mbeti e hapur deri ne fund te vitit
1982.
Ishte koha, kur Musa Hoti gjendej ne burg dhe shkembeheshim me
letra. Musa me shkruante se ne pjesen e Brukselit qe quhet XL ne
rrugen "Chaussee de XL" ishte hapur nje radio lokale, e cila
degjohej edhe nga te burgosurit qe vuanin denimin ne burgun e
Brukselit. Une bera nje takim me themeluesit e radios qe quhej
"Passe murailles" qe ne shqip "Kalim matane mureve". Ne fakt
radion e kishte hapur nje gazetar i njohur per respektimin e te
drejtave te njeriut dhe me qellim te vetem qe emisionet i
dedikoheshin te burgosurve. Gjate transmetimeve te emisioneve
vinin shume gra, burra e femije, te cilet pershendesnin te afermit e
tyre ne burg dhe ua dedikonin nga nje kenge. Ndonjeri i drejtohej te
afermit e tyre ne burg per gjendjen familjare e sidomos per femijet
se ishin rritur, se si femija nuk bente gjume pa i treguar ndonje
rrefim per babain qe ishte ne burg. Me nje fjale ishte radio per te
komunikuar me te burgosurit dhe me opinionin e gjere.
Gjate bisedes me drejtorin e radios i tregova se ne burgun e
Brukselit kishte nje numer te konsiderueshem shqiptaresh, te cilet
deshironin te njoftohen lidhur me lajme nga vendi dhe te degjojne
muzike shqip. I thashe se nje pjese e madhe e te burgosurve nuk
dine gjuhen frengjishte, andaj, po t'u flitej ne gjuhen e tyre, ata do
t'i kalojne me lehte ditet ne burg. Drejtori u pajtua , por me tha te
mos benim politike. I premtova se nuk do benim politike, por do te
128
jepnim nga pak lajme per situaten ne Kosove. Drejtori dhe stafi
drejtues u pajtuan qe ne te' fillonim emisionin tone ne gjuhen shqipe.
Emisionet tona zgjasnin 25 -30 minuta, dhe emetoheshin ne direkt
gdo te premte prej ores 16h30. Ne radio, pervec. meje, lexonte
Behare Rexhepi, Qamil Zekolli dhe Ismet Bicaj (tani deshmor). Kur
nga familja e Muses vinte dikush nga Kosova per ta vizituar Musen
si, psh, motra e tij Myrvete Hoti, ne e ftonim ne emision. Ajo
pershendeste Musen dhe e recitonte nje poezi.
Ne fakt ky emision, pervec, qe kishte rendesi per te burgosurit,
poashtu ishte nje freski edhe per komunitetin shqiptar qe jetonte ne
Belgjike, sepse deri atehere nuk kishte pasur emision ne gjuhen
shqipe.
Shtypin e Tiranes na e sillte Ismet Bicaj, i cili vazhdimisht insistonte
qe te lexonim sa me gjate fjalimet e Enver Hoxhes, apo te ndonje
personaliteti tjeter te rendesishem te shtetit shqiptar. Leximet e
shpeshta e te gjata te fjalimeve te Komitetit Qendror te Tiranes e
pengonin drejtorin e Radios qe ishte vendor dhe ai nuk lejonte qe te
vazhdonim ne ate menyre. Ismet Bicajn e keshillova se nje gje e tille
tani e tutje nuk eshte e lejueshme dhe ka gjasa qe munden te na e
mbyllin teresisht emisionin. Ismeti i nervozuar i tha drejtorit te
Radios se ishte fashist dhe shume fjale te tjera duke e quajtur armik
te shqiptareve. Iu kercenua se marksizmi i shtetit shqiptar se shpejti
do te vershonte ne tere rruzullin tokesor dhe me kot kapitalizmi dhe
borgjezia mundohej ta pengonin. Ismet Bicaj i nervozuar doli nga
zyra e tij pa me pritur mua. Pasi mbeta vete iu luta drejtorit qe te
mos ia zinte per te madhe, sepse ne shqiptaret jemi te traumatizuar
nga torturat dhe vrasjet qe po ndodhin ne Kosove, andaj te merrte
parasysh se nga vinim dhe gka kishim perjetuar.
129
Rasim Zeneli - gjahu i pare
i sherbimit sekret serb ne Europe
Sherbimi Sekret Serb kishte pergatitur kurthe si per palen e djathte,
po ashtu edhe per ate te' majten. I pari qe do e perjetonte plumbin e
ketij Sherbimit ishte Rasim Zeneli, i cili nga nje atentat plagoset
rende (ende sot e kesaj dite ka mbetur invalid i perjetshem).
Die morrirrischt' Zartllchkelt
«l« r ()uiik«'Huiarlj|cii Zorica
•«
■
Ne foto lart vrasesit e Rasim Zenelit, ndersa ulur ne karrige te
invalideve Rasim Zeneli
130
Kush ishte Rasim Zeneli?
Rasim Zeneli ishte nje aktivist i dalluar dhe anetar i Beselidhjes
Kombetare Demokratike Shqiptare. Me Rasimin jam takuar vetem
dy here: heren e pare ne nje demonstrate ne Frankfurt dhe shume'
vjet me vone, pas plagosjes se tij, heren e dyte.
Rasim Zeneli ka lindur me 18 prill 1948 ne Sllatine - komuna e
Besianes.
Shaban Zenelaj, babai i tij, Rasimin e dallonte nga gjashte djemte,
sepse ishte me i vogli prej te tjereve. Me 1972, Rasimi niset ne
rruget e mergimit ngase asokohe ai kishte probleme me njerezit e
pushtetit. Pas punesimit dhe permiresimit te kushteve ekonomike,
Rasim Zeneli do t'u ndihmonte edhe bashkatdhetareve te
porsaardhur. Rasimi nje shume te konsiderueshme te mjeteve
materiale ia dedikonte organizates se tij.
Per ta privuar nga jeta Rasim Zenelaj n ishte angazhuar nje femer
serbe qe quhej Zorica Aleksiq, e cila ishte punetore e sherbimit
sekret ne ambasaden jugosllave ne Gjermani. Nuk kam asnje
informate se si Rasimi kishte hyre ne kontakt me kete biondine
serbe, qe sipas deshmitareve me te cilet kam biseduar, thuhej se
ishte e bukur dhe ndoshta femer e lehte per ta shtire ne dore.
(^uditerisht, shumica e shqiptareve qe bashkepunonin me kroatet,
grate e tyre i kishin serbe. Ne biseda me ne, thonin se jane kroate,
kurre nuk me ka interesuar se a ishin kroate apo serbe, por e di se
asokohe edhe femrat kroate, qe martoheshin me shqiptare punetore,
ishin po aq te rrezikshme sa serbet. Kam menduar atehere dhe tash
se Rasimi kishte bere gabim qe kishte krijuar relacione me Zoricen,
gje qe jam i bindur se edhe ai e kuptuar.
Mirepo Rasimi, - thoshte Vehbi Ibrahimi - nuk ka shkuar me kete
femer. Sido qe te jete, Zorica e ka luajtur rolin e saj ne menyre te
perkryer dhe me daten 14 maj 1981, me tete plumba gjuan ne
drejtim te Rasim Zenelit, ku kater prej te cileve ia shkaterrojne
krahun e majte, ndersa kater te tjere ende i ka afer boshtit kurrizor.
131
Thuhej se Zorica ishte ushtruar ne podrumet e ambasades jugosllave
se si te' gjuante shenjestren e saj. Posa e kryen atentatin, Zorica niset
ne drejtim te aeroportit ku policia gjermane e arreston ende pa e vu
kemben ne aeroplanin "Jat". Po qe se Zorica do arrinte te futej ne
aeroplanin e kompanise jugosllave, policia veshtire qe do te kishte
mundur per ta arrestuar.
Ne "Ilustrovana politika" te dates 26 maj 1981 botohen dy faqe me
titullin "Kush jane terroristet shqiptare" dhe se vrasja e Rasim
Zenelit ishte nje qerim hesapesh ne mes partive dhe grupeve politike
shqiptare.
(^uditerisht kurre, asnjehere as ne Kosoven e pavarur nuk u shkrua e
nuk u fol per piken e pare te gjakut te derdhur per Kosoven!!!
(^faredo qe do te shkruante Beogradi kunder Rasim Zenelit eshte
plotesisht e sigurt se ata shpifnin vetem e vetem qe shqiptaret te mos
bashkoheshin dhe perpiqeshin t'i njollosnin te gjithe ata qe
sinqerisht luftonin sistemin jugosllav. Pjesa tjeter po aq habitese
eshte se edhe ne revisten partiake, se ciles i takonte Rasimi dhe e
financonte, shkruan aq pak per te, sikur ngjarja te kishte ndodhur ne
Tibet. Ne ate reviste shkruhej dhe lavderohej partia dhe se si UDB-
ja e ka "hale ne sy partine" e jo Rasimin qe po e derdhte gjakun per
Kosoven. Plagosja e Rasimit perdorej per t'u ngritur kulti i individit,
ne kete rast i shefit te partise, ndersa Rasimi trajtohej si nje viktime
besnike e tij dhe e partise. Absurditet!
132
Kush ishte Hysen Karalia ?
Hysen Karalia ishte nje djale biond i bukur dhe i hajthem. Ne qender
te' Brukselit ne Rue Progres kishte hapur nje lokal ku sherbente
ushqime te shpejta. Kur nuk kishte kliente, ne: Qamil Zekolli, une
dhe vellai i tij, Rexhe Karalia e kalonim kohen duke biseduar rreth
geshtjes kombetare. Bisedonim dhe shpesh zhgenjeheshim pse ne
shqiptaret nuk po hakmerreshim ndaj serbeve, kur ata po vrisnin
djalerine kosovare.
- Nese e vras nje serb, a do me kendoni ne kenge?! - me pyeti
nje dite Hysen Karaliu.
- Une nuk di me shkrua tekst per kenge e as poezi, por nese
dikush i shkruan une di te recitoj e publikun e bej te derdhe
lot per ty.
- Qysh jo more, Fadil Hoxhes po i kendojne kenge hig pa e vra
asnje shka! - nderhyni Qamil Zekolli dhe ia filloi disa vargje
te kenges per Fadilin ne kal t'bardhe.
133
- Jo bre Hysen, me nje shaka nuk hyn ne kenge! A e ke pa sa
shkije i ka vra Miftar Hasani deri sa ka hy ne kenge! - i tha
Rexha, vellai i tij.
- Aiii po larg e gove, po ku me i gjet une aq shkije ne Bruksel.
Veg naj lufte nese bahet e me shkue ne Kosove, se ketu kurre
nuk mundem t'i vras aq! - u pergjigj Hyseni.
- Hajt bre vellau jem, vraje nja se te' del sa te duash. Nje serb ne
Bruksel eshte sa me i vra dhjete ne Kosove! - tha Rexha.
- A qesim short, e cilit t'i bie shorti,ai i pari ka me e vra nje
shka?! - tha Qamili.
- Qesim! - njezeri thame te gjithe, madje edhe Aliu, i cili nuk e
kishte nje dore.
Ndoshta kjo bisede as qe eshte bere ndonjehere, sepse tash pas plot
dyzet vjeteve nuk me kujtohet asgje. Dyzet vjet me vone gjerat
mjegullohen dhe treten per dike, por per ndonje tjeter duken se kane
ngjare dje.
Sido qe te jete pas serise se atentateve qe beheshin ne Bruksel, ne
here pas here takoheshim ne lokalin e Hysenit, dhe nje dite, derisa
po bisedonim, shihej se Hyseni dukej i nervozuar dhe nuk po e zinte
vendi vend.
Krejt shqiptaret e vrajten nga nje shka, e na po flasim e tjeret po
punojne. Une, jam burgose ne shitoren time.
- Ti edhe pare edhe patriot, te dyjat nuk shkojne!- i tha Qamili.
- A po mendon se ata vijne te ti, si ne goje te hutit, a?! - i thash
une.
- Aty e kisha fjalen, ketu si ne burg! - u pergjigj Hyseni.
Hakmarrja per babain
dhe per te gjithe shqiptaret
Vetem pak muaj me vone gjate nje mbremjeje, ndersa Hyseni po u
sherbente disa klienteve vendor, ne lokalin e tij hyjne dy serbe.
Hyseni i pyet ne gjuhen frenge se gka deshirojne, ata i pergjigj en ne
gjuhen serbe se po kerkonin te hanin koke shqiptari. Hyseni me
134
gjakftohtesi e nxjerr revolen qe gjithnje e mbante ne tavoline ku i
kishte parate dhe e shikon Aliun qe ishte afer, por qe serbet nuk e
dinin se Aliu ishte shqiptar. Aliu e kupton se c/kishte ndermend te'
bente Hyseni, andaj largohet pak mbrapa per t'ia liruar vendin
Hysenit, i cili del nga vendi prej nga sherbente dhe me revole i vret
te dy serbet. Aliu qe ishte ne vendin e ngjarjes na rrefente se si dy
serbet bertisnin dhe gjemonin duke dhene frymen e fundit dhe se si
Hyseni ua kishte shkelur gjakun e tyre duke i mallkuar ata dhe ne
fund u kishte thene se po ua shkelte gjakun, sepse babane e tij serbet
e kishin torturuar dhe keshtu kishin vepruar. Hyseni ndjente nje
lehtesim qe me ne fund ishte hakmarre per gjakun e babait dhe per
gjakun e tere shqiptareve, qe serbet po vrisnin ne Kosove.
Per kete Hyseni do te arrestohet, por nuk do te denohet pasi aktin e
kishte kryer ne lokalin e tij dhe se ai e kishte bere ne vetembrojtje.
Lokali perseri do te hapej dhe perseri serbet do te tentonin te
kerkonin koke shqiptari per te ngrene ne te njejtin vend. Eshte
absurde te imagjinohet se si ishte e mundur qe serbet te ktheheshin
per t'u hakmarre per serbet e tjere te vrare.
Historia do te perseritet disa muaj me vone ne rrethana te njejta, por
me personazhe te tjere. Nderkohe qe Hyseni gjendej ne burg, lokalin
ia kishte leshuar me qira nje shqiptari, i cili posa kishte ardhur ne
Belgjike. Ky djalosh ishte ende pa u paraqitur ne Komisariatin per
refugjate politike. Serbet do te vriteshin njelloj sikur shoket e tyre
para disa muajve, mirepo kesaj radhe ne lokal thuhej se nuk kishte
asnje deshmitar vendor, sic, kishte ne rastin e Hysenit. Vrasesi kishte
lene viktimen ne dysheme dhe menjehere erdhi ne banesen time.
- Ku e ke revolen, - e pyeti Beharj a?!
- Nuk e di, e kam gjuajtur?! - u pergjigj i mbushur fryme.
- Afer vendit te ngjarjes?! - e pyeti Beharja.
- Jo e kam gjuajtur diku, jo larg vendit te ngjarjes, ne bar.
Ai tregoi perafersisht vendin ku e kishte gjuajtur revolen. Po qe se
revolja gjendej nga policia miku qe e kreu atentatin do te denohej ne
baze te shenjave te gishtave.
Banesa ishte nje kilometer larg lokalit, ndersa vendi ku ishte gjuajtur
revolja ishte ne mes baneses dhe lokalit. Njeriu i cili e kishte kryer
135
vrasjen u kthye ne Kosove, u angazhua ne radhet e UCK-se dhe pas
plagosjes se rende, ne konfrontim mes forcave serbe, nje jave me
vone, ne fund te' marsit 1999 vdes.
Ne vend te vrasesit tani policia e kerkonte Rexhen, vellain e
Hysenit. Ambasada e Jugosllavise kishte bere presion qe te burgosej
Rexha, i cili ishte ne Nju Jork.
Rexha kishte shkuar ne Amerike dy-tre muaj para se te ndodhte
ngjarja dhe asgje nuk kishte te bente me vrasjen. Shteti belg e solli
Rexhen ne Bruksel ku gjyqi e liroi si te pafajshem. Hyseni dhe
Rexha jane histori ne vete dhe duhet te shkruhet nje liber e tere. Ne
kete rast i permenda vetem perciptazi per ta treguar vendosmerine e
shqiptareve qe jetonin ne Belgjike, e sidomos te ketyre dy vellezerve
te pathyeshem.
Vrasja e Jusufit dhe e VehbiuL..
Koordinimi i aktiviteteve shqiptare, edhe pse jo publik, do ta
shqetesonte Serbine, sepse ne mes grupimeve ekstreme e jo
ekstreme u instalua nje qetesi, saqe aktivistet e dalluar merrnin pjese
ne demonstrata te njeres pale. Nje shembull. Kur Vehbi Ibrahimi do
te shkonte ne Gjeneve ne nje demonstrate qe e organizonte Jusuf
Gervalla, me g'rast Vehbi Ibrahimi bashke me demonstruesit
"marksiste" do t'ia thyente aparatin nje gazetari apo spiuni serb qe i
fotografonte.
Madje, me 18 shtator te vitit 1981, ne oren 22 e 30 minuta Vehbi
Ibrahimi kishte arritur ne fshatin Undergrubenbache te Gjermanise
te banesa e Jusuf Gervalles, per te biseduar per geshtjen kombetare.
Asnjerit nga te dy deshmoret e ardhshem nuk i shkonte ndermend se
i pari do te binte ne fushen e nderit vetem 22 dite pas ketij takimi,
kurse i dyti tre muaj me vone. Asnjeri nga dy martiret e ardhshem,
qe jeten ia kishin falur vetem geshtjes se shenjte kombetare, nuk po
e dinte se Beogradi kishte pergatitur atentatin kunder tyre.
136
Renia e ndikimit te se djathtes ne Europe
Demonstratat e organizuara nga djathtistet e diaspores dalengadale
po pakesoheshin si pjesemarrje. Kjo, per shume' faktore, por me e
rendesishme ishte se per keto demonstrata shtypi i Tiranes po
heshtte sikur te mos kishte ndodhur asgje. Zyrtaret e ambasades
Shqiptare nga Parisi e Vjena po i kontaktonin besniket e tyre dhe po
u thoshin se demonstratat tona ishin armiqesore ndaj nuk duhej te
merrnin pjese ne to. Keta zyrtare na kontaktonin edhe ne te tjereve,
dhe ne biseda te tyre fillonin te na flisnin kunder organizimeve
majtiste.
Ne anen tjeter, organizimet e demonstratave qe i bente Jusuf
Gervalla ishin masive dhe mediat e Tiranes, sidomos Radio-Tirana
gjeresisht raportonte per to. Faktori tjeter qe i ndihmonte dobesimit
te organizimeve tona ishte se shtypi i Beogradit qe keto i cilesonte
nacionaliste, zogiste, reaksionare dhe organizatoret shpesh i
ngaterronte qellimisht me njerez hajna e te droguar. Kjo propagande
mediale e dyanshme, por shume e perafert mes vete, ndikuan qe
masa e jone te dobesohej, por jo aq sa te mos organizonim asgje.
Pa dallim se si shkonin zhvillimet e propagandave tona e te huaja ne
vazhdonim te shkonim ne demonstrata te majtisteve, sepse ne
mendonim se kudo qe merrnim pjese e shtonim nje numer me
shume.
Levizja gjithnje e me shume shkonte duke i zgjeruar deget e saj ne
tere diasporen shqiptare e po ashtu edhe ne Belgjike.
Vehbi Ibrahimi ishte nder njerezit me besnike te Hysen Terpezes
dhe, sa here qe Hysen Terpeza i vizitonte shqiptaret e Belgjikes,
shoqerohej dhe qendronte ne shtepine e Vehbiut ne Rue Floriste nr.
21. Vehbiu kishte deshire qe Hysen Terpezen ta njoftonte jo vetem
me aktivistet e moshuar, por edhe me te ardhurit e ri. Nje dite me
tha te pergatisja nje darke se Hysen Terpeza do te vinte ate nate te
une. Ne ate darke ishte Gani Azemi, Sokol Terlaku dhe Vehbi
Ibrahimi. Deri ne oret e hershme te mengjesit qendruam duke
biseduar per situaten ne Kosove.
137
Vehbi Ibrahimi shpesh kishte marre kercenime per vrasjen e tij dhe
ate nate tregonte se si i vinin letra anonime dhe se si telefoni i
cingeronte ne oren nje pas mesnate. Kur lajmerohesha, thoshte,
degjoja vetem nje lloj gerrhame qe mund ta degjojme kur njeriu
eshte' duke dhene frymen e fundit e pastaj leshonin kenge serbisht.
Pasi rrefente i shante ata qe e kishin shqetesuar dhe tere Serbine.
Vehbiu e dinte se pa viktima Kosova nuk mund te glirohej. E dinte
Vehbiu se UDB-ja nuk kercenonte kot dhe se nje dite do te vritej
prej tyre. Vehbiu njehere ishte betuar se jeten ia kishte fale Kosoves;
njehere kishte dhene betimin dhe me nuk kishte force ta kthente
prapa. Kercenimet anonime dhe direkt te Selim Broshes, jo vetem
qe nuk e frikesonin, por e forconin edhe me shume ne luften e tij te
drejte per glirimin e tokave shqiptare.
Vrasjet e perfaqesuesve serbe per Vehbiun tanime qene bere nje
rutine. Ai kishte plane te tjera. Qe ta gjunjezonte politiken
hegjemoniste serbojugosllave, Vehbiu kishte paguar ekspertet me te
njohur beige te armeve bakteriologjike. Vehbiu dergoi ne Beograd
dhe Kraleve ekspertet per te siguruar planin e ujesjellesit te ketyre
dy qyteteve. Pasi bene te gjitha analizat e planit, studiuan mundesine
dhe formen qe nje sasi e kesaj arme te leshohej ne fillim ne
shperndarjen e ujesjellesit te Kraleves dhe tjetra te vihej ne ate te
Beogradit. Pasi qe arma bakteriologjike te kryente efektin e vet,
Vehbiu deshironte qe ta urdheronte Beogradin per terheqjen e
forcave te armatosura nga Kosova.
Keto qe po i shpalosi, dikush nga Gjermania qe hiqej se
bashkepunonte me Vehbiun, por ne fakt shume gjera per
veprimtarine e Vehbiut nuk i ka pasur te njohura, per shkak te
largesise gjeografike, ndoshta, dhe ky individ edhe sot mund te kete
mendim se une po beje gabim qe shkruaj per keto te verteta, sepse
sipas tij Vehbiu po paraqitet si terrorist. Ky plan, Vehbi Ibrahimit i
eshte konfiskuar nga policia beige e antiterrorizmit dhe gjendet ne
dosje te tij. Per kete Vehbi Ibrahimi edhe ishte arrestuar ne Bruksel.
Une nuk po shtoj asgje me shume se sa vete Vehbiu ka deklaruar ne
shtypin kryesor belg. Pas gdo atentati qe kryhej ne Bruksel, policia e
merrte ne biseda informative Vehbiun, e jo ata qe tani krekosen se
138
ishin shoke e larg tij. Vehbiu deklaronte se pasi qe ne nuk kemi
force e armatim ushtarak per nje lufte balle per balle, menyra e
armes bakteriologjike do ta shtrinte per toke Serbine. Por a ishte
vetem Vehbi Ibrahimi qe kishte plane te tilla?! Jo! Luftetari i lirise
kur e sheh se po i digjet populli, po i vriten foshnjat, e nuk po ka
mundesi t'i mbroje, ai nuk do t'i zgjedh mjetet e as metodat per ta
larguar armikun. Jemi deshmitare te masakrave te fundit qe forcat
serbe bene mbi popullsine tone. Secili prej jush ka degjuar rastin kur
policia e detyron nenen qe beben e saj ta fuse ne uje te perveluar.
Nese ju nuk keni degjuar, kjo nene ende eshte' gjalle dhe jeton ne
Kosove. Kjo nene, ujin e femijes te saj te perveluar ua hedh syve
policise dhe shpeton. Te tillet qe thone se nuk duhet te shkruhet per
planin e Vehbiut, mendoj se luften e tyre e kane pasur me hile, dhe
tani mund te flasin. Mirepo plane te ngjashme kane imagjinuar dhe
jane perpjekur t'i bejne edhe disa te tjere. Njeri prej tyre tani eshte
personalitet politik nder shtate me te njohurit ne qeverine tone. Ai
kishte planifikuar qe ne stadiumin e Beogradit te hidhej nje arme
tjeter biologjike. Ata qe kane deshiruar ta glirojne Kosoven kane
menduar keshtu e ata qe kane menduar te hyjne ne lufte per t'i
spiunuar apo per te perfituar nga lufta kane menduar ndryshe.
Vrasja e Vehbi Ibrahimit, 10 tetor 1981
E shtune, 10 tetor 1981. Vehbiu ate dite, - sic, rrefen gruaja e tij, -
ishte zgjuar me heret se diteve te tjera. E kishte futur revolen ne brez
dhe po pergatitej ta perfundonte nje pune te vogel te deres kryesore
te shtepise se tij, e cila nuk po u mbyllej lehte. Per ta mbyllur duhej
shtyre shume. Nga kati i siperm zbret miku i tij, qe banonte te
Vehbiu troket ne deren e sallonit, kur Vehbiu behej gati te punonte.
Ai e pyet Vehbiun, nese mund t'ia huazonte revolen se sot ai e
kishte nje pune qe pa revole nuk mund te shkonte. Vehbiu e kishte
pyetur nese ka nevoje do shkonte me te per t'i ndihmuar, por ai ishte
139
pergjigjur se vete do e kryente. Vehbiu i jep revolen dhe zbret ne
katin perdhese per ta rregulluar deren.
Ndersa po rregullonte deren e hyrjes kryesore te' shtepise, gruaja e tij
po pastronte tepihun ne korridor krejt afer burrit, nje i panjohur
kerkon nga Vehbiu qe te shkonte ne katin e trete se e kishte nje shok
qe banonte ne shtepi te Vehbiut. Pasi Vehbiu e pyet si quhet, sepse
te gjithe banoret ishin te njohur per te, i huaji ia thote nje emer, por
Vehbiu edhe pse i tregon se nje emer si ai nuk banonte, ia hap deren
dhe ai ngjitet lart. Pas pak sekondash Vehbiu e veren se i huaji u
kthye dhe e pyet:
- A e gjete ate shokun tend?!
- Po, ty te kerkova e ty te gjeta! - i pergjigjet prej mesit te
shkalleve te katit te pare.
I huaji ne katin e pare e kishte rregulluar revolen duke ia futur
plumbin ne gryke dhe tani pasi gjendej perballe Vehbiut, tre-kater
metra me lart se Vehbiu, ia drejton revolen ne balle dhe e qellon me
dy plumba. Ne nderkohe Vehbiu i pa armatosur ne ato sekonda e
sheh para tij nje karrige, e merr dhe e ve para kokes se tij por gdo
gje ishte vone.
Gruaja e Vehbiut, qe ishte pak metra me larg,bertiste dhe kerkonte
ndihme per burrin. Atentatori shtine mbi gruan dhe e plagos rende
dhe kthehet edhe nje here qe dy plumbat e fundit t'i zbraze mbi
trupin e Vehbiut tanime te pajete.
Gjaku i Vehbi Ibrahimit ne qender te metropolit politik te Europes
ishte gjaku i pare qe po derdhej per lirine e Kosoves. Vrasja e Vehbi
Ibrahimit ne qender te Brukselit ishte viktima e pare dhe atentati i
pare politik per diasporen shqiptare. Vehbi Ibrahimi nuk kishte gka
t'i dhuronte me shume Atdheut veg se edhe piken e fundit te gjakut,
pikerisht ashtu sig ishte betuar me Metush Krasniqin.
Vehbi Ibrahimi u dha shembull se si duhet te vdiset per Kosove
edhe ushtareve te tij qe i kishte pergatitur gjate jetes ne mergim.
140
Shtypi belg do t'i kushtonte rendesi vrasjes se Vehbiut. Ne faqet e
shtypit te' botimit te se henes, 12 tetor, do te hasim ne tituj te
ndryshem. Po ve^ojme njerin prej tyre me kete titull:
Kush eshte ne radhe ?
LE CHABANAIS AlBANAIS
A qui le tour?
• Si» c«upt da f»u dana urn eiga d *«cal>*'
' ***** iimtd | ft«yi#lk#* Un maurfa t'cdansanT
■ ■•cut* c*luh da Vvfitri Ibrahifrn. 43 a<i» fluma**
dtui «1t ta Liflt>* DtmocratiQtta Abanm*« unt prga
n**a*Kn* d* AahoA«ti«tti ilbaniii engmairaa da la
'•go* du Koacxra (Vo**goi»a«*l 8a liqyd anion */*ai
caft**n*fn*.r>t pa* la daro**** if»o*l da La aaoa «*>'•
*yt a d**a fad won weh*d» •* cmhq w«Mi. «•* ta/a
aVwtaJlaa C ait a* attal aolout cfcai »«i a*#a »»
Ht*W H ictu*l>a>»«AL d* *!•*■**« noitma ■» a*-
aaiaJM daa tmubiaa **ngU»ta a>>< **it aft** I*
DE^UlS CM av«fttfi*«f| at It ftpftlaam 'tree*
Qwi * aw-vi [*#■ e**t*>n** d'»MMi d* P*<-
to« o*r alt if^'g***} 6>y*a''tt tf awiovi
Se^fta'b**h v0*#fi1 *•"¥•' CMfljf t#m*«# <*•• #**■
Toca't ("I'l'l an prownf^tf da eatlt *afl«0* d*
^OMQOa'iv* dflrtT »*• rro>« Quaff Otl f'*C '**■■!
•■on flo'>fl'-* iSi-iii it to** hi .c um d-ta *•
tfaj rn.li.ara 00*1 p**t 0* 14 <n«it>* At^fnajia da
'*0.*80l #wi* #Vj11*t (J '• Cj* I imim d#u I p«u
• tVuadJ)#t w" #fto-rm* pot*"l4> M «*•** via* via
d* I ■ oppr*»tu' ■ yow0«ilv* ti qvt ia ir»*iK)« d*
la ^'jaai-Cf a can r jjfy a pit da fpiao* qj# (a
t«M it t>* * ■ 5' OM a • ai* a t •#*•-■ 3* -a
l* Cf*R d*l A Dint | a*t -yOugOt lv#t
L* pourrUwrtwrt du r*g(m»
Wt ifailucUbl«
Ci' pour caiji'O aani mcjn dojiaj ct toni ■»
• ti-fc^lii ■ dal H'.tii Hcnti d* Ba g'td* oy
Und Hkj * - D'tj** ■ +*o* t- M t adn no* ill l
fla-gui •*'**« trftt C'l* 0** Pfli-t.kt Els'***, um jOumftl
row^acf tv* qu» voyat «n Kn un bai *ttrronaid«
**ic *■*( ■ *t%"' cc--'t «■ atta/miTt da I it# d*r-
«*ar contra a» locayk d*l 5*gt" H ?-■&"• C«1w't -'*•
youpfln-'aw»i- tr 6«-g flu* Ct aaifin e*i* «ta rnigrma-
!»*«• en! #** Aikawvid** qua Ho********. 4t^t oet#»
aar*a mUi
*t p'o c*-t ii c o- d* eoAti cant >nt
a &• o'idt do'0-nt »itta^a<a* Comm# d'nvtaftud*
•** p«'#'i cat Wt 'u^aur* ■•» Out foiiat c^cv*nt
Ja perkthimi integral i ketij artikulli:
141
Rush eshte ne radhe?
"Gjashte plumba nga shkallet e korridorit te shtepise, te shtunen ne
Bruksel. Nje vrasje e kryer me gjakftohtesi; gjashte plumba mbi
trupin e Vehbi Ibrahimit, 43 vjecar, numri dy i Lidhjes Demokratike
Shqiptare, nje organizate e nacionalisteve shqiptare, me origjine
nga regjioni i Kosoves (Jugosllavia). Likuidimi i tij, sigurisht qe nuk
do te vdekja e fundit nga seria e zeze ku brenda ketyre pese muajve
pati tre te vdekur vetem ne Bruksel. Ne fakt ketu tek ne po i
rregullojne hesapet ne menyren te dhunshme, per shkak te
turbullirave qe kane ndodhe nepranveren e fundit.
Qe nje prej ketyre ngjarjeve,represion i te eger (te burgosur qe
denimet e tyre te mbledhura bashke shkojne ne disa qindra vjet)!
Brukseli, e kryesisht Skarbegu sheh cdo jave autobuse qe vijne nga
Kosova e qe sjellin shqiptare. Tani ne kete lagje jane 3 A banore
shqiptare, disa dhjetera e mijera, te diet gjysma e tyre jane nga
Kosova. Duhet theksuar se pak nga pak po mblidhet nje urrejtje
potenciale e shqiptareve ndaj okupuesit jugosllav dhe se traditat e
hakmarrjes u ndihmojne dhe nuk ka asnje arsyeje qe kjo te ndalet.
Tani topi eshte ne fushen e shqiptareve- nese guxoj te them keshtu.
Prishja e sistemit e paevitueshme, sepse e dine shqiptaret qe Vehbi
Ibrahimin e ka vrare sherbimi sekret i Beogradit. Vetem nje prove
e vogel eshte e mjaftueshme: emri i Vehbi Ibrahimit eshte cituar
rregullisht ne "Expres Politika", nje gazete jugosllave, qe ne
Vehbiun e merrte si "terrorist fashist", i cili kishte kryer disa
atentate kunder shoqatave kulturore jugosllave ne Belgjike, e sipas
disa informatave atentati i ardhshem pritet te ndodh ne Gjermani,
per t'i dhene nje grusht te rende opozites shqiptare. Si zakonisht ne
situata te tilla thashethemet qarkullojne... "
142
LE SOIR
11*0 'I ocom ><•<
Krprrtmillri 4t I'l t> B i. i— fW«ir ,» »■*■■»•■!■* IT t *l • ■■•It ■!•
Un nationalists albanats.
originaire du Kosovo, et son epouse abattus
en renlranl chiz eux i Bruxelles
Ikri-ils lunl
„Auf der Mordliste des Geheimdienstes" -Err—.-...
■, — ...,■.,..■ — ^ . — . .. . _ ... i r i IMl Mr
TjS-t
rtrtrs
~£ZZTZ—~.
^7 M rr " [f1 — r^^
=£pn=j:?£
EE*£i?5z=i:
cs^rrs'si:
— ^-
Gazeta "Le soir" mbi vrasjen e Vehbi Ibrahimit
Po qe se i behet nje analize siperfaqesore ketij artikulli do te' vereni
se ai ka nje permbajtje shume me te gjere se c^'eshte shkruar nese
lexohen nenrreshtat. Permes ketij artikulli do te vereni se Belgjika i
ka perkrahur shqiptaret dhe e ka denuar represionin serb qe
ushtronte kunder popullsise shqiptare. Ne, qe kemi jetuar atje dhe
143
kemi qene te' kygur ne aktivitete e dime perkrahjen qe na behej, por
edhe ata qe nuk kane qene mund ta verejne se si Musa Hotin e liruan
te pafajshem vetem per tri vjet, Hysen Karaliun as qe e kane
denuar, per disa atentate te tjera as qe jane kapur akteret. Ne artikull
shkruhet per shpernguljet e shqiptareve te shtyre nga represioni i
forcave serbe. Para se te vritej Vehbiu kishte disa serbe qe shkuan
ne arkivole nga Brukseli ne Beograd, dhe tash ne artikull thuhet se
rendin e kane shqiptaret te vrasin, sepse e kane grumbulluar
urrejtjen ndaj sistemit te kalbur te okupuesit serb. Ne fund te
artikullit gazetari u jep nje porosi shqiptareve, qe askush kurre nuk e
ka marre seriozisht. Porosia e tij ne fj aline e fundit ishte se Serbia
shume shpejt shqiptareve do t'u jepte nje grusht te rende, me nje
vrasje qe do te behet ne Gjermani. Dhe, pikerisht, me 17 janar 1982
vriten Jusufi, Kadriu dhe Bardhoshi. (Kopja e gaz.
doc/0032/8209/ark.B.I.K.)
Varrimi i Vehbiut me 17 tetor 1981
Ate dite mbajti kohe me shi. Kortezhi u ndal para dyerve te
ambasades jugosllave dhe ne leshonim parulla kunder ambasades
dhe Serbise, duke i akuzuar se po na vrisnin ne Kosove e tash edhe
ne Bruksel. I quanim vrases. Ne, disa me te rinj qe kishim kaluar
shume kohe me Vehbiun, qanim dhe hidhnim parullen "Jugosllavia
vrasese!". Vdekja e Vehbi Ibrahimit me preku thelle ne shpirt dhe
nuk e ndalja dot lotin.
Pasi policia beige nuk na lejonte te qendronim me gjate para
ambasades jugosllave, kortezhi vazhdoje drejt varrezave.
144
Pamje nga varrimi i Vehbi Ibrahimit, 17 tetor 1981.
Ahmet Bajraktari me flamur, (ne mes babai i Vehbiut ), Reshat
Sahitaj dhe Gani Azemi...
Betimi
Varrimi i Vehbiut u be ne varrezat e Skarbegut ne Bruksel, ku
moren pjese mijera bashkatdhetare edhe nga Gjermania, edhe vendet
e tjera. Shiu nuk kishte te' ndalur. U vendos qe asnjeri prej nesh te
mos mbante fjalime sepse te pranishmit qe ishin me qindra, ishin te
lodhur e te lagur gjer ne palce. Disa prej nesh me sy te perlotur u
betuam para kufomes se Vehbiut se do te hakmerremi. U vendos qe
fjalimet mund te mbaheshin ne lokalet e xhamise, dhe nje pjese e
madhe u tubuan ne xhami, ku pervec; Emil Kastriotit foli Idriz
Basha, Rifat Kolgjini, Gani Azemi dhe une shkurtimisht.
Vetem pak minuta pasi po shperndaheshim disa filluan te na
akuzonin, mua dhe Ganiun, se betimi yne ishte i pavend dhe
destruktiv.
Kishte te atille qe nuk moren pjese ne varrim dhe me dukej se kishin
ndjenjen se ishin cliruar nga nje barre, sikur mendonin se e vrane nje
145
kundershtar te' tyre e jo kundershtarin e armikut. Vehbiu nuk ishte
kundershtar i askujt, madje kurre nuk kerkonte te dilte ne skene per
fjalime qe te dukej para popullit. Aty ku te tjeret guxonin te dilnin,
si ne fjalime e mbledhje te ndryshme, Vehbiu nuk fliste shume, po
aty ku pakkush guxonte ai nuk frikesohej. Ai nuk frikesohej prej
gazetareve beige kur e pyesnin se kush e kishte kryer atentatin
kunder ambasades jugosllave. Jo. Cdo atentat e merrte persiper me
plot vetedije se nje dite mund te vritej.
Lidhur me vrasjen e Vehbi Ibrahimit une pretendoja te beja nje film
dokumentar per jeten ,vepren dhe vrasjen e tij, por aso kohe nuk me
lejonin kushtet ekonomike. Me vone me perkrahjen materiale te
Emil Kastriotit e realizova filmin dokumentar 30mn te titulluar
"ATDHEU MBI TE GJITHA"; kurse ne vitin 2004 ne bashkepunim
me Mon Beqirin u realizua nje film dokumentar mbi jeten dhe
vepren e Vehbiut per televizion RTK, duke u sherbyer nga sekuenca
te ndryshme te filmit tim te realizuar shume vite me pare.
Vrane Jusuf Gervallen!
Me 18 janar, kah mbremja, ne banesen ku banoja ilegalisht, hyni
Enver Hadri. Nga pamja e tij e kuptova se di^ka nuk ishte ne rregull.
Menjehere me shkoj mendja se mos kishte informata nga polica se
ata e kishin hetuar banesen time ilegale.
- Mos ke marre vesh se do te me dergojne ne Kosove?! - e
pyeta i shqetesuar.
- Jo per ate mos ke frike. Thane se mbreme e kane vra Jusuf
Gervallen, - foli ngadale dhe ra ne heshtje.
Per nje gast mu erresuan syte dhe u mbeshteta per muri. Nuk e nxora
asnje fjale. Nuk kisha gka te flisja, sepse gdo fjale me ishte tretur e
mendimet me fluturuan larg ne Kosove duke i sjelle ndermend
bisedat ne Prishtine dhe takimin e fundit ne Gjermani ku ai pas
recitimit tim ia mori kenges. Nuk dija se me rridhnin lotet ne prani
te Enverit, nuk shihja asgje e askend. Ne imagjinaten time
parakalonte fytyra e buzeqeshur e Jusuf it dhe asgje tjeter. Nuk mund
146
ta imagjinoja se ai ishte vra. Me dukej absurde. Nuk me kujtohet sa
minuta apo sa ore kishte qendruar Enveri te' une. Nuk di as nese
kisha biseduar di^ka me te, por e di se ate nate nuk bera gjume.
Diten kur bashkatdhetaret tane nga Brukseli po shkonin te
organizuar ne varrimin e Jusufit, erdh Sokol Terlaku te me merrte
per te shkuar ne Gjermani. Isha ilegal pa asnje dokument. Kishte
rrezik te me kapnin dhe te me dergonin ne Kosove. Qe ne fillim
sqarova se une dhe Musa Hoti ishim pa dokumente deri me 1985.
Njeri i trete me radhe po shkonte per te mos u takuar kurre me as ne
endrra. Cuditerisht as prinderit qe me vdiqen, as vellai, as shoket
deri ne keto gaste nuk i kam enderruar kurre. Pse?! Nuk e di!
Ndoshta nga se flas e shkruaj per veprimtarine e tyre, jetoj duke
biseduar me ta dhe per ta. Me ndodh qe ne endrra te me paraqiten
disa qe kurre nuk i kam dashur e jo ata qe i dua dhe i kam dashur.
Tere kohen, sa kam jetuar ne Bruksel, endrrat e mia ishin gati te
njejta. Kurre nuk kam enderruar se jam ne Bruksel. E pa besueshme
per ju, por e perjetuar realisht nga une. Se ne nuk e enderronim
kurre Belgjiken - me kishte treguar edhe Musa Hoti pas shume
vitesh ne Kosoven e gliruar, kur banoi per disa dite ne banesen time
ne Taslixhe.
Endrrat e mia me dergonin ne Kosove dhe atje zhvillohej rrefimi i
tyre. Enderroja lagje te panjohura te Prishtines, te fshatit tim te....
Gjithnje enderroja se policia serbe e kishin rrethuar lagjen dhe me
kerkonin te me kapnin te gjalle. Une vrapoja, ikja dhe u shpetoja.
Edhe sot pas dyzet vjetesh perseri enderroj se si policia serbe me
ndjek. Ne fakt kurre nuk jam frikesuar se policia serbe mund te me
kap te gjalle. Kurre! Gjithnje kam menduar se plumbi nuk me merr.
Dhe nuk do vdes pa e plagosur ose vrare edhe une ate qe tenton te
me vrase. Ashtu mendoja kur isha i ri, tani pak me ndryshe.
Musa Hoti anetar i KQ te Levizjes
Musa Hoti, pas atentatit qe kishte bere ne trupin diplomatik te
ambasades jugosllave, nga burgu (apo sic. na shkruante ai "nga
147
kulla"), mbante lidhje me Sabri Novosellen dhe anetaret e Kryesise
se Levizjes. Si u kyg Musa ne Levizje dhe kur, per mua eshte e
panjohur. Ndoshta ishte ende paraaterntatit apo ndoshta me pas.
Ekzsiton mundesia te ishte me heret, por duke e njohur mentalitetin
tone ma merr mendja se Musa eshte kygur pas vepres se tij te
guximshme..
148
-2-
,
,^/ry ^^f^ jMJ** ^^a
lU A&tw -&uA&e W mma AovkcU*, /,J AA
r * j / <.
4>>He ^^^te^MCJ} jt t ftytn*
' 7 t&A ,1 stagy&
te £.
t./*i.
/M«A
/tie
149
■?;./ /V . 11 P .1 .-- d4 ':' **-//*, ■->
Jt^J* £&t *faMl&*A ,yyjA $£i
&i£eJ -A§**± &u$% j/tvKo^tf w ,&£?_ dfltiij-w, cb &£#&*
llf-de'.
'e s
*S Jh/a Ail£h#wt*«4,{\jl
150
4
%^*& Me? jf&d&e l^i^^te syne JbfaoxZ** ^Ctt'/tCsL "
ZAA*
KbfaCtAesf Jfi$1azcf /'£!£*&* * * /K# J&c&jt^'s^ <A J>f
Letra e Sabri Novoselles drejtuar Musa Hotit faqe 2,3 dhe 4
Ne kete leter Sabri Novosella, qe ishte anetar i KQ te Levizjes, i
shkruan Musa Hotit, pervec tjerash edhe per pranim e Muses ne
Levizje:
"Ne kemi ardhe ne perfundim qe ti plotesisht e meriton emrin
Anetar i LRSSJ , pasi eshte argumentuar se vepra e jote e fundit nuk
eshte atentat i ndonje terroristi, por eshte vetembrojtje e
domosdoshme, qe eshte i detyruar cdo kush te beje, kur eshte i
atakuar nga agjentet e qeverise terroriste jugosllave. L. I ka deget
ne shume vende te botes. Eshte duke u punuar qe te formojme degen
edhe te ju ne Belgjike. Nuk i di aftesite e Ises dhe gatishmerine e tij.
Une jam i mendimit: ai ose dikush tjeter qe e njef ti shume mire ne
cdo pikepamje; ose te vije ketu te une, ose caktohet nje shok vjen
atje dhe ua sjelle udhezimet e duhura per formimin e deges se
Levizjes, gje qe eshte dashur qysh moti te formohej. Shokeve qejane
duke punuar ne kete drejtim, do te mundohem tua ngadalesoj punen
, pasi atje te ju eshte nje baze shume e mire per nje pune te tille.
Une nuk kam mundesi te shkoj askund, pasiqe nuk kam pasaporte,
por kam vend per t'i pranuar kushdo qe vjen. Analizoji keto
propozime dhe vepro sic te duket me e arsyeshme. Jam mesuar me
151
shkrimin tend te deritashem, per ndryshe edhe kete leter e lexova
lehte.
Te fala O.
Ballina e revistes "Ilria", Nr 2 gusht 1982
152
P.S. Shoket te cilet paskan filluar ta nxjerrin "Ilirine", kishte me
qene mire edhe ata te shkrijne aktivitetin e tyre ne organin Qendror
te Levizjes.
Eshte interesant, shoket tane qejetojne ne Z., bejnepropozim qe te
dali edhe nje revisteper ceshtje letrare me emrin "Iliria".
Jam i mendimit qe tani keta shoke te derdhin aktivitetin e ve ne
"ZK" e kur te piqen kushtet, te ndihmuar nga e tere Levizja, ta
nxjerrim revisten letrare "ILRIRIA", ne kuader te Levizjes. "
Kjo ishte permbajtja e letres ku Musen e autorizonin te krijonte
degen e Levizjes ne Belgjike dhe interesimin e tyre qe revista letrare
"Ilrira ", qe e nxirrja une e qe shkruante Musa Hoti e te tjere , ta
shkrinim ne Levizje.
Ja nje shkrim nga Musa Hoti, botuar ne "Iliria"
NJE PASQYRE MBI RININE HEROIKE KOSOVARE
Musa Hoti, 23/06/1982
Roli i rinise sone kosovare ne historine e pasur te popullit tone,
eshte nje mekanizem i forte dhe i nderlikuar, qe e ve ne levizje
motorin e madh te revolucionit dhe te ardhmes se sigurt te popullit
tone te shtypur nga barbarizmi shekullor sllav.
Patriotizmi i flaket i rinise sone kosovare, aplikohet me aksione
revolucionare me dinamizem dhe shpirtin e larte te sakrifices , qe
me gjakun e zemres dhe djersen e ballit do ta ndertojne lumturine e
tyre, do te zgjidhin problemet e renda e te nderlikuara te Atdheut
tone; te imponuara nga armiku sllav e qe perkrahet nga aleatet e tyre
ruse.
Rinia si bijte e bija besnike te denje te popullit , e frymezuara nga e
kaluara heroike e gjysherve dhe stergjysherve tane, me vigjilence e
153
zgjuarsi po e perdor rrugen e aksioneve me se 16 muaj. Me fjalen
aksion nenkuptojme veprim, shtytje, ecje perpara duke e shkallmuar
okupatorin sllav nga rrenjet, duke e permbysur te' vjetren e
reaksionaren si dhe gdo gje te huaj per rinine e Kosoves - kudo.
Kontributi i dhene ne kete aspekt, do te shkruhet vetem me shkronja
te arta ne faqet e historise sone te lavdishme. Vullneti,
atdhedashuria, heroizmi dhe sakrifica jane faktore qe e favorizojne
luften tone te drejt per glirim nga shtypja e shfrytezimi nga
okupatoret e huaj.
Te rinjte kudo veprojne e vigjilojne bandat kriminale te policise
sekrete jugosllave, nga tradhtaret e vendit qe levizin ne gdo ane
duke e vajtuar fatin e tyre te mjeruar, andaj tentojne t'i asgjesojne
aksionet, ta kthejne rinine nga rruga e drejte revolucionare , nga
rruga e denje e glirimit nacional qe udhehiqet nga komunistet
kosovare. Tradhtaret te bere nje me armikun nuk kursejne sharje e
ofendime, lot e genjeshtra , vrasje e arrestime, tortura e denime te
renda shqiptareve te pafajshem, largime nga puna, shkolla e
fakultete qe sipas mendimeve te tyre te varfra, duan ta dobesojne
qendrueshmerine e revolucionareve, duan te mbjellin pasiguri ,
frike, tmerr e llahtari.
Okupatori reaksionar bene presion. Ndiqet kushdo qe posedon prirje
kombetare e demokratike, qe kerkon nje rreze drite e lirie.
Mendojne se e shtypen kryengritjen me gjak dhe me gjyqet qe
denojne qindra e mijera atdhedashes e liridashes te pafajshem, por
ato ndjenja te pastra e te lavderuara nuk zhduken kurre.
Absurdja u mpleks me tragjiken. Shpirti i iniciatives, i protestes se
hapur, i aksioneve te organizuara nuk i le vend armikut e as
tradhtareve shqiptare te cilet do te "dekorohen" nga vete populli!
Per keto u bind opinioni dekadent jugosllav si dhe opinioni
perparimtar boteror.
Aktet patriotike si jete e dyte e rinise, manifestohen ne gdo pore te
jetes ne masa te gjera popullore ne vend , dhe ne gdo mes te
mergimit ku jetojne patriotet e vertet qe ngrohin zemrat e popullit
tone te shumevuajtur, qe i udheheqin aksionet me dinjitet e krenari
kombetare, qe i frymezojne te gjithe patriotet ne Europe, Amerike,
154
Australi dhe vetem me shembuj konkret te shpirtit te larte te'
sakrifices. Ja se me gfare fjalesh e percjelle birin e vetem nje burre
kosovar ne rrugen e mbare kombetare: " Shko, shko biri im! Shko
atje ku te therrasin shoket; Atje eshte vendi yt i zbrazet dhe ndjehet
mungesa jote. Shko, dhe beja me dije te gjithe armiqve dhe
tradhtareve te gfaredo ngjyre qofshin se kjo toke eshte me zot, se
populli yne nuk farohet kurre! Shko e ju prifte e mbara!".
Nje nene e percjell te birin ne demonstrate duke i thene: " Biri im,
biri i nenes besoj se nuk do me turperosh! Babai yt - ndjese paste-
luftoi dhe u vra per lirine e Kosoves, por ai lum gjaku nuk na e solli
lirine , nuk dha asnje fryt. Kosova gjithmone mbet e roberuar , por
gjaku i derdhur i vellezerve dhe motrave para tankeve e
automatikeve sllav , nuk do i humb gjurmet e veta kurre! Shko biri i
nenes e kthefshi me flamurin fitimtar! "
Keshtu i percillnin djemte dhe vajzat , keshtu do t'i percjellim
vazhdimisht deri ne formimin e Republikes se Kosoves me te
gjitha viset shqiptare ne Jugosllavine e degjeneruar, deri ne fitoren
perfundimtare.
Kryengritja dhe manifestimet e ndryshme te popullit jane bere nje
shkolle e madhe e edukimit revolucionar , e kalitjes se fuqishme
politike, fizike dhe ideologjike.
Optimizmi revolucionar dhe perspektiva e qarte e se ardhmes, jane
faktore qe ngritin guximin e sakrifices, perballojne me sukses te
gjitha veshtiresite e pengesat objektive dhe subjektive. Nuk ka
aksion ne Kosove e jashte saj, qe te mos e kete vulen e rinise, vulen
e entuziazmit te saj, te hovit revolucionar dhe te patriotizmit te larte.
Rina ka ndjekur dhe po e ndjek si metode rrugen e aksioneve ne
kerkesen e Republikes se Kosoves si dhe ne eliminimin e
tradhtareve qe kurre nuk e perqafojne popullin.
Rinia eshte e ndergjegjshem per objektivin qe e cakton , ngase e
dine se keto aksione jane per nje te arritur te madhe politike e
ekonomike , nje kurdher e farketimit revolucionar , qe do luaje nje
rol te rendesishem per perparimin e afirmimit te gjithanshem te
trevave shqiptare. Do te favorizoje zhvillimin e industrise ,
bujqesise, arsimit e kultures ideoartistike ne teresi.
155
Vete ne lufte te' tille me veshtiresi e pengesat e njohura, kaliten me
tej virtytet dhe idealet e larta te moralit kombetar. Kenget popullore
patriotike , jane pjese e pandare e rinise sone ne luften e
pergjakshme per liri:
O trima luftetare, o bijte e Skenderbeut,
Kerkoni ju shqiptare, Lirine e memedheut
Plaget e rinise sone heroike jane barrikade e pakapercyeshme e
ndikimeve te armikut dhe sahanlepiresve te tyre te mjeruar, e
ndikimeve te huaja te jetes se shthurur e te zbrazet, e dembelizmit
dhe te gdo lloj uzurpimi te lirise qe predikohet nen tutelen armike.
"... ngrihuni dhe bjeruni ,
Korrni dhe shtyp'ni
Katundare dhe pun 'tore
Nga Tivari gjer ne Oher... "
Jemi krenar ne rinine tone te ndergjegjshem ne luften per lulezimin
e atdheut tone, me rinine qe po kalitet ne fushat a e betejave me
pushtuesit e huaj sllav, dhe qe e ndjek me besnikeri traditen e luftes
neper aksione, qe i vene kazmen armikut tone shekullor; fakte qe
rinine tone e madherojne, fitojne pjekuri politike, qendrojne
syshqiponje me kerkesat e drejta kategorike e pakompromis, e
gatshme ne gdo gast te versulet mbi hordhite e okupatorit fashist
jugosllav.
Zjarri i aksioneve te rinise kosovare eshte ndezur per te mos u shuar
kurre, gjersa te realizohet liria e plot e viseve shqiptare ne
jugosllavi, qe do te perfshihen ne Republiken e madherishme te
Kosoves.
" ... se mjaft me ne roberi, e mjera Shqiperi,
O djem rrembeni pushket
Ja vdekje , ja liri... "
156
Nje pasqyre mbi rinine heroike
Kosovare
riAMSto
Ky artikull u botua si shtojce speciale e revistes "Iliria", me
23. VI. 1982 , ne Bruksel. Kjo shtojce ka 30 faqe dhe u titullua sipas
kryeartikullit qe posa e lexuat. Analizat tjera te' botuar ne po te
njejten shtojce mbajne titujt: "Socializmi e lufton politiken
kolonialiste" (f8-14), "(^'kerkon populli shqiptar ne Jugosllavi ? " (
faqe- 15- 17), " Uniteti i shqiptareve arme e sigurt e fitores
157
pakusht" ( faqe 17- 30), ku kjo analize dhe tjerat kane edhe nentitujt
e tyre.
Komentim
Se Levizja interesohej per revisten time, nuk dija asgje. Nga burgu,
Musa shkruante ne reviste' duke i derguar artikujt permes
bashkeshortes se tij. Ne reviste shkruanin kryesisht te rinjte e
porsaardhur nga Kosova si dhe nga Turqia Nijazi Syl^oglu qe ishte i
denuar ne ish Jugosllavi per veprimtarine e tij kombetare.
Me ndermjetesimin e Musa Hotit, une isha ne kontakt me Sabri
Novosellen permes leterkembimeve. Sabriut nuk i interesonte isha
apo nuk isha anetar i Levizjes, por thjesht deshironte te
komunikonte me te gjithe veprimtaret ne mergim pa marre parasysh
bindjet e tyre ideologjike. Interesohej per veprimtarin time, por kur
merrte letra prej aktivisteve qe ishin te organizuar ne celulat e treshit
ne Belgjike, Sabriu mbetej konfuz: aktiviteti im kombetar i dukej i
mrekullueshem per ate qe beja, por letrat qe merrte prej aktivisteve e
zhgenjenin, sepse ata do ta kene shkruar kunder meje duke me
etiketuar ideologjikisht te papershtatshem, karrierist qe artikujt e mi
i botoja me emer dhe mbiemer e jo me pseudonim. Aktivistet ne
Bruksel te organizuar ne Levizje, kerkonin te mos vihej emri e
mbiemri, por gdo gje te behej anonim. Ne fakt shumica prej tyre nuk
kishin ku ta venin emrin sepse as nuk dinin te shkruanin e as te
organizonin ndonje ngjarje kulturore. Ku ta venin emrin e tyre? Ne
thashetheme e ne vrapime te ndryshme kafeneve duke shperndare
"Zerin e Kosoves". Aso kohe te shperndaje "Zerin e Kosoves"
bashkatdhetareve tane, ishte nje krenari, sepse kur ua jepnin shtypin
ishte shenje se eshte njeri i madh i Levizjes. Ne fakt "Zeri"
zbarkohej fillimisht te une permes Fahredin Tafallarit. Fahredini
transportonte mallra te ndryshme me nje kamion dhe kur i rastiste te
vinte ne Belgjike, me thirrte ne telefon. Une e thirrja Hazir Derallen
dhe shkonim bashke me te, i merrnim gazetat dhe pastaj Haziri ua
jete grumbuj-grumbuj shokeve qe ai e dinte se cilet ishin te
158
organizuar. Keshtu "Zeri" shperndahej pa e kuptuar se une kisha
lidhje me Musen, Sabriun dhe Xhafer Durmishin.
Sabri Novosella e udhezonte Musen qe une duhet te' shkruaja me
pseudonim.
Sabri Novosella kishte parime dhe zbatonte perpikeshmerisht
programin e Levizjes. Shkrimet e mia dhe poezite qe i recitoja ne
manifestime te ndryshme kulturore, do te kene ndikuar qe Sabriu te
ishte shqetesuar nga letrat qe i merrte prej aktivisteve te Levizjes.
Ne Levizje askush nuk punonte me emer. Une pasi qe nuk isha
anetar i tyre asgje nuk mund te me ndalonte te mos e veja emrin tim
dhe te shokeve qe zhvillonim aktivitete kulturore. Madje ishte
absurde ta pergatisje nje shfaqje e te mos kishe emrat e atyre qe
interpretonin. Une e kisha botuar librin tim me tregime "Rojtari i
Shqiperise se harruar" me emer e mbiemer timin. Ne anen tjeter e
kisha pergatitur pjesen teatrale "Kosove shqiponje e roberuar" me
emra e mbiemrat te anetareve. Gani Azemi kishte botuar librin e tij
me poezi poashtu me emer e mbiemer. Ata qe ishin te organizuar ne
degen e Levizjes ne Bruksel me siguri qe i kane penguar emrat
tane. Une asokohe as qe e kam ditur se g'po ndodhte ne prapavije
kunder meje dhe tjereve qe punonim. Vetem tani duke i lexuar
leterkembimet e Muses dhe Sabriut e te tjereve po e zbuloj se gfare
intrigash paskan bere inferioret. Ne letrat qe Sabriu ia dergon
Muses, une e kam pseudonim Ragip. Ja se ciare i shkruan Sabriu
Muses ne kete leter:
"Anetaret e Levizjes duhet te jene heronj te heshtur. Ne nuk
guxojme t'i zbulojme cerdhet tona. Neqoftese duken kjo i perngjan
fjales popullore: " Nje krua qe e din gdokush, nje here shkojne e
pine uje ne te e pastaj shkojne pshurrin ne te". Ne nuk guxojme te
behemi si ekipet e vjetra. Te behemi maskarej te botes e te qeshe
bota me ne si me ata. Ne duhet tejemi ata qe si persona te mos na
njohe asksush. Puna jone krejtesisht e padukshme, por vetem
rezultatet e punes te duken. Ne kete drejtim disa baza ne Europe po
na galojne. Per kete qysh ne fillim duhet te kene kujdes shoket e
Ragipit (Reshatit- shenimi im). Duhet te krijohet bindja se nuk eshte
duke u punuar per emer, por per ceshtje. Per ceshtje punojne vetem
159
ata qe s 'duan qe emri i tyre te dihet askund. Kuptohet keta emra te
dalin ne shesh kur te vije koha.
Te fala vellazerorel Omeri! - Sabri Novosella (Shenim i autorit) .
lie /nw jmjXMsw A* r$JLuMj4"e q4flc$&i ko&L lYJ'^a^Jii
w*e J/'jwe'^fjAX Jytcca jQ e '^ J^uie uuh- jcfroM, /py bine
dbjz&ft. 4fc J?tfa jintjM'**" <si*AA. Ass}* y^i &iryi y^ m^dJn^
-<s6 M" A*f"'*"^$ ) s><:**-< L . DasXjlA it JoukeMd- JyUnLo. 3 < /^ eth
Letra ku Sabri Novosella e udhezon Musen te punohet
me pseudonime
160
Musa kishte informata se une shoqerohesha me Gani Azemin dhe
Enver Hadrin, andaj qellimi i tij ishte qe ne te' tre te formonim
celulen tone.
Qe Musa ta merrte kete iniciative koke me vete ishte problem, sepse
ne njiheshim si grup me ide djathtiste dhe nga majtistet merrnim
gjithfare epitetesh. Vetem ngase e kundershtova Ismet Bicajn t'i
lexonim fjalimet e Enver Hoxhes dhe propaganden e Tiranes u
perhap lajmi se une isha ballist. Fakti qe shoqerohesha me Jusuf
Selenicen, Ganiun dhe Enverin, per majtistet ishte dokument dhe
prove se une nuk jam i denje per marksizem.
Duke propozuar emrat tane, Musa mori barren me te madhe, sepse,
nese ne do te devijonim rrugen marksiste, Musa do te kritikohej,
madje, perjashtohej nga Levizja. Levizja e denonte, jo ate qe e
devijonte rrugen, por ate qe e kishte lidhur dhe futur ne organizim te
treshit, prandaj, ne rastin tone, Musa do pesonte. Pas kembenguljeve
nga Musa, Sabriu ne keshillim me anetaret tjere vendosi qe une te
anetaresohem. Prej meje te anetaresoheshin Gani Azemi e Enver
Hadri. Lidhur me krijimin e celules ne Bruksel, Sabri Novosella i
shkruan Muses keshtu:
" Te kam udhezuar qe ta udhezosh Ragipin (Reshatin - shenimi im)
te formoje celulen e vet; kurse dhendri (Qamil Zekolli ishte dhenderi
i Muses - shenimi im-), te formoje celulen e vet dhe te veprojne vec e
vec. Ti te angazhohesh me teper rreth dhendrit, pasi e ke dhender se
une nuk kam kontakt me te, kurse me Ragipin (Reshatin) kam une
kontakte. Ragipin do te mundohem ta angazhoj sa te mundem. ..
Pasi i lexova disa here poezite e Gani Azemit, i dergova nje leter
permes Ragipit (Reshatit - shenimi im-), me te cilen e urova vepren
dhe i bera disa propozime. Pergjigje ende nuk kam marre. Letrat
vonohen. Nuk ka mundesi me mbrri letra brenda ketyre diteve. Do te
ju njoftoj per pergjigjen e tij.
Te fala vellazerore, Omeri. "
Omeri ishte pseudonimi i Sabri Novoselles.
Pas shume insistimeve dhe leterkembimeve me Sabriun dhe me te
tjeret, une zyrtarisht u bera anetar i Levizjes. Pas nje kohe te gjate e
shume konsultimeve me Sabriun e Xhafer Shatrin rreth anetaresimit
161
te' Enver Hadrit dhe Gani Azemit, Sabriu e Xhaferi u pajtuan qe
Enveri dhe Ganiu te jene pjese e Levizjes. Enver Hadri dhe Gani
Azemi u betuan konform rregullave te Levizjes ne pranine time.
Une isha udheheqesi i treshes, celules sone. Enveri dhe Ganiu, pas
betimit zyrtar qe u be ne banesen e Gani Azemit ne Ucle, kane pasur
te drejte te themelojne celulat e tyre, une nuk duhej te kisha njohuri
me ke dhe kur. Duhet theksuar se une dhe Enveri me Ganiun nuk
jemi anetaresuar kur eshte bere ndarja e Levizjes ne dy krahe, por
kur ajo ka qene nje dhe unike; as qe kemi qene te interesuar per
formime te celulave tjera. Aktiviteti yne ishte sa qindra anetare te
tyre krejt bashke. Ishte qesharake te merreshim me krijime te
celulave, kur te gjithe na akuzonin si reaksionare. Ne u beme pjese e
tyre per te dhene kontributin tone per geshtjen kombetare pa e shuar
aktivitetin tone.
Fama e Musa Hotit tek shqiptaret
Musa Hoti ishte figure geles i formimeve te celulave ne Belgjike,
madje ai kishte arritur te krijonte lidhje edhe ne vende te tjera te
Europes si dhe ne ShBA. Pas aktit, qe kishte bere ne Bruksel, Muses
i vinin letra nga kater anet e botes, duke filluar nga Ankaraja,
Malmo, Parisi, Nju Jorku, Cikago, Detroiti si dhe nga Australia. Te
gjithe ata, qe merreshin me aktivitete kombetare ne tere diasporen
kudo qe jetonin shqiptaret, i shkruanin letra Muses. Ishte mburrje te
merrje nje leter nga Musa Hoti. Kur takoheshim me ndonje shqiptar,
qe jetonte ne Gjermani apo diku tjeter, menjehere tregonte se kishte
kontakte me Musa Hotin.
Musa Hoti kudo gezonte tretmanin e nje heroi kombetar; ne
shumicen e rasteve krahasohej me Oso Kuken, Tahir Mehen e, me
se shumti, me Avni Rrustemin.
Musa Hoti gezonte simpati te zogistat, te ballistat, dhe te gdo
organizate e parti, si djathtiste, poashtu edhe majtiste, pa e
permendur edhe tere popullin e Kosoves.
162
Fama e Musa Hotit, qe po perhapej ne boten shqiptare, do ta
shqetesonte Jugosllavine e asaj kohe si dhe ndonje lider te' Levizjes.
Disa muaj pasi Musa gjendej ne burg, ne qender te Brukselit do te
ndodhte nje vrasje tragjike ne klubin "Jugosllavia", qe do ta
destabilizonte familjen e Musa Hotit. Para se te flasim per kete
vrasje, te sqarojme rrethanat e krijuara gjate kohes qe Musa ishte i
burgosur.
Gjer tani u njohem me situaten e diaspores ne Belgjike para vitit
1981 dhe aktivizimin e shqiptareve pas atyre ngjarjeve.
Kudo ne diaspore, shqiptaret ishin me afer njeri-tjetrit, por,
natyrisht, ekzistonte ndarja mes majtisteve dhe djathtisteve.
Demonstratat ne perkrahje te studenteve nuk kishin te ndalur. Nuk
kalonte nje e shtune e te mos organizohej nje demonstrate ne nje
qytet te Europes. Nje grup yni nga Brukseli merrnim pjese ne gdo
demonstrate ne cilindo qytet qe kishte organizime. Pjesemarrja ne
keto manifestime kishte edhe koston e saj dhe kishte filluar te
ndikonte ne ekonomine familjare te atyre qe nuk e nderprisnin
aktivitetin. Shtypi serb shkruante se per pjesemarrje ne demonstrata
paguheshin autobuset nga shqiptaret e pasur. Kjo ishte nje
genjeshter e kulluar, sepse ne, secili paguante per vete dhe familjen.
Te shkosh ne nje manifestim nga Brukseli ne Gjeneve, nuk paguhej
vetem autobusi, por duhej edhe ushqimi ngase vetem udhetimi
zgjaste 16 ore vajtje dhe ardhje. Perveg kostos ekonomike qe
sakrifikonin shqiptaret ishte edhe nje gnim tjeter qe paguhej me jete
dhe per ^'gje askush sot e kurre nuk ka qene objektiv i penave
shqiptare. Transporti per pjesemarrje behej ne menyra te ndryshme,
shkonim me vetura, me autobuse dhe me tren. Pak jane ato
manifestime e te mos kalonin pa viktima qe shkaktoheshin nga
ndeshjet ne komunikacion. Atehere dhe tani e marr si absurde pasi
asnjehere nuk permendej dhe nuk respektohej viktima, qe kishte
humbur jeten, vetem e vetem qe numrit te manifestuesve t'i shtohej
edhe nje shqiptar me teper. Ishte nje kenaqesi kur udhetonim me
veture, sepse gjate kalimit ne autostrada te ndryshme te Europes
shihje veturen tjeter duke i valuar flamuri kombetar. Pikerisht ne
takime te tilla, shoferet nxiteshin kur tjetri me shpejtesi na kalonte
163
dhe i binte sirenes ne shenje pershendetjeje. Shoferi tjeter i lene pas,
per t'i treguar tjetrit se edhe ai ishte shqiptar dhe nuk e lejonte ta
tejkalonte aq lehte, rriste shpejtesine e vetures per ta tejkaluar. Keto
ishin raste qe te' jepnin kenaqesi, por kishte edhe raste pasojash
tragjike. Vdekje te tilla kishte ne demonstrated e Hages, te Cyrihut,
te Mynhenit, si dhe ne Nju Jork. Jam i bindur se keta shqiptare,
vdekur ne autostradat e botes e meritojne titullin e viktimes se
luftes. Eshte e vertete se kane vdekur ne ndeshje komunikacioni, por
nuk vdiqen duke ikur me dhune nga policia serbe sig ndodhi ne vitin
1999. Keta ishin viktima qe u nisen per te shtuar nje njeri me shume
kunder reprezaljeve qe Serbia bente mbi vellezerit tane ne Kosove.
Grupi yne ne Bruksel, qe me shume merreshim me aktivitete
kulturore, ishim prezent ne gdo demonstrate te metropoleve
europiane.
Pasi kisha pergatitur pjesen teatrale, deshiroja ta hapja shkollen
shqipe, e cila nuk do kishte asgje te perbashket me ate te Ambasades
Jugosllave. Per kete inisiative kisha biseduar disa here me Hazir
Derrallen, Hysen Xhelilin dhe Qamil Zekollin.
Ne foto: Hazir Haziri (Derralla), Shaqih dhe Musa Hod
Pasi ne konsideroheshim ende te ri, te vjetrit nuk deshironin ta
perkrahnin idene e hapjes se shkolles shqipe. Perveg qe nuk donin te
164
na ndihmonin. Ata edhe na frikesonin me idene se Jugosllavia do te'
na vriste. Asnjeri prej nesh nuk frikesohej se mund te vritej, por
hallin e kishim te gjenim mjete materiale per te paguar qerane e nje
lokali qe do te na sherbente si shkolle per femijet tane. Qellimi i
hapjes se shkolles sone nuk ishte qe te mbyllej shkolla ku jepte
mesim Feim Hoti, dhenderi i Mahmut Bakallit, por ne, qe nuk i
dergonim femijet tane ne ate shkolle, se paku te hapnim shkollen
tone.
Ne keto kohe Musa Hotit i kishin ardhur disa ndihma nga shqiptaret
e diaspores. Kur une i tregova iniciativen tone, nga ai mora nje leter
ku me thoshte se vellai i tij, Isa Hoti do te merrte nje shtepi me qira
dhe kati i dyte mund te na jepej pa te holla. Keshtu,ne shtator te vitit
1982,une bashke me shoket qe i permenda me lart, e hapem shkollen
shqipe me emrin Bajram Curri. Mesues emeruam Qamil Zekollin,
ndersa klasa e pare ne hapje kishte vetem 17 nxenes.
LAJMRIM
■
m» n ■"■'• 4** *mjm a ft ^ mug* «■•"■
i -uj •! rittUt^i tgfml ** tt\n*\tt*f ■
- Ufa -■ •* « K<« '• »•>•"'-
•■"— tt HmUt MlfUttlltf (1/ ti **vMU *>f (J llM.
-■■i <■-■■ fc^JliiiM '»••■ »• Mkl riinl f-'nv. 'njua Bui
MM w nuiT
£^VM
Ml
Kopje nga origjinali i pllakateve qe kishim shperndare ne lagjet ku
banonin shqiptaret
Vizatimi eshte punuar nga Shaban Shkupi.
165
Komunikaten per hapje te' shkolles e kisha shkruar dhe nenshkruar
une, pasi asnjeri nga piktoret nuk e mori guximin te ilustronte
pllakatin, Shaban Shkupi e vizatoi edhe pse nuk ishte profesionist e
as ndonje qe i shkonte piktura.
Shkolla shqipe u hap ne adresen Chaussee de Mertchem 182,
Bruxelles 1080.
Hapja e shkolles shqipe ishte merite edhe e Muses, qe e kishte
bindur vellaun e tij,Isen,qe te na lejonte lokalin, katin e dyte te
shtepise se tij per nxenesit shqiptare. Madje ende pa u hapur shkolla,
nje pjese e mergates se lidhur me Levizjen e kundershtonte kete
nisme. Musa Hoti i kishte shkruar leter Xhaferit dhe Sabriut lidhur
me hapjen dhe pengesat qe na vinin nga anetaret e organizuar te
Levizjes. Pra, kontributi i Muses per hapjen e shkolles shqipe, ishte i
pakontestueshem.
Hapja e shkolles ne lokalet qe na i leshoi falas Isa Hoti, do ta
pengonte dukshem propaganden jugosllave.
Gjate asaj kohe une isha duke pergatitur nje shfaqje qe do jepej me
rastin e njevjetorit te demonstratave. Ne kete shfaqje merrnin pjese
Qamil Zekolli, Behare Sahitaj, Bedrije Jusufi, Isa Hoti, Hajrush
Graica, Durak Duraku, Dilaver Lita, Blerim Ndreu, Flamur Lita dhe
Reshat Sahitaj. Hazir Haziri ishte nder perkrahesit e pare te gdo
veprimtarije per interesin kombetar.
Ekipi i shfaqjes ishte i perbere nga mergata e vjeter e Shqiperise dhe
nga Kosova. Edhe sikur asgje mos te vepronim ishte e mjaftueshme
qe vetem struktura dhe perberja e ekipit te shqetesonte Beogradin
dhe Tiranen.
Pasi ne kishim perfunduar provat e drames, secili u shpernda ne
pune te veta. Pak kohe me vone ne klubin "Jugosllavia" kishte
ndodhur nje atentat kunder anetareve te klubit jugosllav. Diku rreth
mbremjes policia beige e arrestoi Isa Hotin si te dyshuar ne kete
vrasje ku viktima ishin nje shqiptar dhe disa te plagosur serbe e
boshnjake.
Menjehere pas atentatit ambasada jugosllave e kishte akuzuar Isa
Hotin pa e njohur. Isa ne ato momente kishte shume deshmitare qe
166
deklaronin te' verteten: Isa nuk kishte kryer ate atentat. Isa Hoti pas
provave te drames kishte shkuar ne nje lokal ku kishte shume
shqiptare dhe me ta kishte qene ne loje e siper. Te gjithe ata qe
kishin qene me Isen ne kafene shkuan te deshmonin se Isa ne ato
kohe kishte qene bashke me ta. Deshmitareve shqiptare, policia
beige nuk ua merrte per baze deklarata e tyre.
Ne shtypin belg dhe jugosllav shkruhej se atentatori ishte vellai i
Musa Hotit. Me kete vrasje ne klubin e serbeve "Jugosllavia",
Serbia me siguri kishte planifikuar te fuste ne hasmeri shqiptaret,
ve^anerisht familjen e Muses me familjen e viktimes se klubit.
Shqiptaret,te cilet ende shkonin ne ate klub, thonin se klubi ishte i
survejuar me kamera dhe dera nuk kishte mundesi te hapej pa e
hapur pergjegjesi i klubit. Pergjegjesi i klubit, thonin ata,ishte serb.
Ai nuk do t'ia kishte hapur porten ndonje shqiptari pa qene anetar i
klubit e aq me pak Isa Hotit. Sipas te gjitha gjasave supozohej se
vrasjen e kishte pergatitur Sherbimi Sekret i Jugosllavise, me njerez
te specializuar per kryerje te atentateve te tilla.
Sipas shtypit belg thuhej se vrasesit ose vrasesi kishin zbrazur rafale
te automatikut dhe qellimisht e kishin vrar shqiptarin, qe me vone
kete vrasje ta perdornin per interesa te tyre.
Sig mbeti vete atentati enigmatik, poashtu mbetet enigmatike se,
pse shqiptari kishte shkuar ne ate klub kur qe nga hapja e klubit
"Perparimi" shqiptaret nuk e frekuentonin klubin "Jugosllavia". Ne
te shkonin vetem serbe e boshnjake te perbetuar per Serbine.
Ne fillim,posa degjuam se kishte ndodhur nje vrasje ne ate klub, ne
shqiptaret u gezuam, por kur kuptuam se aty ishte vra nje shqiptar u
pikelluam. Kjo qe po e them tani eshte nje realitet se vrasja e tij na
kishte vene ne dyshim dhe ne ndjenim veten te pikelluar. E dinim,
ose mendonim qe e dinim, se ate shqiptar e kishte mashtruar dikush
nga ambasada e Jugosllavise qe te gjendet ne ato momente aty.
Ne anen tjeter, kjo vrasje ne tere Kosoven kishte njelloj jehone
pozitive, pavaresisht se aty ishte vrare nje shqiptar. Shqiptaret te
etur per liri mendonin pak me ndryshe. Sipas tyre edhe sikur kjo
vrasje te jete pergatitur nga shqiptaret, ata nuk do te dinin se ne klub
kishte shqiptare duke pasur parasysh se aty nuk shkonin shqiptaret
167
por vetem serbet. Pastaj,nese atentatori ishte shqiptar, ai/ ata ne ate
shpejtesi nuk e kane njohur e dalluar se cili prej tyre do te' kishte
qene shqiptar, pasi ai/ ata ishin pergatitur per te vrare serbe e jo
shqiptare. Bazuar ne shtypin belg dhe ne ekspertizen e policise beige
qe shkruante se atentati ishte kryer nga profesionaliste te stervitur,
automatikisht ne e dinim se vrases te stervitur kishte vetem Serbia.
Isa Hoti mbahej ne burg pa nevoje. Ne kete kohe familja e Musa
Hotit respektohej nga te gjithe shqiptaret, si ne Kosove, poashtu
edhe ne diaspore. Dy meshkuj ne burg kunder Jugosllavise ishte rast
per t'u respektuar dhe per te ardhur keq, ngase Serbia kishte filluar
te bente represione ne tere familjen e Muses. Ne Bruksel
bashkeshortja me femijet e vegjel kishte mbetur pa te ardhura. Ajo
mbahej nga ndihmat sociale dhe ndihmat e shqiptareve qe i vinin
aty-ketu.
Ne kete kohe derisa Musa dhe Isa Hoti gjendeshin ne burg, grupi
yne vazhdonte provat e drames edhe pa Isen qe kishte nje rol
episodik.
Nje dite marsi te vitit 1982 une, Beharja dhe Qamili kur parkuam
veturen para baneses se Musa Hotit, ku shkuam per ta marre Bedrije
Jusufin (mbesa e Musa Hotit) per te vazhduar provat, verejtem nje
grup shqiptaresh ne kafenene perballe dritareve te baneses se Muses.
Takimin e atyre shqiptareve ne ate kafene beige nuk e morem si te
pazakonte edhe pse ishte i tille. Ne fakt ne kete kafene shqiptaret
nuk shkonin, sepse aty klientet ishin vetem vendas. Pasi Beharja i
kishte ra ziles, une me Qamilin rrinim anash, nga dritarja e katit te
dyte, Bedrije Jusufi na foli di^ka dhe e hodhi gelesin. Nga lartesia
nuk degjuam mire se gka na tha ajo, dhe u ngjitem shkalleve per ne
banese.
Deren e baneses e hapi Bedrije Jusufi dhe na tha me ze te ulet se aty
ishte nje gazetar nga Beogradi. Ne mbetem te shokuar. Une per disa
sekonda mendoja me vete, sa te guximshem jane serbet. Ishte kohe
teper e tendosur per serbet qe jetonin ne Belgjike. Qe nga marsi
1981 e deri ne shkurtin 1982, nuk mund te degjoje serbe qe mes tyre
e flisnin serbishten, nga frika se mos po i degjonte shqiptari dhe do
te vritej. Para vitit 1981, ne sheshin kryesor te Brukselit dhe vende
168
tjera degjoje gra ose burra qe flisnin gjuhen e tyre. Me pas asnje
serb nuk guxonte te' fliste me ze te larte gjuhen e vet. Ne
komunitetin e tyre kishte hyre nje panik deri ne palce, sepse u vrane
mbi dhjete qytetare te tyre ne qender te Brukselit. Madje
mbishkrimet e restoranteve u ndryshuan dhe nuk quheshin me
Restorante "Jugosllavia", por venin mbishkrime beige qe mos te
identifikoheshin si qytetare jugosllave. Kjo atmosfere ishte ne ato
vite, ndersa sot gjendja e komunitetit serb eshte kthyer si ne vitet e
para 1981-se. Sot po te rastise te shetisesh rrugeve te Brukselit eshte
e pamundur te mos i degjosh serbet duke folur gjuhen e tyre, bile
ndodh te jene te shoqeruar me shqiptare.
Pavaresisht situates dhe atmosferes se sotme qe mbreteron ne
Belgjike po i kthehem momentit kur ne qendruam te shokuar ne
hollin e baneses te Musa Hotit. Hyrjen e gazetarit nga Serbia ne
banesen e Musa Hotit, une e merrja si akt patriotik te tij. Qe nga
marrja e detyres ne Beograd, per te bere reportazh per familjen e
Muses, gazetari serb ka qene i vetedijshem se po hynte ne nje
avanture te rrezikshme. Ai ka qene i vetedijshem se ne Kosove do te
mund ta bente artikull te tille, sepse ka pasur sigurimin e policise
serbe, por ne Bruksel, kush do t'ia siguronte jeten e tij?! Natyrisht
para se te nisej, policia sekrete serbe i kishte premtuar se shteti belg
ka konsiderate per Jugosllavine dhe se do te jete i siguruar nga
sherbimi sekret i tyre gjate tere qendrimit te tij ne Belgjike.
Megjithate, une mendoja se ai ishte gazetar i guximshem. Disa muaj
me vone mesuam se gazetari Rajko Gjurgjevig i revistes "Duga", ne
aeroportin e Brukselit ishte pritur nga disa shqiptare. Disa dite kishte
shetitur me ata qe e priten ne aeroport. Ne disa familje shqiptare iu
shtruan dreka dhe darka. Gazetari beogradas do te shkruante per ta
dhe mikpritjen e atyre shqiptareve. Rajko Gjurgjevig shkruante se
nje grup i vogel irredentistash shqiptare po e prishnin rendin,
qetesine dhe harmonine e bashkejeteses mes shqiptareve dhe
serbeve qe jetonin ne Belgjike. Duke ngrene dhe pire ne familjet
shqiptare, gazetari kishte krijuar mendimin se shqiptaret e Belgjikes
nuk ishin aq te rrezikshem, sig kishte degjuar dhe sig shkruhej ne
shtyp.
169
Ne te' katert, une, Beharja, Qamili dhe Bedrija qendronim ende ne
hollin e baneses. Me gazetarin serb dhe pjesen tjeter te familjes se
Muses na ndante vetem nje porte. Ne ato momente isha sa i guditur,
aq i inatosur me guximin e gazetarit serb. Si ishte e mundur te vinte
ne nje familje shqiptare ku dy meshkuj ishin te akuzuar per vrasje te
serbeve. I thash Qamilit, pasi ta vertetojme se eshte gazetar dhe
serb, po e fusim ne veture dhe ... Duhej te tregoheshim te matur qe
mos ta frikesonim dhe do te reagonte me britma nga frika. Banesa e
Muses ishte ne qender dhe ne rrugen ku gdo sekonde kishte
kalimtare, madje banore e kateve te larta e te meposhtme do te
njoftonin policine. Ne nuk ishim te pergatitur as psiqikisht per vepra
kriminale, as qe kishim kryer ndonjehere me pare e as me vone.
I shenoj keto radhe ngase tani pas luftes po degjojme sajime e
trillime "trimerish", gjoja, atdhetare duke u mburrur se gjate luftes
kane vrare e kane bere shume akte heroike. Ne, shqiptaret kemi
deshire te mburremi, edhe per akte qe nuk i kemi bere, se per ato qe
i kemi bere nuk dime te ndalemi, duke folur per burrerine tone. E
pasi ata vete po tregojne, shume vite me vone po burgosen, sepse
shoku i tyre i bisedes po i tradhton. Sido qe te jete ne nuk beme akte
kriminale, por vetem zhvillonim aktivitete kulturore.
Qamilit nuk i durohej te priste per te planifikuar se g'do benim me
gazetarin nga Beogradi. Shume shkurt u morem vesh ta fusnim ne
veture...
Nuk u pershendetem me askend e madje as me nenen e Muses, e
cila u ngrit per te na zgjatur doren. Me ze te qete e pyeta gazetarin
se kush ishte dhe pse kishte ardhur ne familje te Muses.
Qamili e kapi per fyti gazetarin dhe ia futi disa flakaresha. Une e
ndala qe te mos i binte se me flakaresha dhe boksa nuk isha i
interesuar te perfundonte viziten gazetari i Beogradit.
Iu drejtova gazetarit butesisht qe te na jepte dokumentet per te
verifikuar nese ishte gazetar i "Duga ", sig pretendonte me lot. Por
sa ai deshi ta fuste doren ne xhepin e setres, Qamili iu afrua dhe e
ndaloi te bente gjeste qe do i kushtonin me jete. Ne fakt ne, sig u
tha, nuk ishim te pergatitur te vrisnim askend, por pa revole nuk
dilnim nga shtepia. Shkonim te armatosur kudo, per t'u mbrojtur ne
170
rast nevoje. Qamili ia nxori nga xhepat e tij te' brendshem te gjitha
dokumentet dhe e zgjati doren te me jepte mua.
- Eja me ne! - e urdherova une
- Ku ?! - pyeti i habitur gazetari.
- Kemi me sqarua disa gjera me ty - i foli Qamili.
Gazetari nguli kembe te mos dilte , por Qamili e shtyu dhe ai,
gati sa nuk u rrezua para meje qe e prisja ne dalje te deres se
sallonit.
- Mos me vrisni, ju lutem! Qante dhe bertiste gazetari.
- Mos ke frike, ne nuk jemi vrases, por kemi pune per te
sqaruar- i thash butesisht. Doja ta qetesoja qe te dilte pa e
shtrenguar me force.
Pikerisht ne momentin kur me dolem ne hollin e baneses, u
degjuan te trokitura te renda ne deren e shtepise.
- Policial Hapeni deren! - u degjuan zere te policise beige me
te cilet na ndante vetem dera kryesore.
Ne mbetem te shtangur, por jo te frikesuar. Me shikime u morem
vesh qe armet t'i lenim ne banese. Kishim disa sekonda kohe per
fshehje te revoleve tona. Bedrija i mori dhe shkoi ne dhomat tjera pa
hetuar gazetari asgje. Beharja e hapi deren. Kater police para nesh
dhe kater apo me shume te tjere qendronin ne trotuar, qe kishin
ndezur dritat e tyre. Policia e armatosur, dritat, qe i jepnin ngjyra blu
trotuarit, grumbulli i qytetareve te lagjes, ishte skene sikur ne filma
hollivudian.
Pasi dera u hap, policet nuk dinin se jeta e cilit ishte ne rrezik. Ne
ishim tre meshkuj dhe dy femra.
- Cili prej jush eshte Rajko?! Pyeti njeri nga policet qe te gjithe
rrinin te gatshem me arme qe ne rast te rezistences sone ata te
qellonin.
- Une jam! U pergjigj gazetari dhe u nis te ndahej prej nesh qe
te hidhej ne perqafim te policise. Njeri prej policeve ia drejtoi
automatikun dhe i tha te ndalej. Policet nuk e dinin ke ta
merrnin ne mbrojte. Secili prej nesh mund te pergjigjeshim se
ishim Rajko qe policia kishte ardhur ta mbronte.
171
- Ja ky eshte, dhe ne posa u nisem qe t'ua sillnim ne polici,
sepse per ne ky eshte i dyshimte.
Shefi i njesitit te' policise dha urdher te na venin prangat te
gjitheve, pervec. Benares. Gazetari zbriste shkallet para nesh, pas
tij une, Qamili dhe Beharja.
Pasi na derguan ne polici dhe na moren shenjat e gishterinjve, mua
dhe Qamilin na derguan ne nje celule te burgut, ku na mbajten disa
dite.
Me vone e kemi kuptuar se grupi i shqiptareve qe rrinte ne kafenene
perballe baneses se Musa Hotit ishin percjellesit e gazetarit serb. Ne
mesin e tyre kishte pasur edhe te derguar speciale te sherbimit sekret
jugosllav qe perkujdeseshin per jeten e gazetarit.
Nga kjo mesuam se Serbia edhe pse e dergonte njeriun ne ndonje
mision krejt te parendesishem, ate e shoqeronte per t'ia siguruar
jeten. Grupi i shqiptareve ne kafene, posa kishte pare se une dhe
Qamili jemi ngjitur ne banesen e Muses, menjehere kishte
telefonuar policise dhe ambasades se Jugosllavise ne Bruksel. Sikur
ne te kishim pasur njohuri se shqiptaret e percillnin gazetarin serb,
do ta dinim se policia nuk do vononte te vinte.
172
Ko to puca u Briselu
U ULICI
SMRTI
• Prestonica Belglje postala |e za
Jugoslovene paklenf grad. odakle
se neki u domovlnu vracaju
Izre&etanl I u mrtvadkim
sanducima . . ■
DakJe, li to je Bnsel: pozati 1
..Molotovljevi koktejr za nafta
predstavnifttva! Bafali na
..Marfe a GreTT\ no , r Zitnaj
piiaci", kii jus — u ..Uiict
Smrti". kako Jo sada zovu naSi
ljudl.
Preatoniea Belgijr postala Je
za Jugoslovene pakleni Rrtid.
odakle le neki u domovtnu vra-
caju utrtctam l u mnvaikim
sanduckma.
ll'iftfl. l n&aiJje kaje izaziva
(•nntO'flClja. Ovdr &u postal; re--
dovna pojuva. Tabatnjt naziv
.jrlitic palitik". poltttCka emi-
gradja, kao da je do sada u
Brisetu davno pravo rm *vt. Nl
dlplomatski Ununltet, ni status
JugMLoVefta na pnvrefnenom
radu, niiu dovoijan za&ttta za
goli zivm.
Kada sletkte na bnspkk] Zo-
ventem. utisak je dnjgacijl.
„ako ste paboiru, Rospodine.
izvollte avuda . , ." U U-nnlnalu
aerodmrnii dvc pros&orije, za
protestante 1 katohkc, Pod sta-
tiiom Hrutfa alomljenkh mku
doflortvajju iw6*.
Pomolite se jo* na aero-
dromu . . .
Smcnurt, korektnost 1 yu-
bainajt Belgijanaca u prolo^u
kao da ostaju pnvilegija za
nvke druge. la perspektive Ju-
goslovenft stvari u glovnnm
gradu Relgije itojc aasvixn
drukttje. U njihov svakodnevnl
ilvol usclio se leror, strepnja i
strab.
All. botye krenima redom.
Takxl m* asiavlju u uliei
£an Zak, u briwlskoj cotvru
Kukelberg, koja nije na nujbo-
18 DUG A
Sa ird»in netaka u tela: Ljufalia Pauoavle u balntel Sao Fjrt.
ijem gl&su. Damis izgleda
mimo . . .
Na uJazu zgrade broj pel,
plie: ,,MOT " — prvzurrw brace
fcoje iK- ailazi &a atubaca belgij-
ske fitampp. Stariji. Musa je
poceikom avgusla o kalcu
..Vajt Hare" ubio racunopota-
gata Stojana Den£a i ran)o
Hedu Zuku, takodr KliUtbenika
no*t ambaiHidr
Dbuhs pre podn« aluibcno
siJi-ipSt^nji* bi iswhikof; javrHjjii
tuzloca i za mladeg Isu Hntija:
..Uhaplen je pod mmnjom da
Je uivrSira masakr u Klubu hK Ju-
goslavija"'
Snimam lu iq^radu i praznu
ulieu popodneva" Na staroj in-
tvorosprttjlici BVt je zahTirrno,
sem prozora na trc^em spratu
Mladu it'nu, knja odozpn po-
tmatra filn radim, baca kljufv-
ve »d uloznih vrata.
U 1 1 vi iyji- hi gnezdu
Tuko did h naiafi u slanu
HuUji'vih. uvctun da rar oieku-
jt raz^uvar sa porodicom. Ma^-
kfl i otac sigumo imaju da kazu
nrfto o Bvojlm slnovlma. Gkire,
suvise kaano r shvatam da Kain
Liprad ubojtca.
Prl ulaiku, u stanu je tailo
doBta zona 1 deu, Sft njlma
same icdan muAkarac.
All. ubrz» stLzu joft dva ratfe-
«karca i nekotlko tenu Ta dva
mladl£a h ne starija od dve i po
decani)*., ulaze bu^nn i naanhi
na mene. Ptvi. za koga cam
.knsnljp hziud da K ZOVt Httild
Sahidaj. vlc« na ha»em ieziku:
— Odavde teS da izadd
mrtav. Mi t*mo rasturiti Jugo-
alavfju. Sve tann popnhli 1
sprriti . Svc <5«mo po-
blti
V Uqc rm gura nukt U'Iklj-
■kc noviiiie kaje su. navodno r
pl&ale o njwnu Jugoslaviji ob*.-
■ .sv.i bombe. Ju^ualavenimB
ubisiva.
5a ne\'orovB.tnim, besom na
mene naxnSi i zene, i .:-.1vi it i-iiii
preU?-
U opstoj o^iivt dxugi pndo-
slica. za koga ba kaanijc ispo-
slavilo da tK eovc <tamil Zokob .
je najliurovlji. Nasrc> na mene,.
vadi mi grubo five ix dlepova.
zahteva da so ,,rtvar okonea pa
kratkom postupku 1 ' . . .
Njegov drug Sahidaj, jp «j-
sU'Truiiitriij,] U dokmnentima
pruroravn mpj identltel, GI«U*
i u .JluatrovajLu polmku" knja
lezi na Ktolu. U potpi«ima lek-
itova ktmtmlifte imena. Prelura
1 neke Svoje spSae.
Okre^e SC prcma meni 1 pro-
sto beam: „Mi i l^^enio da
ubLjezna ncvlnaiv. Tl ll mi Iz-
gleda prvV*
Gde je izlaz odavde?! 1 Da 11
je novinarska anatcma dovoy-
na da w uopfite dode u ovakvo
04tnj« gnezda. Sltdfrda pradrtft-
rfja, k&ja je odcljcna umo ra-
STiaknULom zavexom, inu) pro-
■xar koji glrda na ulkCU. 1 skok
-ia tr«S?g sprata daj* vUe izj^le^
da da se prezlvi.
Ipak. trett Aibanac, koga
sam zatekao joS prl ulaiku i
koji mi sada stoji Lza leda. ne
dajc ni takvu ftansu. Zahteva
,,da ne mrdam." NJegovo ube-
dlvanje ima vellCinu ka libra
devct milimetara. I bez njega.
ko bt protrtao tz jedne projcto-
rl)e u drugu, ko bi uspeo da
protrti do prozora. kmi Uvi\
spalir pnsutzuh?
Kako Siirn Se pri-vann"
Oatajc iatckivanjp kra^a nji-|
huVDg „politi^kog programa".|
Jedan deo te >h idetilijgije" krva-
vo se tsptjrujp vet* iDMBrimi,
o-vde u Briselu.
U n&fii 20. marta prns]f go-
dine ekaplozijom bAmbe uni-
iteno je PredstavnkAlvo JAT-a.
Dvadnvetng apnla su anLLjugo-
slovenske demunatrmc-ije . . .
Proalomje jugcHElovenskog
turiaiickog predslavnistva kz-
gorele eu do temellja u podmet-
nutom poiaru. dok je radnicka
klasa Briselb stavlla Praznik
rada. Srvdinom jula albansko-
-ustaikj U-ronsti rveomelabb
prave nered ispred jiigoslnvcn-
ske ambosade U toku juni i
jula teronsti^ki napad na dva
jugoslovenska kluba.
Na Dan borca, 4. jula,
lapsed Jednog hotela u Bnxetu,
zapaJJen je autobus .Jugoek-
ipreia". A vec 15. jula ilofctftCJ
su ramli dvojicu sluzbenika
naae ambasade u Briselu. BJi-
gbja Anakioskog i Prano
SpiiKllera.
Tti nedeljp kjisnjji.-, u cen.tPU
Briiacla, u kafeu ..Vajt bonr"
teroriKtn Musa Hot) ubi^s Sto-
jana Etorica 1 ranjava Redni
Zuku.
I. najnovije, u. Klubu . Jugo-
»!*v1jm" h nn Zilnaj pijaci. mred
dana. U lamnm centrn Bnvls.
lerorijila raj ml ima m&Blnke ma-
saJo-tra pnautne Jugoalavefle.
173
Obc£ine mat heabednotil: b*]jij»ki polkajd Uprect Jucettaveii-
ike anbatafLe u ulkJ Dcmot.
vam na svakom koraku- Pame-
tan £ou*k, kwtu twt&v. tamo
nece da ode ni usred dana. Ni
policujac tamo ne ide bez po-
fiebne potrebe-
Nodas, ova brlsvlska cetvrt
zaista izgleda neprijatno. Na
nmogim zgradama porazhijani
prozori, napuSleni sUnnovi. ne-
red avuda okolo. Nek? ulioe
Skarbeka podfiecaju na Dres-
den so. fotogratija iz ratnih
dana.
Sve ulit.T au neprijatne, svt
rwtorani podjednako opasm. \J
sitne sale je, ipak, naiopasnlje
u reitoranu jednoft Alb&nca na
fact Lizu. Kroz vrala koja ae
ic*to otvaraju, tzlazi dim a po-
setioci koji ik ulivaju mnogo
paverenja. Vet dosta davno
Ova) reataran je Stab „Zogova-
ca". [Po hivfiem albanskom
krajju Zogu.j
fita bi Otkrila najobifriija
rutinska kontrola? Zaito je
Skarbvk tako dugo prupusttn
ovukvom soju Jjudi?
PosUmim ziteljima ovc £u-
Lvrti h koji su takode dofiJi sa
Kosova . utcrn n je strah u ku&ti.
Propao je sastanak, koji mi je
prijatelj zakazao sa po&lcnom
porodioom Gail koja tu zivi
JednostavnG. ruko od porodice
Gali nije doeao na sastanak.
Mnogi drugi sa kojima sam
razgovarao, in&istiraju da im so
nt pomiftje ]rne. Hi. jednoslav-
no, ne iele da ga kaiu.
Qprranost je ovde ualov da
Se preiivi. Svi cute i itrepe
Guive u Skarbeku kuimini-
rale su kada je pre vifle meseci
prosLavljeno podizanje apome-
nika Skender Begu. Brlgijanci
K sigumo ne bi nikada dosetili
ko je la j Junak. all 6c pamtiti
fusvaj koji ae desio ba£ tada.
Kao krnj avih divljanja osla-
ie zloCin u Klubu ., Jugoslavia
)i". E\'n, dvanatat dana poale
tog 7.to(-ma u rE Mari<> O Orrn \
>4 2ltnoJ pijact". u Ulicl Smrtl,
■toko tni jc TULOTtlL, JitAjf atraftnf
tragmi log'maaakn.
Na Ma plotnika in.t Leli
zgiiivani itison, Leba<vn u sale
u k( >;«..] u drsi h i ubistvo. Kada
sam malo pomerio rdegovi; kra-
jeve, kao u vezancj fcoift. sto)i
ualfena krv. rrmoao ustrene
krvi.
Rafali »u log kvbnug dana
lalvorUi Klub, rASterali ljude.
Ftedaodnlk Kluba Rudi Uu-
inov. bwvoljno ga aada utvara.
Unutra tragovi nasiJja koji za-
straAuju. Elazbacan nam^Ataj,
rupe u zidu od posejanog; rafa-
la. Policija ih je zaokruzila kre
dom. Izrt*>taii £td, izreictan
klavir. ixresetane fotogniiije.
Polidjft je zaDkruzila 22 mi'sta
gde sij mec^ adaralil TDliko se
vidi po zidovima i predmetlma.
Sudet^i po faurama, koje au
ustali? na lieu meata. jos ioLLko
u avojlm u-Liniii odneli su dvaji-
ca ubiib-jiib 1 dvirjiL-u ranjt-rnh
Jufiuslaveni su bUi sLtbbtui
ponc*ni na svoj KJub. Bilo je to
parte njihovt- domovLnc. Rudi
Ruinov prifa da au ga izdria-
valL priloiima, da su tu napra-
Vlll avoj kutak. U upravu. u
komitct Kluba, blrall su ljude
avih nacionaJnoati iz Jugpslavi-
je. Da se niko ne oeeti pogode-
nim.
Po zidovima i hodnicLma —
mnogo aUkfl Tita. om|adlne P
vujnika, zavicaja. Samo u torn
Klubu video sam vUe paLriot-
skih fotografija negu u avim
domovbna kulture u celom
Beogradu!
Ubica sa
prcthodnioom
1 ba$ tu. ubica jp medu tun
proitodutnim ljudima, izvea
svoi krvavi zlotin. Qui koji m
pretlvdi — metiu njima i Stevo
Kuni^ i Mile Dordevii — pne-
prif avaju kako ae to doffodilo. ■
Kunic" je prelazio hodnikocn
iz jedne aale u dnjgU- BcCno au
ifiu d:/.:,v.\ I.- alepenice iz prize-
mlja. Na prvom odmorisiu vi-
deo j* ubicu. Kunic je zaatao,
pvgledao ko dolazi, a onda je
video da pridoalica ubacu)e
sarzer u maainku. Za trenutak
je ostao iznenaden, paioiuan,
Ipak L krenuo je dva — iri kora*
ka napred, a ubica je iapalio
svoj prvi rafal. Umevto Kuniga
izrvaetao je klavir. Kunic je
produiio kmz malu salu^ pored
lanka, dajuci znak kaziprsKjm
da pridoslica imsi oruije.
E>ordevt£ I Kujihj ulctc li su.
Icroz vrata pored iaiika u malu
kuhinju. Vt-c u aledeooj aekun-
di, reklo bi ae iatog momenta,
na vralima proatonje pojavio
ae ubica, aa uperenon) ma&Ln-
kom Goattma koji su sedeli za
■tolom ] eankom pokazao je da
fie skupe u gomilu. SLajao ie na
samo meta.r ili metar i po od
njlh.
Mahmut Viaoka, koji Je bio
najbliii ubid. kao da ga je
prepoznao. kao da je bio izne-
naden. Pokufiao je da se izdvo-
]i Rafal ga je presekao po
giavi. MefaUa Memedov£kog L
ralaJ jc odbacio dva-trt metara
unalraa;. Izrefietani au i LJubiia
Paunovic i Mujo Husif . Prvi je
pogoden aa aedam metaka, a
Husk-u je ratal razneo kuk.
IrnaJi au arefe da prpiive.
MiKJgi Jugusluveni su u atvart
tog dana imali srece iu> fie nisu
na&li u Klubu. ObiCno ovde Je
uvi-k mno£o fiveta,
Proato je neverovatno kaku ae
sve to desilo. Policija je toga
dana cvakih deaetak mtnuta
dola^ila lapred Kluba- BLo je
ugovoren i znak za Mian poziv.
Ipak, ubica ae poja vio i teome-
tano usao u Klub.
Sve potvrdiuje. kaze Stevo
obawcten, da je imao svoju
prvthudnicu. Bio je to tobole
tH'ki Belgijanac, koji je pre to-
ga sedeo desetak mlnuta u Klu-
bu JiJgosiQvena, a onda izaiao.
Na Kmlum nwnitoru kod sanka
uvek se mozi: vidcti ko dolazi
hodriikDrn I uz stepenistt Mile
Dordcvic se seta da j* na mons -
toru video ubicu, da je za tre-
nutak izgledao kao neko ko
raasteda slike. po zidovima.
Ubica je u lokvi krvi ostavio
■voje zrtve 1 vratio ae iatim
putem natrag. Sada, na samom
mestu zloMna, joS atoji torba L
kifiobran i kapa pokojnog Viao-
ke. 1 to je sve.
**" Na redu je iatraga koja tre-
ba da da konacnu rei, da ovo
sLraAnu nasUje ne prode bez
kazne. Oru koji au prrJjveh na
suoDndu au Iau Hotlja oznacUl
kao ooveka sa masinkom.
- Iloti jo4 nije priznao zlotin.
.Zaiio bih ubio prtjateUa?"|
brani se misleci na Visoku kogaf
je poznavao.
Cell alucaj ce dobitl svojl
rasplet. Pored Eiotija. uhapseno
Je jos dosla mogucih pumagaca
u ovom i ranijim atentauma,
Dovo^jno osoba da se krug
iatrage zatvori, da pravda kaze
SVOJU in
Pobeci Lz Ulice snirti
3a najvuUh inatand belgij-
ska vlada je Jugoslovenlma u
Brisclu obecala rb mei¥ zaJtite".
KolLko ce to sve pomoci — joj
uvek nemamo razloga za su-
mnju.
Gore, u mimoj uJici Demot h
ifipred nase ambaaade. redovno
patrolira pollcljfilci kombi.
[pak, iz ambasade sa onima
koji doLaze spolja, prvo se raz-
govara Intertonom. Ranlji slu-
cajevi upozoravaju na to- U
holu )os stoji mpa u zidu od
rnetka atentatora. ispaljenog
pre viie meaeci.
U bobiici ..Burgman" joa
uvek lezi Blagoja Anakioski,
sluibenlk ambasade. Povrede-
na mu je kitma. Lezi za aada
nepukretan. Da li je dovoljno
zaitiden? Kada je £uo za novi |
atentat u Klubu .JugosJavija", I
na amrt ptt-plii-Vn. Anakio&ki I
je twdio — ,^ada ie doci da I
dovrte merie"' Prijatelja koji i
ga je tog dana poautia driao je '
n'v : M. 1 1 za rujtu, da ne ode, da ga
ne ostavi . . .
Da 11 kona&no belgijske via-
ali pruzaju zaatitu svima onima
koji je ocekuju? Na „£itnoj
pijacl", samo stotinak metara
daleko od samog centra Bri^e-
la, ostala je slika jednog masa-
kra.
Samo sotitlrtak nKtara je to
mesto daleko od hF Grait PlaKt",
od atatnih fAeuda Knljcvilu:
Ulice, ponoaa titave Belgijf.
Sada , r Zilnu pijacu" Jugoclo-
veni nazivaju Ulicom xmrtl.
U bolnici , f San Pjer" opor a-
vlja sc Ljubiaa Paunovic. Pored
njega sedi njegov brat Dobrhro-
je.koji Je dosao iz Jugoslavije.
vUVa mu Strah, dok ranjeni
Ljubiaa malo odxpava. Zatvori
od, po&itl koji minut, pa se
naglo prene. Trazi da mu
Dohrivoje po ko ma koji put
procita jedno kratko piarno iz
Jugoslavije.
..Dragi lata, ja /.nam da fl ti
ranjen, hocu da ozdravlfi 1 dodi
kuci - . - Mnogo te voll tvoj tin
Sima Paunovic,"
To kratko pltmo, kao ut«ha,
kao pomoc da ae ozdravi.
Otmoro dece poke jnog Mah-
muta Visokt za lakvu zclju ne-
maju prilike.
Rajko DURDEVI^
174
Dvojica mrtvih, dvoj&a teAko
ranjcnih. Jedan od njih j<*
uvok u bnlniei ..San Pfer'\ sa
MfJillTl k Ur<'JJH.i U t.'ilJ
Gtla strip zlottna, Jtrvopro-
l**». potara. bombs Stvar ideo-
iospjo ill zverstva?! Posao poll-
cij* kao da Mdo aada avodlo
mi upisi van)* mrtvih t ranjenih,
m skupbanjc (aura.
Za brisolsku vlaat i jpvnost
bdi iu to uim razracitruLva-
nja Obracunj u kojlma ae po-
vremeno de*rtkuj«r za)edmca
Juapalovcna u Bruu-lu Yucoka
ye con» koju ]e Jugoslavia pla-
Ula dokkona£TK>nekoru]cshva-
UO da *u uvi Kltrfim. upcr*ni
pmliv fib*** drtavp i njc-rtih gra-
dana Da imnju pohtieki muliv
1 mractiu pozadlnu
Konoino. mko vile cid ck-sot
hiljada nasih Trmljaka li Bf Sgtjl
i njenoin glavnom gradu no
caeca so stguraim.
Sve mi tn ttruji kroi glavu,
yvdc u stanu HotijeviJi, u ulici
Zan Zak bto) prt. na ir«rm
fpratu
KrOZ. OtVuronL pnnar vide *r
kravuva Kukclborga
Tto je, dakle. taj Hns-I. grad
Ejubazmh yudi Zax .jo bal ovdo,
pored ovuuih* nalla utociite i
albanska irodonta? Soj kome
tudi itvot ne vredi mtfa, knji
tivi da bi ubijan Ludilo. faiut-
tizjkm, izlwi beaa.
U sobi. tinmii Zekoli urla i
trail krv. trail ubifttvo Kao da
-1am.n to mot*- da ga szrun..
lato taJco upasan, all mnogo
tiii. Ratid Sahidaj kao da so
pravda, iznoxi Zekohju naglfiS
■VOJU i.ii'uimii
..Ako ga ubijomo — kale nn
— pokvarttaTw u aubotu pn-
rodbu Pokvance nam jo poll-
tija iJ
Sahidaj jo gjumac u Jugn-
slavtji k dobljao I na$c™do.
prtta hun&juf I Se u gTudi Sada
igra svoju zivaLnu rulu: glumi u
prodstavt koja troha da A»'.if.i
„patnje" njegovog naroda na
Knaovu.
Policijska parti] a &aha
1 belgijak* ™>v-im> cv kale,
pLSiiti n nj'OKOvoj prodstavi
,,Ko»vo H okovana ptse»". All,
pisaco/ — kale da — to navrti
Vremc u ttohi kao da so
zaustavila. Ludilu noma kraja
O sudbim u takvtm prilikama
odlu^ujc re* koja jiednoitavno
padnt' PnjuU'ljt u grmdu. koji
znaju da sam poftao da poaelim
].x>n.xlu-u Hut], trvbaln bi wtr
da so zabrinu, da obawato po-
liciju Po nepouzdanuj pixcenl
pmA\u j? sJtorn dvq nata,
Starica od blizu sedam di-
cwuja iivota, Nalljp Holi. muj.
ka ubaptmr brw^p t protestujo
Ne razumotn sta pnta na *1-
banaknm. ftb shvktan djft me-
jedino ona branl Svr majke su
into. Nailjo. Ipak. noma pHllku
da pomofpw. Pnsutn* £ene je
bu£no uliAavaju. Jcdiiw Uta
sun video, da stun c a nrimCnp
xloto ramenimo
Svo ae odjo^draim pn-kinulu.
na Iktela lit tu negde iz Kukcl-
b«TRa priblilavaju » pohcijske
sin™. Konatrvi, envart roda *n
itiSh.
Domarini ih doeotcuju liI»=-
divanjem, Ralamom, protest i-
RUk. tvnipei da K brano od
juevalovrnske lajne pohinjt.
Ptilitajci iu, ipak. piTvanmi.
Umenln lrrdontuLa.. prrtrevju
mono. Za to vrufne 1 u neko] od
suaodnlh pirsstanja iTgublo te
tn?a vovek Nlko nl)e k&tiim-
ho ni lenu koja j« sudodri po
izgledu i udoJu, duila iz. Jugu-
lar p fl lice Brucia: Oiiln p^ida
lake u polJcijBku itanicu u
KukcLbtTKU ndkumn u olcrryo-
nom sastavu Skoro dva fasa
pnlleija vrfil rwko provero Jo-
dan od njilh, u uniformi. ledL u
mnocn u posebno) proslonji
Nudi mi paxtiju Aaba, da pn>
kratimo vrernc Kale Joi ,,Eada
|t IW U redu 1 - 1 pnkarujr-
pntnm na prerexano grlo..
_.bnali it* irooo, — ka±p uz
o*m*h.
A onda — pravac Centralna
puli(.iJM ..Ri SaiLun". Owal i
Kiguran u wbe, inspe-ktor Adri-
an I>> Ht>\ rmUivljiji uti&uk oitit-
ka koji zna lla ho6? Ne propu-
ftta mjedan dotaJji, ni^odnu rot.
Za rvakog od prtvcdenih po
jedan policijiki portrel t atiaak
prabju. lspitivanjf i raza^ivort,
eve traje satima.
BolEijska policija )e konaf-
no prcduzoSa neato. Do aada au
u^]a\ r m:>m bilo poznato irtw
Sada me- u Bruclu traz^ i terori-
sti lnspektoT Do Bat i ief celog
odoljonja Or Brajon f ve4eras
temoljino rade bvoj poaao.
Ko je treti fovek
Upravo atlzu nriu od Bvedo*
ka runijih tr^godija UporrdUju
so i crtrti naprav1)eni na foto-
robotu. od vec postniocih opiaa
K-mrisui Svedok u CamUu Z.
kollJLL prrpoTJiajc llottDn>
Tvrdl da jo Zokoli jedan od
ufesnika maaakra u Kluhu
,., JoHpsla vija' ' .
ZckoLi ave demanlujo,, vifrc a
u isto vromo proti. i?Jate avojo
planovp terora prema JuRosla-
vijll 1 njonim j^adunima Sw
prod poUcijom i svv na Iranoi-
akocn.
Nh.f(»v u^lod so alazo xa
ertrfom na foto-robotu. Tu HJ
isturrno jagodice. L/gk-d Ilea i
Icoae- Zekoli ridbijfl da prod
svpcVvifna ponmi reti IzfloVore-
ne pnlikcjm ubulva u Klubu
. Jugoala vtja J '. Tvrditl da na zna
da ka±e na naaem j*zik\t:
..Pnedajlp so. spriveni ateV
Pollca jcima sam ponovio ita
mi jo wo u itanu Hotljcvlh
rekao na naJem jeziku. Iz do-
kumonata so vidi da jo ZokuU
tok pre netto vtfap od godinu
dana dosac sa Koamra. ail LvrcU
da at zna ni reft na srpfkohr-
vatakom
. r Pa kaji joxik vi tamo do
daiova utito" , ijuti so sef pah'
d^e D* Hraj« n I udm^hu/t- ru-
kom ..Vidile — kaic on —
kako uda otvari sto je- Mi 6omo
ave iv^tniti. ali venijte unamo i
mi Svojih prrtbloma Inamo i
bo-/, vas iz JuflosSaviijie "
Samo dan rartijo u briKlskO]i
ten-niBunta vUeoddnet hlha-
da Valunaca , . umarSiraJo jo u
Brispj " . DomtonEirar] ] a ma. brano
svoju emu mt-uilurgiju Gledao
■am torn prilikom i scent koje
izLaze iz okvLra fnimog prote-
sta BUana — £00 povTedenih.
razbikmi izJozi. osteooti jedan
hot*l .
Belgija gori na dvo vatro
Pared SVOjih iDCijalnih provira-
njja ima aada i probLexna I sa
tofarlstivklm Krupama . stvorenf
ranijnm ihu-dndifl b alUUl tten
l" polkcijakoj itaniei Z«koli
skaoo r urla- napada Jugoalavl-
iu, on je ..refi±ie poUtik"\ ka±e.
Ne moie da shvati da ga poltci-
jm muIuAuvh ^i^'H J v u j jala v tJkrT !
U meduvTemenu u ptvtrosu
stami Himijovih. prOnadeno je
dodta propagandnog matcri^a-
1a. letaka, 1 planova. Za pulici-
ju bioo pune ruke poala.
, F Pnjpurt" h kaie rezljmlrano
inspoktnr De Bot I odmahujv
Rlavom I.juii ae na pobeajn
Stanioe sa Kukolboru> Niau
iihapaUi OroCog ooveka Ka je
Iftj vXTWk?
Uostaloen,, vec ]v kacno, su-
sti±o ga t umor Napolju jo no6
odmakJa, a ona una svojc uiko-
no GLumci su pritVnrvni. pn-
redba je odJotena. All, napolju
jf nor — noc u Skarbaku 1
U ovoj CotvTtl Bnscla je lo-
glo leroriati^kih grupa. Mnnp
rostaranl. knje drZJF iredentlsU
u ovom delu grada, etu pravi
izvar KVi-gLi sto ne dogodilo.
..Zaobidita Skarbek". savetuju
DUGA 19
^
Artikulli ne "Duga", nga Rajko Gjorgjeviq ku pershkruan rastin e
tij ne banesen e Musa Hotit
175
Ja nje' perkthim i pjesrishem i artikullit :
Nje dite ne rrugen e vdekjes
Po japim vetem disa fragmente nga ky artikull, qe kap tri faqe te
revistes se botuar ne mars ose prill 1982.
Gazetari Rajko Gjurgjeviq ne kete artikull rrefen se si ne Bruksel ka
shqiptare te ndershem qe e mbrojne atdheun e tyre -Jugosllavine,
por ne mesin e tyre eshte nje pakice qe lufton kunder Serbise.
Ne nentitulli i ketij shkrimi "U osinjem gnezda", qe nuk di si
perkthehet, shkruan: "
... por shume shpejt vijne disa meshkuj e disa femra. Keta dy
djelmosha, jo me te vjeter se 25-vjecare hapen deren me rrembim
dhe u drejtuan drejt meje. I pari, per te cilin me vone mesova se
quhej Reshat Sahitaj, bertiste ne gjuhen tone: "- Nga ketu do te
dalesh i vdekur. Ne do ta shkaterrojme Jugosllavine. Qdo gje do ta
kallim... Te gjitheve doju vrasim.... ".
Ne fytyre m'i gjuante disa artikuj te gazetave beige, qe kishin
shkruar dhe per Jugosllavine, me premtonte bomba dhe
jugosllaveve vdekje.
Ne kete tollovi, tjetri nderhyni, per te cilin me vone mesova se quhej
Qamil Zekolli, qe ishte shume me i eger se i pari. Kerceu mbi mua,
me nxori cdo gje qe kisha ne xhepa dhe deshironte qe puna te
perfundonte me procesin e shkurter... Shoku i tij, Sahitaj, ishte me
sistematik, i shikonte dokumentet e mia, ia hidhte nje sy
"Ilustrovana politikes", qe ishte mbi tavoline. I shikonte artikujt dhe
emrin e gazetareve. Pastaj u kthye nga une dhe me tha: "Ne do t'i
vrasim gazetaret. Me dukesh se ti qenke i pari qe e ke kete fat"... Ne
sallon Qamil Zekolli bertet dhe kerkon gjak, kerkon te vrase. Sikur
vec kjo do ta qetesonte. Po aq i rrezikshem, por shume i qete, Reshat
Sahitaj sikur po i thote Qamilit: nese e vrasim na prishet drama.
Sahitaj eshte aktor. Ne Jugosllavi ka fituar edhe disa shperblime e
tash po e luan rolin ejetes se tij.. "..
176
("Duga", mars/prill 1982)
Meditoja per Musa Hotin
Gjate qendrimit disaditor ne burgun e Brukselit kisha kohe te'
mendoja per shume gjera. Dhoma e burgut ishte e vogel, por shume
e larte. Dritarja ishte ne lartesi qe nuk arrihej te shikoje asgje. Nuk
kishte as krevat as dyshek. Nje beton qe kishte formen e dyshekut
dhe asgje. Kjo dhome nuk ishte burg , por quhej paraburgim.
Pasi nuk kisha cka te beja, mendja me shkonte fillimisht te gazetari,
pastaj mendoja se si Musa qendron i vetmuar pa pasur mundesi te
fliste me askend. Une nuk kisha forte gajle qe nuk kisha me ke te
bisedoja. Sikur te kisha ndonje liber per te lexuar! Po te kisha libra,
edhe mos te dilja aspak jashte nuk e caja koken. Me ndodh qe kur
filloj te lexoj nuk dal nga banesa me dite te tera.
Po Musa Hoti c'ben tani ne keto caste? Me shkonte mendja per te. E
pyesja veten nese policia do te kishte shkuar ne dhomen e tij per ta
marre ne pyetje per gazetarin, per Qamilin dhe mua. Ai do te habitej
se si gazetari kishte hy ne banesen e tij. Sikur Isa te mos ishte ne
burg, se paku, ishte nje lehtesi per te, ne fund te fundit, ishte nje
burre ne shtepi. E mendoja se kur policia do t'i rrefente ngjarjen dhe
do te krenohej me qendrimin dhe sjelljen tone.
Kisha meshire per nenen e Musa Hotit e cila ishte zene ngusht. Te
na perkrahte ne, kishte frike se djemte, qe kishte ne Kosove, do te
pesonin nga policia serbe ne shenje hakmarrjeje. Te mos nas
perkrahte ne, nuk deshironte, sepse edhe ajo urrente gazetarin serb.
Kur e shihja ate, me perfytyrohej nena ime, te cilen nuk e kisha pare
vite te tera. Nena e Muses kishte ngjashmeri fizike me nen time. Ne
dolem te prangosur nga banesa e Muses dhe ajo mbeti me lote ne sy,
duke na percjellur. Ajo nuk e dinte se ne do te liroheshim brenda
pak ditesh. Ajo kishte pervoje te hidhur me policine serbe. Burrin ia
moren per pak dite e nuk e pa per shume vite. Ajo mendonte se edhe
ne tani do burgoseshim per vite te tera. Ne nuk kishin pse te na
177
denonin rende, kur gazetari nuk kishte asnje shenje ne trup. Ne u
treguam policise se dyshonim ne te' dhe ve^sa ishim duke dalur per
ta sjelle ne stacionin policor me te aferm qe ata ta identifikonin.
Gazetari serb u lima te nesermen, Qamili dhe une u liruam pas disa
ditesh, pasi u vertetua se ne nuk kishim shkuar me paramendim dhe
se gazetari nuk ishte lenduar askund. Pasi policia hetimore beige
kishte vertetuar se Isa Hoti nuk kishte asgje te bente me vrasjen ne
klubin "Jugosllavia", u lima i pafajshem. Si te pafajshem shteti belg
Ises i pagoi nje shume te hollash si demshperblim.
Kontributi dhe roli i Musa Hotit nga burgu
Sig u tha me pare, pas aktit qe kishte bere, Musa Hoti fitoi fame
mbarekombetare. Kjo i jepte mundesi komunikimi me te gjithe
lideret dhe patriotet, te organizuar ose te pa organizuar ne tere
diasporen shqiptare. Muses i ofroheshin dy mundesi qe asokohe nuk
i kishte asnje shqiptar: te ndikonte pozitivisht dhe negativisht.
Qe te ndikonte negativisht ajo dihet qe nga starti se nuk ishte i asaj
rruge destruktive. Akti qe kishte kryer nuk ia lejonte nje gje te
tille,edhe sikur Musa Hoti te merrte miliona dollare. Madje Musa
ishte i vetedijshem per gka kishte bere. Musa nuk kishte nnevoje
per konsulta e keshilla se ciles rruge duhej shkuar,kur ai qe ne
femijeri ishte brumosur ne frymen kombetare e ishte gelikosur me
organizimin dhe pjesemarrjen ne demonstratat e 1968-tes. Ne
Kosove kishte bashkevepruar me figurat me te njohura te geshtjes
sone si me Hilmi Rakovicen e shume te tjere. Muses i duhej qe ta
kanalizonte veprimtarine e tij ne nje organizim te mirefillte
kombetar, ne menyre qe puna e tij te kishte fryte dhe mendimi i tij te
ndikonte ne mase.
Duke e pare se Levizja ishte organizata politike me
gjitheperfshirese, jo vetem ne diaspore , por edhe ne trojet shqiptare
nen Jugosllavi; duke pare se ne Levizje ishin inkuadruar figurat me
te shquara te kombit si Jusuf Gervalla, Kadri Zeka, Bardhoshi,
178
Sabri Novosella etj; duke e pare se organizimet e Levizjes po i
perqafonte e tere pasa popullore ne diaspore' dhe ne Kosove, Musa
Hoti pa hezitim do ta pranonte dhe perqafonte programin e Levizjes
qe njehere perputhej me mendimet e tij.
Qe nga kycja ne Levizje shkrimet ne gazetat e diaspores,
leterkembimet me bashkatdhetare dhe bashkeveprimtare nuk do te
jene mendime personale, por mendime bazuar ne platformen e nje
organizate politike,te nje njeriu me kompetenca te dyfishta: hero i
gjalle dhe anetare i KQ te Levizjes. Sadoqe mendimin e tij te
shprehur permes letrave personale, njerezia do ta merrnin se pari si
mendimin e nje patrioti qe kishte vrare ambasadorin jugosllav ne
qender te Brukselit, pastaj si mendim te Levizjes e krejt ne fund si
mendim personal. Fjala e tij kishte peshe. Mendimi i tij natyrisht
respektohej .
Se Musa Hoti bente pjese ne hierarkine e Levizjes askush nuk duhej
ta dinte. Ishte rregull i programuar i Levizjes. Ne momentin qe
zbulohej konspiracioni, Musa e madje anetari i thjeshte i nje celule
do largohej nga Levizja. Une gjithnje kam qene kunder qe ky rregull
te zbatohej edhe ne diaspore. E kuptoja se ne Kosove duhej te
punohej sekret se po te zbulohej anetari i shkonte koka aty per aty.
Ne shtetet ku ne vepronim ishte di^ka tjeter; nuk mund te shkoje ne
konferenca per shtyp te denoncohej politika shfarosese e Serbise qe
bente mbi popullin shqiptar pa emer e mbiemer. Gazetaret
perendimor duhej te flisnin me njeriun qe ekzistonte e jo me hije te
njerezve. Kjo eshte edhe arsyeja qe Levizja kurre nuk ka arritur te
bente pune te medha ne diplomacine perendimore, por kishte impakt
tek mergimtaret tane e sidomos ne daljen masovike ne demonstrata.
Dobesia tjeter e Levizjes ishte se nuk mbahej asnje evidence, nuk
ruhej dokumentacioni. Per kete kemi raste te mjaftueshme si psh.
gjate nje bisede qe kisha me Sabri Novoselen me thote se nuk ka
ruajtur asnje leter te tij,sepse gjate shpernguljeve nga Turqia ne
Suedi e tani ne Kosove nuk i ka mbetur asgje. Une kam me shume
letra te Sabri Novoseles qe m'i ka dergua mua dhe Muses. Nje here
tjeter e pyeta Ibrahim Kelmendin nese kishte dikund arkiv te
fotografive qe disa aktiviste te autorizuar te Levizjes na fotografonin
179
ne demonstrata. Ibrahimi u pergjigj: nuk ka asgje. I bindur qe ata
kane ruajtur fotografite, e kerkoja nje fotografi time qe gjate nje
manifestimi ne Frankfurt me 1981, kur marshonim Jusuf Gervalla,
une, Ganiu dhe Beharja, pastaj ne salle kur ndiqnim programin
kulturor, prane Jusuf it dikush na fotografonte. Une e kerkoja kete
fotografi. Ibrahimi me tregoi emrin e njeriut qe as kohe fotografonte
e tash jeton ende ne Zvicer, por nuk ia mori mendja se ai kishte
ruajtur di^ka te' tille. Madje shtoi se ata nuk kishin ruajtur asnje
numer te "Zeri i Kosoves". Per kete Ibrahimi i eshte drejtuar Arkivit
Shteteror te Shqiperise qe te siguronte numrat e "Z.K.". Arkivi i
eshte pergjigjur se gdo gje e Levizjes mund te hapet vetem pas 50
vitesh. Ambasadat e Tiranes dhe te Beogradit i kane ruajtur te gjitha
letrat, fotografite dhe gdo gje tjeter qe ka dale publikisht, siguruar
fshehtas permes bashkepunetoreve te tyre. Ne, e sidomos
Levizja,asgje.
Ne keto kushte anonimiteti vepronte edhe Musa Hoti, si gdo anetar
tjeter i Levizjes , pa guxuar te zbulonin emrat e tyre. Ky anonimitet
ne kushte te sotme krijon veshtiresi per te deshifruar letrat dhe
shkrimet qe ata i kane botuar ne gazeten e tyre. Ky anonimitet me
shkakton veshtiresi qe te di se cili shkrim ishte i Musa Hotit dhe cili
jo. Tani po mbushen 30 vjet nga koha qe ne kemi shkruar letra mes
nesh dhe gjate leximit te letrave te mia po hasi ne veshtiresi te gjej
se gfare nofke kishte filani e gfare fisteku. Me duhet nje kohe e gjate
qe te thellohem ne gjetjen e emrave qe asokohe ishin vetem nofka.
Jam i bindur se nese keto leterkembime,qe jane me qindra vetem te
miat, nese nuk i botoj pas disa vitesh nuk do te di te gjendem ne
mesin e tere atyre personazheve enigmatike por me rendesi
kombetare.
Sa per ilustrim po zbardh nje leter qe Musa Hoti i shkruan nje miku
te tij. Duhet sqaruar se asokohe, ne gjithnje letren ia adresonim me
fjalet e para: "I dashur mik" kur njiheshim vetem pak, ose "I dashuri
vella" kur e njihnim mire, ose " i dashur shok" kur i shkruanim
zyrtareve te Levizjes. Sidomos kur i shkruanim Xhafer Shatrit dhe
ai kur pergjigjej kurre nuk na adresohej "I dashur vella" por gjithnje
180
"I dashur shok" ose "Te dashur shoke". Xhaferi letren e tij e
perfundonte me shkronjen e madhe U, qe ishte nofka e tij Ujkani.
I dashur mik, shok e vella
Po e shfrytezoj rastin t'ju shkruaj nga largesia, qe sadopak tejeni
ne dijeni per ekzistencen time fizike e psiqike. Rrethanat e kane here
te veten- qe te katandisemi ne situata te nderlikuara, e qe nga keto
raste te veshtira te dalim faqebardhe- ashtu sic pritet me te drejt.
Edhe sikur te mos ishim miq e shoke, jemi vellezer te gjakut e gjuhes
me pare, aq me teper edhe te nje ideali te larte, qe na misheron per
jete; kurse ambientet e ndryshme nuk do e dobesojne aspak
qendrueshmerine tone. Vertete situata ime eshte pak me specifike e
qe po tejkalohet me sukses, ku po ngadhnjon vetemohimi, shpirti i
sakrifices e gatishmeria e perhershme ne dispozicion te solidarizimit
te thelle me kerkesat e drejta e legjitime te popullates se trojeve
tona te lashta, fakte qe shpirterisht me ushqejne dhe jo vetem mua.
Gjithmone eshte prezente vigjilenca dhe konspiracioni, ngase na
jane te imponuara nga pala kundershtare e qe i respektojme me
mendje te kthjellte e me syrin shqiponje, konsekuenca qe na bejne
me te forte se kurre me pare! Rruga e revolucionit e shtruar me
gjak, ne vend te dafinave, po vazhdohet me bindje te plote e ne
fitore te sigurt.
Keshillat tuaja te qelluara, qe t'i kushtoj kujdes me madh familjes
sime, i kam marr me mirekuptim te merituar, andaj ju jam
mirenjohes per kujdesin qe tregoni ndaj meje e familjes sime, kujdes
qe ia kemi borxh njeri-tjetrit ne cdo situate e vecanerisht ne ato pak
me delikate, por shok i dashur , para se te behem burre apo babe-
kam lind shqiptar e deshiroj edhe te vdes i tille cfare edhe jam. Ju e
dini se rruga e revolucionit as qe parasheh stangim apo kthim
prapa. Ato jane dhe mbesin deshira, se realiteti eshte tjeter, gje qe
eshte pare ne te gjitha revolucionet e popujve te botes.
Nje rruge e shtruar me ferra e gjemba nuk posedon shenja te
komunikacionit qe te kufizohen te drejtat e vozitesit, gjegjesisht te
mbetet ne gjysme te rruges ( se patriot e revolucionar eshte vetem
181
ai qe qendron deri ne fund te fundit), ku pikenisja dhe caku jane te
njohur e qe me cdo kusht duhet te tejkaloje te gjitha pengesat e
pritura e te papritura, perndryshe sakrificat dhe obligimet tona i
pezullojme ne gjeneratat vijuese apo ne femijet, nipat e mbesat
tona, pune qe nuk na e lejon ndergjegjja - nese kemi sadopak- e qe
ne duhet t'iu dalim zot njehere e pergjithmone!
Piketimet e depertimit ne thelbin e ceshtjes- jane here, kurse Levizja
e Republikes Socialiste Shqiptare ne Jugosllavi (qe i perfshine te
gjitha grupet patriotike e revolucionare ne vend dhejashte), paraqet
limit te kunderthenieve te shkaktuara absurde (shaka qe e mohon
ekzistencen e nje solucioni te dyte drejt zgjidhjes se ceshtjes),
problematike e shkaktuar dhe e kultivuar gjate nga doktrina
dekadente e palacove e qe me te drejt hasen ne ashpersine e
subjektit te ngritur, ceshtje qe nuk zgjidhen ne tavolina te
rrumbullaketa nga genjeshtaret ne tribuna antipopullore e
antishqiptare, qe duan te lundrojne mbi gjakun e vet per nje jete te
premtuar, e qe mund te zgjidhen me unitet e me ngjyren e flamurit.
Ata pseudopatriote ( si tejpames e gjeni qejane), preferojne shtrirje
te qafes para kasapit, kurse rryma e revolucionit imponon buke e
liri, aksione e progres e qe po afirmohet drejt masovitetit te plote
suksesiv. Rrugen e dyte te gjarperinjve te gjakut, rrugen e turpit e te
tradhetise, rrugen e zeze e te pakrye mund ta vazhdojne ata qe edhe
e filluan, porjo kurrepunonjesit e shkollaret e te vetediturit.
Nukjemi ne gjendje te kenaqemi me rezultatet e arritura, kur tani sa
jemi nisur nga starti i vonuar e i pergjumur, por kryesore eshte
gjetur rruga e vetme qe do vazhdohetpa asnjepushim te vogel.
Si luftetar i perjetesimeve te aspiratave te Levizjes se LRSSHJ, si
revolucionar i vogel e i parendesi, si biri i trojeve tuaja te
martirizuara do i qendroj besnik i perjetshem i kushtrimit dhe i Zerit
te Kosoves- qe eshte vete zeri i vullnetit , i nevojes, i kerkeses per
nje rreze drite, e qe ne menyre paqesore dhe simbolike do e perkrahi
rrugen e vetme te nderit- gjer ne vdekje.
Pak fjale per LRSSHJ-ne. Pervec organeve punedrejtuese te L. ne
vend, degeve e celulave ne te gjitha viset shqiptare nen Jug, L.
disponon edhe shume dege e celula ne mbare boten e komuniteteve
182
shqiptare ne bote, duke i perfshire ne gjirin e saj te gjitha grupet
apo shoqerite e deridjeshme patriotike revolucionare te Kosoves.
Me pervoje pre] dy dekadash, me kuadro mahnitese dhe me
prezencen e shpirtit te larte te sakrifices- ajo po e cane rrugen e
veshtire- drejt sigurimit te te drejtave elementare- qe garantohen ne
pacavuren kushtetute, e tenton te na i mohoje i huaji. Rruga e
gjertanishme e L. ka perjetuar renie e dobesime ( gjer me 1981), po
ja qe gjeti shprehje thenia: "nje bie, njemije tjere ngriten"!.
Aktivitetet e Levizjes ne vend i degjoni me mire se une, kurse
aktivitetet paqesore jashte atdheut ende jane ne persosje e siper.
Pervec demonstratave madheshtore, shfaqjeve te koncerteve,
dramave e filmave, klubeve e shkollave etj L. permban edhe organin
e saj- gazeten " Zeri i Kosoves" dhe revisten letrare artistike,
shoqerore e politike "Iliria" , qe botohet ne cdo muaj ( ne
perspektive botimet te shpeshtohen duke i perfshire edhe gjinite
tjera letrare si: drama, romane, permbledhje vjershash, etj), e qe
financohet vetem nga simpatizuesit dhe anetaret e L. ne vend dhe
jashte tij. Shperndarja kryhet ne rruge delikate ne vend, kurse jashte
mes degeve qe lindin si kepurdhat pas shiut. Materialet qe botohen
ne to kryesisht 80% jane nga autoret e vendit e perqindjen tjeter e
plotesojme ne kosovaret ne mergim.
Prezenca e konspiracionit eshte e perhershme dhe deget me anetare
formohen ne menyre zinxhirore, qe pastaj veprojne me pseudonime.
Keshtu qe edhe ne rast se arrin ndonje parashute i huaj, ai nuk
mund te njohe me shume se dy vete- ku qendrimi i cdonjerit percillet
me vemendje e maturi. Redaksia me seli ne Zvicer, pas materialeve
per botim, materiale per Amnesty Internacional etj, pranon edhe
ndihma materiale (kryesisht nga kosovaret), per familjet me te
goditura te vendit, qe pastaj shperndahen ne menyre te organizuar.
Jane bere edhe demarshe te vlefshme ne te gjitha format
nderkombetare- deri ne OKB, gjera qe vazhdojne gjithnje.
Ne faqet e shtypit botohen dhe do te botohen edhe doreshkrime te
shumta te heronjve e deshmoreve te kombit sig jane : ADemaci,
F.Grajqevci, H.Rakovica, J e B. Gervalla, K Zeka, dhe shume te
tjere -duke i perfshire edhe veprat e kolosve te Rilindjes.
183
Bashkepunimi i vendosur me penat e vendit po lulezon nga dita me
dite, kur respektohen te gjitha normat e parapara me aktet
normative te qendrorit e qe punimet i dergojne permes analeve te
sigurta- duke mos u rrezikuar. Ato kane vlera te larta ideo-artistike
dhe paraqesin zhvillim te mbare per letersine dhe kulturen tone ne
teresi. Prandaj nuk mungon bashkepunimi ( me diaspore te
caktuara) me albanologe e intelektuale te huaj qe jane miq te
shqiptareve. Ata e perkrahin luften tone me shkrime te ndryshme ne
shtypin e tyre zyrtar. E tere bota e ka kuptuar realitetin e hidhur te
shqiptareve nejugun " e civilizuar " specifik, e me plote te drejte e
demaskojne hegjemonizmin e saj- qe tentojne ta genjejne boten
duke e fshehur realitetin, por opinioni boteror nuk eshte aq i marre-
si e deshiron jugu.
184
-wtt;y;UX«Jt *. ^. mi ^ — a. ^ ji^m^. ^_i ™>i
""-j*>j t ^i Y tM v t ^' i W^«*t -^y^ u * v< *- -A»i* yX'tvU^i. tali ^Uu
^v^ U*w^ ( >;•. J*-_^ r Von— ^*, y^Jlt^UUt ^X^rt, .Oj".^ *_ ^
Letra qe Musa ia kishte derguar nje miku te tij
185
Korrektese, parimesi dhe pergjegjesi
shoqerore dhe atdhetare
Komentimi i letres
Ata qe kete leter e lexojne me vemendje do te' zbulojne shume gjera,
por, para se gjithash, korrektesine dhe respektin ndaj
korresponduesit, por edhe pergjegjesine shoqerore dhe atdhetare per
problemet qe trajtohen ne leter. Permes kesaj letre dhe letrave te
tjera,qe meritojne nje botim te ve^ante, do te arrihet te kemi nje
pasqyre shume me reale se sa librat te cilet ne i shkruajme, qofte si
monografi, qofte si kujtime apo si dokumentet. Letrat dhe artikujt e
botuar ne ate periudhe do t'i ndihmojne studiuesit te gjeneratave te
ardhshme te ndertojne piramiden objektive te luftes sone dhe te
situates se asaj kohe.
Ne kete leter do te shohim se Musa Hoti e paraqet opinionin e tij
lidhur me luften qe duhet bere deri ne vdekje per te arritur te fitorja
perfundimtare. E shohim se Musa eshte i determinuar te punoje per
geshtjen kombetare deri ne vdekje dhe se sipas tij, hero eshte vetem
ai qe luftes glirimtare i shkon deri ne fund.
Permes kesaj letre duket se Musa Hoti i eshte drejtuar ndonje shoku
te tij qe ende nuk ka njohuri te mjaftueshme per Levizjen. Musa
Hoti i jep njohuri te pergjithshme duke mos e zbuluar vetveten se
eshte anetar i Kryesise se L, por i shkruan se eshte nje njeri me
rendesi krejt te vogel si gdo anetar tjeter. Per ta bindur ate me mire, i
shkruan se Levizja ka deget kudo ne bote, ka celulat e treshit te cilat
ia arsyeton pse jane krijuar vetem me tre individe. I tregon se
Levizjes iu eshte imponuar sistemi i treshit, nga se nese ndonje
spiun perpiqet te futet ne organizim si parashute, ai nuk do ka
mundesi te zbuloje me shume se dy vete me te cilet bashkepunon.
Musa rrefen per "Zerin e Kosoves" si dhe nuk harron t'i shkruan se
kemi edhe nje reviste letrare "Iliria" . Une nuk isha asnjehere ne
dijeni se Musa bente propaganden pozitive per revisten time. Tani
pas shume dekadave po e zbuloj punen e tij lidhur me nxjerrjen e
186
revistes letrare. Ketu shihet se Musa Hoti nuk ka xhelozuar ne ata qe
kane kontribuar per geshtjen kombetare.
Tere letren e pershkon fryma e atdhedashurise qe rref ehet permes
individit, familjes dhe shoqerise ne pergjithesi.
Pas nje vizite te' Ibrahim Kelmendit ne ShBA Musa do shqetesohet
lidhur me ato qe Ibrahimi kishte biseduar ne Nju Jork, Detroit dhe
qytete tjera. Bashkatdhetaret me te cilet ka bashkepunuar dhe ata qe
nuk ka bashkepunuar i shkruajne Muses se ciare kishte folur
Ibrahimi ne biseda me ta. Sipas te gjitha letrave dhe kur pas nje viti
kur une isha ne SH.B.A. te gjithe me pyesnin nese ishin te verteta
fjalet qe kishin degjuar nga Ibrahimi. Ibrahim Kelmendi ne librin e
tij shkruan se pas vrasjes se tref ishte Jusufit, Kadriut dhe Bardhoshit
iu eshte dashur te shkonte ne Amerike pasi ne Europe kishin filluar
ta akuzonin padrejtesisht
Dhe se i kishte humbur konaku kudo qe shkonte. Me shkuarjen time
ne Amerike dhe ne te gjitha qytetet ku kishte qene Ibrahimi dhe me
te njejtit bashkatdhetar e kuptova se Ibrahimi asgje nuk kishte
rregulluar dhe sistemuar ne komunitetin tone te atjeshem. Me kedo
qe flisja pyetjet e para ishin: " A e ka vra Jusuf Gervallen Ibrahim
Kelmendi?" dhe "Musa Hotin a e kane shti UDB-a me vra
ambasadorin? ". Pergjigjja ime ishte e prere: Ibrahim Kelmendi nuk
e ka vra Jusuf Gervallen dhe Musa Hotin nuk e ka shti UDB-a me
vra diplomatin e vete". Pergjigjet e mia ishin te pakuptimta per
mergaten tone ne Amerike. Sipas tyre nese une isha shok me Sabri
Novosellen dhe me Musa Hotin, pse nuk thoja se Ibrahimi e ka vra
Jusuf Gervallen dhe pasi pergjigjesha se Ibarahimi nuk e ka vra
Jusuf Gervallen atehere sipas tyre nuk u thoja se Musa Hoti duhej te
ishte spiun i Serbise. Pas qendrimit tim disamujore ne Amerike
verejta se Ibrahim Kelmendi nuk ishte interesuar ta qetesonte
mergaten tone te atjeshme por kishte bere ndarje jo vetem
ideologjike, por edhe ndarje brenda Levizjes. Grupi i Zef Camajt qe
e kishte emisionin e tij dhe fliste kunder Enver Hoxhes ishte thelluar
ne hasmeri me grupin e njefare Qazimit i cili poashtu fliste ne radio
kunder ballisteve e zogistave dhe e lavderonte ne qiell Enver
Hoxhen. Me intervenimin tim Zef Camaj dhe grupi tjeter u arrit
187
njefare kompromisi se pakut te' mos vinte deri te vellavrasja. Ne
anen tjeter Ibrahimi kishte thelluar problemet brenda Levizjes duke
folur kunder Sabriut dhe Muses dhe shqiptaret ishin ndare kush
eshte me Sabriun, Xhaferin dhe Musen e kush me Ibrahim
Kelmendin. Ata habiteshin se duhej te isha kunder njerit apo tjetrit
sepse bashke nuk ishte e mundur. U tregova se bashke eshte e
mundur nese ju koncentroheni ne aktivitet tuaja pa i degjua tjeret
nga jashte. Keshtu bashke me Zef Camajn e disa majtiste tjere arrita
te bashkohemi e te bejme filmin "Procesi" te Jusuf Gervalles".
Ibrahimi me sjellje te tij, te disa kishte lene pershtypje te mira. Me
tregonin se si rrinte mbyllur me dite te tera ne banesen e Ahmet
Zherkes vetem duke shkruar me nje makine shkrimi. Ata habiteshin
me mua pse nuk rrija duke shkruar si Ibrahim Kelmendi. U thoja se
ai ka detyra te medha ne Levizje dhe se preokupohet me te gjitha
ndersa une qe nuk jam i Levizjes jam njeri i veprimeve konkrete.
U thoja se Musa Hoti kishte bere nje akt patriotik dhe se ne historine
tone kombetare eshte akti i vetem qe eshte bere ndonjehere qe eshte
bere ne kohe dhe moment te duhur.
Musa Hotit nuk i hiqej shqetesimi se pse Ibrahim Kelmendi nuk po i
pergjigjej ne letren e tij ku kishte kerkuar sqarime rreth bisedave te
tij ne Amerike me Kole Goj^in ne Detroit. Ibrahimi nuk i pergjigjej
e Musa i shkruan Sabriut dhe Xhaferit per t'i njoftuar dhe ja si
Xhafer Shatri i pergjigjet:
" I dashur shok,
Po te pergjigjem shkurtimisht ne dy letrat tua te fundit dhe po te
njoftoj me sa vijon:
Letrat e gjata 10 faqeshe i kam marr dhe per kete te kam njoftuar
ne nje leter te meparshme.
Sa per I.K. mendoj se nuk duhet ta dramatizosh kete pune, une kam
biseduar me te lidhur per ate ceshite dhe ai me tha se ka biseduar
me Isain ne Shtutgard dhe i ka thene atij shkakaun pse ai nuk po
shkruan pergjigje ne letrat tua.
Sidoqofte une mendoj se ti po i kushton rendesi nje ceshtjeje qe
s'meriton te permendet, sepse nese ti dhe IK nuk gjeni gjuhe te
188
perbashket per nje ose me shume ceshtje kjo s' eshte tragjedi kur
dihet se jeta eshte perplot kunderthenie te perditshme edhe ne mes
njerish edhe shume me te afert.
Ta kam thene edhe me pare se i leshin fjalet nganjehere pa i matur
fare, prandaj mos u shqeteso kurre per kete, sepse ka kush te mbroje
ty, nuk ke nevoje ta mbrosh veten , sic te kam thene edhe me pare,
koncentrohu dhe jep propozime konkrete se si te dalesh jashte, per
ty dhe per ne, kjo eshte e rendesishme. Fjalet i merr era. Sa per ate
qe ti thua se te kane thene shoket se IK qenka njeri i madh ne
Levizje, do ishte mire qe te me shkruash per kete menjehere dhe sa
me gjeresisht. Dhe mundesisht kjo te mbeshtetet ne fakte. Me VI dhe
Resh. Jam ne kontak te perhershme. Shoket e atjeshem nuk na
derguan nje punim se si ka shkuar gjykimi. Une po habitem me ata
njerez.
Te fala vellazerore
ZK
Mergim
189
I dashur shok,
po te pergjigjem shkurtitnisht ne dy letrat tua te fundit dhe po
te njohtoj me sa uijon;
Lefcrat e gjata Id faqshe i kam marrS dhe per kete te kam njohtuar
n6 n££ leter te meparshme.
Sa per IK,<nendoj se nuk duhet ta dramatizosh kite pune,une
kam biseduar ma te Xidhur me ate ceshtje dhe ai me tha se ka
biseduar me Isain ne Stilt, dhe i ka thene atij pife shkakun pse
nuk po shkruajka pergjegje ne letrat tua,
5idoqfifte,une menoj se ti po i kushton rendesi nje ceshtjsje
qe s'meriton as te permendet,sepse nese ti dhe IK nuk gjeni
gjuhe te perbashket per nje ose rae shume ^eshtje kjo s'eshte
tragjedipkur dihet se jeta eshte perplot kunderthenie te par
me edhe ne mes njerezish edhe shume me te afert.
Ta kam thene edhe me pare se I. i leshon f jalet nganjehere
pa i matur fare.prandaj mos u shqeteso kurre per kete,sepse ka
kush te mbron ty f nuk ke nevoje ta mbrojsh veten,sie fee kam thene
edhe me pare,koneentrohu dhe jep propnzime konkrete se si te
dalesh jashte,per ty dhe per ne kjo eshte e rendesishme.F jalet
i merr era. 5a per ate qe ti thua se te kane ttfnene shoket se
IK qenka njeri i madh i L. do te ishte mire qe te me shkruajsh
per kete menjehere dhe sa me g jeresisht.Dhe mundesisht kjo te
mbeshtetet ne fakta.Ne U*l. dhe Rash, jam ne bontakt te perher-
shem. Shoket e atyshem nuk na derguan nje punim se si ka shkuar
g jykimi.Une pa habitem me ata njerez.
Tb fala v&llazerore
ZK
f1ergim,4 mars 19B3
Letra e Xhafer Shatrit derguar Musa Hotit
190
Kjo leter perseri nuk ia hiqte merzine Muses i cili nga burgu nuk
kishte se si te' levizte e kunder tij flitej. Po te ishte ne liri merzia do
ishte me e vogel. Madje si te mos merzitej kur fjalet sa shkonte
perhapeshin edhe me. Fjalet e tilla Musen e rendonin psiqikisht dhe
moralisht. Kishte vra diplomatet jugosllav e gka mund te bente me
shume per te dokumentuar se ishte kunder Jugosllavise? Te vritej ! E
pse te vritej, kur kishte pasur mundesi t'i vriste?
Vizita ime ne Amerike dhe zhvillimi i bisedave te mia me Kolen ne
Detroit dhe me tjeret ne Nju Jork bene qe Musa te ndjehej mire.
Bisedat e mia i raportonin bashkatdhetaret tane njelloj sig dikur ato
te Ibrahim Kelemndit.
Letra, derguar Ibrahim Kelmendit
IBRAHIM KELMENDIT
Postfach 250321
4630 Bo-Querenburg
w.Germany
Vetem ju qenkeni shqiptar, e ne tjeret paskemi zbritur nga
Venera?
Bashkatdhetar i nderuar, 4 prill 1983
Cilido shqiptar i mire qe e ka degjuar emrin Tuaj, sigurisht ushqen
respekt e admirim per virtytet patriotike qe i posedoni. Nuk kam
patur rast te ju njoh nga afer dhe sidomos pas botimit te
"BASHKIMIT", deshiroja te njihem ,te bisedojme, t'ia qajme hallet e
njejta njeri-tjetrit si vellezer, por si e dini edhe ju, kushtet e
atehershme diktonin qe mos t'i i imponohemi njeri -tjetrit dhe secili
191
te ballafaqohet me realitet ne menyre te tij, kuptohet vetem ne favor
te ceshtjes sone te madhe.
Nuk i kam meritat tuaja, por as nuk qendroj shume prapa jush, se
edhe mua ne damar me qarkullon gjak i paster shqiptari. Kam
vepruar aq sa kam patur mundesi pa e kursyer veten asnjehere, dhe
ne asnje menyre, per to nuk deshiroj te flas, ngase flasin te tjeret, e
si nje njeri, e shqiptar i thjeshte, i urrej mburravecet qe i numerojne
me radhe anet e tyre pozitive ose te berat e tyre, kurse ka kush i
vlereson, ose nese jane per t'u denoncuar - prape ka kush i gjykon
per cdo person vecmas.
Si e keni degjuar edhe ju, me 4 gusht 1981, ndodhi ngjarja e
padeshiruar dhe kushdo qe kishte me qene ne vendin e situaten time
- sigurisht ishte mbrojtur nga "diplomatet" e etshem per gjak
shqiptari, keshtu qe krejt rastesisht shpetova nga ai atak i
organizuar i UDB-es dhe shtate dite qendrova ne ilegalitet duke
pritur nje perkrahje te vogel te disa shokeve te caktuar per evakuim.
Pas pritjes pa pergjigje - pak edhe me fajin tim, por me shume me
faj te tjeterkujt.
ku per aferen time shkruhej edhe emri i juaj -si nxitesl Fakti qe ne
as qe njiheshim me beri te mendoj per shkaqet e nje shkrimi te pa
baze dhe erdha ne keteperfundim: Emri ijuaj ishte shkruar edhe me
pare si nje marksist qe i perkrahe te drejtat e popujve-gjegjesisht te
Kosoves. Emri im ishte cekur qe nga prishja e mbledhjes ne klubin
shqiptare "PERPARIMI" , ku disa karagjoz donin t'i denonin
demonstratat dhe kryengritjen kosovare dhe me intervenimin apo
diskutimin tim te urte, ato tendenca u shafiten nje here e
pergjithmone, rast kur edhe klubi filloi te shembet si cerdhe e
spiunazhit subversiv Jugosllav, pastaj as jugosllavet nuk hane bare
qe te me akuzonin si ballist apo zogist, kur me kane njohur si
komunist ne Kosove dhe si njeri korrekt me 12 vjet pervoje pune ne
arsim. Pra, logjikisht e kane ditur se M. HOTI nuk lejon te perlyhet
me organizata reaksionare dhe duhet te jete aty ku eshte filani e
fisteku qeparaqesin grup Marksist-Leninist, per c'gjejam marre ne
pyetje sa here ka dirigjuar qeveria e Beogradit ne policine vendase
(beige, shenim im), dhe kurre nuk ua kam thene asnje fjale qe mund
192
ta kompromitoj Hasanin apo Hysenin, Behlulin apo Kajtazin.
Gjithmone kam deklaruar se "diplomatet" me kane atakuar per
shkak te shkrimeve gazetareske ne revisten "ZERI I KOSOVES " qe
dikur e botonim me Enver Hadrin -si grup Marksist - Leninist, qe u
shua pas arrestimit tim- e qe ata numra dhe shume shkrime tjera i
kishin ne depozite. Per raste tjera apo per emra tjere as qe i kam
lejuar te me pyesin, se mjaft kane tentuar te me nxisin te flas per
tjeret -duke mepremtuar lirim e cdo " te mire", kur edhe u detyrova
tua them haptazi e ne menyre demonstrative: "jeni shume te mjere
nese mendoni se per shkak te lirise mund ta ktheni intelektualin
shqiptar ne vegel tuaj qorre dhe protestoj ashper kunder cdo bisede
te tille I Nese jam i arrestuar,mos mendoni se mund ta perdhosni
dinjitetin, karakterin dhe krenarine time, qe per te gjalle as ju e as
miqte tuaj jugosllav nuk do ia arrini qellimit kurre I". Zoteri Hoti,
mendoni pak me mire per veten tuaj e per femijet qeju presin, se ne
disponojme metoda shume te renda per kundershtaret tane
komunist, e mos po i'u behet teper vone, me tha komiseri kryesore i
sherbimit shteteror -ne pranine e 4 komisereve te xhandarmerise
dhe 4 tjereve tepolicisejuridike, por kurre nuk i kam konsideruar as
per njerez . Me suallen " deklarata" te shqiptareve kunder meje (te
falsifikuar) , 280 teleksa te Beogradit (UDB-se) , dhe disa qindra
fotografi te mia, qe as vete nuk e di se si e ku i kane marre (pos disa
ne manifestime qe i bente Vahid Reka) , dhe me akuzonin per "shef"
te mergates shqiptare ne Europe, profka e shpifje qe ua hudhja
turinjve me gjakftohtesi te rralle dhe si rezultat i dores se tyre te
gjate te fuqishme, u vendos syrgjynosja ime si e keni degjuar edhe
ju, por shpirti i shqiptarit nuk thyhet as para vdekjes me te
tmerrshme se lere me para torturave te tyre fizike e psiqike!
Qe nga dita e pare, ne "kulle" kam tretman te posacem si nje
kafshe e xhungles dhe ballet e mia i kam fshehur nga familja e nga
shoqeria e shumte -qe mos t'i demoralizoi dashamiret, e ne kushte
tejet-tejet te veshtira nuk i kam dhene vetes te drejte te pasivizohem
dhe kam vepruar pertej mundesive te mia ne favor te Levizjes.
Qendrimi im ka qene korrekt dhe nuk i kam zhgenjyer s'pari
prinderit e mi, familjen e me gjere. Por, nuk mund te kaloj pa e
193
cekur edhe mirekuptimin e perkrahjes morale (besa edhe materiale)
te bashkatdhetareve te ndershem , ku edhe me letra e kemi zgjeruar
aktivitetin tone paqesor, ne dobi te ceshtjes e te Kosoves sone te
dashur. Nga logjika e dini mire se ne raste te tilla, perkrahja morale
ka rendesi te posacme dhe i jam mirenjohes cdo shqiptari te mire qe
ne ndonje menyre eshte solidarizuar me mua, mirepo ka patur
(fatkeqesisht) edhe te tille qe i jane bashkangjitur fushates se eger
armike -qe te " komprometojne" cdo person apo shqiptar te
dalluar, metode kjo e vjeter sa njerezimi "percaj e sundol "
Ne kete aspekt -sigurisht pa dashje -jeni zhytur edhe ju rast qe ka
mbjellur dyshime te disa persona te caktuar e te painformuar (si te
Kola p.sh), ,se ato fjale (Musa eshte agjent i Beogradit) , nuk i tha
nje kushdo -po nje emer i njohur edhejashte Europes! Per kete nuk
keni bere vetekritike ende, e qe ne masa mund te mbjelle dyshime
per personalitetin tuaj, se kur dihet nje " bombe" e tille ose duhet te
argumentohet ose mbjelle dyshime se ai qe i hedhe gjerat e tilla i
bene sherbim pales se kundert!? Pra, me dashje apo pa dashje
veten e keni ngarkuar me barre te huaj dhe me vjen shume keq, po
nese gabimi i nje natyre perafersisht te njejte perseritet -atehere
edhe nuk tolerohet nga askush. Ne vend qejazi i krijuar te zbutet e
te mbyllet, ne menyre te tille, jazi po thellohet dhe po e demton
kauzen tone e po i bejme sherbim te huajt, kurse keni mundur te
gjeni gjuhe te perbashket dhe nese dicka keni pasur te pakjarte ,
keni mundur te informoheni nga shoket apo edhe nga une, pasi qe i
sherbejme te njejtit ideal -kush me pak e kush me shume- e qe edhe
nga ky aspekt pergjegjesia mbetet mbiju, kur dihet se 20 muaj jam i
izoluar dhe nuk i kam mundesite ejuaja te komunikimit.
Ne letren e para 7-8 muajsh ua kam shkruar disa gjera globale e ajo
leter i'u ka befasuar, por si ajo -si kjo e sotmja, nuk duhet teju
befasojne e as tronditin, se nese ka gjera te verteta -te vertetes nuk
mund t'i shmangeni as ju e as une, e ato nuk duhet te ju pengojne ,
po nese jane te paverteta -atehere perse te ju shqetesoi e paverteta
?!
Ju jeni bindur ne shpifjet e huaja pa i verifikuar dhe i keni shikuar
gjerat me dulbi nga nje lartesi qe nuk ua lejon morali komunist ,
194
kurse keni mundur te zbritni pak me poshte, te lidheni me afer e me
ngushte me njerez te mire e me masen qe vetvetiu t'i zbertheni
ekuacionet e panjohura per ju e tek atehere te veproni sipas
rezultateve te anketes: Nese anketa ishte treguar e kundert me
shpifjet e huaja , nuk kishit vepruar si keni vepruar, por nese ajo
ishte treguar negative, prape nuk kishte gene vone te thuhet bile
boterisht e pa e fshehur emrin. Ndaj tipave te huaj kam gene dhe
jam i ashper, jam i pameshirshem dhe fare nuk pritoj t'i demaskoj
me fakte.
Mire, ai gabim rreshqiti dhe Koles nuk ia pranuat ate gabim tuajin,
po te rasti i Reshatit c'kemi ?! Qe nga fillimi i hapave te pare te
"ILIRISE" ne menyre direkte ose indirekte keni tentuar ta bojkotoni
veprimtarine e saj paqesore , duke formuar grupacione te thirrura
ne emrin tuaj. Nuk e mbroj Reshatin, por punen e tij te mire
patriotike e perkrahi me gjithe shpirt, dhe jo vetem te tij, por te cdo
patrioti e revolucionari te vertet qe e arsyeton vetin me pune
paqesore, me sakrifica e me ndjenja te larta atdhedashurie, se sot e
as kurre -pa sakrifica nuk arrihet asgje. Ai dinte ta ndante kafshaten
nga gojet e femijeve te tij, dhe te veproje ne dhenien e revistes
"ILIRIA" ne formimin e grupit dramatik -qe mos t'ia numeroj disa
gjera tjera qe i kane arritur me shoket tjere ne BXL, derisa linden
apo u importuan percarjet aktuale.
Reshati, Musa apo Ibrahimi e paskan nje dobesi? Po, atehere te
shifet se ajo dobesi a eshte per t'u rregulluar -permiresuar apo per
t'u gjykuar dhe assesi te izolohet nen akuzen e pavertete te
bajraktarit I Apo mos ua ka rrezikuar juve vendin e "bajraktarit" I
qe ta "zbritni" nga platforma nen pretekste qesharake ?
Ndoshta po logjikoj me gabim, por sa e di une, bajraktaret -nese
ashtu mund t'i quajme - gjenden ne vend dhe jashte veprojne deget
ose celulat e Levizjes qe formohen nga kuadro te besuara, te
njohura e te provuara dhe vetem si Luftetar te Lirise. Po nese
ndonjeri deshiron ta privatizoi LEVIZJEN, te quhet themelues i saj
dhe kumandar, atehere ku po mbesin meritat e atyre qe u pergjaken,
qe dirgjen neper kazamatet Jugo-Fashiste dhe qe veprojne ne kushte
te njohura delikate ?
195
Edhe nese bash eshte merite e juaja personale, ju apo kushdoqofte
tjeter, meritat duhet t'ia hedhe popullit dhe avangardes apo
pararojes se saj LRSH-J-se, se vetem ne ate menyre e afirmojme
Levizjen. Levizja nuk eshte mergate e qyqeve qe te dirigjohet nga
nje Muse, Reshat apo Ibrahim,kur aty vlon vullneti i nje populli te
tere te vuajtur e te shtypur si eshte me keq nga cetniket dhe
bashkemendimtaret e tyre. Jam dakord, te gjithe te kemi merita nuk
duhet t'ia humbim vetit me fjale te pamatura e te uleta, se edhe per
to ka kush jap mendime e vleresime. Sipas praktikes suaj te
gjertanishme (kuptohet aq sa di une, se ndoshta nje e di e njeqind
nuk i di, por per ato qe nuk i di , nuk mund te me fajesoi askush) ,
Musa na dual "spiun", Reshati u izolua se na qenka marrur me
njerez "te dyshimte", ai i keq , ky i lig, ai tjetri ballist dhe me fjale
tjera, po ua impononi njerezve qe vetem ju na qenkit i mire, se ju
vendosni per interesat e Levizjes, seju pyetni per formimin e degeve
te reja dhe pa "vizen" tuaj nuk behet asnje gap! Po , a mos nuk jane
ekzagjerime te tepruara qe e kalojne cdo kufi, se vetem ju qenkit
shqiptar e ne tjeret kemi zbritur nga Venera?
Per viziten tuaj ne BXL u njoftova nga gjashte shoke. Kater prej tyre
me keshillojne te mos i'u shkruaj, se : "Ibrahimi qenka njeri i madh
ne Levizje dhe mund teju "izoloje" njelloj si Reshatin"! Mua me
vjen shume mire qejeni aq i madh, se si i tille bile ju nuk guxoni te
gaboni. Po nese vertetejeni aq i madh, as nga verejtjet e mia nuk do
hidheroheni, se i madhi duhet ta toleroje te voglin. I vogeli edhe
nese e bene ndonje gabim te vogel te rastit (si une me kete leter te
dyte qe ua them lirshem ate qe mendoj se duhet t'ua them), ate nuk e
njeh askush dhe pergjegjesia eshte me e vogel, kurse te ju eshte e
kunderta.
Si po e shihni, qellimet e mia jane thjeshte njerezore e vellazerore.
Nuk deshiroj te krijoj keqkuptim mes nesh, jo, e cmoj te kunderten,
se armiqte tu jane edhe armiqte e mi, e cili ka me shume armiq -nuk
po hy, se e di fort mire. Kesaj rruge nuk i kemi hy nga deshira e
aventurave, por nga nevojat per veti e per femijet tone dhe deshiroj
te kemi gjuhe te perbashket si me luftetaret tjere te lirise. Nese dicka
e keni te pakjarte dhe doni ta dini, lirisht me shkruani dhe ju
196
pergjigjem si vella, por jo si kumandar ngase jam alergjik ndaj
gjeneraleve tepa fron I Me thashethena nuk deshiroj te mirrem.
Te une flet vetem gjuha e fakteve, se te e fundit nuk jemi gra te
keqija. Kopja e letres i dergohet personit te autorizuar te Levizjes,
qe as sot e as neser te mos mundeni te mi shtoni apo mungoni fjalet
e shkruara. Kete kujdes ma imponon qendrimi ijuaj.
Pershendetje nga bashkatdhetari i juaj i vogel,
19,Rue de L'eglise St. Anne
1080 Bruxelles Musa Hod
Relatione konfliktuale ne relacionet
Ndershqiptare te diaspores
Sig kemi pare ne faqet e para te librit, relacionet ndershqiptare ne
diaspore' nuk ishin aq te lakmueshem. Ky mosbesim ne mes
aktivisteve krijohej jo vetem nga dy sherbimet sekrete Tirane e
Beograd. Faktori xhelozi ishte po aq i demshem dhe i rrezikshem sa
dy sherbimet sekrete bashakarisht. Me kot akuzoheshim mes veti pa
pasur asnje fakt e asnje prove se shoku yne mund te ishte spiun i
UDB-se. Ti mund te sakrifikoje familjen, tjetri te quante spiun dhe
gjente pretekste banale se po sakrifikohesh qe te fitosh besimin. Ti
mund te te vriteshe prej serbeve, tjetri edhe per se vdekuri do te
gjente pretekste sig gjeten me vone per Vehbi Ibrahimin, per Enver
Hadrin, per Rasim Zenelin qe Serbia i kishte vrare. Ti mund te
shpetoje gjalle e te mos vritesh , tjetri te quante spiun sepse ti nuk je
vrare, por te ishe i mire Serbia te kishte vrare sic, i vrane tjeret.
Madje keni lexuar ne shtypin te pasluftes kur nje minister e ndonje
deputet pa kurrfare turpi deklaron: "UDB-ja e ka leshue Adem
Dema^in, se po te kishte qene aq patriot sa na shitet do e kishin
vrare ne burg". Kush deklaronte se ?! Hie, me i vogel se Ministri i
dikurshem i Kultures se shtetit te Kosoves. Po ne kohen kur ne
vepronim ne diaspore?! Te gjithe mjeranet merreshin duke kurdisur
197
thashetheme e etiketime ndaj atyre qe punonin per geshtje
kombetare. Lexojeni me kujdes letren qe Musa ia drejton Ibrahim
Kelmendit dhe do e vereni se ne asnje fjali Musa nuk e ve ne
dyshim dhe te' dyshimte Ibrahim Kelmendin. Musa ne asnje fjali nuk
mburret me aktin qe kishte krye dhe po vuante denimin. (^uditerisht
edhe nga qelia e burgut Musa ishte pengese e ndonje lideri te
Levizjes!
Nga qelia e burgut Musa informohej per aktivitetet e shqiptareve
kudo qe ishin, ndersa per aktivitetin tone ne Bruksel as qe behej
fjale, dinte gdo levizje tone. Jo se ai ishte profet, por ne vazhdimisht
komunikonim me te. Musa perkrahte ate qe punonte. Ne kete leter
Musa e mbron aktivitetin tim kulturor si revisten dhe shfaqjet qe
pergatisja. Edhe revista edhe shfaqjet e mia per ndonjerin ishin
pengese. Ne fakt, sipas mendimit dhe qellimit tim, aktivitetin e
zhvilloja qe te demaskoja poetiken sllave, pa e ditur se mund te
hasja ne pengese nga shoket me te cilet zhvilloja aktivitete. Per
shfaqjet e mia shkruani,n gazetat me prestigjioze si "Le soir", "La
derniere heures" etj. Ishte hera e pare ne historine e diaspores
shqiptare qe gazetat prestigjioze te shkruanin per nje shfaqje. Kjo
nuk kishte ndodhe kurre me pare. Kurre! Qellimi i Jugosllavise ishte
qe opinioni boteror te na njihte si barbare qe dime vetem te vritemi
vella me vella. Shfaqjet e mia jepeshin ne te gjitha metropolet
europiane dhe njerezia dilnin duke qare. Pikerisht keta faktore do
benin qe dikush te bente perpjekje te me izolonte atehere dhe tash.
Pikerisht kunder ketij izolimi ne perkrahje doli Musa Hoti, qe
dukshem e ngre zerin ne kete leter.
Asokohe ne Bruksel dhe vende tjera, Ibrahim Kelmendi kishte
krijuar simpatizuesit e tij qe do i rrine besnike deri ne ditet e sotme.
Te gjithe simpatizuesit e tij ishin njerez te ndershem (me sa i njoh
une), njerez qe tere diten punonin, qe jepnin kontributin per geshtje
kombetare, por asnjeri prej tyre nuk i kishte te kryer as kater klase
fillore. Keta ishin te gatshem te kontribuonin per Ibrahimin
materialisht e madje edhe tani per librin "Atentatet" kane
kontribuar; ishin te gatshem te dilnin ne demonstrata vetem kur
198
leshonte kushtrimin Ibrahim Kelmendi. Revistat, radio, shfaqjet dhe
zhvillimet tjera kulturore thonin se me to nuk glirohet Kosova.
Ibrahim Kelmendi asnjehere nuk eshte' kujdesur qe te informohet per
punen tone ne Bruksel nga ne, por eshte informuar prej sejmeneve te
tij besnike. Te gjitha ngjarjet qe i pershkruan ne librin e tij
"Atentatet" jane fiktive dhe pjelle e imagjinates se shokeve te tij ne
Bruksel. Po e nenvizoj vetem rastin kur pershkruan se si vjen ne
banesen time, ku jam une me Enver Hadrin, e Enveri e fsheh nje
gante te vogel me dokumente prej Ibrahimit e ky ia merr me dhune.
Ne fakt ajo ngjarje nuk ka ndodhur kurre as ne banesen time e as ne
ndonje vend tjeter. Perkundrazi kur jemi takuar ne te tre gjithnje ka
qene edhe i katerti, Sadik Tolaj dhe kemi biseduar se si Enveri te
merr leje per demonstrata te Levizjes. Jo qe situata kurre nuk eshte
elektrizuar, por bisedat i kemi bere duke qeshur sikur te ishim miq te
vjeter. Enverin askush nuk ka pasur mundesi ta nervozonte e aq me
pak Ibrahim Kelmendi qe vinte per te kerkuar ndihmen tone.
Ende edhe sot, jam i bindur se Ibrahim Kelmendi eshte manipuluar
nga tjeret per te krijuar opinion te keq per Enverin, Musen, Vehbiun,
mua dhe ndonje tjeter. Une nuk jam kategorik t'i mbroj shoket me te
cilet kemi bashkevepruar, por mundem vetem te shtoj se puna jone
qe benim publikisht dhe organizimet tona sekrete apo gjysmesekrete
ishin ne dobi te Kosoves. Jam pergjegjes vetem per aktivitetet qe i
kemi bere bashke. Une dhe asnjeri prej nesh nuk kemi qene profete
te dinim se cili prej shokeve ishte i UDB-se. Nese ndonjeri ka qene
bashkepunetor i UDB-se, kjo do te dale ne shesh vetem kur te behet
hapja e dosjeve sekrete. E keto nje dite do te hapen. Xhelozet dhe
karrieristet benin lufte te vrazhdet dhe te pameshirshme ndaj
shokeve te tyre edhe pa qene ne sherbim te armikut. Mund te
krenohem se kurre nuk isha xheloz ndaj shokeve te mi qe punonin.
Nuk ishin xheloze as Vehbi Ibrahimi, Enver Hadri, Musa Hoti,
Hazir Deralla, Muharrem Hajdini, Zeqir Krasniqi, Sadik Tolaj,
Ahmet Beka, dhe Rexhe Karaliu. Ndoshta ne punonim dhe nuk
kishim arsyeje te behemi xheloze, sepse inferioriteti eshte shkak dhe
nxites i xhelozise. Paaftesia per te kryer nje pune, qe tjetri e ka
arritur, eshte nxitesi me i madh i xhelozise. Ne ishim kategorike qe
199
te' mbronim aktivitetin tone, nuk pajtoheshim e as nuk u
nenshtroheshim rregullave te disave qe kerkonin vendnumerim.
Cuditerisht, secili qe shkruan monografi per diasporen apo qe do
shkruaje ne te ardhmen ne jemi emra qe na permendin dikush ne
aspektin pozitiv e ndonje sharlatan ne aspektin negativ. Jemi
personazhe ne libra te Sabri Novoselles, Fahredin Tafallarit,
Ibrahim Kelmendit, Mehmet Hazirit, Selajdin Krasniqit e te shume
autoreve te tjere per kontributin tone dhene per geshtjen kombetare.
Te jesh personazh ne libra te autoreve te njohur e te panjohur eshte
sinjal, se ke punuar di^ka. Madje te jesh personazh kryesor edhe i
ndonje librit qe kryesisht shkruhet kunder teje, edhe kjo tregon se ti
ke qene gjenerator, ke vu ne levizje di^ka kur tjeret kane heshtur. Po
mos te kishe qene nuk do permendej emri. Ne anen tjeter, perveg
shtypit te asaj kohe serb, jane shkruar edhe libra te posa^em nga
autore te Serbise ku grupin tone te Belgjikes e etiketojne si terrorist
te nentokes shqiptare duke na quajtur te rrezikshem. Gazetaret
beogradas rruget e Brukselit i quanin "Ulice smrti" qe ne shqip i bie
"Rruget e vdekjes ". Ne ishim ata qe ishim. Me te mire nuk ka pas!
Tash pasluftes dalin "me te miret".
Musa Hoti denohet me burgim te perjetshem
Qe nga dita e arrestimit Musa Hotit, menyra e jetes dhe gjendja
sociale do t'i ndryshohej rrenjesisht: familja me ndihma sociale,
femijet pa kushte perkedheljeje prinderore, aktiviteti kombetar i
kufizuar, lufta kunder thashethemeve. Te gjitha keto benin
strumbullarin qe Musen do ta ngarkonin psiqikisht. Musa duhej te
perballej me drejtesine e Belgjikes qe pasi e kishte kryer aktin ne
vetembrojte te mos e mbanin ne burg, por anen tjeter Jugosllavia
gonte note protestuese Belgjikes qe Musa te denohej rende qe te
merrej shembull per mergaten shqiptare, ne ate menyre qe me
askush te mos bente akte te tilla. Mosbajtja e Muses ne burg ishte
frymedhenese dhe kurajo qe tjeret te vazhdonin me aksione te tilla.
200
Dikush prej lexuesve tendencioz do te pergjigjet " Pune e madhe,
vete e ka lyp!", tjetri do te shtoje: " Burgu eshte per burra dhe kete e
ka", ndonje tjeter do te shtoje : " (^ka lypi me u gue kunder
Jugosllavise!". Ka edhe ndonje tjeter qe thote: " Pse a Kosova paska
mbetur veg ne Musa Hotin", ndersa te tjere: "(^ka e ka lyp e ka
gjete"; ekziston edhe ndonje qe thote: " Pse a mos e kemi shti na me
vra shkije?!" dhe me keq: " Pse a mos e ka vra per mue, a?! ".
Te gjitha keto qe mund t'i thone tash, i kane thene ne kohen kur
Musa u arrestua. Te gjitha keto fjale Musa i ka degjuar edhe pse
ishte i izoluar ne burg. Habitej Musa se si njerezit mund te flisnin
ashtu, kur e dinin se gka kishte bere. Nuk mund ta imagjinonte nje
urrejtje patologjike te shqiptareve ndaj tij, qe kishte kryer nje veper
patriotike e lirisht mund te shtoj veper heroike. Te kishte lejuar te
vritej prej tyre, ne do e kishim shpalle deshmor, dhe kishim vajtuar
duke u ankuar : " Qe si na vret Jugosllavia ne qender te Brukselit! ",
" Na e vrane njeriun e lapsit, patriotin na e vrane! Jugosllavia
vrasese! Ata jane terrorista! " dhe do te shkonim neper manifestime
me fotografine e Muses duke thene: "Nje na e vrane mijera u
ngriten!". Vetem te vdekur ne i duam njerezit tane. Duke i degjuar
fjalet e tjereve qe flisnin per te, Musa ndjente dhembje koke qe i
shtoheshin dita me dite. Dhembjet e kokes pas disa muajve iu shtuan
aq shume saqe me veshtiresi e kalonte diten dhe naten. Edhe pas
lirimit nga burgu e deri sa ishte gjalle dhembjet e kokes Muses nuk
iu larguan.
Sikur vrasjen ta kishte bere ne Kosove, gjendja do te ishte pak me
ndryshe. Ne Kosove kur njeriu burgosej per geshtje kombetare, tere
populli i Kosoves te respektonte. Kudo qe shkonin pjesetaret e
familjes gezonin respekt. Dihet se ne Kosove Serbia bente perpjekje
qe familjet e te burgosurve politike t'i diferenconte, por populli
tinezisht u ndihmonte. Dallimi ne mes burgut ku ishte Musa ne
Bruksel dhe sikur te ishte ne burgjet jugosllave ishte se ne burgjet e
Belgjikes fizikisht nuk te maltretonin, familja merrte ndihma sociale
per te jetuar mire; kurse per burgjet jugosllave nuk kam gka shkruaj
se nuk ka familje shqiptare qe nuk e ka pasur nje anetar ne ato
burgje.
201
Po te' kishin qene vetem keto fjale qe i kane shkuar, Musa do te ishte
^mendur, por fatmiresisht merrte letra perkrahese nga te gjitha
vendet ku jetonin shqiptaret. Letrat e bashkatdhetareve ia lehtesonin
barren e shumef ishte qe kishte gjate qendrimit ne burg. Ia lehtesonin
por nuk ia hiqnin krejtesisht. Ja njera ne mesin e qindra letrave qe i
dergonin ne emer te bashkeshortes Mevlydes ose vajzes Mimozes,
pasi Musa nuk deshironte qe letrat t'i adresoheshin ne burg.
*/*/<
'r*-
SH.B.A.
B dashtuna motra Mevlyde Hoti, s' pari jerai te gezuar qe bashkshorti
i juaj dhe bashkatdhetari yne Muaal doli me sukses ne vepren e kryer
ne dobi te atdheut e kombit. Ju urojm suksese te me te;j shine ne
ceshtjen shqiptare dhe ne vepra te tilla patriotike. Fitorja do te
jet me ne se neve jemi ne rrugen e drejt dhe pariinore se kerkojm
ate qe ka kerkue populli yne ne shekuj me rradhe dhe i aaht mohue
nga bishat e egra te Serbise e sllavismi ne pergjithsi.
Sakrifica qe juve do te bani per rritjen e femive dhe per rua,Jt;Jen
e prestigjit te bashkshortit tuaj Musait do te cmohet ahum nga
shqiptaret patriot, nga kombi atdheu dhe nga fole/a e shqlponjave
si c' asht Kosova Martire. * "C-'
Po u dergo^m ket ndim te vogel me nje vler perej y fJ
Shoqria shqiptare me banim ne Qytetin
e Waterburyt (Waterberit)
ne SH.B.A.
Letra perkrahese qe merrte Musa Hoti gjate
qendrimit ne burg
202
SH.B.A. 4/6/82
E dashura motra Mevlyde Hoti,
Se pari jemi te gezuar qe bashkeshorti juaj dhe bashkatdhetari yne
Musa doli me sukses ne vepren e kryer ne dobi te atdheut dhe
kombit. Ju urojme suksese te metejshme ne geshtjen shqiptare dhe
ne vepra te tilla patriotike. Fitorja do te jete me ne, sepse ne jemi ne
rrugen e drejte dhe parimore, se kerkojme ate qe ka kerkuar populli
yne shekuj me radhe dhe i eshte' mohuar nga bishat e egra te Serbise
e sllavizmit ne pergjithesi.
Sakrifica qe ju do te beni per rritjen e femijeve dhe per ruajtjen e
prestigjit te bashkeshortit tuaj, Muses, do te gnohet shume nga
shqiptaret patriote, nga kombi, atdheu dhe nga foleja e shqiponjave
sig eshte Kosova Martire.
Po ua dergojme kete ndihme te vogel me nje vlere prej 560
dollaresh.
Shoqeria Shqiptare ne banim ne Waterbury
(Waterberit), ShBA
Medyshje...
Kjo leter eshte derguar nga Lutfi Dauti, qe ishte nje bashkatdhetar i
lindur ne Veleshte, i burgosur politik. Ne Waterber ShBA asokohe
jetonin kryesisht shqiptare nga viset tona ne Maqedoni. Ne kete
vend jetonin nje numer i vogel shqiptaresh qe kryesisht merreshin
me pune ndertimore e sidomos dalloheshin si mjeshter te ndertimit
te oxhaqeve dhe mureve rreth e rreth vilave, pasi ne ate regjion
jetonin yje te Hollivudit, shkrimtare dhe te pasuri. Ne tere ate
regjion per aktivitete kombetare dalloheshin Lutfi Dauti dhe Tasim
Lena, te cilet per shkak te thashethemeve ishin konfuze per geshtjen
e Muses, kurse pas vizites sime disi u qetesuan se nuk ishte puna
ashtu sig kishin degjuar. Tasim Lena nuk arriti t'i perjetonte
203
bombardimet e NATO-s, kurse Lutfi Dauti vdiq pak kohe' pas hyrjes
se trupave te NATO-s ne Kosove.
Letrat e tilla e qetesonin Musen perballe luftes qe Jugosllavia
zhvillonte pas perdeve, qe Musa te denohej maksimalisht.
Musa bente perpjekje me avokatin e tij te lirohej i pafajshem.
Belgjika e zene ngusht: nga njera ane Jugosllavia me nje proteste
diplomatike kercenonin se, po te mos denonin maksimalisht Musa
Hotin, do t'i prishnin marredheniet ndershteterore; nga ana tjeter
Musa ishte i pafajshem se ata ia kishin share nenen shqiptare dhe
ishin kercenuar. Jugosllavia pas pak kohe e kishte bere hapin e pare
duke e terhequr ambasadorin nga Belgjika. Lirimi i Muses
shkaterronte relacionet mes dy shteteve. Autoritetet beige i of man
Muses nje variant qe, te mos denohej dhe shpejt te lirohej, Musa te
pranonte se nuk ndjehej mire psiqikisht. Ky propozim do ta
nervozonte Musen edhe me shume. Musa nuk donte te lirohej si i
semure psiqik, por te lirohej pasi aktin e kishte bere ne vetembrojte.
Ne diten e gjykimit, ne keshillim me Musen tentuam te benim nje
manifestim protestues prane Gjyqit, por avokati e kishte
rekomanduar Musen qe te mos i provokojme autoritetet sepse shtetet
Perendimore nuk pranonin shantazhe e kercenime violente. Ne
sallen e gjykimit morem pjese nje numer bashkatdhetaresh, por
keshillat ishin qe te mos bejme asnje gjest provokativ qe do ta
demtonte procesin gjyqesor. Duhej te tregonim pjekuri dhe maturi e
jo gjeste agresive sig pretendo Serbia se jemi ne shqiptaret. Nga
frika se komuniteti yne mund te bente eksese (ashtu sig i kishte
frikesuar Jugosllavia), Pallati i Drejtesise ate dite ishte i rrethuar me
automjete te blinduara dhe polici te shumte qe rralle ndodhte per
gjykime te tjera.
204
Pallati i Drejtesise ku Musa Hotit iu shqiptua denim i perjetshem
Per diten e gjykimit, shqiptaret e te' gjitha vendeve te botes kishin
nenshkruar nje peticion qe i drejtohej Ministrise se Drejtesise se
Belgjikes. Mbi 25 mije letra nga bashkatdhetaret tane i shkuan
Ministrise se Drejtesise qe Musa te lirohej. Musa u denua me
burgim te perjetshem, por e shpallen si te semure psiqik dhe duhej te
internohej ne burgje enkas per semundje te tilla.
Denim me burg te perjetshem ishte denimi me i rende dhe rralle qe
po shqiptohej ne Belgjike. Pasi nuk kishte ligj te denohej me vdekje,
denimi me vdekje ishte zevendesuar me te burg te perjetshem.
I indinjuar nga ky denim, ja se g'shkruan Musa:
"Nga kontaktimi me avokatin Guy Delfosse, dhe me
dokumentacionin e depozituar jeni njohur pjeserisht me situaten
time te veshtire e delikate, ngase ne to evitohet gdo konfrontim me
realitetin e hidhur e te favorshem per mua.
Argumentet me te forta e elementare, fare nuk perfillen aty. Ato jane
absorbuar me rigorozitet absurd e mjaft banal qe te afirmohet
alternativa e abuzimit tim pa ekzaminime te duhura e me shume
ekzagjerime arbitrare.
205
Keto divergjenca arrogante, kjo demagogji dekadente, ky kombinim
fatal i koncentruar sipas tendencave e rekomandimeve te' huaja
konfirmojne sanksion absolut e sensacional.
Internimi i pa baze, i montuar e i improvizuar nga lart, hasi ne
indinjate masive te bashkatdhetaret shqiptar qe i njohin kapacitetet
dhe afinitetet qe i posedoj, si njeri paqedashes, por edhe si njeri i
diskriminuar nga policia sekrete jugosllave. Humanizmi dhe
solidariteti i tyre ka qene spontan dhe mjaft specif ik, realitet qe e
tregoi pjekuria e mergates pa asnje konspiracion eventual qe te
mund te dyshohet ne sinqeritetin e tyre te interpretuar ne dy
peticione te dedikuara per afirmimin ekskluziv te gjendjes se
shqiptareve nga evazioni flagrant i agresivitetit jugosllav ne
Europe".
206
Origjinali i letres ku shpreh indinjaten per vendimin e gjyqit
207
Bashkatdhetaret reagojne
Shqiptaret e te' gjitha viseve pa dallim ku jetonin u mobilizuan qe t'i
dergonin letra protestuese Ministrise se drejtesise ne belgjike te
indinjuar me vendimin e gjyqit per ta internuar Musa Hotin ne spital
psikiatrik. Ja nje leter nga Nju Jorku:
This It th« oopy of th« r-trslrjht tala^ram oant frcs Roy-al Oak,
Miohljon on 2<S April 1983, at approxinatcly Si 00 P.V. (lBfr how*n)i
■OMBIEtW L£ MINISTiiE ISC LA JOSTXOB
K.AOB POEUiiHT S
looo anuKUKa bsuiom
■I IMU? ZOO RKVIR: K YOUR MBOMttflOB OF 1TO3A HOTI'S
F0L2TI0AL ACT ..WfflTXH9 UT0OE LATOUT JMBAA.^T SRCRETARI ftfft r^lflS
tOO IK FKOTKST AiAISBT rASCISTIO THBAWHT Of KOSWA K*OSSTRATORS.
an, boti amaiD he jddjeo omuc is am official court ran tfihousplx
■OMUL fOUTlflAL ACT. HE HOST KOT RTPKAT IB» ROT BE COttOTTKD
TO A SSHTaL IRSTITOTOON DOT fOH ORE MHUTE.
(nlgoad) ALBANIAN AWiAICA* CULTURAL FR09EAV OROCT
Peticioni nga shqiptaret me banim ne ShBA,
Drejtuar Ministrise se Drejtesise
Moniseur Ministere de la Justice
Place Poelaert 3
1000 Bruxelles
We insist you reverse your denigration of Musa Hoti's political act
shooting yougoslavian embasy secretary two years ago in protest
against fascistic treament of Kosova demonstrators.
Mr Hoti should be judget only in an officila court for thoroughly
normal political act. He must not be comitted to a mental institution
not for one minute.
208
Singed Albanian American Cultural Program Group
Zoti Minister,
Ne emer te' Komitetit Kombetar te Kosoves, me seli ne Belgjike, ju
his te merrni ne shqyrtim kerkesen tone me sa vijon:
Sipas informatave tona, kemi kuptuar se Musa Hoti, mbajtur ne burg
me shume se dy vjet, dhe se shpejti do lirohet.
Ne kerkojme prej jush qe te mos e ekstradoni ne Jugosllavi pas
lirimit te tij, ku i rrezikohet jeta me ndoshta 10 apo 15 vjet burg.
Duke u bazuar se ju i kushtoni rendesi problemeve qe ka populli
shqiptar i okupuar nga Jugosllavia, mendojme se nuk do te keni
veshtire te pranoni kerkesen tone. Ne shpresojme ne mirekuptimin
tuaj dhe ne emer te Komitetit Kombetar te Shqiptareve te Kosoves,
ju falenderojme.
Komiteti Kombetar i Shqiptareve te Kosoves
Leter perkrahese per Musa Hotin nga Komiteti Kombetar i
Kosoves, Bruksel
Pas shqiptimit te denimit Musa Hoti u transferua nga burgu i
Brukselit ne nje qytet tjeter per te vuajtur denimin e perjetshem, por
procedura kunder denimit te padrejte qe ia kishte bere Belgjika,
Musa Hoti kishte angazhuar avokatin e tij Guy Delfosse qe te merrte
hapa e te ankohej ne Keshillin e Europes ne Strasburg.
Per nje denim arbitrar qe ia kishte bere Belgjika intervenuan
institucionet e te drejtave te njeriut si Amnesti Internacional etj.
209
amnesty
International Secretariat, 10 Southampton Strwi, London WC2E 7HF. England "*iXa?
Telephone: 01-836 7788 Telegrams: Amnesty London Telex: 28502 JT""Z~
international
m
rteferenoe: MA/JM/EUR
'■iff quofc in all tetttrrs)
12 April 1983
(={:. L. Lfc. fU'
i
I
M. Guy Delfosse
Avenue Van Becelaere 2b A
Be 34
Bruxelles
Belgium
Dear Kaltre Delfosse
re: Musa Hoti, Yugoslav citizen of Albanian ethnic origin
I am writing in connection with our telephone conversation yesterday
about your client Musa Hoti.
Am I right in understanding that you believe that Musa Hoti may well be
discharged from mental hospital shortly, without having to face criminal
proceedings for murder and attempted murder? I am slightly puzzled by
this as it seems to me that if it is recognized that he is sane then
it would follow that he would face trial for murder? 1 would be very
grateful if you would clarify this point for us, and also If you would
inform us of his eventual discharge/release.
I look forward to hearing from you*
Yours sincerely
/[CH*-* rjWsW.
Melanie Anderson
Research Department (East Europe)
Liiineaty Lnlernattonal is* Worldwide movement which worM imparl tally lor the release of prisoners of conscience: men and women detained anywhere
01 thata belief, coVaur. ethnic origin, sex, rcliftion M language, provided they have neither used nor advocated violence. Amnesty Inter national opposes
■ ntiira and the death penefty in all cases without reservation and advocates fair and prompt trials for ail political prisoners. Amnesty InlernationBlis
,dcr/er4enl ol any government, political grouping, ideology , economic interest or relivious creed II is financed by IIS membership and by subscriptions
.torn ill parti of the world. Amnesty International has consultative status with the United Nations (EOOSOQ, UNKSCO and the Council of Europe, has
-'X.r.ciiLive relations with the Inter- American Commission on Human Rijhls of Ihc Orsantaation of American States, and Is a member of the
-MnKlrostuu; Commit led raj the Bureau for the Placement and education of AhicaFl P,efufter< of the Orjunriation of African Lbtity.
Kopje e letres nga Amnestia Internacionale 12 prill 1983
Pas shume intervenimeve nga Amnestia Internacionale dhe ekspertet
juridike te' Keshillit te Europes ne Strasburg behet rigjykimi i Musa
Hotit. Ne kete rigjykim ne Strasburg vendoset se Musa Hoti ishte i
pafajshem. Ky gjyq do ta denonte shtetin e Belgjikes me nje gjobe
simbolike per padrejtesite qe i kishin bere Musa Hotit
210
Luljeta Kurtesi i yjen ne ndihm'e Musa Hotit
Lule Kurtesi
Halmstad , me 5 dhjetor 1982
I dashur dhe i nderuari vella Musa,
Letren tende te shkrojtur me 3 nentor e kam marre me kohe dhe
gezohem qe je shendosh e mire. Ne nje udhetim qe pata keto ditet e
fundit te nentorit, kalova aty per te takuar njerezit qe ishin ne
mbledhjen e rinise' Kosovare - mjerisht nuk i gjeta sig duhej, por te
per^are, ashtu sig i intereson kryeqytetit te maxhupeve, Beogradit.
Ndersa ata lozin gurin e fundit per te humbur moralin tone dhe ne
rrime duarkryq duke shikuar dramen e popullit tone te dashur nga
larg...
Reshat Sahitajt i premtova se do te ia dergoj nje kopje te nje letre qe
te shikoje se si UDB-ja organizon agjentet ne emigrantet e
perendimit, por thash me mire po e dergoj tek ju dhe mbasi ta kesh
lexuar, dergoj a Reshatit. Letra eshte e shkruar prej nje zogisti, i cili
u perla me shoket e tij per geshtje pozitash dhe eshte ne Amerike.
Revista qe do ta botoj si po duket vonohet ( deri nga vera) , mbasi
po na mungojne mjetet dhe shkrimtare te dores se pare, te cilet duhet
te shkruajne artikuj ne gjuhe te huaja vetem per kulturen, historine e
shqiptareve dhe geshtje partish. Vetem geshtja kulturore/historike
mundet te zgjoje opinionin, qe eshte helmuar dhe qorruar nga
genjeshtrat dhe profkat e sllavizmit. Duhet t'i hedhim poshte
genjeshtrat qe ka perhapur Jugosllavia.
Shpresoj qe ne mbledhjen e zakonshme te rinise te me rekomandoni
njerez te ndershem. Me kaq, te fala nga ne te tre krejt familjes tande.
Juaja si moter
Lulja
211
Halmstad, mB 5 ohstur 1 9B2
■
X dashur dhe i nderuar vlla nusa,
LatrBn tgnde • shkrojtur me 3 NBntor a karo o>arrB me kohg
dha gBzohemi qg j e shendosh e miri.
NB njg udhetin, q» pata kgto ditet a fundit 61 NBndorit
kalo Va aty pBr ta takuar njerBzit qB Imhim nB mbledhjen
8 rinia Ka 30uare _ mjari.ht nuk i gjeta siq duhej por te
pBrparB ashtu si U-intar. 9 dn krueqytetit e maxhupave Beogradit.
Pastaj palapot e 40 fiamurevs lozin gurin a Fundit pBr tB
humh " r mD "li" k'»r.i dh e tl ,-i-in.B me duar kryq duke shikuar
dramBn a pcpullit t'onB tB dashur nga iarg...
Raahatit (Sahitaj) i prarntova .. dotB i 9 onja njB kqpja tl
njl letBr .nany. q8 tl shiko j B sesi U0Q;a organizon agjentat
nB smigrantat . pirlndimit p por th „ h| mB mirrg po ? ^ ^
ju dha mbasi ta kesh lexi-uar dBrgoja Reshatit. ( Letra Bsht
3hkr ° JtUr P " J n J B «•*•«* ± cili u-pBrla n,| shokBt a UB t8
pir feshtja pozitash, dhe Bsht ng A-nerikB).
RevistBn qe dua tl botej ai po dukat vonohat (dari nc
nga uer a )
mos shkrlmtarB tB dorBs parB,
mbaai po na mBngojnB mjetet side
tB cilet duhet tl 3hkruajn B artik.j nB gjuhS tl h UaJa vatSm
par kulturan/hiatorin e ShqipBtareva dh . jo s „ htJ . partish.
».*». fashtja kult.rora/historike .undet tB z 9 j ojB opinion^
b0tn "' * Cilt ° Pini0n Bsht "■!■"« dhe qBrruar n ga g Br , je6h t-
«* dhe profkat . slle„i, rait 8 t j. Ouhat ta hedhim p Q8 ht
glnjashtrat q B ka pBrhapur Ougasl lav/ia J
Shpresoj q8 ne mbledhJen B zakonshSm t8 rinlg tf ^ rekomgrirjoni
nJ8rZ " nd9r3hB - Me *«> tS '— nga neVB „ t „ ty dhe kr9Jfc
ramiijes tBnde,
3w«Ja si motSr
Letra e Luljeta Kurtesi Nr 1
212
Halmstad 1/ 1-83
I dashur vella Muse,
Dje mora letren tende e cila na gezoj qe je mire dhe per te' cilen ju
falenderoj. Po te pergjigjem menjehere pasi rezoluta duhet derguar
brenda dy muajve.
Mos harro se qysh 25 vjet me pare, kur Kosova u pranua ne ate
organizate, Beligradi nuk ka lene laro pa paguar qe te vije ta
sabotoje favorin e Kosoves. E pasi ne Kosove tani gjendja eshte me
e keqe se kurre me pare, gjakpiresit e Beligradit per t'i fshehur
veprat cmjerezore i thone botes se Kosova eshte zemra e Serbise dhe
se shqiptaret i ka sjellur ketu turku....Keshtu pra ne kete mbledhje
nuk ka parti e g' parti, atje do te jepen vetem fakte qe shqiptaret jane
te paret e atij vendi, te cilet flasin gjuhen me te vjeter te Europes, e
jo sig pretendojne sherbetoret e Beligradit se gjuha shqipe perbehet
prej gjuhes turke, greke dhe sllave... Gjithashtu duhet thene fakte
dhe emra e te burgosurve, te torturuarve etj.
Pastaj nje nga kryesoret qe kjo organizate interesohet eshte kultura,
dmth, a lejohen femijet e Kosoves te mesojne historine e vertete,
gjuha e memes, a po mundohet Beligradi ngadale ta sllavizoje ? E
per keto fakte, i dashur vella Muse, ne nuk duhet te fshihemi qofte
edhe pse rrezikojme jeten.
Dhe po ta kishim nje grup si ate qe e patem kur ishte mbledhja ne
Belgjike ( me Reshatin) do te ishte shume mire se jane ne propozim
se grupet e tilla do te ndihmohen edhe ekonomikisht dhe keshtu te
shfaqim rregullisht zhvillimin e kultures. Por, mjerisht Reshati me
familjen e tij nuk kane ende leternjoftime, sepse duhet qe kufini ta
kalojne dy here. ..
Ne rezolute do te jene edhe keto kryesore: Bashkimi i te gjithe
shqiptareve qe ndodhen ne Jugosllavi me nje republike te vet sig iu
eshte dhene te tjereve.
Per rezoluten e vitit te pare duhet t'u drejtohemi Kombeve te
Bashkuara dhe Keshillit te Sigurimit Europian, dhe nje delegacion te
shkoje t'i vizitoje te burgosurit se si i ka katandisur Beligradi.
213
Delegacionet turk, greke dhe italiane, nuk pranojne te' flasin per
Kosoven, por per veten e tyre qe te kerkojne te drejtat e gjuhes
mesimore kulturore ne ate vend ku ata jetojne. Nje gje te tille une e
kam kerkuar qe 3-4 vjet me pare, por ne Turqi ka vetem nje familje
shqiptare - ne Izmir- per te tjeret mos pyet. ...
Nuk eshte lehte per ne qe t'ia mbushim mendjen botes se gfare
tmerresh po ngjajne mbi popullin shqiptar te Kosoves dhe kur keto
revista gjeja efektive ne boten e perendimit nuk kane bere te pakten
nje film dokumentar ose me emra te humbur femijesh, qe Amnesty
Internacional te vinte t'i kerkonte keta te mjeruar... Pastaj bota e
perendimit eshte qorruar nga syte e Beligradit dhe te Moskes.
Keta nuk shohin se qellimi i Beligradit nuk eshte vetem per
zhdukjen e shqiptareve, por dalengadale duan qe krejt boten ta
sllavizojne.
Lajmet e fundit nga Kosova: te gjithe sllavet qe kane qene ne burg
per vjedhje, krime e te gmendur jane liruar dhe derguar ne
Kosove...
Me kaq te fala e nderime si nga une dhe nga prinderit e mi. Shume
te fala edhe familjes suaj.
E juaja si moter
Luljeta Kurtesi
214
Haimstad 1/1-B3
I dashur vlla RusB,
Oije mora letrBn tBnde a cila na gBzoj qB ja mirB dhe pBr tl
cilan u-falBnderoj. Po tB pBrgjigjera me njBherB mbasi rezoluta
duhet dBrguar brgnda dy muajve.
Ptoa harro se qysh 25 ujet tiB para kjr Kosoua u-pranua nB atB
organizatB, Qaligradi nuk k 3 18n8 laro pa paguar qB tB uij 5
te sahotoj Tacwrin a KosauBs. E mbasi nB KasoivB tani yjendj^
BshtB ml 9 keqe se kurdaherB dhe gjakBpirsit e Seligradit pBr
tB fshehur ueprat cnjerBzore i thonB bates se Koao M Bsht
"zeTira i sarbis" dhe 3hqip8taret i ka ajall burko. . . qB kBshtu
nB kBtB mbledhje nuk ka partira s tBrparfcira, atje do jepen uetBm
Fakte qB ShqipBtaret janB tB parit e atij uBndi t8 oilifc fla3in
gjuhBn -n8 tB ujatBr t8 EuropBs, a jo sic pretendojnB shBrbetarat
a Beligradit se gjuha Shqipe pBrbBhat prej gjuhSs turke, greka
dhe allaus.... GjithBashtu duhet dhgnB Fakte dhe emra e tB
burgosurva, tB turturuarue e tj.
Pastaj njB nga kryesorat qB kjo organizat interesohat Bsht kultura^
d m th a lejohen fBmijBt tB KpsouBs tB mBsojnB hiatorin a uBrtst,
gjuhan a mBroBs, apo mundohat Beligradi dalB ngadalB ti slai/izoj?
E pBr kBto fakte, i dashur ulla NusB, neve nuk duhet tB fshiherai
qoft Bdha pse rezikajmB jstBn.
Oha po tB kishBm njB grupB kulturora si atB qB patBm kurB ishta
mbledhja nB BelgjikB (ma Reshatin e tj) do tB ishta shumB mire
se janB nB propozimB qB grupet 9 tila do tB ndlhmohen adhe
ekanomikisht dhe kBshtu tB efaqin regullishtB zhvillimin e
kulturBs. Por mjerisht Reshati me familjan skan latBr njoFtimi,
tB cilg u duhet mbasi da kslohat. kuf iri dy herl. . ,
NB razolutB do tB jenB edhe kBto kryasoret: Bashkiroi i tB gjithB
shqipBtarBue qB ndodhsn nBn Jugoallavi nB republikBn a uet sip
u Bsht dhBnB'tB tjarBue; mbasi nuk a uuri ujBt nB zjarrB Beligradi
215
Nuk BshtB a lehtS pBr neve qB t'ja mbushiin mBndjen e botBs se
ffar tmerra po ngjasin mbi papullin ShqipBtar tB KosavBs ins
kur kBto rai/ista gjoja efektive nS botBn 9 perSndimit nuk kani
'nujtijr tB jjpin t§ p^ktgn r"il:n iokuniant^r isa ai>ra t8 humour
femijsh qB Amnesty tg uinte ti kSrkante kBta t8 mjeruar,., Paataj
bota a perBndimit Bshtg qSrruaE nga sytB prej SBligratit/Floskls,
K8ta nuk shoPin ss qBllimi i 3elgradit nuk BshtB uetlm zhdukjen
e ShqipBtarevu por dal nga dal duan qB krejt bo tin ta sllavizojnB,
dhe njB shBrnbSlI t8 uogBl: raca Austriake ka atagnuar qysh n8
uitin 1970 dhe kjo shtohBt vatBm me jugosllavB, po ashtu Suedija
dhe shtete tB tjerS tB cilBt interaHohen vetBm pBr materializani
dhe po rritin gjalpBrin qB njB ditB dotB ja u-hajB kokBn udhe
klty revel
Lajmat e Pundit nga Kosoua: T8 gjithB sllauSt q8 kanS q8nB nB
burkES pBr vjedhje, krime a tB 5'm8ndur janB liruar dhe dBrguar
nB KosqvS. . .
Pie kaqB tB fala e nderirae si nga unB dhe prindgrit e mij, ShumB tB
fala edhe Familjes t'uaj.
t«V
A"
<-»*\o- ^ vKtfser
. it i,-i
e*\
%
Letra e Luljeta Kurtesi derguar Muses
216
Halmstad, me 29 mars 1983
I dashur vella Muse,
Me shpejtesi po ju shkruaj keto rreshta. Vendimi marre aty na
hidheron, por nuk duhet te' na demoralizoje se e dime se Jugosllavia
e ka genjyer krejt boten e perendimit dhe jo vetem ata ty!
Propozimin tone ia derguam ekspres avokatit. Ti po te na degjosh,
shkruaji asaj zonjes ne Gjermani, Brigitta Wulf, se une i kam
shkruar.
Gjithashtu t'i thuash avokatit qe ai t'i drejtoje nje lutje per geshtjen
tende ne kete adrese.
Nderime te gjitheve
E juajamoter
Luljeta Kurtesi
Hal ma tad f mB
;-' 9
na
rs T 983
I dashur
vli a pq
ust,
n B shpojts i po
ju shkruej kBto rrsshta. v/ B n
d±
-ni
■na r B atv na
Hi d h |§ r o n
po n uk
duhet tB na
demoralizoj ( fiB
e
dim se Juqa-
all a vi je
k a ggn
jyer krejt b
otSn e pBrsndimi
t dhe
jo \J e t e m
ata aty.'
Propozimin tonfi
ja dlrgjam
l expre3s" auokatit.
T i
p o tg n a
d8g josh a
o k r u e j
asaj zonjas
nB Gjermeni, Blrgi
t te
Uul fr, ss
tJoB i kan
shkruar nbi ShqipBtarBt tB burgosur
ni
Jugosl i a vi ,
dhe la to
shikoj se Bdhe nS
Belgjike i kanB
ma
k h a
t . . . Cjithl-
a s h t u ti
ifiuash
a vok a tit qe
By ti drejtoj n „
b
lut
Je per cesht-
jen t gn de
"• kBte adrss: Hai_
t Commissariat d
88
Ne
tion Unies
pour las Hafugisa,
Pal
ais das Nations
CH-
1211 G b n au e 1 O
M dsr ifriH ng
a gjitl
Suisse
1 B n e u e
(-\vjJi-V Ob. VVLcAVt- ^L*ji^K
^
>
Letra e Luljetes, derguar Muses
217
Kushtezimi i lirise se Musa Hotit
Jugosllavia e asaj kohe kishte angazhuar ekspertet e vet te'
drejtesise nderkombetare dhe tere potencialin diplomatik qe
rigjykimi te behej ne baze te gjykimit qe ishte bere ne Belgjike.
Duke e pare se ne Keshillin e Europes nuk mund te ndikonte ashtu
sig e kishte planifikuar, diplomacia jugosllave ve kusht qe edhe nese
lirohet Musa, nuk duhej te jetonte ne Bruksel. Arsyetimi i pales
jugosllave ishte se ne Bruksel kishin ndodhur dhe po ndodhnin akte
terroriste kunder interesave te tyre dhe frikesoheshin se Musa Hoti
do te ndikonte ne organizimin e akteve te tilla.
Gjyqi i Strasburgut vendosi qe Musa te lirohej brenda nje afati te
shkurter njemujor, dhe ne nderkohe te jetonte ne Belgjike per nje
afat te shkurter derisa te gjente nje shtet,i cili do ta pranonte Musen.
Avokati i Muses do t'i shkruante te gjitha qeverive te Europes qe ta
strehonin politikisht, por pergjigjet e tyre ishin pa shprese. Secili
shtet nuk deshironte te kishte barre nje njeri qe kishte vrare
diplomatet e Jugosllavise. Ata kishin frike nga hakmarrja qe me
vone Jugosllavia mund te ndermerrte kunder Musa Hotit. Asnje
shtet nuk kishte deshire qe vrasja te ndodhte ne territorin e tyre.
Gjermania kishte pervoje te hidhur me jugosllavet. Agjentet e
sigurimit shteteror jugosllav kishin vrare Jusufin, Kadriun dhe
Bardhoshin.
Qe nga viti 1981, une dhe Beharja kishim kontakte te mira me nje
familje shqiptare nga Suedia. Kjo familje kishte vetem nje vajze qe
quhej Luljeta Kurtesi. Luljeta ishte anetare e Ballit Kombetar dhe
kishte kontakte te ngushta me Luan Gashin. Luljeta kishte ide
djathtiste.
Ajo e urrente sistemin komunist te Shqiperise, por jo Shqiperine.
Gjate takimeve tona me Luljeten ne nje Kongres te Popujve te
Shtypur, Luljeta kishte nje admirim per aktin e Musa Hotit. Ne
perfundim te puneve te ketij kongresi i shkembyem adresat dhe
telefonat tane. Me Luljeten mbetem ne kontakte miqesore te
perhershme e madje me vone bashke me Enver Hadrin donim te
218
benim nje reviste letrare dhe politike ne bashkepunim me Luljeten.
Por kjo nuk u arrit per arsye ideologjike. Pavaresisht kontaktet tona
vazhdonin. Ne momentin kur Muses i kerkohej te' gjente nje shtet qe
ta pranonte, ne biseduam me Luljeten. Ajo propozoi qe prinderit e
saj pranonin me deshire qe Musa Hotin ta adaptonin si djale te tyre,
pasi nuk kishin djale.
Luljeta i dergon nje leter Muses ende ne burg duke ia sqaruar
deshiren e saj dhe te prinderve.
Musa i jep adresen avokatit te tij. Tani fillon procedura e Luljetes
me avokatin e saj ne Suedi qe t'i rregulloje te gjitha dokumentet e
nevojshem qe Musa ligjerisht te ishte djale i familjes se tyre. Ne
anen tjeter Avokati i Muses, poashtu fillon proceduren tek
autoritetet beige.
Gjate ketyre perpjekjeve, Belgjika detyrohet qe me 8 nentor 1984 ta
liroje Musen nga burgu. Lirimi i Muses nga burgu ishte me te njejtin
kusht: gjetje strehimi ne nje shtet tjeter. Perveg ketij kushti Musa
ishte i detyruar qe gdo jave te paraqitej ne policine e lagjes dhe te
mos e leshonte pragun e baneses se tij.
Qe nga koha kur kishte ndodhur vrasja e diplomatit jugosllav,
familja e Muses jetonte ne shtepine e Sherif Limanit, nje burre
mesatar, i ikur nga Shqiperia, me ide zogiste, por tere kohen e
kalonte vetem me ne kosovaret e ri. Nuk kishte kosovar qe vinte ne
Belgjike dhe mos
te vraponte pas Sherif Limanit per t'ia rregulluar dokumentet. Kudo
qe shkonte Sherifi dhe me kedo qe bisedonte fliste per trimerine dhe
guximin e Musa Hotit si dhe per rinine kosovare qe po ia dridhte
themelet Jugosllavise se kalbur, thoshte ai. Sherif Limani kishte
deshire ta shihte Kosoven e bashkuar me Shqiperi, por vdiq para
bombardimeve te NATO-s.
Musa Hoti,i izoluar ne banesen e tij, priste dhe percillte mysafire
shqiptare qe vinin per ta pare nga te gjitha shtetet e Europes. Musa
ishte shnderruar ne legjende per shumicen e popullit tone. Vinin
shqiptaret vetem per t'ia degjuar zerin, vetem per t'ia prekur doren...
Mes vizitoreve nga Amerika ishte edhe Luan Gashi, ardhur
personalisht me suiten e tij.
219
Edhe pse i izoluar, Musa vazhdonte t'u shkruante letra miqve te' tij
ane e kend botes.
Procedure vazhdonte me Lulen dhe avokatin e tij.
29 janvler 1985
Madanv? RADIANT
D616gu6e tlu Haut Commissariat
des Nations-Unies pour las R6fugl£s
11 A rue Van Eyck
IPSO - BlgJg^TF^
Madame la Deifiguee,
Concerns t M. Musa UCTTi
Je vous renexciR de votre tres almable accueil du 23 Janvier 1985
at de notre acfreable at oonstructlf entretlm.
Par- itiBme oourzier, je glonale 8 Monsieur Musa HOT! qu'll y aurolt
lieu pour sen spouse de reprendre la nroofidure, vlsarvt a l'dbtenticn
du sfcatut de refurrlee politique "au benefice du douta", procedure
qui, si elle aboutlt, fadlltera.lt 9a propow procedure ulterleure.
De touts roanlere, je demonde a Monsieur HQTT de reprendr» contact
avec moi et je lui dirol que VOU3 l*t— blen aonsciente de la situs—
tlon humaine desesperee (rarus d ' inscription par le Bourqmeatre
BHCUHCM, dossier toujours ouverfc Chez vous, pas d'enplol pour oe
double motif, pas de ■ oc c u rs du C.F.A.B. , etc ...) dans laquelle
11 se trouve.
De men cOte, je nous confime ou*apr#s avoir beneflcle d'un eonr*
de pees d'un an, dans l'espolr d'une adoption par une famille sue-
doiae, Monsieur HOTT, c«i s'etait r>ar£altatnent conduit durant oc
conga, a ete libera A i'esaai la 8 novertore 1984 par una decision
dtont ci- joint oopie.
Letra e avokatit, drejtuar autoriteteve beige me te cilen i vinte ne
dijeni se Musa kishte gjetur nje familje shqiptare ne Suedi
Ne kete leter avokati i drejtohej Zyres per Refugjate Politike, ku
pervec, tjerash, shkruante:
220
"Nga ana ime ju konfirmoj qe pasi e fitova qe Musa Hoti te' kete nje
pushim prej nje viti, ne kerkim te strehimit ne nje shtet tjeter, jemi
me shprese qe Musa te adaptohet nga nje familje ne Suedi. Musa
Hoti ka treguar shembull teper te mire me sjelljet e tij gjate kohes qe
po qendron ne shtepi".
NS/85/21.444-29/1/1985
Perpjekjet e Muses per t'u strehuar
Ambasades se RPS te Shqiperise
Paris
Rue de la Pompe 131
France
Kerkese per strehim te perhershem
ne RPS te Shqiperise
Ne pritje te nje pergjigjeje pozitive nga autoritetet suedeze, Musa
Hoti do te merrte nje demarsh te tij duke kerkuar nga RS e
Shqiperise qe te shkonte per te jetuar pergjithmone. Enderronte te
jetonte ne Shqiperi pasi ne Kosove ishte e pamundur.
Musa i kishte pergatitur te gjitha te dhenat familjare dhe pasi kishte
marre takim permes telefonit me nje zyrtar te ambasades shqiptare
niset per ne Paris i shoqeruar nga Qamil Zekolli, qe tanime ishte
bere dhender duke u martuar me mbesen e Muses.
Ja se ^shkruante Musa Ambasades RS Shqiperise
« I keqtrajtuar nga UDB-j jugosllave, me 4 nentor te vitit 1978, u
detyrova te marr rruget e botes ne sy, e ne Bruksel e kisha qe me
pare vellain (Isa Hoti), per ku edhe u nisa pa humbur kohe.
Pas bredhjeve dhjetediteshe ne Bullgari dhe Turqi, me ne fund
arrita ne Belgjike, ku pas nje erdhi edhe shoqja dhe vajza Mimoza.
221
Ne fillim punoja ne pastrimin e shitoreve te' ndryshme te kryeqytetit
te Belgjikes, pastaj ne nje servis per larjen e makinave.
Ne nje mbremje pasi e mbarova punen dhjetoreshe, duke shkuar ne
shtepi ( banese), hasa ne nje kosovar, i cili e kerkoi ndihmen time,
qe t'ia gjej nje banese, meqe gruan e kishte para lindjes. U perpoqa
t'i ndihmoj dhe humba mjaft kohe pas tij. Rreth ores 23.00, duke u
kthyer nga banesa, dy serbe mu kercenuan se do te me vrisnin.
Per t'i evituar kalova ne anen tjeter te bulevardit dhe pas disa hapash
ne nje kafene i pashe kater bashkatdhetare kosovare, ku u instalova
me gjithe deshire, duke shpresuar se aty nuk do guxojne te me
kercenohen apo te kryejne ndonje pune te lige kunder meje.
Pas nje kohe, ata dy te shoqeruar edhe me pese te tjere (ne dukje
serbe), ia behen ne kafene. Keta te fundit dolen, kurse te paret
mbeten aty duke share e nen^muar gdo gje shqiptare, per g'arsyeje
u ngrita nga kerriga dhe iu afrova tavolines ku qendronin diplomatet
jugosllave, duke u thene mos te shajne e mos te shprehen ashtu.
Mirepo « trimat « e Beogradit i futen duart ne xhepa qe t'i nxjerrin
armet e tyre dhe te shtine kunder meje (bashkatdhetaret tjere kishin
«humbur», dikush ne nevojtore, tjetri ulur me ta, i treti per te blere
cigare etj). Prandaj u detyrova te mbrohem nga sulmi i tyre i
papritur dhe i zbraza dy plumba nga revolja. Dola nga kafeneja dhe
e prisja shtypin e neserm qe te shoh deri ku kishte shkuar puna. Nga
shtypi vendor kuptova se njeri kishte vdekur ne vend, kurse dy te
tjeret ishin plagosur lehte. Tete dite me vone ju dorezova organeve
kompetente te ndjekjes, meqe u binda se nuk do te me kthenin ne
Jugosllavi.
Procedura ne burgun hetues zgjati plot 22 muaj, kur u muar vendimi
te mos me lejohet e drejta per gjykim te rregullt e me dyer te hapura.
Prandaj per shkaqe te shtetit vendosen te me dergojne ne
syrgjynosje te perjetshme si njeri qe ne momentin e ngjarjes kritike
« Nuk ka qene ne gjendje te kontrolloje veprimet e tij ».! ! !
Kjo thenie e gjykates beige nuk kishte kurrfare baze, por kete
poshtersi e kane bere qe t'ia ruajne fytyren aleates se tyre te ndyte
dhe njehere t'i ruajne edhe marredheniet e mira politike ,
ekonomike, diplomatike me Jugosllavine.
222
Vet gjykata me thoshte se : « Nje shqiptar duhet sakrifikuar »,
sidomos pas 26 atentateve qe u bene ne Bruksel kunder perfaqesive
jugosllave ( edhe i vetmi shqiptar isha une ne burg), keshtu qe
deshironin te' m'i vishnin te gjitha demet qe ndoshta vete jugosllavet
i kishin shkaktuar vetit, qe kinse t'i tregojne « botes se lire » se ne
shqiptaret jemi agresive. Se ne duam lufte, duam shkaterrimin e
Jugosllavise etj etj. Te gjitha ato qe ia deshironin vete Jugosllavise,
tentonin te na i mvishnin ne. Por bota e kuptoi se kush jane ata qe e
deshirojne shkaterrimin e saj edhe sot edhe gjithmone.
Pas qendrimit pesemuajsh ne syrgjyn (burg per te semuresh
mendore), te bindur me kohe se nuk isha per syrgjynosje, me liruan
ne pushim prej dy muajsh dhe kurre me nuk me kthyen ne asnje
burg. Hetimet e shtetit ku jetoj, por edhe te shtetit nga kam ardhur
nuk kane te sosur. (^do hap im percillet nga dy palet dhe thene te
verteten kurre nuk jam i qete. Edhe sa kohe do te mund t'i beje balle
nje situate te tille as vete nuk e di, por po e shoh se gdo dite e me
teper por rendojne ne menyra dhe forma te ndryshme. ...
Jane nje shembull krejtesisht tjeter, qe nga shtatori i vitit 1984 nuk
m'i kane paguar shtesat e femijeve, te cilat me jane garantuar me
ligj-
Pasi e lexova Amnistine e 13 janarit, vendosa t'ua bej kete kerkese
edhe pse jam nenshtetas i huaj, por me zemer e shpirt jam shqiptar si
gjithe shqiptaret tjere ne shtetin tone, ne Kosove apo edhe ne
mergim.
Kam bindje te thelle se Shqiperia Socialiste do te tregoje kujdes
vellazeror ndaj meje e sidomos ndaj familjes sime te lodhur ne
mjerimin e rrugeve te pafund te botes.
Kam bindje se per mua dhe bashkeshorten time do te gjenden nje
vend pune (aty ku na kishte caktuar Partia), ndonje banese e vogel
por edhe vend per shkollimin e femijeve tane. Vet jeta na ka mesuar
te jemi modest ne gdo lemi te jetes. Por ndoshta vlen per te cekur
edhe kete : une ne Kosove kam punuar per 12 vjet si punetor i
arsimit, kurse gruaja ime e ka te mbaruar shkollen e tregtise.
Kerkeses sone po ia bashkangjesim edhe disa dokumente, ne te cilat
shifet pafajesia ime ne proceduren e arrestimit. Dokumentin
223
vendimtar per lirim i PAFAJSHEM nuk po ma japin, nga frika se
po u kerkoj demshperblim per kohen e kaluar ne burg, por edhe qe
te' mos me armatosin kuder drejtesise se tyre te mbuluar me turp,
shpifje e genjeshtra.
Ne lidhje me ato qe m'i beri e mi ben qeveria vendore nuk deshiroj
te ju shkruaj, ngase pasojat mund te kthehen shume shpejt, prandaj
mund te kuptoni gjendjen time te mjeruar ne kete vend me shume
« liri » e « demokraci », sa qe thika ne fyt me ka ardhur dhe me nuk
kam ku te shkoj apo kujt t'i drejtohem.
Me shprese se kerkesa ime do te hase ne mirekuptim te plote dhe se
do te vendoset pozitivisht , ju pershendes me sinqeritet vellazeror
Me nderime
Musa Hoti
224
(arsyetim) i
I keqpSrdorur nc°- UDB— ja jucosllave, mS h nBn—
tor t» vitit ly78 u detyrova t*i marrB rrugBt e botBs n8 ay, e
nB i^ruksel e kisha qe uiB partf vSllain (lea .ioti), per ku edhe u
nisa pa humbur shume kohS.
Pas bredhjeve dhjetB diteshe n8 Bullgari dhe
lurqij me nS fund arrita ne iJelfjjike, ku kBrkova strehim politik,
Nj6 nruaj mB pas mfi erdhi bashkBshort ja dhe vajza (Mimoza).
NB fillirn punoja n8 pastrimin e shitoreve tS
ndryshme tB kryeqytetit tB lielgjikesj pasta j laja enB ne restau-
rant e qS kishin nevojB per krah pune e mB vonB punoja ne njB sa-
rvis per larjen e makinave (veturave),
NB njB mbrSmje, paai e mbarova punSn dhjetfc—
or she tduke shkuar ii(5 shtBpi (banesB) basa nS nje koaovarE, £
cili e kBekoi ndihinBn time) qB t'ia ajejB njB banesB, meq ^ruan
e kiahte para lindjes. U perpo^a t'i ndihmoi dhe humba mjaft ko-
htt pas tij. Kreth orBs ^j,oo, duke u kthyer nga baneaa, dy serb
m'u ki!rrcnuan,sei do t'mB vraain. . .
Per t'i evituar, kalova nB anBn tjetBr tB bule-
vardit dhe pas disa hapaah nB njB kafene i pash kater bashkatdhe-
tarB koaovarB, ku u instalova me ejithB dBshirB, duke shpresuar
se aty nuk do t© guxojnB t'mB kBrrcnuhen apo tE kryejnB ndonje
pune tB ligB kunder meje.
Pas njB kohe, ata dy tB shoqfiruar edhe me pesB
persona tjerB (nB dukje serb) ( ia behen nB kafene. I. eta tB fun-
dit dolBn kurse dy tB parBt mbetfin aty duke sharS e nSn^niuar
cdo gjS ahqiptare, pSr c'araye u n&rita nga karrika dhe iu afro—
va tavo lines ku qSndronin "diplomat Bt" jugosllav, duke iu thSnB
moa tS ahajnB o moa tB shprehen ashtu, tnirpo ne ndBrkohB "tri-
mat* a Reogradit i futBn duartB nB xhepa qe t'i nxjerrin armot
etyre dhe til shtijne kunder tneje (baahkatdhetarBt tjere kishin
"humbur", dikush nB nevojtore, tjetri ulur me ta, i treti per
tB"blerB*' cigare et j . ) , prandaj u detyrova tB tnbrohem nfta sulmi
i tyre i papritur dhe i zbraza dy plumba nga revolja. Uola njra
kafeneja dhe e pritja shtypin e nes'ertnB qe te shof se deri ku
ka shkuar puna. Kga shtypi vendas buptova se njeni iahte vrar*
nB vend kurae dy tB tjerfi ishin plagosur lehtB. Tet8 ditB 01B vo-
nB iu "dorzova" organeve kotnpetente t6 ndjekjea, meq u binda se
nuk do t'mB kthsjnB pBr Jugoallavi,
225
Procedura n8 burgun hetuea zgjati plot 22 muaj,
kur edhe u mor vendimi qe mos t*m8 lejohet e drejta pSr njB gjy-
kim t8 rreeullta e " e dyer tB hapura, prandaj p8r shkaqe t«
shtetit vendosBn t'mS d8rgojnB ne syrgjynoaje te pBrjetBshme si
njeri q8 n8 momentin kritik tB ngjarftes "nuk ka qen8 nB gjendje
t*i kontrolloi veprimet e tij"M!
Kjo thSnje e gjykatBs beige nuk kishte kurfar
base, por kBte poshtSrsi e kanB b8r8 qS fia ruajnB "fytyrBn"
aleatBs sB tyre te ndyte e nj8herit t*i ruajnB edhe marSdhBnjet
e mira politike, ekonomike e diplomatike me Jugoallavin8.
Vet gjykata me thoshte.aei njB ahqiptar duhSt
sakrifikuar, sidomoa pas 2(3 i "atentateve" q8 u kryen ne Bruk-
ael kundBr pErfaqBsive jugoallavo (dhe vBrtetB i vetmi ahqiptar
iaha unB n« burg), k8shtu qe dSshironin t'mi mveshnin to gjitha
damet qe ndoshta vet jugoallavSt ia kishin shkaktuar vedit, qS
kinse t*i tregojnB "bote a s8 lire" ae ne shqiptarBt jemi agreaivi
ae ne duatn luftBj duatn shkatrrimin e JugosllavisB etjere-et jej5e.
T8 gjitha ato qB ia dBshironin vet Jugosllavise, tentonin t'na
i mveahnin novo, por bota e kuptoi se kuah janB ata q8 « dBshi-
rojnB shkatrrimin e aaj edhe aot e edhe gjithmon.
Paa qSndrimit pa 38 inuajsh n8 syrgjyn (ne njB
burg pSr t» semuar mental), tl bindur me kohB se nuk iaha pSr
syrgjynoaje, mB liruan nB pushim prej dy muaj ah dhe kurr mS
nuk m8 kthyen n8 asnjB burg.
Hetimet policore tB shtetit ku jetoj por edhe
ato tB shtetit nga kam ardhur nuk kanB tB aosur. fdo hap imi
pBrcillet nga t8 dy palBt dhe thBn8 tB vBrtetBn kurrB nuk jam
i qetS.Edhe «a kohB do fmund t'i bEjB ballB njB aituate t»
tillB as vet nuk e di, por po shof se cdo ditB o m8 tepBr po
mB rBndojne nB mSnyra e forma tB ndryshme
ja djB shembull krejtBsisht tjetBn UB nga
shtatori i vitit '8- nuk m'i kan» paguar shtesat e fBtnijBve,
tB cilat mB janB tB garantuara me ligjj q8 nga 1 shtatori 'Vk
nuk mB ka paguar enti apo miniatrija e punBs si i papunB qe
jam, e p»r gdo dite e shtypi kartonin e papunBaisB. As asiste-
nca socialc nuk mB ka ndihmuar kurrB, kurse pune pBr ne nuk ka!
Si "shef" i familjes pesB anetarBshe.nuk jam n8 gjendje t»
sjelli nj8 bukB n8 familje dhe pasi e lexova Amnistin e 13 ja~
narit vendosa fua btijE k8t8 kcrkesB edhe ae jam nBnshtetas i
huaj por me shpirt e zemfir ahqiptar si gjithB shqiptarBt tjerB
ne shtetin ajnS t nS IvosovB apo edhe ne mi£rf£im B
Kam bindje tB thellB as ShqipBria e jone iiocia-
liste do tH trcgcLii kujdes vfillazeror ndaj meje e sidomos ndaj
familjes sime te lodhur ne nijerimin e rrugSva tB pa fund tS botes.
I.an bindje so per mua dho bashkeshorten tine do to r jindot ndo—
njB vend pune (aty ku na kishte caktuar 'artial , ndonjB banes£
e vog&l por edhe vend per shkollitnin e fBnijeve tane. Vet jeta
na ka berS tB jomi modest ne gdo lBmi tB jetBs. ! J o, ndoshta
vlen per te cekur edhe kStoi unB nB KosovS kam punuar \Sk vite
si punBtor arsiini (me sues) t kurse f;ruaja ime e ka tB mbaruar
shkollen e tregtisB — dega c tekstilit por aanjBherB nuk ka pu-
nuar as nB KooovS e as ne BelgjikB.
Kerkeaas sonE po ia baahleone, jeaim edhe diaa
dokumente, nB te cilat shifet kjarte pafajsia ime ne procedu-
rBn e arre3timit. Liokumentin vendimtar per lirim I PAITAJSKKM
nult po ma japin, nga frika se po ua kerkoi damshpBrblimin per
kohen e Icaluar nB burg, por edhe qS t'uie raoa armatosin kundSr
"dre jt&aise" se tyre t£ mbuluar me turp, cpifje e c^njeshtra.
Ne lidhje me ato qe m"i beri e m'i benB qoveria vendase nuk
dBshiroi t'Ju shkruaj, nga se pasojat mund t'mS kthehen shume
shpejtB, prandaj mund tB kuptoni ejondjen timfi t8 mjeruar nE
k&te vend me shumB "liri" o "demokraci" • sa q8 thika ne fyt
mB ka ardhur dhe me nuk kam ku tB shkoi apo kujt t'i drojtohem.
Me shpreaB se kerkega ime do tB has nB mirSku—
ptim te plotB e se do te vendoset pozitivisht, Ju pBrshendes
me sinqeritet vBllazBror dho me dBshirB qe t'na rroi Partia
e >unSs sB ShqipSrisB.
N8 Brukselt mB l',< janar lySb Me nderime*
Muaa Jtoti
Rue de Beyseghem, 117 - B. 27
112u liruxelles ( i ■<■! f .jiki5 )
Adrcsa tjetBr e fshehte (ilec* ) <
H, '. lo
1120 LSruxelles
TELt 02/268.71.22
Letra drejtuar RSP Shqiperise f 2,3 e 4
227
Letra ka kater faqe. Ne faqen e pare jane te' dhenat e Muses dhe tere
familjes se tij. Ne faqe 2,3, dhe 4, Musa shkruan arsyetimin pse po
kerkonte te jetonte ne Shqiperi.
Askush nuk ia dinte problemet financiare dhe problemet tjera qe
Sherbimet Sekrete e percillnin Musen ne gdo hap. Permes kesaj letre
Musa ia hap zemren vellaut, duke i rrefyer vuajtjet e tij dhe duke u
arsyetuar se Shqiperia do ta pranonte.
Per ta derguar kete leter, Musa do te udhetonte bashke me Qamilin,
pasi takimin e kishte caktuar me heret. Ne Paris perpara portes se
Ambasades se Shqiperise, Musa kishte ndjenjen se po hynte ne
shtepine e tij. E trus butonin e ziles. Pas pak del nje zyrtar, te cilit
identifikohet Musa i tregon se kishin takim me filan zyrtarin. Musa
perpiqet te perqafoje si vellaun e tij zyrtarin, qe perfaqesonte
popullin shqiptar, por ai largohet. I pret me nje ftohtesi te akullt.
Musa behet gati te fuse kemben per te hyr ne ambasade. Zyrtari nuk
e lejon duke i thene se nuk eshte askush.
Kthehet Musa i demoralizuar, sepse tani po i mbyllej edhe shpresa e
fundit. Shteti ame ia kishte refuzuar edhe hyrjen ne lokalet e
ambasades nga frika se mos po acaroheshin relacionet me
Jugosllavine. Pasdreken e asaj dite dhe diteve te tjera, Musa provon
t'i kontaktoje me telefon. Me kot! Asnje pergjigje!
Ky refuzim do te lere pasoja te mevonshme ne shpirtin e Muses,
sepse pas pak ditesh u perhap lajmi se Musen e kishte refuzuar shteti
ame. Lajmin e perhapte vete Ambasada e Shqiperise permes
besnikeve te saj qe as emrin e tyre nuk dinin ta shkruanin. E
perhapen lajmin qe ato fjale te shkonin ne veshet e sherbetoreve dhe
te sherbimit sekret jugosllav, qe te arsyetoheshin para Jugosllavise
se Shqiperia ia kishte mbyllur dyert Musa Hotit.
Perseri njerezit filluan te flasin se, po te ishte Musa aq patriot,
Enver Hoxha do ta kishte marre per te jetuar ne Shqiperi. "Shqiperia
komuniste me shokun Enver Hoxha ne krye e din edhe ku dreqi
bene veze, e nuk po i ditka se gfare patrioti eshte Musa Hoti", thonin
rrugeve te Brukselit shqiptaret per ta diskredituar Musen dhe vepren
qe ai e kishte bere. Natyrisht ketij kori iu bashkengjiten edhe
228
bashkepunetoret e ambasades jugosllave, te cilet thonin pak me
ndryshe dhe pak me rrepte: " Jugosllavia e ka pergatitur Musen qysh
ne Kosove, qe t'i vrase ata dhe pastaj te shkoje ne Shqiperi per t'i
spiunuar".
E Musa Hoti perjetonte vuajtje te tmerrshme psiqike, duke shpresuar
ne te vetmen zgjidhje, ideuar nga bashkekombesja miredashese
Luljeta Kurtesi qe jetonte ne Suedi. Megjitheketo, Musa Hoti kurre
nuk e ngriti zerin te shante Shqiperine qe nuk e kishte pranuar. Ai e
arsyetonte refuzimin, duke thene se "vertete pranimi im ne Shqiperi,
do t'u jepte mundesi serbeve per te argumentuar se Shqiperia po i
organizonte te gjitha vrasjet. (^uditerisht, zyrtaret e Ambasades se
Shqiperise , Musa Hotin e kontaktonin fshehtas, duke e keshilluar te
mos tregonte per takimet me ta.
Musa niset per Suedi me tere familjen pa i treguar askujt. Heren e
pare e ndaluan ne kufirin gjerman pa dokumente te udhetimit. Heren
e dyte niset me dokumente te vellait Isa.
Ne Suedi Luljeta kishte dalur me prinderit e saj ta priste. Pas dy
ditesh qendrimi ne Suedi, Musen e ndalojne, e burgosin dhe i
deklarojne se organet kompetente suedeze nuk i jepnin strehim
politik nga frika se sherbimi sekret i Jugosllavise mund te
organizonte atentat, vrasjen e tij. Prandaj zyra kompetente te
Suedise nen masa te rrepta mbrojtese e percjellin Musen me
aeroplan deri ne Bruksel.
Ne keto rrethana, pas nje kohe, Belgjika detyrohet t'ia akordoje
Muses dhe familjes se tij statusin e refugjatit politik.
Vitet e Musa Hotit ne liri
Me ne fund Belgjika detyrohet t'i akordoje Musa Hotit statusin e
refugjatit politik. Si gdo i burgosur edhe Musa me entuziazem te
madh e kishte pritur diten qe do te perjetonte lirine.
Bazuar ne vizitat e shumta, ne korrespondencen e madhe me
bashkatdhetaret, me pjesemarrjen masive ne demonstrata per lirimin
229
dhe te' drejtat e tij, Musa nuk dyshonte ne sinqeritetin e askujt. Ai
besonte se lirimi nga burgu do t'ia mundesonte te jepte kontributin
maksimal per geshtjen kombetare. Sipas tij, gjerat shkonin mire
edhe ne kreun e Levizjes, pasi ne vizite i kishte ardhur edhe Ibrahim
Kelmendi, me te cilin kishte shkembyer mendime e polemizuar
permes letrave.
Nga burgu Musa Hoti nuk e dinte se permes letrave, Sabriu e
Xhaferi dhe anetaret tjere nuk ia rrefenin te gjitha problemet e
brendshme, pasi kishte filluar plasaritja e relacioneve te tyre.
Askush nuk kishte njohuri se brenda kryesise kishte filluar xhelozia
shqiptare t'i brente ngadale e nen rrenje relacionet e lidereve. E aty
ishin shume lidere. Mirepo me qe ishte organizim ilegal, asnje lider
nuk ishte i autorizuar qe publikisht te deklarohej si i tille. Nder
lideret kryesor ishin Sabriu, Xhaferi, Ibrahimi. Secili prej tyre
mundohej t'ia vente gracken tjetrit nga frika se mos tjetri
popullarizohej me shume.
Ne gdo organizim ilegal te partive apo organizatave zhvillohet lufte
e tmerrshme interesash, qe ishte aq e rrezikshme, saqe eshte e
pamundur te krahasohet me ato qe behen ne legalitet. Ne organizma
partiake ilegale, sidomos ne ato me ideologji majtiste deklarohet se
nuk ka njeri te madh dhe se te gjithe jane te barabarte. Ne fakt aty
askush nuk eshte i barabarte, por kjo eshte nje ideologji marksiste
teper diabolike. Majtistet krijojne nje gerdhe te tyre hermetike , nga
njerez qe kane probleme psiqike dhe qe jane ne gjendje ankthi.
Gjendja fizike, po ashtu mund te karakterizohet me agresivitet, fryt i
nje periudhe te gjate te hutimeve individuale dhe kolektive.
Agresivitetin e shoqerojne nje perzierje te qendrimeve te luhatshme
karshi kundershtarit per aspirata te reja, endrra apo mendime
utopike. Po ashtu, gjendja e agresivitetit eshte e natyres qe prodhon
ideologji te tipit reformist apo revolucionar. Ekzistojne divergjenca
mes analizave te ideologjise marksiste dhe analizes se ideologjise ne
sociologjine bashkekohore.
Askush nuk e din shumen e sakte te mjeteve materiale qe iu eshte
dhene Sabri Novoselles. Ne baze te informacioneve shoqerore te
asaj kohe,thuhej se Sabriu ka marre 17-20 mije dollare. Asokohe me
230
aq para mund te' blihej nje shtepi bashke me shtypshkronje ne
qender te Brukselit.
Sabriu deklaron se ka marre gjysmen e asaj shume, ndersa gjysmen
tjeter e kane marre njerezit e sigurimit te Shqiperise. Ky variant
eshte i besueshem, sepse pasi parate, te marrura ilegalisht, agjenti i
sigurimit shqiptar mund t'i kete vene kushte Sabriut : merr kaq dhe
nenshkruaj per kaq. Sabriu, qe deri ne ate dite nuk kishte patur ne
dore aq para, i dukej se me ta mund te kryente pune, prandaj
nenshkroi. Ky eshte vetem supozimi im. Sabriu te hollat ia dergoi
Jusuf Gervalles ne Gjermani.
Po te degjojme versionin e Ibrahim Kelmendit lidhur me ndihmen
qe Shqiperia ia ka dhene Sabriut, shuma e thene nga Ibrahim
Kelmendi eshte marramendese. Ne fakt Ibrahimi mund te supozoje,
sepse agjentet e sigurimit parat nuk i kane dhene haptas dhe me
deshmitare. Ata e kane njohur Sabriun, kane pasur besim te plote ne
te dhe nuk kane ndjere nevoje t'i arsyetojne parat e tyre ilegale te
njerezit ilegale. Madje Ibrahimi nuk ishte ne relacione me Sabriun
ne kohen e ardhjes se Jusuf it dhe supozimet e Ibrahimit mund te
jene te pabaza, por. . . mund te jene edhe me baza.
Ato kohe Ibrahim Kelmendi kishte krijuar « Frontin e kuq » dhe
gazeten e tij « Bashkimi ». Askush nuk din prejardhjen e
shpenzimeve financiare, kur dihej se Ibrahimi ishte vetem student ne
Bochum te Gjermanise. Mendoj se edhe Ibrahim Kelmendi eshte
ndihmuar ilegalisht nga Sigurimi i Shqiperise apo nga ndonje
sigurim tjeter i ndonje organizate ekstreme majtiste.
Kadri Zeka, poashtu kishte krijuar organizaten e tij majtiste dhe
organin e tyre.
Ardhja e Sabri Novoselles dhe e Jusuf Gervalles do te ndikonte qe
grupet majtiste te futeshin nen nje kulm. Per kete qellim do te behej
nje mbledhje ne Stamboll me iniciativen e Sabriut dhe Jusufit, nen
mbikeqyrjen e Bujar Ffoxhes, konsull nga Shqiperia.
Sido qe te jete, asnje organizate majtiste apo djathtiste nuk ka pasur
mundesi reale te ekzistonte dhe te krijohej per te qendruar ne skenen
politike, pa nje perkrahje materiale te nje shteti. Organizata duhet te
kete njerez qe veprojne e jo qe punojne aktivisht per te mbajtur
231
familjen. Organizates i duheshin mjete financiare per te' publikuar
organin e saj. Prandaj, pa nje perkrahje te nje force shteterore ishte
e pamundur ekzistenca e organizates dhe e organit te tyre.
Me ndihma te mer gates shqiptare nuk ishte i mundur botimi i nje
reviste me tirazh te vogel, sepse mergata ne Europe perbehej
kryesisht prej punetoreve qe duhet te ushqenin dhe mbanin familjet
e tyre te varfra ne Kosove.
Ne, me Enver Hadrin, kemi provuar te botojme nje reviste te
qendrueshme e te rregullt, por nuk ia kemi arritur. Enver Hadri e
botonte revisten kohe pas kohe dhe asnje numer nuk ishte me
rregull. Madje botohej nje apo dy numra ne vit, vetem sa per te
thene se ekzistonte nje reviste. Une kisha nxjerre dy numra te
revistes sime letrare « Iliria » me mjetet e mia financiare, por u
detyrova ta mbyllja. Si perfundim, kane mbijetuar dhe ekzistuar
vetem ato organizata qe perkrahshin nga Shqiperia ose nga ndonje
sherbim sekret tjeter, qe vetem ata e dine.
Musa Hoti u gjend para nje situate te tendosur te marredhenieve te
lidereve. (^ka nuk e kishte imagjinuar. Ne kete kohe dhe situate,
Sabriu kishte frike nga Xhafer Shatri te cilit, pas vrasjeve se Jusufit,
i kishin dhene kompetenca te medha ne Levizje. Ne fillim Xhaferi
kishte respekt per Sabriun dhe Musa Hotin, por pa i prishur
relacionet me Ibrahim Kelmendin. Xhaferi e perforconte poziten e
tij edhe si redaktor i « Zeri i Kosoves » edhe si vendimmarres politik
ne Levizje, duke i forcuar lidhjet e tij me gdo celule jashte Zvicres.
Ibrahim Kelmendi me udhetimet e tij ne Europe kishte krijuar
grupet e tij dhe klube. Pas tij kishte nje mase te gjere njerezish ne
shume shtete. Sabri Novosella nuk kishte krijuar simpatizante te tij
personale, por mbante kontakte vetem me aktiviste te njohur, te
organizuar ose te paorganizuar.
Ne kete organizim ilegal permes programit te tyre parashihej qe te
gjithe duhet te jene te barabarte, e ne fakt nuk ishte ashtu. Ne
manifestime ekspozoheshin perpara popullit me fjalime te tyre te
zjarrta, natyrisht pa e treguar emrin. Mirepo populli e dinte se kush
ishte ai qe foli. Pra keta lidere, qe e ndalonin gdonjerin te
ekspozohej me emer, vete i ekspozoheshin mases. Cila ishte logjika
232
e tyre kur ndaloheshin tjeret te' vepronin me emer, e vete
ekspozoheshin ?! Ne ato kohe une me mjete personale e kisha
pergatitur pllaken me poezi ne nje studio te njohur dhe po behesha
gati t'i venim etiketat e titullit dhe kush recitonte, kur erdhen dy nga
Levizja, Hyzri Reka dhe nje tjeter me thane jo me emer.
Ata e ushqenin dhe u kultivonin kultin e individit per veten e tyre,
por nuk e lejonin askend te dilte mbi siperfaqe. Ata kishin njerezit e
tyre besnike, te diet u tregonin anetareve tjere se si Xhafer Shatri
kishte vuajtur ne burg, si ishte arratisur e shume rrefime tjera per ta
ngritur dhe gmuar figuren e tij. Te njejtat gjera tregoheshin per
Ibrahim Kelmendin, si « kurre nuk ben gjume rahat nga frika e
ndonje atentati », se ishte betuar « pa u diruar Kosova, nuk
martohej », se nuk kishte para « pasi tere jeten e kalon rrugeve te
botes duke organizuar Levizjen » etj. I vetmi ishte Sabri Novosella
ai qe nuk kishte f ormuar besniket qe te propagandonin figuren e tij .
Ndoshta Sabiru ishte i bindur se te gjithe e njihnin si i burgosur i
grupit te Demadt, si njeri qe Jusufi kishte pasur respekt, andaj nuk i
kishte kushtuar rendesi ngritjes se kultit te individit.
Mirepo edhe Jugosllavia nuk mungonte te ngrinte kulte te
individeve shqiptare permes shtypit te tyre, per te dy krahet:
djathtiste dhe majtiste. Sherbimi sekret jugosllav punonte kur e
ngrinte ndonjerin. Specialistet e propagandes se sherbimit sekret me
qellim i ngaterronin, i perzienin emrat e individeve ; ndersa kur
flisnin per nje ngjarje konkrete permendnin emra njerezish, qe
kishin dhe nuk kishin lidhje me ngjarjen. Shtypi jugosllav shkruante
se si filani apo fisteku ishin teper te rrezikshem per integritetin
territorial te Jugosllavise. Permes shtypit jugosllav disa fitonin
besim ne masen popullore si ne Kosove, ashtu edhe ne diaspore. Si
mund ta kritikoje dike qe ne shtypin e armikut shkruante se ishte
njeri kryesor apo nder kryesoret e geshtjes kombetare ?!
(^uditerisht shtypi jugosllav kurre me nuk do shkruante per
aktivitetet, qe Musa Hotit qe zhvillonte ne Bruksel pas lirimit nga
burgu. Kurre shtypi jugosllav nuk do te shkruante per aktivitetet qe
une zhvilloja, jo vetem ne lemin e kultures, ku tri here u prishen
relacionet shteterore Belgjike-Jugosllavi, por edhe per aktivitete ne
233
Parlamentin Europian ku me iniciativen time u realizuan dhjetera
rezoluta kunder Jugosllavise. E ata asnje fjale kunder meje, por plot
kunder atyre qe tere diten pinin raki e luanin letra. Vetem nje
artikull ishte shkruar kunder meje, qe me shume' e ka bere gazetari i
zene ngushte mes jetes dhe vdekjes se perndryshe kurre nuk do te
ishte shkruar. Ata nuk shkruanin kunder meje apo Muses e ndonje
tjetri ne shtypin e tyre, por shtetit te Belgjikes i shkruanin duke
protestuar dhe duke u kercenuar se prishen relacionet diplomatike,
nese Belgjika nuk do te ndermerrte hapa konkrete per ndalimin e
aktiviteteve tona.
Mendoj se lideret e Levizjes nuk kane deshiruar qe te krijohet
imazhi i individit qe dallohet me pune, nga frika se popullarizohej
dhe behej i rrezikshem per vendin e tyre. Dalja e Musa Hotit nga
burgu, qe ne tere diasporen e kishte krijuar personalitetin e nje heroi
kombetar, po ua rrezikonte postet e tyre. Kurre ata nuk e lejuan qe
Musa Hoti te dilte perpara demonstruesve per te mbajtur nje fjale te
vetme. Kurre ! Po t'i lejohej dalja para mases, Musa do te fitonte
simpatine e tere anetareve te Levizjes kudo qe do te ishin ata. Dalja
publike e Muses perpara demonstruesve do te elektrizonte masen
dhe do ta forconte me shume Levizjen, por ata nuk donin
shumefishimin e anetareve. Ata i ruanin postet e tyre. Muses i
thonin « Ti je me ne ! Ti je i yni » Po te dalesh ti , Jugosllavia na
akuzon qe jemi organizate terroriste ». Ne gdo aktivitet Muses ia
kane mbyllur deren me demagogji te tille.
Kur Musa gjendej ne liri, relacionet ne mes tre lidereve ishin te
acaruara, por jo te ekspozuara. Musa Hoti vazhdonte te kontribuonte
ne Levizje, njelloj sic, kishte vepruar nga burgu. Pas nje kohe
relativisht te shkurter, filluan akuza te ndersjella mes lidereve, ku
perfshihej edhe Milaim Zeka. Asokohe Milaim Zeka kishte nofken
« Ganiu ». Milaimi kishte nje oratori te pa pare asnjehere me pare.
Para mases ishte ne gjendje te fliste pa asnje leter me ore te tera.
Fjalimet e tij e elektrizonin masen dhe Levizjes i jepte nje imazh
pozitiv, ku krijohej pershtypja se aty jane me te shkolluarit dhe me
patriotet e viseve shqiptare. Fama e tij ngrihej gjithnje e me shume
ne mjediset e punetoreve. Nuk kaloi shume dhe nisen te qarkullonin
234
fjale se Ganiu, alias Milaim Zeka, ishte perzene nga Shqiperia si i
padeshirueshem. Une kurre me pare nuk e kisha degjuar se Milaimi
para se te' instalohej ne Perendim kishte qene ne Shqiperi. Keto te
dhena i dinin Xhaferi, Ibrahimi, Sabriu e ndonje tjeter afer tyre.
Natyrisht qe edhe akuzat kunder tij do te vinin prej tyre, por duke ua
thene vetem njerezve te besuar te klanit te ngushte. Nuk vonoi
shume kohe, filluan edhe akuzat kunder Xhafer Shatrit, duke
peshperitur se ate Serbia e kishte leshuar nga burgu, menjehere pas
vrasjes se tref ishte te Jusufit, Kadriut e Bardhoshit. Keto ishin
akuza, qe i bente Sabri Novosella, duke u bazuar dhe duke
dokumentuar se keshtu ia kishte thene Daja i Madh, alias Shqiperia.
Kesaj akuze iu bashkengjiten edhe: Musa Hoti, alias Valoni, Milaim
Zeka, alias Ganiu, Skender Durmishi, alias Sahiti, dhe disa te tjere.
Per Skender Durmishin thuhej se e kishte derguar Serbia qe ta vriste
Jusuf Gervallen, por ai porsa kishte arritur ishte paraqitur te Jusufi
dhe ia kishte dhene revolen me te cilen duhej ta vriste. Pas kesaj
ngjarjeje, Jusufi e kishte afruar shume dhe Skenderi kishte post te
rendesishem.
Ne, ne Bruksel, ishim ata qe ishim. Une me Enver Hadrin
vazhdonim aktivitetin tone me Komitetin per Mbrojtjen e te
Drejtave dhe Lirive te Njeriut. Klubi « Idriz Seferi » filloi te
perkrahte krahun e Ibrahim Kelmendit, por nje pjese e anetareve te
tyre iu bashkuan Musa Hotit, i cili ishte i krahut te Sabriut.
Xhaferi kishte kembengulur qe grupi yne ta perkrahte krahun e tij,
ku bente pjese Ibrahim Kelmendi. Musa Hoti insistonte qe grupi yne
ta perkrahte krahun e tij ku ishte Sabriu dhe Milaimi.
Ne vazhduam te mos e perkrahnim asnjerin krah dhe dhame
doreheqje nga organizimi i celules sone ilegale te Levizjes. Grupi
yne nuk e ndjente nevojen te anonte ne asnjerin krah, sepse
aktivitetet tona ne Parlamentin Europian ishin sa tere Levizja qe
kishte dhjeteramijera anetare. Levizja perfitonte prej nesh, jo ne prej
tyre. Levizja ne na perdorte per interesat e tyre. Megjithate, kur
vinte puna, nuk na lejonin as ne klubet e tyre e as te flisnim ne
manifestime publike te cilat Enveri ua merrte lejet per manifestime.
235
Ne e dinim qe na perdornin si vegel, por per ne me rendesi kishte qe
te' avanconte geshtja kombetare.
Sabri Novosella, duke e pare se nga Turqia ishte veshtire te
ndikonte, detyrohet te instalohet ne Europe qe te jete me afer vendit
ku zhvillohej ngjarja. Sabriu, Skenderi Milaimi e te tjere shkuan ne
Suedi dhe nga aty doli numri i pare i « Zeri i Kosoves », me te
njejten logo, por me format me te vogel.
Tani botoheshin dy organe te Levizjes: njeri me qender ne Suedi,
tjetri ne Biel ( Zvicer) ne adresen qe e kishte gjithnje. Pervjetori i
Jusuf Gervalles, Kadri Zekes dhe Bardhosh Gervalles behej dy here
ne vit. Me 16 janar e bente njeri krah e me 17 janar tjetri krah i
Levizjes. Syzana Gervalla ishte ne krahun e Sabriut, aty ku bente
pjese edhe Musa Hoti, i cili kujdesej per artikujt e « Zerit » organit
te tyre.
Musa Hoti ishte aktiv, por gjithnje nen hije. Ne kete kohe do te dilte
edhe grupi i trete ne krye me Avdullah Prapashticen qe ishte ne
aktivitet me grupin e tij qysh nga fillimi. Ky grup nuk kishte jehone,
pavaresisht se Avdullahu nxirrte organin « Punetoret ». Ne anen
tjeter kishte filluar te krijohej edhe nje opozite tjeter; ajo e grupit te
Hasan Males.
Levizja e Xhaferit dhe Ibrahimit filloi te dobesohej. Levizja e
Sabriut dhe Musa Hotit filloi jo vetem te dobesohej, por edhe te
shkaterrohej.
Ne keto kohe ndarjesh te Levizjes, ne skenen politike hyn Hysen
Gervalla. Hysen Gervalles i kishte propozuar grupi i Hasan Males,
grupi i Xhafer Shatrit dhe ai i Sabri Novoselles vend te rendesishem
ne Levizjet e tyre, por Hyseni nuk kishte pranuar. Kyga e Hysen
Gervalles ne njeren prej ketyre Levizjeve do ndikonte pozitivisht
dhe do te ringjallej, ku Hyseni vente firmen e tij. Mirepo Hysen
Gervalla donte me shume. Deshironte te kishte vendin e te vellait,
Jusufit. Asnjera pale nuk ia leshonte kete vend. Keshtu qe Hysen
Gervalla nis punen dhe krijon grupin e tij.
Hysen Gervalla, duke shpresuar se emri i Jusufit do t'i ndihmonte
per te bashkuar shqiptaret e ndare ne pese pjese, shkruan nje leter
publike me emer e mbiemer te tij. Ne grupet majtiste ilegale ishte
236
hera e pare qe dikush bente thirrje publike me emer e mbiemer. Kjo
nuk ndodhi per qellime demokratike, por thjeshte duke shpresuar ne
luften e Jusuf Gervalles, se populli do t'i shkonte pas edhe
pasardhesit te tij, Hysen Gervalles.
Hysen Gervalla do t'i drejtohet popullit me kete leter:
"Leter e hapur,
Tri grupeve t respektivisht organizatave
Qe luftojne ne emer te LRSSHJ-se
Qe ne fillim e shoh te udhes te theksoj se propozimi i
parashtruar me poshte eshte mendim i lire, mbeshtetur ne qellimet
me te sinqerta, te cilat ia ka imponuar koha dhe momenti i gdo
njeriut te ndershem te popullit tone dhe qe, jam i bindur se i ka
parasysh edhe secili prej jush.
Parasegjithash, mendoj se te tri grupet duhet ta studiojne
kete propozim ne menyre sa me objektive, te paanshme e pa pasoja
dhe te marrin nje qendrim, duke patur parasysh gjithnje interesin e
pergjithshem dhe rrugen, e cila na shpie drejt qellimit per realizimin
e kerkeses se popullit tone- konstituimin e Republikes se Kosoves
ne kuadrin e Federates Jugosllave.
Ashtu sig eshte e ditur, duke filluar nga data 17.02.1982 u
bashkuan LNgKVSHJ dhe PKMLSHJ, respektivisht, me
15.05.1982 ketij uniteti iu bashkangjit edhe OMLK-ja. Keto grupe
formuan organizaten e vetme, e cila veproi nen emrin LRSSHJ.
Duke u mbeshtetur ne keto fakte krijohet bindja se ky
bashkim ishte vetem formal e jo esencial. Kete e deshmojne edhe
ngjarjet qe pasuan dhe sollen deri te shpartallimi i Levizjes.
Mirepo, sig thote Lenini, behet nje bashkim, i cili deshton per te
ardhur deri te nje bashkim i fuqishem ( duhet te ndahemi qe te
bashkohemi! ). Prandaj eshte e domosdoshme qe te behet nje
bashkim i vertete dhe esencial i tri grupeve, respektivisht
organizatave te lartpermendura.
237
Madje edhe nese ekziston ndonje grup apo organizate' tjeter me
orientime dhe qellime te drejta, mendojme se eshte e udhes t'i
bashkohet Levizjes se pergjithshme.
Pervoja historike e popullit tone dhe levizjet e shumta te popujve te
tjere, kane deshmuar se bashkimi ben fuqine, garanton fitoren dhe
sjell deri te shpetimi kombetar; kurse shkaperderdhja e distribuimi i
forcave gon ne deshtim, ne zventim dhe ne katandisje te levizjes.
Ne baze te te gjitha ketyre dal me kete propozim:
- qe tri grupet t'i autorizojne perfaqesuesit e tyre, me te gjitha
kompetencat e duhura, prej tre deri ne pese veta.
- bashkimi te behet pa asnje kusht nga tri grupet ekzistuese,
respektivisht organizatat. (Po deshem te arrihet mirekuptimi
duhet t'i hedhim poshte te gjitha pretendimet se njera eshte e
drejte, se tjetra eshte me e forte apo se akcila eshte "koka" e
kombit shqiptar; pretendime keto megalomane, tendencioze te
cilat, ne menyre te drejtperdrejt apo terthorazi, shkojne ne dobi
te armikut e qe pengojne bashkimin e lakmueshem.
Edhe pse nuk mund te mohohen anet pozitive te luftes, qe
eshte zhvilluar nga keto tri grupe, lufta e zhvilluar, qe nga koha e
bashkimit formal, ka qene me teper lufte mes grupesh dhe
individesh, sesa lufte kunder armikut.
Qe te shkohet perpara dhe te eliminohen te gjitha anet negative te
ketyre grupeve, eshte e domosdoshme te arrihet bashkimi i tyre ne
nje organizate te vetme dhe te njesuar, ne menyre qe tere aktivitetin
ta drejtojne kunder armikut- shovinisteve serbomedhenj dhe te
tjereve qe na bejne pengesa ne realizimin e kerkeses se popullit
shqiptar per formimin e Republikes Socialiste te Kosoves ne kuadrin
e Federates.
Mendoj se kjo duhet te arrihet:
1. - me shkrirjen e tri grupeve ne nje organizate, e cila do te
emerohet: Levizja per Republiken Socialiste te Kosoves ne
Jugosllavi
Arsyetimi:
238
Republikat ekzistuese ne Jugosllavi, emerohen sipas territorit, psh,
RS e Sllovenise, RS e Kroacise, etj . Prandaj e shoh te' arsyeshme qe
te merohet keshtu edhe RS e Kosoves, ne menyre qe t'i mos mbetet
rruge dhe mundesi e askujt te na sulmoje, gjoja, se kerkojme
Republike "te paster etnike".
2. - duke pasur parasysh se "Zeri i Kosoves" eshte Zeri i tere
popullit shqiptar ne Jugosllavi dhe i atyre ne mergim, qe therret per
nje Republike ne kuadrin e Federates, e shoh te arsyeshme qe te
mbetet emri i organit "Zeri i Kosoves".
3. - simbolet e gjertanishme, sig jane sterna dhe pushka me
flamur, duhet te hiqen, pasi per keto simbole duhet ta jape fjalen
vete populli i Kosoves dhe te percaktoje vete stemen dhe
Republiken e tij.
Arsyetimi:
Pushka me flamur nuk perputhet me platformen e kerkeses
se popullit tone ne luften e tij per Republike pa perdorim te dhunes.
Do te ishte mire qe simbol i organit te jete libri dhe pena, te
cilat ne kete moment dhe me ne keto rrethana specifike, do te
simbolizonin luften tone me liber e me pene dhe me mjete tjera
demokratike pa u perdorur dhuna.
Levizja perfundimisht duhet te distancohet nga te gjitha
format e luftes qe mbajne ere baroti, njehere, mendoj se eshte me
vend, mos t'i imponojme Jugosllavise asgje tjeter perveg realizimit
te kerkeses per konstituimin e Republikes se Kosoves, respektivisht
LRSKJ-ne.
Jugosllavia nuk duhet te luftohet as si shtet as ne pikepamje te
sistemit shoqeror dhe kam bindje se me konstituimin e kesaj
Republike, populli shqiptar ne Jugosllavi do te jete i barabarte me te
gjithe popujt tjere te Federates dhe te menjanohet rreziku i ndonje
konflikti me te gjere ne permasa jugosllave e Ballkanike. Perderisa
populli shqiptar eshte i persekutuar dhe pa te drejta, nuk mund te
kete paqe dhe qetesi as per popujt tjere qe e perbejne Federaten.
Keto qe u ceken dhe shume te tjera, qe mund te nenkuptohen,
na bindin se ndihma jone, po qe se eshte e drejte, do te jete shume e
madhe; po te mos jete e drejte, kontributi yne do te jete i vogel,
239
sepse populli e di mire rrugen e vet. Pra, bashkimi do te' reflektohet
si beselidhje ne fitoret tona dhe do te tregoje qartesine dhe pjekurine
e pergatitjes sone per lufte. Beselidhja e forte ka qene gjithnje kushti
i pare, i cili na ka shtie ne fitore te pareshtura dhe perfundimtare. Na
kane mesuar rruget e gjata dhe te hidhura se vetem te bashkuar
mund te luftojme drejt, se gabimet e bera gjate lufterave te kaluara
duhet te na sherbejne si mesime te shtrenjta. Nga ana tjeter lufterat
mes grupesh gjithnje jane paraqitur ne momente kur na ka humbur
qartesia, por ate- qartesine- e kemi gjetur se shpejti, jemi bashkuar
pa pengesa duke i eliminuar gabimet e vogla, kurse te medhate i
kemi zvogeluar. Keshtu ka ecur shqiptari neper rrugen e historise, i
munduar, por kurre i thyer, kurre i asgjesuar. Kjo qendrese u arrit
perhere duke u mbajtur per njeri-tjetrin dhe duke i bere pushket
strumbullare ne duart e bashkuara dhe te fuqishme.
Po qe se ky bashkim nuk arrihet, do te vertetohet edhe njehere
se ne mesin tone ka njerez, qe punojne per armikun; do te vertetohet
papjekuria jone ne geshtjen e madhe, e cila duhet te qendroje mbi
gdo interes personal dhe mbi gdo tendence individuale dhe
subjektive. Duhet t'ua theksojme shokeve te ndershem qe te marrin
drejtqendrimin dhe ta thone fjalen e vet gdonjeri ne emer te kesaj
geshtje te madhe, te distancohet secili, pa ngurrim, pa humbur kohe
dhe pa luhatje, prej grupeve, prej dinastive, familjarizimit,
bajraktarizmit, perkatesive primitive fisnore e te hordes dhe, mbi te
gjitha prej "Krereve" qe pengojne bashkimin; ta thote secili fjalen e
vet haptas, mendimin e vet te lire konstruktiv, sepse, sic, ka theksuar
Isamil Qemaili, gdo shqiptar i ndershem ka te drejte te flase ne emer
te kombit dhe atdheut.
Nder i madh eshte te percaktohesh ne sherbim te atdheut, ndersa
tradhti te vihesh ne sherbim te individeve destruktive, sepse forca
qendron ne mase, jo ne grupe, as ne individe.
Ne Delemont - Zvicer, me 12.07.1985 Hysen Gervalla
240
leter e hapur:
TRI GRUPEVE, RESPEKTIVISHT ORGAtilZATAVE
QE LUTTOJHE HEN EHRIfl E LRSSHJ-se
Qe ne fill in e sho' te udl.es te theksoj se rropozini i parashtruar me poshtt,
eshte mendim i lire, mbeshtetur ne qellimet me te sinqerta, te cilat ia ka imponuar
koha dhe monenti cdo njeHut tc ndershera te popullit tone e qe, jam 1 blndur se 1 ka
parasyshe edhe seicili prej jush,
Parasegjithash, mendoj se te tri grupet duhet t'a studjojne kete propozim ne
menyre sa me objektive, te paanshme e pa pas j one dhe te raarrin qendrim, duke patur
parasyshe gjithenje interesin e pergjithshem dhe rrugen, e cila na shpie drejte qe-
llimit per realizimin e kerkeses se popullit tone - konstituirtrin e Republikes se
Kosoves ne kuadrin e Federates Jugosllave.
As&tu siq eshte e ditur, duke filluar nga data 17.02.1982, u bashkuan LNCKVSHJ
dhe PKMLSHJ, respektivisht, me 15,05,1982, ketij ur.iteti iu bashkangjit edhe OMLK-ja.
Keto grupe formuan organlzaten e vetwe, e cila veproi nen emrin LRSSHJ.
Duke u mbeshtetur ne keto fakte, krijohet bindja se ky bashkim 1shte Vetera fo-
rmal e jo esencial. kete e deshmojne edhe ngjarjet te cilat pasuan dhe soil en deri
te shpartalliml 1 Levizjes.
Hirepo, siq thot Lenini, behet nje bashkim 1 cili deshton per te ardhur deri
te nje bashkim i fuqishem (duhet te ndahemi qe te bashkohemll)
Prandaj eshte e domosdoshrae qe te benet nje bashkim i vertete dhe esencial 1
tri grupeve, respektivisht organlzatave te lartepermendura,
Madje, edhe nese egzlston ndonje grus apo organizate tjeter me orlentime dhe
qellime te drejta, mendojme se eshte e udhes t'i bashkohet Levizjes se pergjithshme.
Pervoja his tori kc e popullit tone dhe levizjet e shumta te popujve tjere, ka-
ne deshmuar se bashkimi bene fuqine, garanton fitoren dhe sjelle deri te shpetimi
kombetare, kurse shkaperderdhja e distrlbulmi 1 forcave con ne deshtim, ne zvetnim
dhe ne katandisje te levizjes.
Ne baze te te,.gj1tha ketyre dal me kete propozim:
- qe te tri grupet t'i autorizojne perfaqesuesit e vet me te gjltha kompete-
neat e duhura, prej tre - pese veta.
- bashkimi te behet pa asnje kusht nga te tri grupet egzistuese, respektivisht
organizatat. (Po deshem te arMhet mlrekuptlmi, duhet t'i hedhim poshte te
gjitha pretend imet se njera eshte e drejte, se tjetra eshte me e forte apo
se akclla eshte "koka" e kombit shqiptaret pretend Ime keto megalomane, te-
ndencloze te cilat ne menyre te drejte per drejte apo terthorazl shkojne ne
dobi te armikut e qe pengojne bashkimi n e 1 akmueshem, )
241
3.-
persekutuar dhe pa te drejta, nuk nund te kete paqe dhe qetesi as per popujt tjere
qe e perbejne Federates
Keto qe u ceken edhe shume tjera qe murtd te nenkuptohen, na blndin se ndihma
jone po qe se eshte e drejte, do te jete shume e madhe, po te mos jete e drejte -
kontHbuti yne do te jete 1 vogel sepse populli e dl mire rrugen e vet. Pra, bashki-
mi do te reflektohet s1 beslidhje ne vazhdimsine e fitoreve tona .dhe do te tregoi
qartesine e pjekwrine e pregadltjes sone per lufte. Beslldhja e forte ka qene gji-
thenje kushti i pare, i cili r» ka shpler ne fitoret e pareshtura dhe perfundimta-
re. Ha kan mesuar rruget e gjata dhe te hidhura se veten te bashkuar mund te lufto-
jme drejte, se gabimet e bera gjate luftrave te kaTuara duhet te na sherbejne si me-
sime te shtrenjeta. Nga ana tjeter luftrat mes grupesh gjithenje jane paraqitur re
rcwnte kur na ka humbur qartesia, P or ate - qartesine - e kemi gjetur se shpejti,
jemi bashkuar pa pengesa duke i eliminuar gabiret e vogla, kurse te wjhate i kemi
zvogluar dhe keshtu ka ecur shqiptari neper rrugen e historise. 1 munduar, por ku-
rre i thyer, kurre i asgjesuar. Kjo qendrese u arrit perhere duke u mbajtur per
njeri-tjetrin dhe duke i bere pushket strumbullare ne duart e bashkuara dhe te fu-
qishne.
Poqese ky bashkira nuk arn'het, do te vertetohet edhe njehere se ne mesin tone
ka njerez qe punojne per armikun, do te vertetohet papjekurla jone ne ceshtjen e
-adhe, e cila duhet te qendroi mb1 cdo intetes personal dhe robi cdo tendence indi-
viduale dhe subjektive. Duhet t'ua theksojme shokeve te ndershem qe te marrln dre-
jteqendrinrin dhe fa thone fjalen e vet cdonjeri ne emer te kesaj geshtje te madhe,
te d-istancohet seicili pa ngurim, pa humbur kohe dhe pa luhatje prej grupeve, prej
dinastive, familjarizmit, bajraktarizmit, perkatesive primitive fisnore e te hordes
dhe, mbi te gjitha prej "Krereve" qe pengojne bashkimin; t'a thot seicili fjalen e
vet haptas, mendimin e vet te lire e konstruUiv, sepse siq ka theksuar Ismail Qe-
raili, cdo shqiptar i ndershem ka te drejte te Has ne emer te kombit dhe atdheut.
Ndere 1 madh eshte te percaktohesh ne sherbim te atdheut ndersa tradhti te
vihesh ne sherbim te individeve destruktiv, sepse forea qendron ne mase e jo ne
grupe as ne Individ.
ne Delemont - Zvicerr. me 12.07.19^5 Hysen Gervalla
Letra e pare e Hysen Gervalles per Bashkim 17.07.1985
242
Ndikimi i letres ne mase
Musa Hoti qe ishte krahu i Sabriut dhe te' gjithe lideret tjere kete
leter te shkruar ne emer te Hysen Gervalles nuk e kishin marre
parasysh. Letren e lexonin punetoret dhe tere diasapora shqiptare qe
nga Zvicra e deri Amerike. Hysen Gervalla gjente perkrahjen e
individeve nga te gjitha grupet e Levizjes, por nuk haste ne
mirekuptim me shefat e tyre.
Bazuar ne permbajtjen e letres se tij, shihej se Hysen Gervalla fliste
ne emer te nje institucioni, por pasur askend afer tij. Nuk kishte
zyre, nuk kishte adrese, nuk kishte sejmen, nuk kishte organ e as
mjete materiale.
Te veproje ne emer te nje institucioni ishte guxim edhe me guxim te
nenshkruaje me emer e mbiemer te plote. Kjo nuk kishte ndodhur
asnjehere me pare. Nje leter te tille, te hapur, edhe kur Levizja u nda
ne kater copa, nuk kishte marre guximin ta bente Sabri Novosella,
Xhafer Shatri dhe as Ibrahim Kelmendi.
Hysen Gervalles nenshkrimi do t'i kushtonte shume sepse, aktivistet
e ilegalitetit ishin mesuar te hidhnin gurin e te fshinin doren. Me
kete rast hidhej guri dhe dihej autori. Menjehere pas kesaj letre do te
dalin thashethemet kunder Hysen Gervalles, pikerisht nga nga ata
me te cilet nuk kishte gjete gjuhe te perbashket. Flisnin se Hyseni
eshte i dyshimte dhe Serbia e kishte derguar te kontrollonte dhe
pasivizonte Levizjen; thonin se Hyseni po e heq pushken simbolin e
rezistences dhe kerkon qe liria te fitohej ne menyre paqesore! Ne
anen tjeter vete ata ishin kunder aktit qe kishte bere Musa Hoti e
tash flisnin kunder Hysenit per kembenguljen e tij te hiqej sterna dhe
pushka. Hysen Gervalla nuk kerkonte asgje me pak se grupet tjera,
vetem se rrugen simbolet i kishte lene t'i zgjidhte populli e jo
mergata.
Gjate publikimit te kesaj letre une isha ne ShBA, ndersa Musa Hoti
ne Bruksel i aktivizuar ne organin e tyre, "Zeri". Ne Nju Jork ishte
edhe nipi i Xhafer Shatrit me te cilin ne vitin 1984 ishte kudo me
mua ne aktivitetet e atjeshme qe i zhvilloja une. Ne vitin 1986 kur
243
isha per heren e trete, Xhaviti nuk vinte ne asnje takim dhe ne asnje
aktivitet qe e zhvilloja une me shoket tjere te' Nju Jorkut, sepse
asokohe Xhafer Shatri kishte acaruar marredheniet me Musa Hotin
dhe ishte bere krah i Ibrahim Kelmendit, por gjithnje Xhaferi e
mbante kontrollin total te Levizjes. Edhe ne Nju Jork dhe vende
tjera te Amerikes letra e Hysen Gervalles do bente jehone. Ne kete
kohe ne Nju Jork kishte ardhur prof, dr Sefedin Fetiu me te cilin
shoqerohesha une.
Edhe une, edhe Sefedini ne biseda tona private me bashkatdhetaret e
atjeshem e respektuam mendimin e Hysen Gervalles. Pas disa
muajve, kur une po kthehesha ne Kosove, bera qe edhe Sefedini te
vinte ne Bruksel. Sefedini ishte i semure nga veshkat, prandaj
preferonte te ishte me afer Kosoves. Cuditerisht Brukseli kishte
emer te madh per veprimtari kombetare, por nuk kishte lider te tij.
Nga xhelozia ndershqiptare komuniteti i Belgjikes i preferonte
lideret qe vinin nga Gjermania, jo ata qe vepronin dhe jetonin me ta.
Musa Hoti ishte lider i pakontestueshem ne mbare diasporen, por jo
ne Belgjike.
Po behej nje vit qe letra e Hysen Gervalles nuk po gjente impakt te
shefat, por po ndikonte ne masen e gjere. Keta simpatizante ishin
vetem fluska te shperndare ne ajer, sepse u mungonte organi i
shtypit dhe zyra ku duhej te takoheshin, ku duhej te informoheshin.
Ne gusht te vitit 1987 shkova ne Zvicer te Hysen dhe Avdyl
Gervalla, ne shoqerimin e Mustafe Istrefit, qe ishte kusheri i poetit
te njohur Adem Istrefi. Ne shtepine e Hysen Gervalles qendrova nje
jave e me shume. Gjate bisedave te ndryshme u vendos qe te
shkruhet edhe letra e dyte permes se ciles Hyseni do t'i drejtohej
publikisht popullit shqiptar ne diaspore.
Gjate qendrimit tim me shume bisedoja me Avdylin me te cilin
flisnim per kohe te shkuara ne Kosove. Avdyli ishte me i ri se une.
Kujtonim kur une e Sefo Bejta Krasniqi rrinim me Jusufin ne kafene
te Prishtines e Avdyli vinte por nuk rrinte shume. Flisnim per filmin
"Procesi", drame nga Jusuf Gervalla, qe une e kisha realizuar si
film. Me tregonte Avdyli se une kisha fituar shume pare nga filmi
sic kishte degjuar nga disa shqiptare qe jetonin ne Belgjike dhe qe
244
kishin shkuar enkas para meje ta vizitonin kete familje. I tregoja se
nuk kisha fituar asgje per gjashte muaj, vetem se e kisha te' paguar
ushqimin dhe fjetjen ne banesa te dobeta te ndonje bashkatdhetari.
Gjate vizites sime kisha pershtypjen se Hysen Gervalla fluturonte
nga gezimi. Kjo shihej ne biseda qe vinin shqiptaret per te vizituar
familjet e dy deshmoreve nga te gjitha anet e Zvicres. Hyseni
vendosi qe letren ta perpilonim une dhe Avdyli.
Une kurre me pare nuk kisha perpiluar tekst per nje komunikate te
tille. Avdyli po ashtu ishte i pa pervoje ne kete drejtim. Me ne fund
e perpiluam, here duke kopjuar nga librat politike e here duke
prodhuar nga imagjinata jone. Me ne fund me qyk te zorit,
komunikata doli 6 faqe. E titulluam "Thirrje masave". Ne te u
referoheshim thenieve te Adem Dema^it, Skenderbeut, Nairn
Frasherit. Doli nje thirrje modeste por kuptimplote.
Ja pjeserisht letra e perpiluar dhe shkruar nga Avdyl Gervalla dhe
une
Letra e dyte e Hysen Gervalles
THIRRJE MASAVE
Kur e gjithe Europa dridhej prej fuqise Otomane, populli shqiptar
beri bashkimin, me ne krye Skenderbeun beri Shqiperine.
Kete porosi Skenderbeu e kishte trasheguar me nder nga bashkimi
i pare Iliriane te te dy princerve Batua, te cilet i japin grusht
ushtrise romake, por nuk trashegoi thyerjen e mevonshme te tyre,
qe bene per interesa te ngushta personale.
Lidhja e Prizrenit, faze para kurorezimit te fitores se madhe -
Shpalljes se Pavaresise, mbeshtetet ne porosine qe vetem te
bashkuar arrihet gdo gje.
Bashkimi eshte grumbullimi i te gjitha forcave ne nje vend, i cili
vepron me efikasitetin e vet te shumefishuar; eshte nje goditje e
perqendruar kundra armikut; bashkimi na burreron, kthjellon
245
mendjen dhe sjell pushim shpirteror duke hequr lodhjen e fatit
tone rrugeve te mundimshme e te' gjata. Thone se ne bashkim
forcohet karakteri, kurse ne vetmi bjerrjet vullneti. Me bashkim ne
do te intensifikojme kerkesen e drejte te popullit tone.
Na fton viti i njezetetete i bur gj eve te erreta te poetit, shkrimtarit,
ideologut dhe mendimtarit te ndritur, i cili me kohe, duke u
mbeshtetur ne tabanin e popullit te vet dhe ne fjalet e veprat e
martireve te ketij trualli, ne momente si keto tona, vazhdimisht u
dha te drejte: Jo atyre qe jane trima...
Pra, vellezer, ta tregojme pjekurine tone politike ne geshtjen tone.
Aspiratat dhe kerkesat tona te drejta do te arrihen vetem nepermjet
bashkimit, kurrsesi me pergarje, ne radhe te pare per shkak
kushteve te keqij te jetes, te papunesise dhe gjendjes se rende
ekonomike te Kosoves...
Po te jemi te bashkuar gdo gje eshte e mbaruar
(Nairn F)
Spastrimi i te gjitha mendimeve te demshme, angazhimi i
pakursyer drejt qellimit tone te larte, jo lufta kunder njeri-tjetrit,
jane kushte dhe faktore qe garantojne konsolidimin e Levizjes
sone.
Nuk duhet te kete me : "Jo une nuk mund te rri me ate se e lexon
"Zerin" me adrese, "Zerin" pa adrese, "Zerin" e Suedise, apo
gazeten "Punetoret".
Kerkesa e kohes eshte thj eshte - Bashkimi!
Bashkimi i forcave te shendosha ne vendlindje dhe ne mergim, i
atyre qe kete e kuptojne thj eshte, ashtu sig e ka pasur zakon
populli yne gjate shekujve me radhe, atyre qe kane sy dhe veshe,
ndergjegje te paster dhe jane percaktuar me tere qenien e vet,
atyre te cilet kane interesin e pergjithshem mbi gdo interes tjeter,
luften, e cila do te na shpie drejt realizimit te te drejtave te popullit
246
shqiptar, por per barazi me popujt tjere-drejt idealit tone , Kosova
Republike!
Shume here pyetem: ku eshte betimi 'Jemi me te' forte se kurre me
pare!". I dhene pas vrasjes ne Gjermani.
A mos u frikesuam?!
?!
Ne, ndoshta nuk ditem te perpilojme tekstin e bashkimit: Thirrje
masave!" , por ju ftojme qe ne emer te Shpates dhe te Perkrenares
ne Vjene, fjaleve te urta te rilandasve tane, gjakut te derdhur te
bijve dhe bijave tona me te mira, qelive te erreta te burgjeve ku
dergjen vellezerit dhe motrat tona, qendreses heroike te masave te
gjera te popullit tone, ju ftojme t'u qendrojme gdo here besnike
dhe t'i kemi ato udherrefyese gjate veprimtarise tone te
perbashket, ne to do te gjejme shembullin e ndritur te bashkimit
dhe te mobilizimit te forcave te reja ne geshtjen tone te madhe qe
na pret.
Pergjigjet tuaja mund t'i dergoni ne kete adrese:
Casse postale 120
2764 Courrendlin
Jura
Suisse
Ne Zvicer, gusht 1986
247
«
•
THIRRJE M A S A V E
*— Ti bashkobimi pat ti mbtoi'tuz tiuatUn a ti pateue.
7" si ktyafmi detytin ndaj atdhzut,
pit ti citin kutzi s'duhit kuptuaz
sa ishti datdhut tapii 9/afc-
Eshti tufttiai sa duhit.
Sfi dashutia pit Ti ia katon gdo djshtiiia t jit it.
Stamat
gtinat
dha qaiashat I kaml ti fnJu/j/1/71*,
pot kumi ti pitbashkit gjuhin dha. hatlat.
K/o tufti do ti /ati tufta a ti gfithiva."
i Madhi SX£«D£?!B£, rt« Cazhi, mi 2 miu W«
Kur e gjithe Evropa dridhej prej fuqise se Perandorise to mane papulli shqiptar bgri
bashkimin e ne krye me Skenderbeun beri Shqipe'rinH.
Kete porosi Skenderbeu e kishte trasheguar me ndere nga bashkimi i pare Ilirian te"
te dy princerve Batua, te cile't i japin grusht oshtrise romake, ppc nuk trashegoi
thyerjen e mevonshme te tyre qe bene p&r interesa te ulta personale, tradhetine e
merr Hamza.
Lidhja e Prizrenit, faze" para kurorezimit te ri tores se Madhe - ShpaUjes se" Pava-
resise, mbeshtetet ne" porosine" qe vetem te bashkuar arrihet (do gje.
Sa here qe u dha kushtrimi per bashkim prej shtate ne shtatedhjete lufterat i
kurorezoi me sukses.
Bashkimi eshte grumbullimi i te gjitha forcava ne nje' vend, i cili vepron ne efi-
kasitetin e vet te shumefishuar, e'shte nje" goditje e perqendruar kundra arraifcut;
bashkimi na burreron, kthjellon mendjen dhe sjelle" pushim shpirtercre" duke hequr lo-
dhjen e fat it tone rruge've te" mundimshme e te' qjata. Thane se ne bashkim Forcohet
karakten, kurse ne vetml bjerret vullneti. He bashkim ne do te intensifikojme
kdrkesen e drejte" te popullit tone, do te misherohemi me te dhe hapat tone drejt
mores do te jene te shpejte e me te sigurt.
Na fton viti i njezet e tete i burgjeve te errta te' poetit, ahkrimtarit, ideologut
dhe mendimtant te ndritur, i cili me kohe duke u mbeshtetur ne tabanin e popullit te"
vet dhe ne fjalet e veprat e martireve t6 ketij trolli, ne momente, si ke"to tonat,
vazhdiraisht u dha te drejte:
Jo atyte qi /ana ttirru
Ate ngzehi gisfidn a kiirrit,
?oe jtijte qS jani tiinm
ffa. thtxl doiin a pajtimit!
rfBSM t£AWCt
(dhe njS later e tij e shkruar ne" Ko 9 o«e me 29. 6. 196 J, e botuar per here tS pare ng
Zen 1 Kosovea", nr. 2 / 19B2) ;
"•• - ?aia nash qitidtajni pangaja shtrri c ahtsri ti
uishtiia. paia nash qindion nji tufta mfafta c glati dha
i-ishtizakonishl a ashpit dha a pa haiaoaita, poi na tori
thaltiiitht ti bindui sa poputti yni haioik kut ti baah-
koji ti giitha foicat a uet.i do ti shkapuat m siguti pia-
ngat a lohiiisi dha mjaiurdt*
Mas ti haito/nd sa ni qoftiia na i t ami ma nji ana tntaia-
sat a ngushta paisonala dha nospajtunat eikttimtata nisa
na U qjithi. /ra mi ah a ma shpiite piiqindtajrri pizpjakjat
dha wunbml ton.i hah qittimi thalbot i paputtit toni -
nuk >lo ti Uati /utca nbi f.iqin « p//rjot qi do ti imndat ma
'*) ~ S nd,it:w. i.i.ihkiirin lonii...
248
6.-
Kosova tani lengon prej semundjes me te veshtire - ndarjes dhe kundershtimit mes
pjelles se vet, si te ishim pjelle' e paligjshme e saj, a jo lengon dhe mallkon ratin e
vet per bijte, prej te cileve pret qe t'a ndihmojne trupin e saj plote* plage... e ne,
gjersa te jemi te shperndare, te degedisur, ulemi sofrave te huaja dhe gastitemi me
mishin e vellezerve te rene. . . per "aperitiv" pijme' gjakun e tyre... salloneve te
huaja... duke vallezuar gjithe diten me perqarja... ndersa te burgosurit, ashtu si
numra monedhash, i shfrytezojme* si "zhetona" te ruletit... veteknaqesite' tons, "qe ne
jemi me te meneurite", "fati i Kosoves lidhet per petsonalitetin tim", "jemi trima
mbi trimat"... jane fryte te perqarje's, fryte te injorimit te kerkeses se popullit
tone. ?"£ gjitha keto, j&na u&hqim shpiitiioie i kunde.i&htatdi/a tani, ti cilet duk&
j^/tytexuat papj&Uuiini Lona polititte vazhdimtsht i cungojnc te dt&jtat to/ia... dhe
keshtu do te jete gjithenje perderisa te jemi te perqare, ne petka te zeza, me
kravata te zeza, neper soFra te huaja...
Ka n jerez, qe ne nje menyre apo t Jeter mundohen t'i shtijne edhe te tjeret ne keto
valle... rruge te pakrye... me te vetmin qellim per t'a nxitur perqarjen ne* k£to mo-
mente delikate. . .
Jo!!!
Populli shqiptar ne Jugosllavi ka Torca per t'i realizuar qellimet e veta te drej-
ta.
Kerkesa e kohes eshte e thjeshte - BASHKIHI ! ! !
Bashkimi i forcave te shendosha nS vendlindje dhe ne mergim, i atyre qe kete e
kuptojne, thjeshte ashtu siq e ka patur z3kon populli yne gjate shekujve me rradhS ;
atyre qe kan sy dhe vesh, ndergjegje te paster dhe jane te percaktuar me tere qenjen
e vet, atyre te cilet e kane interesin e pergjitheshem mbi cdu interes tjeter, luften
e cila da te n'a shpie drejte realizimit te te drejtave te popullit shqiptar, per
barazi me kombe tjera - drejte ideaiit tone KOEOVA REPUBUKE !!!
Vet identiteti yne, eshte rezultat i iuftrave te drejta te cilat populli yne i
beri panderprere gjatS shekujve te roberise, por te gjitha ato fitore jane rezultat i
forces se perbashket e cila eshte aintetizuar gjithenje gjate periudhave me te ve-
shtira me boshkim dhe beselidhje-
Mjeh populli yne momente vendimtare gjate shekujve, prej tyre ka rmjerre figura te
ndritura qe i kane sherbyer bashkimit, kurse ata te tjeret qe e kane kundershtuar ba-
shkimin, i ka hedhur ne shpnrten e mbeturinave, te tiilet kane mbetur tipa destruktiv
e lakmitare, te pa varre e te pa nishart, pa asnje fije tradite, te cilSt me ose pa
vetedije bejne punen e armikut me te rrezikshem!
Shume here pyetem : Ku eshte betimi "Jemi me te forte!", i dhene pas vrasjes ne
Cjermani.
A mos u frikesuam?
?i
- ■
Ne, ndoshta nuk dijtem te perpilajme tekstin e bashkimit ; THIRRJE MASAVE ! por ju
ftojme qe ne eroer te *. Shpates dhe Perkrenares ne Vjene, fjaleve te urta tS Rilindas-
ve tane, gjakut te derdhur te bijeve dhe biJ3ve tona me te mira, qellve te errta te
burgjeve ku dergjen veliazerit dhe motrat tona, qgndreses heroike te masave te gjera
te popullit tone, ju ftojme t'u qendrojme cdohere besrtikS dhe t'i kemi ato udherrefy-
ese gjate veprimtarise ton^ te perbashket, ne to te gjejme shembullin e ndrtitur t^
b3shkimit dhe te mobilizimit te forcave te re ja ne ceshtjen tone te madhe qe na pret.
Pergjigjet e juaja mund t'i dergoni ne kete adrese :
ne Zvicerr, gusht !9Bfi Cag3B po3 ,. ale 120
27^4 Courcendlin
JURA
SUISSE
Letra e dyte e Hysen Gervalles f. 1 & 6, drejtuar mases
me gusht 1986
249
Komentimi
Pas publikimi te' letres, une vendosa te shkoja ne Bruksel, sepse
kisha me shume se nje jave qe qendroja ne Zvicer ku takoja shoke
me te cilet njihesha qe ne Kosove.
Ne Bruksel me ne erdhi Avdyl Gervalla. Bashke me te vizita e pare
ishte ne shtepi te Musa Hotit. Ne Bruksel, Avdyli kishte edhe nje
mik te tij nga ana e gruas, por ne vazhdonim te kontaktonim
shqiptaret me aktive te Belgjikes e gjithnje Musa Hoti ishte
shoqerues i Avdylit.
Ne komunitetin tone letra e Hysenit po gjente perkrahje, sepse aty,
ve^se kishin filluar ndarjet ne mes grupit te Ibrahimit dhe Sabriut.
Nje pjese e konsiderueshme e tyre ishin prane Musa Hotit si Qamil
Zekolli, Muharrem Hajdini, Milaim Blakaj, Shqipe Bujupi e ndonje
tjeter emrat e te cileve aktualisht nuk me kujtohen.
Pas nje kohe te shkurter ne Bruksel te Musa Hoti, erdh Hysen
Gervalla qe te formonte grupin zyrtarisht. Hyseni me mua u takua
vetem disa ore, pastaj shkoi per te marre pjese ne takime grupore qe,
aktivistet e Brukselit bashke me Musa Hotin, ia kishin organizuar.
Musa ishte simpatizues i Hysen Gervalles, por nuk e shihte te
arsyeshme te shkrinte Levizjen e tij tek Hyseni qe, perveg emrit te tij
dhe ndonje shoku perkrahes, nuk kishte te tjere qe e pasonin. Me
vone me dobesimin e LRSSHJ- se Musa do t'i bashkohej Hysenit.
Pikerisht ne keto kohe Enver Hadri e kishte nje ore emision te lire
ne nje radiostacion ne qender te Brukselit dhe me tha mua qe te
punoja, por une i sugjerova Musa Hotin me arsyetimin se kishte
kohe dhe aftesi per kete gje. Pas bisedes me Musen, pranoi qe ta
merrte kete emision. Musa Hoti ishte parimor dhe njeri qe nuk i
thyente rregullat e grupit. Pasi kishte filluar te ishte pjese e
organizimit me Hysen Gervallen dhe pasi Hyseni ishte aty, Musa
kete geshite e futi ne rendin te dites. Te gjithe te pranishmit dhe vete
Hyseni ishin kunder qe Musa e grupi i tyre te merrte nje radio aty ku
kishte shkelur kemba e Enver Hadrit. Ne ate mbledhje ishte
vendosur qe vete do ta gjejne nje radio me vale transmetuese edhe
250
me te' forta se ajo e Enver Hadrit. Musa nuk i thente rregullat. Priti
prej tyre, por asgje nuk bene. Me ne fund Musa Hoti vendosi te nape
radiostacionin pa pyetur askend.
Vendimi i Muses, pa i pyetur shoket, do t'i sillte probleme me
Hysen Gervallen dhe Avdylin. Grupi me te cilet Musa e kishte
njohur Avdylin dhe Hysenin, filloi te udhetoje per ne Zvicer. Sume
prej tyre flisnin kunder Muses, ashtu sig benin edhe te tjeret me
heret.
Musa disahere do t'u shkruante dy vellezerve, te cilet i respektonte
per gjakun e derdhur te Jusufit dhe Kadriut. Por ata nuk i
pergjigjeshin.
Ja pjeserisht nje leter nga Musa Hoti, drejtuar Avdyl Gervalles:
Bruksel, me 28 qershor 1987
I nderuari shok Avdyl,
Ne fillim ju pyes si jeni me shendet, si e keni familjen, si kaloni
atyre rrugeve te mergimit qe na rane hise dhe a jeni lodhe e merzite
ne pergjithesi?
Qe prej sa isha gati para nje viti, ju kam shkruar se paku tri here,
mirepo as prej jush dhe as prej Baces Hysen kurre pergjigje nuk
mora! Ju ndoshta jeni hidheruar di^ka, mirepo une shkaqet nuk i
njoh?
Si po e kuptoni nga "Lajmerimi", para nje muaj kemi startuar me nje
radio lokale, e cila nuk degjohet pertej Brukselit me rrethine (mbi 1
milion banore - shenimi im), mirepo edhe ashtu te vogel e pranuam
qe mos te rrime krejt kot. Shqiptaret me banim ne kryeqytet dhe
rrethine e degjojne per bukuri (ne rast se deshirojne ), kurse ne
qytete tjera nuk degjohet. Kjo eshte radio e katert me radhe ne
Bruksel.
Nuk po di ku dhe pse u hidherua Baca heren e fundit te ju? Apo mos
ngase e kaluam naten me Reshatin te Sabri Novosella, apo me fjale
te Sh... ?! Tek e fundit le te hidherohet kush te doje, kryesorja eshte
251
qe une mos t'i jap shkak e ai prej vetes nese hidherohet, une nuk i
kam faj, edhe pse kam respekt te thelle, te sinqerte, vellazeror per ju
si Avdyl, por edhe per Bacen.
Klubi ka mbetur ashtu si£ ka qene. Reshati eshte ne Amerike dhe
gati e ka perfunduar filmin " Kosove shqiponje e roberuar".
Ne Bruksel; me 28 qershor 1907
I nderuor shok Aydyl t
He fillim ju pyes si jenl me shenriet, Ki e keni f^miljan,
L'l k^Ioni ntyrE rtugeue te nErgimit qc- n? rsne hisa dhe si jeni
lodhe e merzite ne perg jithesi 7
rfe nrej se isha gadi para nje yiti f ju kam shkruar si paku
tri herSp rnirpo as prej jush e as ptej bancs Hysen kurre pergjigja
nuk mora T Ju ndoshta jeni hldheruar dirkn ne ne, 'lirpo une shkaqet
nuk i rijohe 7
Si po e kuptotfl nga "La jmerimi" r pnrs nje muaji kcmi eta-
jftua^ me nje radio lokale e clla nuk dcnjnhet pertej Brukaoll* iris'
rrethine, rnirpo edhe ashtu te vogel e prnnunTn, qe nnos te rrirne
"if'EJt kot. Shqiptaret "re banim nc kryec^ytEit dhe rrethine te aferti
a dSQJojni tfer bukuri (no rast se deshiro jni !) t kurse ne vende t je—
ra nuk degjohet. Kjo eshte redioja e katerti me radhe ne kuksel;
S'p^rl nre mdlo nc cjjuhen shqipe pat filluar Ramadan Gnshi (ptofi
i hifjtorisa) t dha pas nje letre «nonime (si thoshte ai ) ■■ emisionin
n" gjuhen tone ua "dorezai" njerezve te omb ; jugosll^uc f te cilet
e kane edhe sot e kesaj 8"±tQ te dielsve nqa ora ID rieri ne 12.W<»
te, pos muzikes (qe ua lejojne kushtet c tyre),kone edhe omi»io«
ie deshira te degjuesus dhe urine e pcrshendetje (pa la jme) .Radian
□ dyte e kane zagistat ma nc krye Idriz !3ashan e PJovosejt, me ngs
nje ore program ne jauej te traten e mban Envet Hndri ( II irina) ,me
dy ore 1 program ne jauc, rnirpo pos ndonje kenne shnirn, ntn lexojne
materinle uetem ne gjuhen frenge (per basket, kurdEt, ahniptaret
dhe disn pakica tjaia) t duks u sherbyar ne te shu'iten e rnstave me
botirrre nga Tirana * Tash pssi startal radiDJa e jone, oo diigjoi sb
do e nderprene emisionin e ti J; per shkaqe te shendetit dhe per
shkak se eshtc te jet i zene me "Impart— Ek sport in" mes ^I'jjik'e's
dhe Shqiporise.
i
IMe patem stortunr ertha pors 7— B nurjsh me nje radio te vo—
gel, nirpo.pas reagimit te Koshntit dhe iustafes se Parisit (kryo—
sisht! ) f ine m^rre uesh je e nderprem punen ne ate tai lo.
252
->
flta,(Reshati,Qr,niilI, luharremi,5hqi-ja e sidamos lustafa),
thirreshin,se;"<7,eq n e ate radio ka hyre keVv- e Enver Hadrit.ne
nuk duhet tS hyjnS aty!) tPor kur lustafs ml fcha se»ne Ee ne a marri
ate radio, e kompri^iito jme tfacen Hysen qe eshte shoneruar MB tnua",
e me kefco fjale "u dcrezoua" edha una. ;ita r>ost.»i rjlt t'«a "qete-
suar raua\ prentuan se se largu 6 muaj, da e martin njs radio me
te forte' dho ajo bisede ngeli aty tash a «i se 7 i.iuaj ! Ptite se
po uejne diyke te tjeret dhe meq nta nuk m^rmuaren asgj'e, i hyra
kSsaj nuna duke u mbeehtetur kryesisht ne forest dhs raundlaiti -a
mia .
Me radio, pos kangavB;. *g- mira, po lexojme edhe materials
nga Zeri i Kosowis se t)ialit (te" cilave sat us shkrova njij leter
tete Faqesh-kritike, pas plot 4 vit»sh),«UEPRn« pirej Kadri 2eke"s,
"Wtj jar jet ne kosovS nuk : jane kunderrevolucion" , pasta j »7OD0 pri-
soners uaiitique au Kosove" etj. por te shumtot i orcgadisim uat.
Ne rast se deshironi te ne ndihmoni me ndonjs material
apo gazete, lirisht mund t'i dergoni na adrese te radios (shih;
"Lajinerimin"), nesa.P. 16 - 3-1120 Qruxelles ose ne baneses .H.tf,
LaeksbBBkiluan, 18 - 1 610 JjUttabrOBk (aelgique), e eto :>und t'i
Ltjxojme nS radio kohs psM*.;kqByB« r
. ... .' ...... g,_p ..t_ii- ,.. ■■■ .
Nuk po a di.iaii dhat^perae mu hidherua Jacn; herein e fundit
te ju J apo dps qe 6 kaloua nje nate (me eshatin) te S„: aunse H 9 ,
3po le f J al = tS Shqipes ?! Tul< e funuit, I.e to hidherohet kush t'i
doj, kryesisht une ,oos t'i jap shkak, a si praj uetes neso hidhero-
het, une nuk i kern Paj edhepse ka:n rcspekt t'i theUe, te sinqerte,
uellazeror c ireuolucionar pSr ju ^i audyl par edhe per 3*cSn.
illubi ka mbettjr ashtu si ka qene . iieshuti eshte ne Amerike
dhe gadi e ka psrfunduar filmin "Kosove-zag i rnberuar". Xh.Shatri
^shkpunetorin me te ngushte per jelgjikS e ka b."re Lnv/er Hadrin 1
Keta qe i per nena me larte, jane terhjekur nga 5 do aktivitet dhB
"i ruajne fomiljet e tyrG ni ;; 0S ov"e" si fchona ota,.rurso une do te
punoi nB raat neuaje edhe u<:q uet, a radion nuk e iashoi !
Ko fund, ju per^hende^i me p.- rul I en: KOSuUA REPU8LIKE !
;e nderime,
Letra e Muses drejtuar Avdyl gervalles
253
Musa Hoti nuk mund te' qendronte duarkryq e te bente sehir dhe nga
tjeret te priste te ndermerrnin iniciativa. Jo, ai vete merrte dhe vete
pergjigjej per punen e tij me vetedijen se ate qe e bente do i
sherbente atdheut.
w
m
Ne foto: Musa Hoti (i para nga e majta), Hysen Gervalla (ne mes),
Qamil Zekolli dhe Sefedin Fetiu
Radio "Z'eri i Kosoves" ne Bruksel
Punen ne radio per te transmetuar lajme dhe aktivitete tjera
kulturore Musa e kishte marre me nje entuziazem te madh. Me
kalimin e kohes, duke pare se askush nga shqiptaret nuk e
ndihmonte, jo vetem financiarisht por as moralisht. Musa filloi te
demoralizoje skajshmerisht.
Kishte mbushur nje kohe te gjate qe punonte ne emisionin e tij, ku
perveg lajmeve, jete dhe muzike. Musa ftonte edhe mysafire ne
studio. Si mysafir ne emisionin e tij, me ftoi mua dhe Gani Azemin,
254
me rastin e botimit te' permbledhjes me poezi te Gani Azemit. Une
kisha pergatitur nje recension per librin qe e lexova; ndersa Ganiu
fliste per librin e tij. Gjate emisionit recitova tri poezi nga libri.
Njera prej atyre poezive si motiv kishte Sefe Beta Krasniqin, te cilin
UBD-ja e kishte kidnapuar duke ia hedhur thesin ne koke dhe duke
iu kercenuar. Me Sefen isha njohur qysh nga drama "Sfinga e
gjalle", ku une luaja rolin e dyte, Habilin. Qe nga ajo kohe kemi
qene te pandare, madje, edhe bashke kemi ikur ne Belgjike. Sefa,
gjate kohes qe ishim duke punuar ne Kosove, realizoi nje varg
dramash dhe nje film per televizion.
Ne emisionet e Musa Hotit, "Zeri i Kosoves", kam shkuar vetem
disa here. Dhe sa here kam shkuar per t'i ndihmuar, kam lexuar
vetem tekstet qe benin fjale per situaten e tendosur ne Kosove. Gjate
nje emisioni Musa me dha nje tekst ku behej fjale per nje diskutim
te Ramiz Alise, te cilin pa e ditur permbajtjen fillova ta lexoja.
Mundohesha qe gjate leximit te evitoja fjali qe nuk me pelqenin.
Leximi im ishte i dobet, mos te them katastrofik.
Sic. u tha edhe me heret, Musa Hoti kishte parimet e veta dhe
ideologjine e tij qe nuk i ndryshoi deri ne vitet e glirimit te Kosoves.
Ai nje here kishte vendosur dhe me nuk kthehej prapa.
Me kujtohet nje bisede me Musen rreth ideologjise. Une i thoja te
ndryshonte opinionet e tij. Ai ngulte kembe dhe nuk i ndryshonte.
UNE: Muse, kam takuar njerez qe, pas vizites ne Shqiperi, jane
kthyer te zhgenjyer!
MUSA: Nukebesoj!
UNE: Sa isha ne Amerike, Zef Camaj thoshte se nuk eshte kopsht
me lule Shqiperia. Ne Shqiperi ka varferi te madhe e shteti nuk
kujdeset ashtu sic. thone ne gazeta.
MUSA: Cka din Zefi, per dhjete dite ne vizite grupore nuk je ne
gjendje ta vleresosh nje shtet.
UNE: Nuk eshte vetem Zefi, qe me ka folur, ka edhe tjere. Te gjithe
flasin keq, kur bisedojme pa prezencen e tjereve.
MUSA: Flasin keq vetem ata qe i ka dergue Serbia!
UNE: Edhe me Avdyl Gervallen kam biseduar dhe me ka thene ne
besim se atje eshte keq.
255
MUSA: Ani de, ne kosovaret nuk po dojme as vetura, as frigo, as
shtepi te' medha, me mire varfer por te gliruar nga Serbia. Kemba e
shkaut getnik mos ta shkeli Kosoven.
Edhe pa buke e pa uje do rrina veg shkijet mos te na sundojne! A e
kam mire?
UNE: Tash e the mire dhe pajtohem me ty. Ne fakt ti e pranove se
ne Shqiperi nuk eshte sig thote xhaxhi Enver Hoxha.
MUSA: E di, por per inati te Serbise nuk po due me thane. Pike!
Kjo bisede u zhvillua pas emisionit ku une evitoja ta lexoja fjalen e
Ramiz Alise. Nuk insistoja me qe ai te nderronte permbajtjen e
radios se tij. Mirepo nuk duhet harruar se ne ato kohe te gjitha radiot
"Zeri i Kosoves" qe ishin ne diaspore ( e radio te tilla kishte ne
shume vende te botes), secila i transmetonte fjalimet e Enver
Hoxhes, te plenumit, te kongreseve etj. Keto radio e kishin publikun
e tyre te perbere kryesisht nga kosovaret e porsaardhur. Gati
shumicen e themeluesve te ketyre radiove ne diaspore i njoh dhe nje
pjese e tyre ende edhe sot kur vine per vizite ne Kosove, flasin me
nostalgji per kohen e shkuar marksiste.
Keta marksiste, a ishin te UDB-se ? !
Te gjithe marksistet qe i njoh, asnjeri prej tyre kurre nuk me ka lene
pershtypje se eshte kunder interesave te Kosoves. Secili ishte i
bindur se e vetmja rruge per te fituar te drejten e Republikes se
Kosoves ishte ajo rruge.
Qe nga 1945-a e ketej, gdo kosovar qe e ka simpatizuar Enver
Hoxhen, e ka dashur Shqiperine.
Cdo kosovar qe e ka simpatizuar Titon e ka dashur Jugosllavine.
Patriot konsiderohej ai qe e kishte fotografine e Enver Hoxhes; e
kunderta, ai qe e kishte fotografine e Titos konsiderohej tradhtar.
Ne kohen e gjenerates sime, ne mode ishin disa pasqyra te xhepit.
Pas ketyre pasqyrave kishte fotografi te vajzave te bukura. Ata te
cilet kishin nje tradite familjare kombetare , pas fotografise se
femres se bukur e futnin pullen postale ku ishte fotografia e Enver
Hoxhes. Per here te pare, qe une e kisha pare fotografine e Enver
Hoxhes, ishte kur Adem Salihu ( ish zv/ Kryeminister i qeverise se
Kosove) e nxori nga pasqyra e tij. Asokohe une nuk kisha me shume
256
se 15-16 vjeg. Ademi shoqerohej me kusheririn tim, Alushin, dhe
keshtu une rrija me ta rrallehere.
Nje pulle postale te' tille e ka mbajtur edhe Musa Hoti kur ishte i ri.
Te gjithe ata qe nuk e kane pranuar sistemin e Jugosllavise dhe qe
kete sistem e kane quajtur roberues te Kosoves, kane mbajtur foto te
Enver Hoxhes. Permes ketyre pullave postale ne jemi dalluar kush
eshte me Serbine e kush me Shqiperine.
Pervec, pullave ishte edhe metoda tjeter qe njeriun e dalloje me ke
eshte. Te gjithe ata shqiptare qe simpatizonin klubin futbollistik "
Crvena Zvezda" ishin proserbe; te gjithe ata shqiptare qe
simpatizonin klubin "Partizani" ishin pro Titos; ndersa te gjithe ata
qe simpatizonin "Vellaznimin" e Gjakoves ishin pro-Shqiperise.
Kur e perdori fjalen "te gjithe" kam parasysh shumicen, sepse ne
mesin e tyre te rinjte simpatizonin ndonje klub vetem duke e pare se
shumica anojne andej. Pastaj "Partizanin" e kane simpatizuar shume
shqiptare, sepse aty luante Jusufi. Jusufi ishte yll i futbollit ne tere
Jugosllavine. Thuhej se kishte shitur fara kungulli ne rruget e
Beogradit dhe prej aty ishte bere sportist nder me te miret e kohes.
Thuhej se klubin "Crvena Zvezda" e kishte themeluar Rankoviqi"
ndaj shumica e shqiptareve nuk e simpatizonin.
Midis shembujve qe kane ndikuar ne rinin tone, Musa Hoti sillte ate
te shofereve te kamioneve qe sillnin rrush ne Kosove. Shoferet nga
Shqiperia, kur e zbraznin rrushin ne podrume te Kosoves, nuk e
kthenin kamionin pas, por vetem perpara. Tregonin se si nje shofer u
kishte thene punetoreve tane se Shqiperia nuk kthehet pas, ne
shkojme vetem perpara. Kjo thenie e shoferit u perhap ne tere rinine
e kohes sone. Madje kete ide do ta gjeni edhe ne shkrimet
publicistike te Musa Hotit.
Kjo ishte koha e ngritjes se vetedijes sone kombetare. Pastaj filloi
literatura nga Tirana qe edhe me shume na ngjallte dashurine per
shtetin tone ame. Kurse me ardhjen grupeve artistike nga Shqiperia
per te dhene shfaqje e koncerte situata u be eksplozive, aqsa
digjeshin kemishet ne salle; aqsa thyheshin dritaret e sallave ne tere
Kosoven vetem e vetem te shihnim nje shqiptar nga Shqiperia.
257
Per gjeneraten e sotme kjo do te duket absurde, por ky ishte realiteti.
Dhe ky realitet i ka ndihmuar rinise sone qe te dine se e kemi nje
shtet dhe nje kryetar shteti tonin. Ai ishte Enver Hoxha. Nuk eshte'
puna ime te bej vleresime per Enver Hoxhen, sepse nuk e kam ate
kompetence e as aftesi profesionale, por desha te sqaroj se si ne, rina
e kohes sone, kemi vepruar. Po sikur te mos e simpatizonin Enver
Hoxhen? Cila rruge na mbetej? Tito dhe Rankoviqi! E ne, e
preferonim Enverin.
Nuk ishin spiune ata qe e donin Enver Hoxhen. Ishte nje shok i imi
dhe i Muses, qe kur i lindi djale e pagezoi Enlirat. Une kurre nuk
kisha degjuar nje emer te tille,dhe nuk di ku ai e kishte degjuar
apo ndoshta vete e kishte sajuar, duke i bashkuar shkronjat. Emri
Enlirat ishte krijuar nga dy shkronja te para te " Enver", dy shkronja
te para nga "Liri" dhe dy shkronja te para nga "Atdheu". Ky eshte
nje veprimtar, i cili ka dhene kontribut te madh per geshtjen
kombetare, e te tille kishte dhe ka.
Vleresimet, se ai qe ishte marksist nuk eshte kombetar, jane te
gabuara. Madje, ai qe vlereson keshtu, vete eshte ne rrugen e gabuar
dhe, pa asnje dyshim, ne veprimtarine e tij do te gjeni se ai kurre
nuk ka qene kombetarisht ne rregull.
Pse u vrane Jusuf Gervalla, Kadri Zeka, Vehbi Ibrahimi, Rexhepi
dhe Nuhiu, Zija Shemsiu, Enver Hadri, Musa Hoti? Ne mesin e
ketyre te vrareve nga Sherbimi Sekret i Serbise kemi edhe majtiste
edhe djathtiste. Per te dy palet objektivi ishte glirimi i Kosoves dhe
bashkimi kombetar. Ata qe thone ndryshe gabojne, sepse perveg
Rexhep Males dhe Nuhiut, te tjeret i kam njohur personalisht dhe e
di se gka kane bere per geshtjen kombetare. Serbia i kane vrare
figurat qe kane pasur ndikim ne mase pa marre parasysh se ciles
rryme i takonin.
Lidhur me emisionin qe mbante Musa Hoti, une disa here e
keshilloja qe mos t'i lexonte referatet qe i vinin nga ambasada e
Shqiperise se Parisit. Mergata e Brukselit dallonte dukshem nga ajo
e metropoleve te tjera Europiane, sepse aty ishte perqendruar nje
numer i madh emigrantesh qe pikerisht kishin ikur nga sistemi
komunist. Rrefimet e tyre qe kishin perjetuar tortura etj. nga sistemi
258
ne Shqiperi na benin pershtypje. Madje ata kishin edhe nje dhembje
tjeter me te' rende se ne. Te te arratisurve nga Shqiperise sistemi ua
internonte familjet dhe te gjithe i quanin tradhtare. Ne Kosove,
familjet tona perjetonin maltretime, por nuk internoheshin, e, madje,
ne popull nuk trajtoheshin si tradhtare.
Kjo qe arsyeja ime qe Musa duhej te nderpriste leximin e referateve
nga Tirana. Mendimet e mia e preken Musen. Ai do t'i shkruante
leter shokeve te tij lidhur me emisionet e radios se tij. U thoshte se
askush ne Bruksel prej shokeve nuk po e perkrah emisionin tij .
Ja komunikata qe Musa Hoti e lexoi me rastin e hapjes se emisionit
ne gjuhen shqipe:
"Lajmerim"
Te dashur bashkatdhetare,
Te dashur vellezer e motra ne Bruksel,
Keto dite u mbushen plot 6 vjet e 3 muaj nga mbremja e 11 marsit
1981, kur ne konviktet e studenteve te Universitetit Kosova ne
menyre spontane shpertheu revolta e pergjithshme e popullit
shqiptar ne jugosllavi e qe u manifestua me dhjetera demonstrata
neper te gjitha qytet tona.
Kaluan me se 6 vite te kobshme per ne shqiptaret ne Jugosllavi e ne
mergim, meqe jane vrare qindra shqiptare, duke i perf shire edhe ato
raste kur naten vrasin e diten vajtojne, me mijera te tjere jane
arrestuar dhe po arrestohen vazhdimisht duke u denuar me denime
qe nuk kane precedence ne shekullin e XX.
Kjo dhune, kjo mungese logjike, ky terbim i shfrenuar i shovinizmit
serbomadh behej ne zbatim te politikes se tyre shfarosese ndaj
shqiptareve. Kjo politike ndergjegjesoi dhe ngriti masat studentore,
duke filluar me reagime vetembrojtese dhe kaluar ne nje urugan
masiv kunder shovinizmit serbomadh.
Ne kuadrin e kesaj kembenguljeje ne te drejtat tona, me rastin e 6
vjetorit te demonstratave te medha te pranveres 1981, redaksia e
Radios "Zeri i Kosoves" ne Bruksel fillon nje program te rregullt, ne
259
fillim vetem me nje ore ne jave, kurse qe nga muaji korrik, para
degjuesve shqiptare do te' dalim me, se paku,t me dy ore program ne
jave.
Radio "Zeri i Kosoves" ka per qellim t'i tregoje kryeqendres se
Europes, por edhe me gjere mes radiove tjera, se dymilion e gjysme
shqiptare ne Jugosllavi meritojne te quhen komb dhe te kene
elementin e tyre te shtetesise, qe eshte Republika e Kosoves,
element qe e kane popujt tjere ne Jugosllavi e qe ne numer jane
shume me te pakte se ne.
Etiketimet e uleta, qe shovinizmit serbomadh ia ve luftes sone, nuk
kane kurrfare bazash. Ne nuk kerkojme te izolohemi nga bota;
perkundrazi Republika e Kosoves do ta afronte popullin shqiptar me
te gjithe popujt e Jugosllavise e te botes.
Levizja jone nacionale per te drejta demokratike eshte nje levizje
progresive, ngase ajo i lufton forcat e erresires qe nxisin urrejtjen
kombetare e qe shtypin kombe dhe u hap perspektiva forcave
perparimtare. Pa zgjidhjen e drejt te geshtjes kombetare te
shqiptareve ne Jugosllavi, ashtu sig eshte zgjidhur per popujt tjere te
Federates, as qe mund te behet fjale per qetesimin e popullit tone
liridashes.
Prandaj, bashkatdhetare te dashur, sado qe te ngrihet zeri yne, sado
qe te forcohet radio e juaj "Zeri i Kosoves", sado qe te bejme qe
bota te degjoje per ne, kesaj radhe kjo barre, me se shumti, do te bie
mbi supet tuaj. Ne shpresojme me optimizem se do ta jepni me
sukses kete provim nderi.
T'i tregojme Belgjikes demokratike se ne shqiptaret kemi ardhur
ketu emigrante e refugjate, se nuk kemi ardhur nga deshira per nje
klime me te mire apo per nje cope me te madhe mishi, por nga
dhuna e eger serbomadhe e mbeshtetur nga shovinistet rus, nga ata
shoviniste qe kane qellime te erreta edhe ndaj Belgjikes, na kane
detyruar te largohemi nga tokat e te pareve tane. Shekulli XX po i
mbush vitet. Hapesira e indiferences po zhduket si asnjehere me
pare. Europa plake, e ndeshur perseri me problemin e geshtjes
shqiptare do te duhej te rrotulloje krahun, por per t'u arritur kjo, nga
ne kerkohet te punojme pa u ndalur, as diten e as naten.
260
Bashkatdhetare te' dashur, edhe ne si pjese perberese e popullit tone,
lexojme, shikojme, pergjojme e degjojme gdo gje qe sillet rreth nesh
dhe qe ka te beje me ne, e ne fund duke i krahasuar te gjitha, e
zgjedhim vetem ate rruge, e cila eshte ne interesin tone e te popullit
ne pergjithesi.
Radio "Zeri i Kosoves" nuk e ka per qellim te beje politike, nuk ka
as komitete, as udheheqesi, as nuk do te jete e moderuar dhe as
radikale, por sa me realiste e objektive.
Perpos disave qe merren me problemet teknike ne radio, gdo gje
tjeter eshte ne duar te bashkepunetoreve. E keta jane te gjithe
mergimtare, qe kontribuojne me ndihma morale e materiale duke e
mbajtur ne funksionim edhe Radion "Zeri i Kosoves", ashtu si edhe
periodiket tjere ne mergim.
Ky do te jete zeri i mergimtareve, pjese e zerit te popullit te
Kosoves, zerit te gdo humanisti, jo vetem shqiptar, qe, me vetedije
te kristalizuar, din te therrase LIRI, DREJTESI, BARAZI,
VELLAZERI, HUMANIZEM! Dhe jo ne menyre deklarative, por
me fjalen e shkruar, me art, me kulture, me shije e vlera artistike.
Bota shpirterore e mergimtarit eshte bote e pasur, e frymezuar nga
vuajtjet, nga peripecite, nga malli per atdhe. Secili ka gka te thote e
te shprehe ne nje forme origjinale boten e vet dhe ate qe e rrethon.
Ve^mas te shkolluarit. E te tille ka shume.
Me angazhimin modest te mergates sone ne Bruksel, nepermjet
valeve te Radios "Zeri i Kosoves" do te kishim mundesi te
pergatisnim ore letrare, recitale, formimin e nje shoqerie kulturore-
artistike, pjese dramatike, tribuna per geshtje te ndryshme drejt
ngritjes se vetedijes kombetare, arsimimit, perfeksionimit te shijes
artistike etj. Kjo kishte me qene detyra paresore e Radios "Zeri i
Kosoves".
Sig po e shihni dhe e lexoni ne shtypin e vendit dhe te huaj nga
rrjedhat e ngjarjeve ne Kosove, turri i gubrilloviqeve, qosiqeve,
karagjorgjevi^ve e zhargojve tjere te Beogradit nuk ka te ndalur,
sepse ne vete LKJ-ne jane infiltruar njerez me pikepamje e
tendenca getnike. Edhe internacionalistet e vertete ne Jugosllavi jane
ne hall prej tyre. Prandaj detyra kryesore e mergimtareve tane eshte
261
qe, pa ngurrim, te punohet ne lemin e kultures e te' letersise, se
vetem ne kete menyre mund t'ia cierrim masken bandes
antishqiptare e antihumaniste te Beogradit.
Te gjitha keto ne mund t'i shprehim lirisht ne radion tone "Zeri i
Kosoves", permes fjales se shkruar, publicistike, letrare, poetike,
artistike, kulturore e shoqerore. Jemi te vetedijshem se nuk kemi
aftesi te medha, por kemi nje perparesi, lirine e fjales, te mendimit,
te shprehjes e te shkrimit, cka mungon ne Kosove.
Si pjese e pandare e popullit tone, ne jemi forcat me progresive ne
Kosove e Jugosllavi,e kunder gdo nacionalizmi, gdo seperatizmi e
gdo irredentizmi. Ne nuk pretendojme, sig u tha me lart, te bejme
politike, sadoqe politika eshte imanence e jetes njerezore, e
veprimtarise kulturore e letrare. Ne perputhje me kete ne perkrahim
kerkesen e drejta te popullit per Kosoven Republike, duke e
konsideruar si imperativ te domosdoshem.
Me shpalljen e Kosoves Republike, Jugosllavia do te forcohet dhe
do te deshmohet fuqia e saj. Deshirojme qe radio "Zeri i Kosoves"
te jete lajmetari i paqes dhe i lirise, jo lajmetar i furtunes, e cila
hove -hove po perplaset mbi koken dhe kurrizin e shqiptareve ne
Jugosllavi e qe mund te perplaset edhe ne brigjet e siujdheses
ballkanike.
Tani per tani, Radio "Zeri i Kosoves" emetohet gdo te marte prej
ores 16.00 deri ne ora 17.00, ne valet FM-106,7 Megaherz
Shtypin, punimet materiale te ndryshme mund t'i dergoni ne kete
adrese:
Radio Midi 1/
Centre International Rogier/
13 Place Rogier Et 4. Nte 42
1210 Bruxelles
Redaksia e Radios "Zeri i Kosoves'
262
*"
Ti dashur bashkatcihetare,
Te dashur vellezer e motra ne Bruksel,
Keto dite u mbushen plot 5 uite e S" muaj nga mbremja
B 11 i'larsit 1381, kur ne oensen e Uniuerzitetit KOSDUA, ne
menyre spontane shpertheu revolta b perg jithshme e popullit
shqiptarc nii Jugosllavi e qe u manifestua me dhjetra demon-
strata neper te gjitha qytetet tona.
Kaluan me se 6 uite te kobshme per ne shqip taret ne
Juyosllavi e ni mergim, meq jane urare qindra shqiptare , duke
i perf shire edhe ato raste kur naten na vrasin e diten na
qajne, me mijra tjere jane arrestuar dhe pa arrestohen vazh-
dimisht duke u denuar me denime qe nuk ksine presadan ne she-
kullin e XX-'te, Kjo dhtine, kjo mungese logjike, ky terbim i
shfrenuar- "i. shouenizmit serbomadh, pa bene qe si kunderper-
gjigje nS kete tentim shfarosjeje, ne reagimin vetemprajtes
te ngrihst i gjithe populli yne, i cili se shpejti dhe nje-
here e perg ji thmone shouenizmit serbomadh do t'i thot STOP!
iJe' kuadrin e kesaj k "embengul je je n"e te drejtat tona,
me rastin «■ rjjsshtevjetorit te demonstra tave te medha ti
Pranveres '81, Hedaksia e Radios ZERI I KGSQVES ni Bruksel
Fillon nje program te" rregullte, ne fillim i/etem me nje ore
ne javS, kurse qe nga muaji kairik, para degjuesue shqiptare
do te dalim me se pakut dy ore program ne jave.
Hadioja ZtrU I KCI5UVES ka per qgllim t'i tregoi
kryeqendres se Eurtjp.es, por edhe me gjera mes radiove tjera,
se dy milion e yjysem shqiptare ne Jugosllav/i meritojne" te
quhen komb dhe te kene elementin e tyre te shtetesise, qe
eshte Republika e KosouSs, element qe e kane popujt tjere
ne Jugosllaui e qe ne numer jane shume me te pakte se ne.
C4-L,
■
263
Etiketimet e ulta ql shouenizmi serbomadh ia uene
luftes soni nu!< kani kurfar bazash. He nuk kerkojme te
izolohemi nga beta, perkundrazi , Republika e Kosouis e afron
popullin shqiptari me te gjithi popujt e Jugosllavisi e te
bates.
Levizja jone nacionale per te drejta demokratike
ishte nje l'euizje pragresiue, nga se ajo i lufton forcat e
errisiris qi nxisin urrejtjen kombitare a qe shtypin kombe
dhe u hape perspektivi forcsve pirpaximtare. Pa zgjidhjen e
drejti te geshtjes kombitare te shqiptariue ni Jugosllavi,
ashtu sis ishte zgjidhur per popujt tjeri ti Federates, as
qe mund Li b'ehet f jali per qetesimin e popullit tone' liridashi:
Prandaj, bashkatdhetare te dashur, sa do te" ngritet
zeri yne, sa do te forcahet radioja e juaj ZERI I KOSOVES,
sa da te bijm'e qe bota do te degjoje per ne, kisaj rradhe
kjo barri me se shumti do ti bie mbi supet tuaja, dhe ne
shpresojme me optimizim se ju do ta jepni me sukses kite
prowirn nderi.
T'i tregojmi rielgjikis demokratike se ne snqiptarit
qi kemi ardhur ketu emigrant e rrefugjati, nuk kemi ardhur
nga deshira pir nje klimi me ti miri apo pir nji copi mi
te madhe mishi, po r dhuna e egir serbomadhe e mbeshtetur nga
shovenistit rus, nga ata shouenist qi kani qSllime ti errita
edhe ndaj o el gjikes , na kani detyruar ti largahemi nga tokat
tana e ti pariue tan'i. Shekulli i XX-ti pa i mbush vitet.
Hapsira s indiferences po zhduket si asnjeheri me pare.
Europa plaki, e ndeshur persiri me problemin e geshtjes
shqiptare do te duhet te rrotulloj krahun, por pir t'u
arritur kjo, nga ne kerkohet ti punojmi pa u ndalur as
diten e as naten.
Bashkatdhetari te dashur, edhe n e ^ pjesi pirbirse e
popullit tone, lexojmi, shikajme, pirgjojmi e degjojme cdo
9J8 qi sillet rreth nesh dhe q'e ka ti biji me ne, e ni fund,
duke i krahasuar ti gjitha, e zgjedhim vetim ate rruge e
cila eshti ni interesin tone b te popullit ni pirg jith'esi .
Radio ZERI I KDSQUES nuk ka pir qillim ti biji
politiki, nuk ka as komitete as udheheqesi, as nuk do te
jet'e e moderuar ss radikale por sa me realists § objektive.
2 ot>
Kopje nga origjinali i lajmerimit per hapjen e radios "Zeri i
Kosoves" nga Musa Hoti f 1,2
264
Perpos disa individeve qe e kryejne punen teknike ne radio,
gdo gje t jeter eshte ne duarte e bashkepunatoreue , ne sygje-
rimet e juaja, e keta jane te gjithe ni'ergimtaret pa perjashtim,
te cilet ftohen q"e me ane shkrimesh, me dexgim te shtypit te
perditshem e periodik nga Kosoua, nga RPS e Shqiperise dhe nga
Jugosllavia, me ani te ndihmave morale e materiale ta ndihmoni
mbajtjen e rregullti te radios zEni I KDSCUEs.
Ky do te jete zeri i mergimtareve, pjese e zerit t"e
popullit te Kosoues, zerit te gdo humanisti - jo vetern shqi-
ptar!- qe me uetedije te kristalizuar di te thrasi: LIRI,
DREJTESI, BARAZI, uElLAZERI, NJERZISHPIErI etj. dhe jo ne
menyre deklarative por me fjaien e shkruar, me art e kulturS,
me shije e me vlera artistike.
Bota shpirterore e mergimtarii tishte bote e pasur, e
frymezuar nga vuajtjet, nga peripecit'e, nga inalli per atdhe.
Secili ka gka te thote e te shprehe ne form's origjinale boten
e vet dhe ate qe e rrethon. Uecmas te shkolluarit, e te tilL£
ka shume.
Me angazhimin modest te meigates sone ne druksel,
nep'ermjet te valeve te radio ZERI I KQSOVES do te kishim
mundesi te preJfcjpLsnim ore letrare, recitale, formimin e njl
shoqerie kultufore-artistike , pjese dramatike, tribune per
ceshtje te ndryshme drejte ngritjes se vetedijes kombetare,
arsimimit, perf eksionimit te shijes artistike e tjere. Kjo
kishte me qen'e detyra primare e radios ZERI I K05DI/E5.
Sig po i shiTni rrjedhat e ngjarjeve ne Kosove, mes
shtypit te uendit dhe ati te huaj, turri i f ubrillauiqve,
Qosiqve, Karag jorg jeviqve e zhargojve tjere te 3eogradit nuk
ka te ndalur, sepse ne vet Lidhjen Komuniste te Jugosllavise
jane infiltruar njerez me pikeparje e tendenca cetnike. Edhe
uet internacionalistet e uertet'e n'e Jugosllavi jane ne hall
prej tyre, prandaj detyra kryesore e rnergi.ntareve tane eshte
qe pa ngurrim te punohet sa m"e shutni ne lamine e kultures e
te letersise, se uetem ne kete menyre mund t'ia gjerrim
masken bandes antishqiptare e antihumaniste te Beogradit.
Te gjitha keto ne mund t'i shprehim lirisht ne radion
tone ZERI I KQSuVES permes Fjalis se shkruar publicistike.
( ne
3 1
265
letrare, poetike, artistike, kulturore e shaqirore. Jerai te
vetedi jshem se nuk kemi aftesi te raidha, per e keroi nje
p'erparesi; lirin e f jales, te mendimit, te shprehjes e te
shkrimit, e cila mungon ne Kosove.
Si pjese e pandare e popullit tone, ne jemi me forcat
rae progresive ni Kosoue e Jugosllavi dhe kundir cdo naciona-
lizmi, cdo shovenizmi, cdo separatizmi e cdo irredentizmi .
Ne nuk pretendojme, si tham mi larte, te bejme pol itike, sado
politika eshte imanence e jetis njerzore, e veprimtarise kultu-
rore e letrare. Ne perputhje me kite ne perkrahim kerkesen e
drejte te popullit per KOSQVEfJ REPUBLIKE dhe ate e konsidBrojme
si iraperativ te domosdoshem .
He shpalljen a KOSOVEs REPUBLIKE, Jugosilavia do te
fotcohet dhe do te deshmohet fuqia e sa j .
Deshirojm'e qe radio ZERI I K0S0VE5 te jete lajmetari
i paqes dhe i lirise e jo lajmitar i furtunes, e cila hove-hove
po perplaset rabi koken dhe kurrizin e shqiptareve ne Jugosllavi
e qe mund te perplaset edhe ne brig jet e Siujdheses Ballkanike."
Tani per tani, radio ZERI I KQSOVES eraitohet cdo te
marte prej ores 16 deri ne ora 17 ne valet FFI - 106,7. Mt<SM.C ,
Shtypin, punimet dhe materialet e ndryshme mund t'i
Uergoni ne kite adrese:
RADIO 2Eft I - I WStwE-5
CENTRE INTERNATIONAL ROGIER
13, Place Rogier - Et.4 Bte.42
1210 Bruxelles - Belgique
Ndihmat materiale mund t'i dirgoni ni te njejtin
adrese ne xhiro-llagarini rrjedhese:
310-0701919-16
REOAKSIA £ RADIOS "ZERI I KOSDV/ES"
H
Kopje nga origjinali i lajmerimit per hapjen e radios Z'eri i
Kosoves nga Musa Hoti f 3,4
266
Musa Hoti emisionin e mbante rregullisht dhe e fillonte sipas orarit
te' caktuar. Gjithnje ishte i pergatitur, nuk i ndodhte asnjehere te
shkonte vetem sa per ta kryer obligimin moral qe ia kishte dhene
vetes, por per t'i njohur bashkatdhetare me lajmet me te fundit qe
vinin nga Kosova.
Nese e analizojme rendesine e nje emisioni te radios per diaspore
duhet te kemi informata te asaj periudhe kohore. Shikuar sipas
kesaj na del se asokohe nuk ekzistonte telefoni celular, nuk
ekzistonte interned, nuk kishte gazeta te perditshme shqiptare, nuk
kishte kanale televizive sig jane sot qe bashkatdhetaret tane i
percjellin kudo qe gjenden dhe ne te njejten kohe qe transmetohen.
Pra ishte erresire informative rreth situates ne Kosove. Informata te
vetme ishin telefonatat personale me te afermit, te cilet ishin te
kufizuar, sepse pergjoheshin; ishin emisionet e Radio-Tiranes qe
emitoheshin ne oren dy te mengjesit; por ishte edhe shtypi i
Beogradit qe i deformonte ngjarjet ne Kosove.
Sot ne mund ta marrim gje normale dhe te parendesishme hapjen e
nje radio ne mergim, por per ato kohe kish rendesi te madhe
kombetare. Nuk duhet harruar se Musa nuk financohej nga askush.
Vete duhej gjetur muziken qe ia dergonte ambasada e Tiranes nga
Parisi; vete duhej degjuar lajmet e ores dy te mengjesit te Radio-
Tiranes; vete duhej lexuar shtypi i Beogradit per te nxjerre ato pak
informacione qe jepeshin.
Ja si e fillonte emisionin e tij Musa Hoti, i cili vete i lexonte lajmet
dhe e udhehiqte emisionin.
267
"Ju flet Radio Midi, emisoni "Zeri i Kosoves"!
Degjues te' dashur, emisioni Radios "Zeri i Kosoves" emetohet gdo
te marte prej ores 16h00 deri ne roa 17.00, ne valet 106.8Mega herz.
Nepermjet valeve te radios "Zeri i Kosoves" do te njiheni me lajme
dhe risi nga trojet tona shekullore, me informata e aktualitete, me
gjendjen aktuale sociale, historike e kulturore.
Radio "Zeri i Kosoves" ju ofron edhe muzike popullore e folklorike
nga te gjitha viset shqiptare. "
Musa Hoti keshtu e fillonte gdo emision te tij dhe e perfundonte ne
kete menyre:
"Degjuat "Radio Midi", emisionin "Zeri i Kosoves". Degjues te
dashur! Ju mund te na shkruani ne kete adrese: Radio Midi 1 /
Centre International Rogier/ kati 4 B.P. 42 Bruxelles Kurse gjate
emisionit ju mund te na telefoni ne kete numer te telefonit 219 19 06
Mirupafshim dhe mire u degjofshim ne emisionet e ardhshme ne te
njejten kohe dhe ne te njejtat vale.
Ja letra qe Musa e mbante para tij gjate transmetimit direkt.
Transmetimet gjithnje ishin direkt nga studio e radios.
268
4
U— ***~
KM
>>>* OA
MiDl - *
^1
JU FLET RADIO J tlll I KO MtfEl* - JU FLET RWIO ffl l l I HuGO WES
CMtnQHi ju*i i kosvvSs*
DEQUES If DASHUR, RADIO iZHl I KOSUUES E.niTOHET SDU
TE "ARTE PRE J UHES 16 OEBI NE ORA 17, ;." UALET Fi't-IQ^i AF6A*»t
NEPCRHJCT TE WALEUE It RADIOS ZEhl 1 KOSOUES DO TE NJOFTOHEN1
PIE LAJ.1E E RISI NBA TfluJET TONA SHEKULLURE, KE lHFURItATA E
AKTUALITETE, PIE GJCMJiM AKTUALE iuClALE, nlSTOfllKE •
KOLTORALE.
RADIO I'nl I KOSOVES JU OFROti EDHE KJIWE PUPULLORE E
FOLKLORIKE NGA TE GJITH» tfiSET S-.jI- T«^C. „ _ ■' • .
s
ai(mc-tioC-n*'A e actios *»■**•' t M««
W J^K</tt
BIRUPAFSKIn OHE SIRE U OEcJGFSHII'l TE . ,«RTEl» * A3>HEH :£
uZ TE njejtEn kuhE,
M«>M«ltA
. . ai - I '-
A^x tf~< t e-y
Letra qe Musa e mbante para tij per hapje te emisionit
269
Po t'i grumbullojme te' gjitha dokumentet qe Musa i pergatiste dhe i
transmetonte ne emisionet e tij duhet nje liber i ve^ante. Ne kete
botim une kam perzgjedhur vetem ndonje artikull e me shume jam
perqendruar ne cilesine dhe rendesine e organizmit dhe te
transmetimit te nje emisioni te tille. Te grumbullonte dhjetera faqe
informacione e ne fund t'i redaktonte me forcat e veta, per Musa
Hotin dhe per kedo tjeter ishte nje mundim dhe sakrifice, pa
permendur se ora e transmetimit duhej paguar gdo muaj. Musa nuk
merrte nga askush ndihma per punen qe bente. Kur bashkatdhetaret,
respektivisht degjuesit, kerkonin kenge per ta pershendetur lindjen e
femijes se tyre apo per raste te tjera Musa, ua plotesonte deshirat e
lexuesve falas. Me vone u hapen radio te tjera, por kerkesat per
pershendetje etj. Beheshin vetem me pagese.
Te ve^ojme njerin prej emisioneve te Musa Hoti, ate te 24 nentorit
1987.
Kete emision, si dhe emisionet tjera, Musa e hap si zakonisht duke
dhene pasqyren e emisionit me titujt kryesore, qe degjuesit mund te
ndiqnin gjate asaj ore. Nder titujt kryesore ishte ai per Adem
Dema^in. Ky artikull ka pese faqe te cilat do t'i botojme komplet;
ndersa vetem faqen e pare po e kopjojme sa per te faktuar ate qe
shkruhet per veprimtarine e Musa Hotit.
Ja permbajtja e emisionit te 24 nentorit 1987, pergatitur nga Musa!
270
,SDfirt%t-» S>o ft SWSfSttl :
ljeMK<k it-.
Paralajmerimi iprogramit te dates 24 nentor 1987
271
Degjues te dashur te' Radios "Zeri i Kosove"s, ne emisionin e sotem
do te degjoni, perveg tjerash edhe:
1. Konferenca Ballkanike dhe provokacionet antishqiptare te
Beogradit
2. Me rastin e 51-vjetorit te lindjes se simbolit te rezistences
shqiptare kunder pushtuesve serbomedhenj, Adem Dema^it
3. Me rastin e 75-vjetorit te shpalljes se Pavaresise, do te degjoni
artikullin: "Ketu ku valoi flamuri" , shkruar nga Shefqet Tigani dhe
4. Vizita e Ismail Qemalit ne Vranisht te Vlores dhe disa mendime
rreth saj
5. Ne rubriken e kultures do degjoni poezite: "Gjyshja Lize"dhe
"Dhome refugjati"!
Njejete te tereperpopull dhe atdhe
Kur erresire e madhe kishte kapluar Kosoven, Levizja heroike
ka^ake kishte ule intensitetin, pasiqe shumica e prijesve te saj ishin
vrare ne betejat e pergjakshme. Populli kosovar masakrohej nga
gjendarmet dhe ushtria e kraleve serbe; gubrillovi^et pergatisnin
elaborate per zhdukjen e teresishme te popullit shqiptar nga trojet e
veta, roberuar prej shovinisteve serbomedhenj ne brigjet e lumit
Llab, ne fshatin e quajtur Lupq, ne familjen e varfer te Zeqirit dhe
Nazmie Dema^it ne vitin 1936 lindi nje djale, te cilin e pagezuan
Adem.
Ademi ishte femija i trete i prinderve Zeqir dhe Nazmije, qe e filloi
jeten ne skamje e mjerim, ashtu si i vellai, Maliqi, dhe motra Ajshe.
I vellai, pa i mbushur te njezetat, vdiq nga tuberkulozi; kurse me
motren u rrit, ashtu sig rriteshin te gjithe femlijet e Llapit dhe te
mbare Kosoves hallemadhe. Ishin femije, kur familja e tyre u
shperngulen ne Prishtine. I ati punonte si sharrexhi i qytetit, e ema
vektare, kurse Ademi ne ato kushte te renda u dha pas shkollimit.
Shkollen fillore e filloi gjate okupacionit gjerman ne gjuhen shqipe
dhe e vazhdoi pas Luftes se Dyte Boterore. Pasi kreu shkollen fillore
u regjistrua ne gjimnazin e rregullt ne Prishtine. Ishte nxenes i
272
Zekeria Rexhes, qe e ndihmonte ne gdo drejtim. Ademi shquhej ne
mesime.
Qe gjimnazit, Ademi filloi te' merrej me shkrime. Tlanti i tij u duk
qe ne shkrimet e para; njehere filluan te dalin ne shesh pikepamjet
patriotike e revolucionare.
Terrori qe zbatohej per te perzene e shperngulur popullsine
shqiptare nga trojet e veta ndikoi shume ne vetedijen kombetare te
Ademit. Ai shkroi tregimin "Kthimi", ku, jo vetem nuk pranonte
idene e largimit te shqiptareve nga vatrat stergjyshore, por shkroi
per kthimin e atyre qe kishin marre udhet e botes me medyshje ne
ndergjegjen e tyre: te largohen apo mos te largohen nga Kosova per
t'i shpetuar terrorit serbomadh, apo te qendrojne, duke u perballuar
me ate jete nen pranga e tmerre te sundimtareve serbomedhenj?!
Protagonistet e tregimit "Kthimi" marrin rrugen e mergimit me
dilema e pasiguri te medha. Prandaj e ndajne mendjen te kthejne nga
rruga e nisur me mendje te plote t'u qendrojne me stoicizem
ngasjeve dhe veprimeve te djallezuara e maltretimeve te forcave te
erreta te rregjimit pushtues.
Ky tregim, ashtu si tere proza e tij, nuk ishte vetem krijimtari
letraro-artistike, por ishte nje thirrje qe i behej popullit shqiptar qe
mos te largohej e mos t'ia ktheje shpinen vendlindjes; ishte proteste
ndaj atyre qe e detyronin popullin e shkrimtarit te syrgjynosej.
Ademi keto ide e pikepamje i percillte, jo vetem permes shkrimeve
letrare, por edhe ne biseda te lira e takime masive, duke i
ndergjegjesuar bashkekombesit te mos linin atdheun dhe t'i
perballonin persekutimet.
Sot ne Turqi eshte gje e zakonshme te takosh kosovare, te cilet
evokojne kujtime per Ademin dhe tregojne se si ai u ka folur per
jeten ne dhera te huaja.
E degjon Shaban Strajen duke thene: "Mire me pate thene, o Adem
Dema^i: rri ne Prishtinen tende dhe vdis ketu. Ky eshte dheu yt,
dheu i huaj s'te trete. Ne dhe te huaj mund te behesh i pasur, por ajo
pasuri nuk te sjell lumturi. Ajo pasuri mund te te beje qe te te
urrejne edhe femijet tu. Njeriu pa atdhe e ideal e ben parane e
pasurine gjith^ka, per para e pasuri e shet edhe babain e vet. Ashtu
273
me tha Ademi, ashtu me doli. Bera pasuri te' madhe, me shkoi mire
tregtia, por kjo pasuri nuk po me gezon. Sot me urrejne femijet e mi,
e urrejne njeri-tjetrin per shkak te kesaj pasurie. Bile nje nuse e
djalit me ka akuzuar se, gjoja, kam tentue me dhunue, vetem e
vetem te me kompromitoje, sepse ajo eshte turke; kurse rejat tjera i
kam shqiptare e po iu duket se tjereve po due me i lane me shume
pasuri. Thash jane shqiptare, por gfare shqiptare? Asnje fjale shqip
nuk e dine mbesat dhe niperit e mi. Me pat thene Adem Dema^i, e
ashtu me ka dale. Ai kish pas qene i ditur e ne nuk e kemi ditur. Ai
po kalbet ne burgje te serbit e ne po marrohemi ne dhe te huaj. Po,
po Ademi po kalbet ne burgje edhe per ne qe nuk e degjuam, edhe
per ata qe e degjuan. Shyqyr qe pati me shume qe e degjuan, sesa
nga ata qe nuk e degjuam". Keso rrefimesh degjon kudo ne Turqi.
Kur shkruante Ademi per moslargimin e shqiptareve nga vatrat e
veta, ishte shume i ri; ishte femije, si i thone fjales. Terrori ndaj
popullit shqiptar, presioni per t'u shperngulur filloi menjehere pas
viteve 1948-1950. Kulmin arriti me 1955-1956.
Keto vite Ademin e gjeten ne vlugun e punes dhe te luftes per popull
dhe atdhe. Pasi kreu gjimnazin ne Prishtine, studimet i vazhdoi ne
Beograd, pasiqe ne ate kohe nuk kishte fakultet ne Kosove. Punonte
si gazetar ne "Rilindje". Shkruante vazhdimisht e mbi te gjitha
propagandonte geshtjen shqiptare dhe demaskonte krimet qe
zbatonin kriminelet e Rankovi^it ndaj popullit shqiptar.
Gjate atyre viteve Ademit iu botuan 13 tregime dhe romani "Gjarpijt
e gjakut". Keto shkrime u botuan ne revisten letrare "Jeta e re",
duke iu falenderuar redaktorit te atehershem qe i vleresonte larte
keto shkrime.
Duke i pare te gjitha metodat qe i zbatonin rankovi^ianet ndaj
popullit tone e njera nder to ishte edhe nxitja e vellavrasjeve, Ademi
u ngrit me parullen: " Jo atyre qe jane trima me e ngreh gishtin e
krimit, por atyre qe jane trima me shtri doren e pajtimit". Keto
vargje Ademi i vuri ne balle te romanit te tij, qe u bene moto e
shqiptareve dhe percilleshin dhe ende percillen nga tere populli
shqiptar, njelloj si vargjet e Vasko Pashes: "Mos shikoni kisha
xhamia, feja e shqiptarit eshte shqip taria".
274
Ademi shkroi dhe demaskoi veprimet e armiqve te' popullit
shqiptar, por ai diti te shkruante edhe per romet, ku shihet shpirti i tij
humanist. Shkruan per Pizh magjupin dhe borine e tij, duke e
pershkuar fishkellimen e kamxhikut mbi kurrizin e Pizh magjupit
dhe talentin e tij prej muzikanti, te cilit i deshiron qe ai talent te vjen
ne shprehje, duke i deshiruar qe te shkollohej ne ndonje shkolle te
muzikes, e jo te perfundoje dasmave te te deshpruareve prane gotes
se rakise.
Veprimtaria e Ademit prej shkrimtari te talentuar dhe propagandisti
patriot e revolucionar, qe cili depertoi ne gjirin e popullit, duke
sqaruar e perkrahur qendresen e qytetareve te Kosoves ndaj
padrejtesive e shtypjes serbomadhe, nuk kaluan pa u diktuar nga
UDB-ja e Rankovi^it.
Ne vitin 1958, kur Ademi ishte vetem 22 vje^ ia vune prangat. Por
ai tashme kishte vepren e tij patriotike-revolucionare dhe nje varg
shkrimesh e sidomos romanin "Gjarpijt e gjakut" qe ishte romani i
pare shqiptar i shkruar ne Kosove.
Burgosja e Ademit beri buje te madhe, mbi te gjitha qendrimi
heroik i tij para gjyqit. Ai nga i akuzuar u shnderrua ne akuzues. Me
pjekuri, menq:uri e guxim demaskoi krimet qe rankovi^et i benin
popullit te tij. Qendrimi i tij burreror i dha zemer popullit qe te
qendroje perpara terrorit serbomadh. Nderkohe Adem Dema^i ai u
shnderrua ne simbol mbrojtjeje dhe ideali te atij populli.
Ademi u denua dhe i mbajti 3 vjet burg te rende. Lirimi i tij ne vitin
1961, kur ai ishte ngritur ne nje ideolog me plotekuptimin e fjales, e
gjeti Kosoven me ndryshime te medha. Kosova nuk kishte bere
ndonje ndryshim ne aspektin ekonomik. Por ata qe kishin vepruar,
ashtu sig kishte vepruar Ademi para se te burgosej, gjithnje
shtoheshin. Ata qe kishin verpuar si ai, lirimin e tij e priten me
gezim te madh dhe u tubuan rreth tij. Nuk kaloi shume kohe dhe
lindi organizata patriotike "Levizja Rrevolucionare e Bashkimit te
Shqiptareve " LRBSH", me vone LNKgVSHJ. Bashke me Ademin
ne ndertimin e kesaj organizate, organizuar ne niveli kombetar me
nje udheheqje qendrore, emertuar Komiteti Rrevolucionar, me
komitete qarkore dhe vendre ne pjesen dermuese te viseve shqiptare
275
ne Jugosllavi. U dallua Fazli Grajqevci, poeti qe u mbyt nga UDB-ja
gjate hetimeve; Hilmi Rakovica mesues dhe udheheqes i rinise, i cili
nga torturat e renda dhe plaget e pasherueshme, vdiq menjehere pas
lirimit burgu; poeti Rexhep Elmazi, udheheqes i Komitetit te'
Gjilanit, i cili u vra nga UDB-a, pas daljes nga burgu; Kadri Kusari
profesor i gjuhes shqipe, udheheqes i komitetit te Gjakoves , qe vdiq
pas lirimit nga burgu nga pasojat e plageve; Murteza Nura, poet tani
ne burg i denuar per heren e dyte me 9 vjet burg te rende
Kjo organizate patriotike dhe revolucionare, e udhehequr nga
Adem Dema^i, zhvilloi aktivitet te dendur, duke i demaskuar
veprimet e serbomedhenjve, duke shperndare materiale
propagandistike, duke ngritur flamuj (qe asokohe ishte i ndaluar),
duke shperndare literature patriotike etj. Keto veprime ndikuan ne
ngritjen e ndergjegjes kombetare, ne forcimin e bindjes se vetem te
bashkuar dhe te organizuar eshte e mundur te luftohen veprimet
antishqiptare te serbomedhenjve.
Ne qershor te vitit 1964 u bene arrestime te medha, u burgos Ademi
me rreth 500 aktiviste, 57 prej tyre u denuan me burgime te renda,
nga 3-deri ne 15 vjet; kurse te tjeret u denuan ne gjyqin per
kundervajtje, pasiqe u maltretuan dhe u torturuan. Ademi u denua
15vjet burg te rende.
Edhe pse u bene arrestime masive duke u burgosur nje numer i
madh udheheqesish te Levizjes se bashku me Ademin, aktivitetet
vazhduan panderprerje, sidomos ne vitet 1968/69, kur ndodhen
ngjarjet e medha qe e ngriten tere popullin ne kembe, e tronditen
tere Jugosllavine. Keshtuqe per problemet e kerkesat e popullit
shqiptar mesoi tere bota.
Vepra e Ademit u perkrah. Ai fitoi besimin e popullit, duke u
shnderruar ne simbol te rezistences se popullit shqiptar ne
Jugosllavi.
Pas ngjarjeve te vitit 1968 u perserit gjykimi i patrioteve
revolucionare, qe ishin denuar ne vitin 1964. Te gjithe te burgosurve
iu zbriten denimet, poashtu edhe Ademit iu zbriten, nga 15 ne 10
vjet burg te rende, te cilin e mbajti dhe u lima me 8 qershor 1974.
276
Gjate vuajtjes se denimit ne burgun e Nishit u mbajt greva
shumeditore e urise, te' ciles iu bashkuan Ademit dhe patrioteve tjere
shume te burgosur.
Nen ndikimin e Ademit dhe te patrioteve te tjere u be tradite te
organizohen greva dhe protesta te ndryshme neper burgjet
jugosllave, ku kerkohej permiresimi i kushteve te jeteses se te
burgosurve, sidomos kthimi i tyre ne burgjet e Kosoves.
Si rezultat i ketyre veprimeve dhe qendrimeve heroike te patrioteve,
organet e pushtetit qene te detyruar te marrin vendim per ndertimin
e nje burgu ne Gjyrakovc. Keshtu ne Gjurakovc te Kosoves u
kthyen, jo te burgosur politike, por te denuarit per vepra tjera.
277
I* RASTIN E JftvKTOKT Tt LINQJES SE SIH80LIT Tt REZISTENCES
SHQIPT*BE K UNDER PUSHTUESUE SERButDHENjE - ADEet OEMAQIT
Wjg JETE TC TCfiC PER POPULL UHE ATDHE
•Cur arre B irS a „adhe , kiahte mbuluar Koaovan.Levlz ja h.-
roik. Kqqaka ktshta uli Int. nrltetln nail qe l.hin vrar ne be-
t.j.t e pSrgjakah™, shumlca a prijeave tS SajS,"e°Pulli kosovar*
™e«.krohej nga gjandarBt dha uahtrla e kralva S«rb, qu brilIo W i-
qet prageditnln elaborate per zhdukjen e teroleh-*e t? populllt
ahqiptar nj. trojat a vata te rgberuara prej ahcvenlstive serbo-
.adhenje ne brigjat a lumlt Llab.n* Tahatin a quajtur Lupq, n*
fa^Hjar, vasfnjaka tE Zeqlr dha Nazn,ije Denoqlt nS wltln 1936
lindl njc_djal5 te cilin a pogzuan Adam.
Adaml iahta famis i trate i prlndeve 2eqlr dha Nazmije, I
cill rillol rritSn no akamje • njerim, oahtu al i vellal laliq
dha a «t» Aj.ha.1 wallal.pa i rcbuahur ti n je.at a t,vdiq nga
tubarkulozi.kuraa mm -.atrSn u rriten oahtu si rriteahln ta gji-
thS fc^ijte a Habit dh. te mbare Ko. „.» haUen.adhe.tS diet
»i r»^IJ si baahku -.a rindet u ahperngulen na rriBhtine.ku
va«hd ua n JetSnji Atl ai aharragjln ji i qyt.tit. . im» ai „.ka-
tara.kyrs. Adan.1 nS ato kuahte tS renda u dha p«« S hkollln,lt.
Dhkollin flllora a fllloi gj at e okupaeionit gjefman ne gjuhln
•hqip. dha a vazhdol pa* luftea se n yte 3ot8roM.Paal a kriu
ahkollSn fillora u re Q ji.tr u « na gjl-nnazin e rrejullte ne Prl-
^ ahtinS, I cili si n*enea I n nf „ or ZBke rln RexhSa.qe e ndlh-
..onta ni gdo drajtln., tregol auksaa te -nadh na iS.Im.
i n.cnSs I gjl-nnazit mini tr ,irr<t ,„ vhkri.-*. .r e nl
•hkrin.t • pail „ p. talanti i TIJ dha filluan ta dalln nS
fihaah Ukparj.t , d. ,; ^iRe, r tr 1st i '^-revolueionar. qa i .hp-
rentu , t , :0VKmmm *i| r <, -.Mfcimave, por edba hafcanltetl dha ahplpti
i TIJ intepnaelonaIlptiTatt ri qS zbatohej ndaj populllt «hql-
Ptar pSr t'a p»r«5n5 ng. ttoj^ . „eta u hl . ..:r t'a S h;,arngulux
S ldo, os pi, -? hkr.tStirat e na.Qlut.bSri aS Ade^l t'a shk-
ru.,n tttglS r,,j oh ur "Xthl.ni-.i C IU adha nS ato situat.
taner te rind*. ... ,. .h! t 5 =hk r u«j v.f6 m per l^rgi-.por ^.kru-
^l'fti r D t th !V ' F «>= kl - h i" ««rS r.ugan a largln.it dh.
s'.Hojen a tyrajti largohan aoo moa ta larnnh.
• tyrettl largohan apo mam ta largohan
It- ^
Faqja epare "Nje jete per popull dhe atdhe" qe, Musa e lexoi ne
radio Zeri i Kosoves, me 24 nentor 1988
278
Qe opinioni i sotem dhe ai i gjeneratave te' ardhshme te kete nje
pasqyre lidhur me punen rreth transmetimit te emisionit qe e
mbante dhe pergatiste Musa Hoti , nga tere dokumentacioni po
ve^oj njerin prej punimeve te tij te shumte. Jo se ky dallohet prej
punimeve te tjera, por per shkak se eshte i shkruar me dore nga
Musa Hoti.
"Radio Zeri i Kosoves ne Bruksel
15 mars 1988
Lexohet shtypi per Konferencen
Ballkanike ne Beograd
Fill pas perfundimit te konferences Ballkanike ne Fushe Kosove,
filloi punimet i ashtuquajturi tubim i komunisteve Fushe Kosove, ne
te cilin moren pjese disa koka getnike te udheheqesise se Serbise, te
KQ te LKJ te Serbise te Kryesise se Serbise dhe te Kryesise se
qytetitte Beogradit.
Edhe kesaj here, para shtepise se kultures, ku u mbajt tubimi, u
grumbullua nje numer i madh i serbo-malazezeve nga Kosova e
Serbia. Por ata qe nuk ishin anetare te LKJ nuk u lejuan te hynin ne
salle.
Tubimin e hapi getniku Martinoviq, duke rrejte se serbet dhe
malazezet po shpernguleshin nga Fushe Kosova dhe ne vendin e
tyre po vinin shqiptare nga Maqedonia e Bujanovci.
Konkluzionet e Plenumit te 9-te serb nuk po realizoheshin sig ishte
vendosur ne Beograd, prandaj Martinoviqi tha se ardhja e njesive
speciale nga Beogradi ishte me vend.
Vendimi se brenda nje kohe te shkurter do te ndertoheshin 2500
ndertesa per serbo-malazezet qe do te vinin ne Fushe Kosove
krereve serbomedhenj iu duk i pamjaftueshem, pasi shin parashikuar
e marre masat qe te instaloheshin 50.mije serbe, qe do te vinin nga
Nishi, Kraleva, Kragujevaci e Qaqaku. Prandaj kerkohej ndertimi i
dyfishit te banesave te parashikuara.
279
Sipas Martinoviqit, udheheqesit e Prishtines dhe te' Kosoves duhet te
zgjidheshin nga masat e gjera te Fushe Kosoves, jo nga Beogradi
ose nga tere Kosova, pasi keta te fundit ne udheheqesi po sjellin
irredentiste.
Ne tubimet republikane e federative duhet te kete delegate nga
Fushe Kosova dhe serbo-malazezet qe jetojne ne Kosove. Me fjale
te tjera serbet e Fushe Kosoves po kerkonin autonomi te posacjne
per Fushe Kosoven.
Po ky getnik deklaroi se: " Edhe pas nderrimit te Kushtetutes se
Serbise ne lidhje me Krahinen e Kosoves rezultatet nuk jane te
kenaqshme; se e pandryshuar ka mbetur jurisprudence, barazia e
gjuheve, flamuri shqiptar si dhe emri Kosove qe duhet te quhet
Kosove e Metohi (Kosmet), prandaj shume pune duheshin
ndryshuar". Samargjicj. ne diskutimin e vet i perkrahu te
vetequajturit lidere serb nga ky lokalitet i Prishtines.
Bojkovi^i kerkoi ndryshimin e datave te disa, te parapara me
kalendarin e Institutit te Historise se Kosoves...
Kur Gjura e mori fjalen filloi t'i numeroje te gjithe serbo-malazezet
e vrare nga shqiptaret. I numeroi dhunimet e rrejshme dhe shkoi deri
te rasti i i Gjorgje Martinoviqit dhe punes se tij me shishe, me c/rast
nje i ri shqiptar paska thene se shishet e zbrazta nuk po i hedhin ne
mbeturina, por po i ruajne per Martinoviqet e Beogradit.
Milica Bojani^i qante me lot duke thene se ne Kosove jane 700
fshatra etnikisht serbe. Kjo shkine e kritikoi edhe Institutin e
Historise se Kosoves.
Drago Samargji^i tha: Kosova eshte djep i Serbise e kete djep nuk
do ta braktisim pa marre parasysh se a mbesim 7% apo 1% e
popullsise.
Lubjane
Gazeta e rinise sllovene "Mladina" qe nga viti 1980 e ketej ne gdo
numer te saj boton artikuj ne te cilet ne menyre te drejte e te sinqerte
280
kritikohen te' gjitha dukurit negative ne shoqerine jugosllave,
sidomos megalomanine serbomadhe per shnderrimin e tere
Jugosllavise ne nje Serbi te madhe te dirigjuar nga e ashtuquajtura
armate popullore jugosllave.
Rinia sllovene kerkoi barazine e gjuheve ne armate, perndryshe,
citon gazeta "Mladina" : Sekretari Federativ i Mbrojtjes le te shkoje
ne shtepi qe ta ruaje bagetine, ngase eshte armate pa kontroll te
organizuar shoqeror; eshte armate konservatore, e cila dirigjohet
vetem nga elementet minues serbe e malazeze; eshte produkt
unitarist; eshte shtet paralel qe e dirigjon jeten shoqerore jugosllave,
sig beri ne Kosove ne vitin 1981, kur kreret e Beogradit derguan ne
Kosove Va e forcave te armatosura per ta shnderruar Kosoven ne ate
qe e shnderruan; se armata e vetequajtur popullore me arme
mbeshtet dhe siguron kriminelet qe t'i ruajne pozitat e tyre ne kreun
e degjeneruar serb e jugosllav.
Kazermat ushtarake ne Jugosllavi jane e sherbejne vetem per
kontroll te rinise, ku pa meshire burgosin ushtare, gjykojne pa pike
faji, torturojne ushtare dhe neser po keta gjenerale te APJ-se do te
pushkatojne e do te varin ushtare, si vepruan me Aziz Kelmendin e
me shume Haziza tjere nga Kosova dhe viset shqiptare ne Maqedoni
e Mai te Zi. "
Sikur keto realitete t'i shkruante "Rilindja" ose "Bota e re " e
Kosoves, jemi te bindur se ne veprim do te hynin tanket e avionet
luftarake kunder vendit tone - Kosoves; sikur keto fjali te dilnin
nga goja e rinise kosovare..?! (^do te behej me ta?!
Gazetes "Mladina" me shkrime te njejta po i bashkangjiten edhe te
tjera gazeta, si "Katedra", "Tribuna" "Teleksi" , Nova revija".
Per problemet e annates, per geshtjet e shqiptareve ne Jugosllavi,
per Konferencen Ballkanike dhe per shume geshtje tjera qe ne
Jugosllavi quhen tema te nxehta, sot fillojne bisedimet jugosllavo-
sovjetike ne Beograd, mes kryetarit te kryesise jugosllave Mojsov
dhe Gorba^ovit.
281
k.+ iF*_M*-r
fllUlSS
rk mfjh fitp BfiiectitJ vsttTA-R. f 63ytvisn&
t
ea'EMedArt re 4 fi 41a 7F pusttKATcoHe £ fio
m6* ices* v a a^e m£* wxc-t- j^<_/rnKf <vr
m*<- rr^ 7-f .
M*t> 6^*« <>t I
E
ReALfreTW T'l ^W«RM*WT
ft ilih^a- *^e
fcctores 3f M i
TF
rtfRIM
4>*
re HWfu T*f*KShr e
fc^ro
TfLetct t
fT3Mf
F 4^^^7f=i
/»e*
T^
W*F«T+
KfrHFTiVR IT TIES KAy^yt
4«r
«/c
#5
6fo «*-<* ^
3 «&,<?! LC+tfp
Kopje nga origjinali ipunimit te Musa Hotit, qe pergatiste
emisionet e radios.
282
Ne arkivin tim personal dhe ne ate te' familjes se Musa Hotit ruhet
nje grumbull i madh dokumentesh me vlere per aktivitetet e asaj
kohe.
Per punen e Muses ne emisionin ne gjuhen shqipe nuk do te
zgjerohem pavaresisht se ato jane punime autoriale te Muses, pasi
nuk dua te lodh lexuesin me shkrime te sterzgjatura ngase nuk eshte
ne natyren time te kaloj ne monotoni.
Nga thashethemet e shumta kunder emisionit te tij, Musa Hoti
demoralizohej dhe nje dite do ta perfundonte se emituar emisionin e
tij-
Pavaresisht intrigave qe thureshin per kete emision, une disa here
kam shkuar si mysafir edhe t'i ndihmoja, te lexoja materiale te
ndryshme qe Musa kishte pergatitur per lajme. Disa nga ato
emisione ende i ruaj ne arkivin tim ku degjohet zeri i Misa Hotit.
Kam mendimin se Musa Hoti eshte rast unik ne diasporen shqiptare.
Punonte e nuk mburrej. E shanin e nuk shante. E xhelozonin e nuk
xhelozonte. E perseri nuk ndalej, nuk demoralizohej. Ai ndoshta
ishte i demrolizuar, por kete nuk e shprehte ne shoqeri.
Me duket se eshte i vetmi qe kurre nuk vraponte te bente fotografi
me personalitete qe vinin nga Kosova apo me lideret e Levizjes me
te cilet kishte kontakte. Musa kurre nuk ekspozohej, ndaj tani kur po
shkruaj per aktivitetet e tij nuk kemi fotografi as me Sabri
Novosellen dhe me aske tjeter. Te tjeret vraponin te merrnin poza
me Ibrahim Rugoven e, madje, grindeshin mes tyre se cili i pari do
merrte nje foto. Sot, te tillet mund te dokumentojne se u takuan me
Rugoven, Qosjen, Dema^in e te tjere. Ata mund te mburren me
fotografi te tyre, por kur te shikohen thirrjet, dokumentet se kush i
kishte ftuar lideret te vinin ne Bruksel, ata mbesin me foto ne dore.
E dokumentet ekzistojne. Shikuar me realisht te gjithe neve, qe kemi
qene te organizuar ne Levizje (kush me shume e kush me pak), na
ka mbetur shprehi qe mos te kerkojme te dalim me dike ne fotografi.
Ne mendonim se nese dikush fotografohet me ne, kur te shkonte ne
Kosove do te kishte probleme me policine. Kjo ishte arsyeja dhe kjo
na mbeti ende edhe sot.
283
Nga zhgenjimi dhe nga shtrengimi financiar, Musa detyrohet te'
mbylle emisionin e tij.
Je leximi i tij i fundit per kete emision:
KUMTESE
Degjues te dashur te Radio Zeri i Kosoves!
Me keqardhje te madhe, ju lajmerojme se emisioni i Radios "Zeri i
Kosoves" tani per tani nderpritet per nje kohe te pacaktuar.
Ju, degjues te dashur, duhet te informoheni te paret per kete vendim
arbitrar te qarqeve armike, se kete radio nuk po e mbyllin miqte, por
armiqte tane nga Beogradi e nga Belgjika.
Serbomedhenjte nuk lane gure pa rrotulluar, nuk lane vrime pa i
futur hundet, nuk lane konference, plenum e kongres te niveleve me
te larta shteterore Jugosllave pa e parashtruar temen e nxehte e
aktuale qe te ndalohet zeri i shqiptareve patriote kudo, qe te mos
thuhet realiteti yne i hidhur ne nje komunitet me me se 20 mije
shqiptare, sig eshte Brukseli; por me gdo kusht te dominoje
propaganda armike e Beogradit; te dominojne: genjeshtra, shpifjet
dhe trillimet e gatuara ne kuzhinat helmuese te Beogradit.
Serbomedhenjte e kreut getnik te LKj-se e te Serbise, duke pare
vendosmerine e patrioteve shqiptare per aktivitete pacifiste kluturore
, ne menyra direket e indirekte ndikuan ne shume drejtime
kompetente e jo kompetente, qe sa me pare te mbyllej kjo radio dhe
ky emision revolucionar, e qe ne vend te tij, te vendoset nje emision
jugosllav i dirigjuar nga UDB-ja dhe nga ambasada e Jugosllave ne
Bruksel, si dhe te shumohen emisionet reaksionare te llumit te
emigracionit politik...
Keta hapa do te realizohen plotesisht, nese ne heshtim, nese ne
akoma bejme gjume dimeror; por, nese u kundervihemi qellimeve te
erreta te Beogradit dhe, pa nje pa dy, hapim nje radio tjeter, atehere
do te shihet se planet e zeza te Beogradit do te deshtojne me turp.
Prandaj, degjues e bashkatdhetare patriote, vellezer revolucionare,
ju bejme thirrje qe ju me rrethe tuaja te organizuara, te ndermerrni
284
hapa te' pavarur dhe te hapni nje radio sa me pare, qe edhe
komuniteti yne shqiptar ne Bruksel te kete radion dhe emisionet e
veta revolucionare ne gjuhen tone shqipe!
Aty ku mungon aktiviteti yne, aty shtohet aktiviteti i UDB-se. Dhe
kjo, nese dikujt i konvenon , Kosoves dhe bijve te saj nuk i
konvenon as per se afermi.
Sabotimet qe po na behen ne ne Bruksel, po na behen ne menyre te
organizuar e te rafinuar udbeske.... qe te nderpritet gdo aktivitet
paqesor i revolucionareve kosovare, i forcave progresive, kryesisht
nga Kosova martire dhe te mbytet gdo ndjenje patriotike drejt
konstituimit te Kosoves Republike.
Me kete rast i pershendes te gjithe ata qe u bene iniciatore dhe ata qe
e perkrahen iniciativen e radios sone ne Bruksel, me bindje te
patundur se Brukseli nuk do te mbetet jetim, se shqiptaret ne
Bruksel nuk do te mbeten pa nje radio revolucionare ne favor te
Kosoves Republike.
Emisoni "Zeri i Kosoves" do te degjohet perseri, bile edhe me i
ashper se i pari. Per kete ndoshta lypet nje kohe prej dymuajsh e
ndoshta edhe me teper, kurse per startimin e radios do te njoftoheni
me lajmerim te pergjithshem.
Kjo ishte nje kumtese e redaksise se Radios "Zeri i Kosoves" ne
Bruksel.
Data 21 qershor 1998
285
^aV
cIa*
Me «;ea-K«,>H3e te m^^he i iu WiNe^J
.SE I tHisioNi f KADI OS .2.*:, T-rtrM *>£« T*-Nl'
10 f ieGiues, re iwt-sHu* ^ cutter tb iHFor.m
UfeHi T€. p*«,e'r Me ycere ven&tM f1R6iT«.A*.
5Me /
M&YLLtN
Mta.re po* ^«m(«.t€ T^rJ€
se^&o^^wesr ww<c L.+uer suit
*»* fiflOTU
I£w + ft f A/W<
WWe rt»ME f* I FUru/^ HWisT-flfT
NUK
t-*kfc
KoupeR,eKte
P-lchum
K:owG«.ej
6ei_Go\VsLes l po(^
P* E PAp.*S-HXp.W\R. TEMCM e MxtHTE £
AntTuALe- f Qe rr IJ-DALOHBT j-eftl r' .r^d. 1 P7V( dew
pyr*uo-?i£££-iae' Te moj thuHct «hliteti' Ywl
M.e "p*a KUSHT TE JoMlMol
he KuxH»«#er 4te-»-Mueie re jec«3/ew/'r,
itRBoMBtttiT g, upet/r (^eruitt te
LKi-iE e -re ^e-«.3ife f $ukc e fM«e veNboSM&twe
E piTdvoTut -»*WiirT^et.c pen. KKTiVirere
Pacifists kultumle , W£ «fwy£^ o/ft^KTe e
eo- 3
286
PA, RE n MILLET K}0 RAJUO l«e KV
ennt-otj Rewtucio^t , £ die we yew 6 re
Til » T e VeUbos^T wic e/^f/SioH f>a.OZitGaJlLtrl/£
I AIRISVLt+e. fJGfi UAB-ia. £tf*T W<£* -*M&*J*fcA-
emi siower R.e*Ksro*Mie.£: re llvm it re'
EMfSMCIOW/r POL /T/K V6* s-tm/reRt*: , PR-* peV
Mese ne iu KLiuae'R^me mi <3en,*Me*/e re'
eitRerA te seoSA-ABiV j^e pa- Hi* - PA bv
S Hafim. w4>e R.-Kbvo T^tTeV , gTE«eA.e io
re sHwer se te Gain*.*; fUAMer e zez.*-
TE iEO SWL\T 3)<j TE ^)E^«T05wr ^c TURf*.
patriot , \tELLe7£R. RErtLucioHAe.e'' ;ju eeaMe
T«lftP.ie t AS 3U p ME ftnE,-?*ET TU*>* Tl ofi.feftNUl'AR.A-.
^apwv Ht>E radio sa /^e eft tee §e e^w-e
^MunitetI fHe SttA\PT^*Le ME 6rukjel TE."
K&T RA,b»cH jH-e E-M1SIONET e V&T^ *j=f
RemutioNUe he Giuneivi iome 54^2.1 fe !
A.T** KU MUlM&oH *«ITWI.T6tI ReVoi-UfnoWA^EV
ATf X^TOrttl A-K.TIV»TCTI 1 Uts&-ft^ DW£ A I
<te Ak^ohar. !
Teksti qe Musa Hoti e lexoi per here te fundit
radion qe mbante f 1,2
ne
287
3
^ive te £*i Muk w* koMi/enow *s pe* .re ^fCftWi'.
s^dotivtT ■a.E po ■»-» l , &ev\eK He. w« ■fc*\*\«.s.e\_ ,
P© «*t a.eH6v* tte iwfeW^p-E -re o ft-GAM ii.u*r. 1 rs
f V--K.*\^ VVLU*,*, £, T^ RKAf'WKR. , ME SL6Luim
w-St ^*pt Q.evx'se.'fL t R&A.K.iio-rt\T Pot
me s-HuMe e ufcfc- *a e N3E+)cr.it ye
HoeRpHlTeT 9j>o Akth/itET pAaeioft /'
hi tl
PRoafi-Ei^e K^EiltHT M&A; fcOloi/* MUT\«.e,
-S>ttt. Te MaiTtT <^tso oac wscjcwie! patriot \ we
SR.C3T6 REAHilMlT IE (CON^TllUIMiT "I £.
«oioVES Rtpad nice
MC K6T& R-KS.T I p€R.S-HEWSse£l>v1
TE P*CT U WtlUA SE t8.UK.S6H HliW. bo Te
M&6TET ^ iv) ( i^ £•*-€*. \p-r+vftfcT WE BRUK-iCL
T£ KOSOVES «.EPU&<-Ht£ ? ^ POR. £ M I 5 | O W I
„ -2c*ii I Kos^es" jjo re DesioneT PtR^Erti
&li_e E6HE ME I A^-HPe'ft. SE I Pfc.K.1,
£ ft* KfeTe' MUoi-WTA, L^PifeT W3E KoHC
f*RE"i Ib^f MuA'affl e NiioSHTA: Efitte M ff
TepsR. tcy^ie pe« 5tv\ktimin e RAbioJ £>o
te tl^flfTattEWi tvie uatmeium GieiJeiCA »- ,
*,■><> \su-vt «">« BUMitlf t Ret*.*, sue se radios
Faqja 3 dhe e fundit qe Musa Hoti e lexoi ne radio qe mbante ne
Bruksel 1988
288
Musa e dha lajmin e fundit per nderprerjeje te' emisionit te tij, me i
zhgenjyer se kurre me pare. Po e mbyste frytin qe vete e kishte
lindur dhe e kishte rritur e tani erdhi momenti qe duhej mbytur.
Musa e donte dhe me kenaqesi shkonte te hapte radion, e tash duhej
ta mbyllte pergjithmone. Tash duhej ta vriste ate qe vete e kishte
rritur. Ishte sikur te vrisje nje pjese nga trupi dhe shpirti i tij. Askush
nuk ishte ne gjendje ta kuptonte demoralizimin e tij, per nderprerje
te emisionit. E si mund ta kuptonim ne , kur ne deshironim te
nderpritej, jo per shkak te Muses, por thjeshte te mos perseritej
ngjarja me rastin e ekipit futbollistik e vitit 1968 dhe 1984.
LRSSH-ja dhe shkrirja e saj
Dalja ne liri e Musa Hotit dhe, gati ne te njejten kohe, shperngulja e
Sabri Novoselles ne Europe, ngjallte shpresa te Musa se tani e tutje
Levizje do behet nje force gjithepopullore.
Instalimi i Sabriut dhe dalja e Muses nga burgu, patjeter do t'i
shqetesonte kundershtaret e tyre politike. Ne vend qe te uleshin
tensionet, ato ngriheshin gjithnje e me shume. Por tani nga nje
kundershtar i kryesise se Levizjes u bene dy. Dy kundershtare, qe
secili kishte sejmenet e vet, qe nuk dinin te arsyetonin, pasi "lideret"
kishin krijuar dhe kultivuar ngritjen e figures se tyre kudo qe kishin
shkuar.
Ngritjet e figurave, sic, do ta shohim edhe ne pjese te tjera te ketij
libri, behej duke u peshperitur ne vesh familjareve te tyre, qe i
kishin kudo ne diaspore dhe ndonje miopi pa dy dite shkolle, se keta
dirigjoheshin nga Tirana. Po te perhapshin fjalet se dikush kishte
perkrahje nga Tirana zyrtare e asaj kohe, ai ngritje ne qiell ne masat
popullore. Por, po te perhapeshin fjalet se Tirana eshte kunder tyre,
autoriteti dhe kredibiliteti i tyre binte per toke. Raste te tilla kishte
ne dy palet. Syzana Gervalla u fliste kunder Ibrahim Kelmendit te
gjithe atyre qe shkonin te vizitonin Shqiperine. Kur ata ktheheshin
ne diaspore i transmetonin fjalet e saj, por gjithnje duke shtuar se,
po te mos kishte asgje te vertete, Sigurimi i Shqiperise nuk do ta
lejonte Suzanen te perhapte akuza direkt kunder Ibrahim Kelmendit.
289
Fjalet e saj per masen ishin fjale te' Enver Hoxhes. Keshtu Ibrahimit
i ra kredibiliteti dhe iu bashkangjit Xhafer Shatrit.
Ne palen tjeter te Sabri Novoselles flitej kunder Musa Hotit, qe nuk
iu hap zyra ne ambasaden e Shqiperise ne Paris, si dhe kunder
Milaim Zekes te cileve poashtu po u binte kredibilitetit dhe te cilet
iu bashkangjiten Sabriut.
Pra, ne vend qe Musa t'i gezohej lirise, ai po perjetonte dhe
perballej me te njejtat probleme qe ishte ballafaquar sa qe ne burg.
Krahu i dyte i Levizjes me ne krye me Sabriun dhe Musen, nxirrte
organin dhe punen kryesore rreth organit e bente Musa Hoti. Ne fakt
Musa Hoti botonte artikuj edhe ne "Zeri i Kosoves", kur ishin te
bashkuar. Sabri Novosella e perpilonte platformen dhe programin;
ndersa redaktimin e platformes dhe organit e bente Musa Hoti.
290
i mui
44M
FOLITIK I LEVIZJES PER FEFUBUKEN SOCIALISTE SHQJPTARE
HI ME JUCOST.T.HVI
LRSSHJ SshtS organ! zate' ma sash q(f lindi si form* a rezieten-
cBs sit organizuar a populllt ahqiptarS n(F JU«:osllavi,Dara se , jcnue&rik.'r
I Jtir sC^ttA Jl&*~ -aw*}.*" ^V^ %l
Kjlthaah kunder ehovinisteve sarboroSdhenJVfovli.la themelua -^
paa biaedlmeve te' orKBniznteve pa-tg4« *ll i af r a vt llAi ! in a r » . LMCKVSHJ
a PK1CSHJ te ell at parfunduan
17 3h)turt 1982 me 5'raat Levizja
sori omrin a vet £ "LSvlzJa p«r R e publ i k e"nVSfiqipta.re nl Jugoallayl" ,
u rendoa qa organ i aaj nendror te Jtte "ZBri i KaaovEaS aha u pBr-
pllua Komunikata rtxaiiaxiijxi . US nderkohe Diaedimot u znvmuan
edho M £p> peiTaqeBuea te 1 eh- OMLK.no tia cllin biBedimet u moy-
11 on m* 15 ma] 1982,00 c'raot u a P ro\*ian te gjitha Twndinat a 17
shkurttt,
LRSSHJ Bent* slntoze e nji vazhdimeaie dhe pWrvaja te'
tldTyahBae revoluclonare qe vepruan tie Koaove" par nJS koh? ti
£jattf,qe yijekufino ■
te
aaj trr plot a "« ar-riti paa meae 20 deifio-
nstrataTe apontene re Koaove* dheY*15 te' tjerave te organ Lxuara
n.5 L-!i:rfiin. Kjo pjakurl u arrite duke bore reflektlme te thella
lidhur i* faktat dhe xrethanat q* v krijuaa dhe q«' del en no
eiptfrfaae pan danonBtrataT*- to" pranvores 61 ne KoaoFe T ne Tugo-
allavi dhe n8;bot«\i atudlmit te round r give reile , ne perputhje me
Interesat e popullit ehqlptare 1 dhe atyz-e popujve qe Jetojne 1 net
JugoallaTlM.Nga ekaperience e rigjarjevo te dendura, ""orcat e
organlzuara kSrkeaat a tyre i benenlVe me ato te populllt, dhe ae
t« gjithe pctancialln a tyre u orlentuan per kSrkesen t "KosoTa
Republike-.ltiirkea* e cila para organlzatave dhe gjithS popullit
qlti [UaMe te refla te luftes.qe" kerkuan ssoterirain edhe me" te"
shkatht te teknikfe's ae konsplracionit , duke kjrJcuar edha forclmln
e te ^jltha poKlcioneve 1 er-;il '■■ .
1
291
*2.
Lidhur it diakutimet rreth amertimlt t* organizimit t« ri.nga
orlentlml 1 •• gjitha forca-re per kffrkeaen Koaova RepublikS.ne
lies pikSpamJes par organiiln ne njS parti apo ne njl levizje ia-
■aeh.flltoi pikSpJSa qe t« organizoheial nS njB L§/lzJe B«sasH,!i»*
flamurin • te cilea do t5 ahkruajMfliTreaion.preBion 1 vazhdue-
ahlm par udheheqjen federatlTe dari nS at* aonent kur ajo do ti
t'ia njoh "■"oaovea dhe Tiaevo ahqlptare ne Jusoalla,*! te drejten
par foTmlBln a n;Ja republike te atilla ale Jana g -aaM5 t»
rat ill HSFJ.- ^ i*J^JjjM* *&*&■•*• J&»~*** ^
LBYizJa lufton par krijlfcin a n^B republlkeYtS eilln me odo raet
'a kemi tbekeeuar aa a nenkuotojne retain na at 6 form! ale jaol
gjashts tJ tjerat na Jugoallavl.kjo dmth.ae na kerkojme" ndry shine
nf permhaijtje dhe Jo nS forma, ndryshime ""lore no radhe ta para
dhe Jo oileaora.He praktik* kjo datb+la te JetflVpushtet LKJ.nB tfl
gjitha Reputeliknt duke perf shire edhe ate ahqiptare.ae pnniin e
. oeabtjaa aa aiatemlt rif-WWYarw-fe iil"' \ M JJ ^* "^^ ■ T " Bl! na
diakutln.edhe auperatruktura n* forme rfjl te Jet 5 ai aahte n* repu-
blikajt tjera.por kBrkoJme qe ne ate, K<3 ftS LKJ ta keta ehqiptare
ne perputhja ■ea&BBTI a yi\\ I Uli .Republlka ahqiptare tfl keta
numrin adekuat ,na proporcion na nvftnrln a p e pull a i aa na te gjitha
o rganet dhe mekanizraat udhebeqea ne federate, qo a t a al l i n n a mine- -.__
ml pllmVI i ir t' i ahfryteioj Koaora ashtu aic >*. abf ry t Bzojvff*
Serbia kg wJaAaAfc ^^fAgl nCeCBi »'*'■"■» MaJilmiiHilt .JL uihij -»-
LBirlEja ai nJS force e organlzuar
pnlli
• dh " \ %T1M^ &?& ■
. **-|iJ ii i ii m LK I" TC Sg
ne" JugoallaTl.Hga kjo reiulton
e potencoJfWC ae e njohan IKJ.j
H Knt'Tlg * ' wf J ~ ta njohin ^■■treiir LK tB HS3B
ae Levlija nuk lahtf
Projekt Programi i Levizjes i korrigjuar nga Musa Hoti
292
Ky projekt-program ka 10 faqe qe Musa nuk e korrigjonte vetem
gjuhesisht por edhe ideologjikisht e politikisht. Dora e fundit e
komunikatave dhe shkrimeve te' ndryshme duhej te kalonte nga
Musa Hoti. Sabri Novosella ishte ai qe e bente propozimin dhe
perpilonte bazen e gdo materiali per botim, por gjerat tjera ia
besonte Muses.
Ky program, qe tani po botojme, eshte publikuar ne "Zeri i
Kosoves", ne formen e permiresuar, ashtu sig Sabriu e kishte
porositur Musa Hotin. Porosia e Sabriut mund te lexohet ne faqen e
pare ku me dore Sabriu e porosit Musen: " Vella i nderuar, e shtyp
kete projekt program me kujdesin me te madh, duke bere
permiresimet gjuhesore e gramatikore sa me mire. Ne nje flete te
ve^ante shprehi verejtjet tua dhe ua dergon shokeve ne 8580 sa me
pare". Kurse ne dy faqe eshte doreshkrimi i Muses ne kete program.
Ky program dhe ne disa dokumente tjere zyrtare te Levizjes nuk
gjejme date, as kur eshte shkruar, as kur eshte publikuar.
Levizja e krahut te shkeputur nga baza ame, me publikimin e "Zeri i
Kosoves" me programe e organizime te manifestimeve te shumta,
kishte filluar t'ia merrte famen Levizjes ne Zvicer. Numer i madh
themeluesish ishin instaluar ne Suedi, por asnjeri prej tyre ende nuk
kishte fituar te drejten e perhershme te qendrimit ne kete shtet.
Qe keta te trajtoheshin si njerez te rangut te larte nga organet
suedeze dhe t'u njihej sa me shpejt statusi i refugjateve poltike,
Musa Hoti ne emer te Levizjes u drejtohet autoriteteve suedeze me
nje leter te gjate. Kjo leter ka 12 faqe. Musa Hoti fillimisht sqaron se
nje numer i madh shqiptaresh ne Suedi kerkon strehim politik, pastaj
pershkruan situaten e tendosur ne Kosove, kerkesen e Republikes ne
kuader te Federates dhe se Kosova ka te drejte te jete e barabarte me
republikat tjera, si dhe per programin e Levizjes . Ne permbyllje te
letres i lutet qeverise suedeze qe anetareve te KQ te Levizjes, te cilet
kane kerkuar strehim politik ne Suedi, t'u jepet kjo e drejte sa me
pare, pasi qe jane persona te rendesishem.
Nga ky dokument po shkepusim vetem faqen 4, ku ne vazhdim
shkruan:
f-4-
293
Nriregj.388/I-KR-85
Perveg personit, qe eshte i rrezikuar te' arrestohet ne Jugosllavi, i cili
sjell kete dokument, ne Suedi, kane kerkuar strehim politik edhe
keta persona, qe kane qene te rrezikuar te arrestohen e te torturohen
deri ne gmendi dhe pastaj te hidhen ne qelite mesjetare te burgjeve
me famekeq te Jugosllavise:
1. Sabri Novosella, i lindur me 03/05/ 1943 ne Vugiterne, me
banim te perhershem ne Prishtine
2. Xhafer Durmishi, i lindur me 14/05/1958 ne Stanove komuna
e Vu^iternes
3. Milaim Zeka, i lindur me 25/10/1962, ne Obri, komuna e
Serbices.
4. Hasan Rrahmani , i lindur me 10/03/1952 ne Dumnica e
Eperme, komuna e Podujeves.
5. Ymer Ba^a, i lindur me 28/11/1958 ne Drenoce, komuna e
De^anit.
6. Nairn Haradinaj nga komuna e De^anit
7. Ibrahim Krasniqi, i lindur me 03/08/1935 ne Prishtine
8. Fazli Memaj, i lindur me 13/08/ 1960, ne Lutogllave, komuna
e Prizrenit
9. Xhafer Zogaj, i lindur me 10/03/1958, Kaliqan komuna e
Istogut
lO.Avdi Zogaj, i lindur me 01/03/ 1960, Kaliqan komuna e
Istogut
11. Ramadan Rexhepi, i lindur me 23/01/1957 Dobollde komuna
e Vitise
Per persona te tjere qe kane kerkuar strehim politik ne Suedi, ne nuk
mund te themi asgje, pasi qe ata nuk i kane takuar LRSSHJ-se dhe
ne nuk dime per aktivitetet e tyre.
Duke patur parasysh qe shteti suedez pati miresine dhe nuk na
pengon daljen e organit te shtypit te LRSSHJ-se, per ^'gje i jemi dhe
294
do t'i jemi perhere mirenjohes, besojme se sugjerimet tona do t'i
marre parasysh.
Ju pershendet me respekt,
Komiteti Qendror i LRSSHJ
l.S^brl NDVOSELLA, 1 llndur me 03.05. 1043 nii Uu^itarni, me
banim te perhershem nii 'rishtine;
_Z.Xhaf«r DURinlSHI, i llndur me 14,05.19Sa ne Stenouc, komuna
t Hue It ernes;
j. Halm ZCKi'i, 1 lindur me ;5.10,1Ub,: ne Obri, komuna a
Serbicaal
4. Hasan RRfHPlANI, i llndur me 1H.a3.1iS2 ne Oumnlce te Spe-
rms, komuna • I odujeuer,;
S.Yiaer BAfA, 1 llndur me .18,11.1,158 na Drenoc, komuna e
Daginltl
S.Neiie KARAQINAJ, nga komuna • Decanlt;
V.Ibrahio KRi.SNIQI, i llndur mi D3.u0.in35 no PriBhtlnSj
B.Fazll ttEPlAJ, 1 lindur me 13. OB. 1560 na Lutogllawe, komuna
a Prishtines;
S.Xhefer ZDGAJ, 1 lindur ne 10,03. IS be nii Kaliqen, komune ■
Ietogut)
ID. Audi ZOGAJ, 1 llndur mi 01.03.1960 ne Kaliqen, komuna ■
Iatogut;
11. Ramadan REXHEPI, 1 lindur me 3.D1.1951 nii uebolldii,
komuna e titise.
Par personal tjere qe kane_kirkuer strehim polltlk ne jueui,
ne [juk^-nund te them! asgje, pasi qS nuk 1 kane takuax IRS5KJ dha nuk
dime per aktiuitatet e tyre.
uuke petur paraayena qe enteti sue. ez p. ti mlresine One nuk
pa e pengon daljen e Organit te LEVIZJES PER REPUBLIKEN SDCIfitlSTE
iii.I. rARE NE JUGuSLLAVI, per eke i jemi dha do t;i Jemi perjete
mirenjohes, besojme ss do t'i merrnl parasyehe kete sygjeriiso tonat.
KOMITETI UENR0R
I
LEWIZJES PER REPUBLIKEN SOCIfiUftE
SHJIPTAHE NE JuGDSUAUI
Kosova-Jugosllaui
Kopje e letres se 12 .05.1985, f4
295
I pasur arkivi vetjak i Musa Hotit
Kjo leter te' shkruar nga Musa ne emer te KQ te Levizjes eshte i
vetmi dokument zyrtar ku padashje zbulohet anetari i Komitetit
Qendror te Levizjes. Po te shtrohet pyetja se pse Musa zbulohet
permes kesaj letre, pergjigja do te jete e shkurter. Zbulohet, pasi qe
shumica e shefave te tjere, ishin pa letra per te udhetuar, dhe nje
leter anonime asnje shtet perendimor nuk e merrte seriozisht.
Kjo leter ka anen pozitive, sepse per here te pare ne sot mund te
themi se Musa ishte anetar i Komitetit Qendror te Levizjes. Po te
mos ishte kjo leter, ne vetem do supozonim dhe pak gje do te dinim.
Aktivitetet e organizatave ilegale e kane kete ane negative,
perndryshe te tjerat i kane shume mire.
Gjate leximeve te dokumentacionit te Muses, secili studiues i
ardhshem qe do merret me pune shkencore ( gje qe nje dite e nje
kohe me te mire se sot do te behet), jam i bindur qe do ta kete te
veshtire te zbuloje apo te identifikoje se cilet shkrime ( te botuara e
pabotuara), jane shkrime autoriale te Musa Hotit. Ai autor qe ne te
ardhmen do te merret me botimin e nje libri me shkrime origjinale
publicistike te Musa Hotit do te gjendet para nje problemi te madh.
Ka shkrime ne doreshkrim dhe shkrime me makine, por ka shkrime
te njejta edhe me dore edhe me makine ose vetem me dore apo
vetem me makine. Ai qe do te marre persiper te shkruaje nje liber te
tille me shkrime te Musa Hotit, do ta kete teper te veshtire edhe pse
nje pjese te vogel te punes ia lehtesoj une permes kesaj vepre.
Mirepo as une nuk e kisha te lehte t'i kujtoja nofkat e filanit e
fistekut, sepse jane shlyer nga memoria, pasi behen tridhjete vjet
larg atyre emrave dhe ngjarjeve.
Ne vazhdim do e publikoj nje leter qe Musa ia dergon akademikut
Rexhep Qosja lidhur me situaten ne Kosove. Letren e dergon
permes Keshillit KMLDNJ-se. Letra ne doreshkrim nuk ka as date e
as vit. Me pastaj po e botoj nje lajmerim qe eshte thirrje per
demonstrate ne Bruksel, por fatkeqesisht ka oren dhe adresen e jo
diten kur ajo mbahet. Duke shfletuar dhe lexuar materiale te
ndryshme mezi e gjej daten, edhe pse perafersisht e dija nga se
296
lidhur me kete manifestim kam kujtimet e mia qe do t'i lexoni ne
vijim.
Leter, drejtuar akademikut Qosja
Akademikut Rexhep Qosja
Aktashi 58
Prishtine
Ne, punetoret kosovare me pune te' perkohshme ne Belgjike, jemi te
indinjuar thelle ne shpirt e ne zemer, me masakrat qe po i perjeton
populli yne. Gjakderdhjen e madhe po e perjetojme si nje humnere
te cilen na e hapi armiku shekullor, e ne te cilen do te rrokulliset ai
vet.
Jemi solidare me rinine e popullin tone trim dhe liridashes, jemi
krenare me keto shqiponja qe vdekjen per lirine e memedheut e
shohin si lindje te dyte, se me nje rini, me nje popull si ky i yni,
patjeter do te realizohen aspiratat gjithepopullore per vetevendosje
drejt nje demokracie te pashmangshme.
Ne, rreth 25.000 shqiptare te komunitetit te Belgjikes, jemi me ju ne
dasma e gezime, por sa here ta lyp nevoja e atdheut, as vdekjes nuk
e kemi zakon t'i frikesohemi. Edhe aty jemi me ju dhe gjithe
Kosoven.
Ne, si komb i vjeter, luften nuk e deshirojme, se shume here veg zi
na solli, mirepo kur ate na e shpall armiku, edhe ne patjeter duhet te
mbrohemi.
Pra, ju prifte e mbara juve sot, e neser neve.
Punetoret me pune te Perkohshme ne Belgjike.
297
^ PO 1
2.£mU , M€ MAS*XRAT
H* v35"Sll*_fc.»4
ftR^tTovJ ^HTU-K HS.HT POPUH-* "YNE.
t wa^h.^ Po €. f>e«ofcT-cS*Ae .si
TOMS TKLiH t i. IRI^SrtEi , SEMI KReklA«LE Me
1, ,, I. >(
_S€ M€ Ntse RtNl , ME H^ POfU^L J I Ky
i ywi pat ;>' e t c. *l 3>o "re RtACYZ-on&M Aspȣ.atat
KoMuiJinTiT te 6,eLe,i\vct s , ^^-m\ vve ^u we
L^pe Kev/o3K, € -ATlHtuT , AS *»bfc*0&& MUU,
ioMt , se sHuKe -rte«-C
vJ£<5i, Zl
Wft
SOL^I
MiRpo vtud ate UK ^ S-HPA^L-e A«.^Htn r tb-ne
^ P4aie.V4fc. garter Tt M^ontvii , t P^
-~is< fRifTt fc M^At^A. TjUi/e sot e. ^EiEK. rt£t/e.
PUNITORY "V t*^ ?UNfc
&t^. ft*SVK«
Leter, derguar Rexhep Qosjes, doreshkrimi i Musa Hotit
298
Ne vijim po publikoj thirrjen qe mergimtareve te' Belgjikes per nje
manifestim para ambasades jugosllave ne Bruksel:
LAJMERIM
Te dashur shoke punetore,
Te dashur vellezer e motra,
Per situaten qe mbreteron ne Kosoven tone, me siguri jeni te
informuar te gjithe. Atje, sig e dime, disa mijera minatore po e
vazhdojne greven tash 8 dite, ne nje thellesi prej 1000 metrash nen
token e begatshme te Kosoves Nene. Qindra te tjere jane shtruar ne
spitale. Protestes se minatoreve te Trep^es, qysh ne fillim iu
bashkangjiten me se 7000 studente te Universitetit te Prishtines,
numer i cili po rritet vazhdimisht. Ata ne shenje solidariteti po e
vazhdojne greven e urise ne sallen e sporteve "25 Maj" ne Prishtine.
Minatoreve te Trep^es iu bashkangjiten te gjitha shtresat e popullit
te Kosoves ne pergjithesi, e klasa punetore e saj ne veganti.
Kerkesat e klases punetore sa humane, jane edhe njerezore.
Punetoret kerkuan dhe po kerkojne doreheqjen e Rrahman Morines,
te Ali Shukriut, te Ysemedin Azemit dhe Sllobodan Milloshevi^it.
Gjendja politike ne Kosove u keqesua edhe me teper, sidomos pas
vizites se Shuvarit dhe Milloshevi^it ne Kosove. Kreu i Federates
dhe Serbise hasi ne kunderthenie, kur ky i fundit pa fije turpi
deklaroi: " Doreheqja e Morines nuk vjen ne konsiderim, per arsye
se kete e kerkojne disa xehetare te Trepges ne Star Terg", deklarate
te cilen e hodhi poshte e gjithe klasa punetore e Kosoves heroike, qe
po e tmerron RSFJ-ne.
Klasa punetore e Kosoves, studentet e Universitetit te Kosoves,
nxenesit e shkollave fillore e te mesme, masat e gjera popullore, ne
shenje solidariteti me kerkesat e minatoreve, e nderprene punen ne
te gjitha organizatat punuese, ne te gjitha shkollat e fakultetet e
Kosoves, dhe kjo greve po vazhdon ende. Greva e urise dhe
qendrimi solidar ka perfshire te gjitha shtresat e popullsise shqiptare
ne Kosove.
299
Lidhja e Shkrimtareve te' Kosoves po organizon gdo dite tubime
protestuese ne shenje solidariteti me minatoret e Trep^es.
Telegrame solidarizuese me klasen punetore te Kosoves arrijne gdo
dite nga te gjitha viset e Jugosllavise.
Kryetari i Lidhjes Socialiste te Sllovenise, Jozhe Smole u dergoi
apel protestues, Dizdarevi^it, Stipe Shuvarit, Slobodan Milloshevi^it
dhe udheheqesise se Kosoves, qe te gjejne zgjidhje humaniste ndaj
problemit tejet delikat te geshtjes se Kosoves, e njeherit te evitohet
me e keqja. Smolle deklaroi: " Komitetit Republikan te Sllovenise i
arrijne panderprere telegram nga individe e organizata punuese, qe
sa me pare te ndermerren masa demokratike per fatin e minatoreve
dhe te zgjidhet problemi kosovar ne baza reale. Duhet te bejme
gmos per t'i ikur te keqes".
2. Lidhja e Shkrimtareve te Sllovenise u beri apel forcave
perparimtare ne vend dhe opinionit te jashtem, qe te mbrohet populli
shqiptar ne Kosove nga gjenocidi qe po ia servir udheheqesia
republikane e Serbsise, kurse Federaten e akuzojne per kompromis
me politiken antishqiptare te Serbise.
3. Shkrimtaret sllovene reaguan kunder masave regresive qe po
pergatiten per Kosoven e njeherit e kundershton vleresimin e
tubimeve te punetoreve si kunderrevolucion qe ua beri kreu serb e
federativ. Ata solidarizohen me mbrojten e Kushtetutes se vitit
1974.
Sindikata e Kroacise ne tubimet e jashtezakonshme me 25 shkurt e
ngriti zerin ne emer te mbrojtjes se jetes njerezore. Ata, ne emer te
krenarise se klases punetore, ne emer te barazise nacionale e
sindikale, apelojne: " Asnje forum partiak e shteteror, asnje funksion
i kujdoqofte nuk mund te zevendsohet me jeten njerezore te klases
punetore, prandaj eshte obligim njerezor te merren masa ne favor te
se drejtes se klases punetore ne Kosove. Pra, gdo gje do te behet ne
emer te barazise se te gjitha kombeve e njeherit te ruajtjes se
Jugosllavise unike".
Punetoret me pune te perkohshme ne Norvegji, Suedi, Danimarke,
Zvicer e Gjermani po vazhdojne tubimet solidarizuese perpara
ambasadave dhe konsullatave jugosllave, ku shprehet solidariteti i
300
plote me te' gjitha kerkesat e klases punetore kosovare e njeherit po
bejne greva urie ne shenje solidariteti me grevistet e Trep^es
zemadhe.
Sllovenet, qe perkohesisht jetojne e punojne ne Belgjike, ne shenje
solidariteti me klasen punetore te Kosoves kane ndermarre fushata
per formimin e nje fondi humanitar per ndihma familjeve te
grevisteve e paralel me kete aksion, po mbledhin nenshkrime per nje
peticion solidarizues qe do t'u dergohet organeve me te larta
partiake e shteterore ne Jugosllavi.
Edhe ne punetoret shqiptare me pune te perkohshme ne Belgjike,
duke u treguar solidare me te gjitha kerkesat e klases punetore ne
Kosove, e shohim te arsyeshem te organizojme nje tubim
solidarizues perpara lokaleve te Ambasades Jugosllave ne Bruksel.
Tubimi solidarizues mbahet te shtunen ne ora 9.30
Ne rrugen Avenue E. Delmot 11
Bruxelles 1060
Punetoret me pune te perkohshme ne Belgjike
301
:r l flj w E . h .1 rc
TE DflSHUR SHOKE PUNETORE
tE dashuh uEllEzEr e motra
Per situatan □.£ mbreteron eve Kosouen tone, me siguri jeni te infor-
muar te gjitha 1 . fltje 8ig e dijme, diss mijera minatore po e vazhdojnie
greuen ■ urisS tash iflditi, nS nje* thellesi prej 1000 matrash nen tokin
e begateshmB te Kosoves Nine. Uln-dra te" tjerS jane shtruar ne spitele.-
Protested ss tninatorevB t 5. frepcSs, qysh ne fillira, iu bashkangji-
ten rae se 7000. student tS univerzitetit te" Kasove"s, numer i eili po rri-^
tet vazhdimlsht. Ata na shenje solidariteti po e uazhdojne gjceven e utise
nS hallen e spotteve "25 Plaji" ne Prishtin'e. PlinatorSve te^Trepces iu
bashkangjiten te gjitha shtresat popullore to Kosovo's n* pergjithesi, e
klasa punetore e saj na veganti.
Ke"r.kesat e klasSs punatore te Kosoves, sa jane njarazore aq edhe
humane. Ata kHrkuan e po kerkojnre.me kembengulje doreheqjen a Rrahnan
Florine» f Ali Shukriut, Hysamedin Azemit dhe Sllobodan Flillosheviqit.
Gjendja politike na Kosove u/.feeqesua edhe ma teper, sidomos pas
wiiitls sb Shuvarit a Milloshauiqit ne" Kosove. Kreu i federates dhe
Serbise basin ne kundSrthSnja, kur ky i ffundit, pa fije turpi deklaroi:^
"Qoreheqja e Marine's nuk vjen ne" kosiderim, per arsye se kSti e kerkojne
uetsm ca xah?tare ta Trepses ne Star! Te'rg" , daklarate, te cilen e hodhi
poahte e gjithe fclasa punetore a Kosoue's heroike e cila po e tmerron
R5FJ-ne.
Klasa PunStore e Kosoue's, Studentet e Univ.erzitetit te Kosoves,
nxSnesit a shkollave fillore e t* mesme, masat e gjera popullore, ne^
shenje" solidariteti tne kiikesat e mirvatoriue, e nde'rprene" punen ne te
gjitha organizatat punuese, ne te <te shkollat. a fakultetetj, Kosoues
dhe kjo grave gjenerela po uazhdon tash 10 dite. Grevat e urise^dhe
qendrimi solidare i ka perfshiri te gjitha shtresat e popullsise
shqiptare ne Kosove.
Udhja a ShkrimetarSve te Kosoues, per cdo dite po organize tubime
protestuese ne shenje" solidariteti me minatorSt e Trepces. ^ _
Telegrams solidariziiese me klasen punetore te Kosoves arrijne per
5 do dite nga tS gjitha viset e Jugosllavise.
Kryetari i Lidhjes Socialist ta" SlloveniseY Jozhe Smolle u dergoi
apel protestuas Raif DizBarevdqit, Stipe Shuvarit, SUobodan nilloshev/i-
qit dhe udhiheqasise sb KosovSs, qS te gjejnS zgjidhje humaniste ndaj
probiemit tejet delikat te qSshtjes se Kosoves, e njiherit te evitohet
rae e keqje. Smolle deklaroii'-Komitetit Republikart te Sllovenis e i
arrijne pande'rprere" telegrame nga- individ e organirata punuese, qe ea
302
me pare te ndermirren masa demokratike per fatin e minatoreue dhe te
zgjidhet problem! kDsouaie ne baza reale. Duhet te bejme gmos per t'i
ikur te keqes".
Lidhja e Shkrimitareue te Sllouenise biri apel forcaue perparimtare
ne vend dhe opinionlt ti jashtem, qe te mbrohet populli shqipetar ne
Kosoue, te mbrohet populli shqiptari nga gjenocidi te cilin po ia seruon
udheheqesia republikane e Serbise, kurse federaten e akuzcjne per
kompromis me politikan antishqipitare te Serbise.
3 Shkrimtaret sllouen apeluan kunder masaue regresive qe po pergatiten
per Kosouen e njeherit e kundirshton uleresimin e tubimeue te punetoreue
si kundirrevoluelon qe ua beri kreu Serb e federatiu. Ata solidarizohen
me mbrojtjen e kushtetutes se uitit 1974.
Sindikatet e Kroacise, ne tubimet e jashtezakonshme me 25 stikurt, e
ngritin zerin ne emir te mbrojtjes se ietes njerszore. Ata, ne emir te
krenarise se klases punetore, ne emer te barazis i nacionale e sindikale,
apelojne:" Asnje f crura paitiak e shtetiror, asnje funksion i kujtedoqofte
nuk mund te zivendisDhet me jeten njerizore te kisses punetore, prandaj
eshte obligim njerizor te meren masa ne favor te se drejtes se klases
punetore ne Kosove. Pra sdo qje te behet ne emer te baeaziise so te gjitha
kaaiaewej-e njehetrit-edhe oe emer ti ruajtjes se Juqosllavlse unike".
Punitorit me puni te perkohshme ne Noruegji, Suedi, Danimarke,
Zvicir e Gjermani po i uazhdojne tubimet solidarizuese perpara ambasadave
dhe kpnzulatave jugosllave, ku shprehet solidariteti i plute me te gjitha
kirkesat e klases punetore kosouare e njeherit po bejni greva urie ne
shenje solidariteti me greuistet e Trepces gemadhe.
Sllouenet qe perkohesisht punojne e jetojne ne Belgjike, ne shenje
solidariteti me klasen punetore ti Kosoues, kane ndirmarre fushata per
formimin e nji fondi humanitari per ndihma familjave ti greuisteve e
paralel me kite aksion, po mblednin qinshkrime per nji petition
solidarizues 1 cili do t'iu dergohet organeue me te larta partiake e
shtetirore ne Jugosllavi.
Edhe ne punetoret shqipetar me pune ti perkohshme ne Belgjike, duke
u treguar solidar me ti gjitha kerkesat e klases punetore ne Kosoue, e
shohim ti arsyeshme te organizojmi nje tubim soli-'a-izues pirpera lukaleve
ti amhasades jugosllaue ne Bruksel. _ ,. _r\
Tubiral solidarizues do ti rabahet ti J~> H T U Kl E hi N£ — QR.A Q.6\)
Hi rrugin: AVENUE E.DEPIOT. 11- 1060 BRUXELLE5
lj (ptJA 5 /f<5f 5
punEtorEt me punE tE pErkqhEshcie
nE belgjikE
Komunikata per demonstrate solidarizuese me minatoret e Trepges
f.1,2
303
Problemet e ketij manifestimi
Sig u tha edhe me heret, Levizja e krahut te' Suedise u aktivizua aq
sa Levizjen e Zvicres e la te zbehte. Grupi i Suedise ( kryesia) ishte
me kompakt sesa ai me qender ne Zvicer. Pas ndarjes pushuan
grindjet e lidereve dhe secili krah mundohej t'ia kalonte tjetrit me
aktivitete, pavaresisht qe permes dy organeve fjaloseshin per nje
kohe jo shume te gjate.
Grupi i Sabriut dhe i Muses kishin respekt per njeri-tjetrin, sepse
mes tyre ndonjeri kishte edhe lidhje familjare. Grupi tjeter i
zvogluan aktivitetet, sepse kishte hyre sherri mes dy lidereve:
Xhaferit dhe Ibrahimit. Dikur Xhaferi ishte ne krahun e Sabriut dhe
Muses e tani e kishte futur nen sqetulla e tij Ibrahimin. Ibrahimi nuk
ishte personalitet qe dikush mund ta mbante nen sqetulla, sepse
kishte themeluar vite te tera grupet e veta. Madje, si mund te mbahej
nen sqetull njeriu qe kishte publikuar "Bashkimin ", qe kishte
vepruar me Jusuf Gervallen . Dalja ne skene e Hysen Gervalles dhe
dy komunikatat e tij "Thirrje masave", do te bente edhe ndryshime.
Hysenit do t'i bashkohej Musa Hoti me shume te tjere te KQ te tyre,
por Sabri Novosella do qendronte anash.
Aktivizimin e tyre tani do ta quanin Levizje, por, punetoret me
pune te perkohshme jashte atdheut. Shef i ketij organizimi te ri ishte
Hysen Gervalla. Musa Hoti i ishte bashkuar.
Krahu i Hysenit forcohej. Ai kishte mundesi organizative te mbante
demonstrata ne Bruksel sig ishte ajo e 4 marsit 1989. Krahu i
Zvicres kishte mbetur me po ate emer, por pa ndonje aktivitet te
bujshem si dikur.
Ne manifestimin qe e organizoi Musa Hoti ne emer te punetorve,
pjesemarrja nuk ishte aq e madhe, rreth 120 veta. Pavaresisht numrit
te vogel, demonstrata pati jehone ne shtypin belg. Krahu i Levizjes
se Zvicres ne Belgjike nuk mori pjese, poashtu ne demonstrate e
tyre nuk do merrnin pjese punetoret.
Komiteti yne me ne krye Enver Hadrin mori pjese i gjithe. Kur them
te gjithe, mos te krijohet iluzioni se ne ishim shume. Jo, ne ishim:
304
Enveri, Beharja Ganiu dhe une. Ne interesoheshim dhe mbanin
lidhje me institucione te' huaja Europiane, sidomos me Parlamentin
Europian.
Kater dite me pare ne kishim organizuar nje konference per mediet
nderkombetare qe pati jehone ne tere Europen.
Ne arritem te vendi i demonstrates me veturen e Enver Hadrit,
ndersa nje femer tjeter beige me te cilen merrej Enveri erdhi pas
nesh, me kerrin dhe me qenin e saj te zi.
Musa Hoti na uroj mireseardhjen, por shpejt u largua prej nesh, duke
shkuar te Avdyl Gervalla qe pothuaj erdhi ne te njejten kohe me ne.
Organizatoret tjere sapo na pane ne, sidomos Enver Hadrin, filluan
te flisnin vesh me vesh. Pas pak kamerat televizive vendore filluan
te filmonin fillimin e fjalimeve.
Enveri luante me qenin e tij qe e therriste "Bella". Grupit tone iu
bashkua Jean Doganier, nje belg, dhe e mbante te hapur nje lokal ne
Rue de Monte Negro. Belgu njihej si perfaqesues i RPS te
Shqiperise ne Belgjike. Ne lokalin e tij kishte mallra nga Shqiperia
dhe literature te ndryshme propagandistike.
Gjate kohes qe lexoheshin fjalimet, gazetari i televizionit te RTL,
erdh te grupi yne, qe ishim ne fund te demonstruesve dhe intervistoi
Enver Hadrin. Ne, edhe po te donim te hynim brenda ne turme, nuk
na lejonin kujdestaret e tyre, keshtuqe rrinim prane tyre, por ne fund
te gjithe tjereve.
Pas perfundimit te demonstrates grupi yne dhe Jean Doganieri erdhi
ne shtepine time. Beharja, qe ishte e lodhur nga qendrimi disaoresh
ne kembe ne manifestim, ne vend te kafeve sherbeu pije alkoolike.
Ishte ora pak pas dymbedhjetes. Ne oren trembedhjete prisnim
lajmet ne RTL. Ja shkurtimisht se s'bisedonim ne sallonin tim ne
pritje te lajmeve.
UNE: Shpetove ti pa u rrahe e gazetari i RTL pa ia thye kameren
nga klasa punetore!
GANIU: Ani, ata qysh jane klase punetore as ne burg nuk i shtine.
ENVERI: Kesaj here ia keni marre demonstraten! Ata le te bertasin
"Poshte Jugosllavia" e "Rrofshin punetoret", kur t'i shohin lajmet,
populli do te mendoje se demonstraten na e kemi organizua.
305
Koha e lajmeve kryesore te' dites u afrua. Rrezet e diellit qe
depertonin nga dritaret e gjera e te medha te sallonit tim, pengonin
qe te dukeshin lajmet. Une u ngrita dhe i mbylla me perde te trasha
dhe tek shikonim televizionin pinim nga pak wiski. Storja e
demonstratave u dha, por intervista e Enver Hadrit nuk ishte.
Menduam se do jepej ne lajmet qendrore te mbremjes ne oren 19.30.
Ne u shperndame secili ne shtepite e tyre, duke pritur lajmet e
mbremjes.
Kur shkruaj episode te tilla, duhet kuptuar se ne nuk ishim njerez
prej gurit qe nuk qeshnim e nuk qanim kurre. Kur organizonim nje
aktivitet ne kishim deshire qe per te shkruhej ne shtyp dhe te flitej
ne televizione te huaja. Ne rrinim ne ankth deri sa te nesermen qe te
lexonim shtypin e perditshem. Kemi pasur raste kur prisnim deri ne
oren tre-kater te mengjesit ne nje kafe afer redaksise "La derniere
Heures" dhe merrnim gazeten e pare, ende pa u derguar ne shitore
dhe e shfletonim se a ka shkue per aktivitetin tone. Dhe vetem, kur e
shihnim artikullin qe fliste per konferencen tone, ne gezoheshim si
femijet. A e dini ju se ne ato gazeta kurre nuk eshte permendur emri
im, i Behares, i Ganiut? Ne nuk na permendej emri, por ne
gezoheshim per artikullin qe ishte fryt i perbashket yni. Ne
gezoheshim se ne ate artikull demaskohej propaganda serbe.
Nje dite pas demonstrates e thirra Musa Hotin per nje kafe me
Enverin dhe mua. Musa na tregoi se nje grup i keshillit organizativ
menjehere pas demonstrates kishte shkuar ne redaksi te RTL dhe
kishte kerkuar prej tyre qe te hiqej Enveri. Redaktorit pergjegjes i
kishin thene se nese Enveri eshte, mos e jepni aspak lajmin per
demonstraten.
Ne nuk mbajtem meri me vendimin e tyre, sepse me ne fund ishte e
drejte e tyre te afirmoheshin. Sikur te lejohej deklarata e Enverit tere
diaspora shqiptare e Europes do e merrte se ishte demonstrate e jona
dhe jo e Punetoreve.
306
VITI 1990 dhe veprimtaria kombetare
e panderprere e Musa Hotit
Musa nuk kenaqej duke qendruar ne sallon per te' shikuar televizion
ose te luante me femijet e tij. Jo. Musa kur nuk kishte aktivitete
politike ndjehej i demoralizuar. Musa nuk mund te qendronte ne
kafene duke luajtur letra, shah e me biseda te kota me te dehurit qe
me shume e jeten e kalonin kafeneve sesa me femjet e tyre. Jo,
Musa kerkonte aktivitet, kerkonte angazhim per geshtjen kombetare.
Po ku mund te angazhohej per te dhene kontributin e tij?
Viti 1990 ishte viti i ndryshimeve te medha politike per shqiptaret
kudo qe jetonin. Ne skenen politike hyri LDK-ja, qe beri te
dobesohej gdo organizate, Levizje e parti politike qe vepronin ne
favor te Kosoves. Levizja e Sabri Novoselles ishte shuar qysh me
pare; Punetoret e Hysen Gervalles iu bashkangjiten LDK-se, por pa i
perf shire edhe deget e tyre ne vende te tjera; Levizja e Ibrahim
Kelmedit nxirrte koken per te treguar se "ende jam gjalle", por
Xhaferi kishte pergatitur terrenin me grupin e tij "SOS Kosove" dhe
behej gati t'u fuste nen sqetulla te LDK-se, mirepo kjo kerkonte
kushte.
Ne Bruksel ne shkurt te 1990-s u vra Enver Hadri. Kjo vrasje u be
nga tre komandat serbe me urdher direkt te Sllobodan Milloshevi^it
(sig u pa ne procesin e tij te Hages gjate deshmise se deshmitarit
C48). Pas vrasjes se Enver Hadrit, Komiteti yne per disa dite
perjetoi kriza te thella, sepse dolen edhe shume te tjere qe
deklaronin se kishin punuar sekret ne Komitetin tone. Dhe ata nuk
kerkonin te beheshin anetare, por shefa te Komitetit. Perverse nuk
pranonin te vinin si anetare, ata ngulnin kembe qe une dhe Beharja
ishim grindur me Enverin dhe duhej te perjashtoheshim. Ganiu
mund te rrinte ne Komitet, ne nje post: te merrej me shqiptaret e
Belgjikes.
Une nuk dija se g'behej prapa perdeve. Nuk e dija nga dolen tere ata
shoke e bashkepunetore te Enverit pas vdekjes, kur gjate
aktiviteteve tona pikerisht pengoheshim prej tyre. Ne perkrahje ata
307
kishin edhe nje femer beige me origjine gjermane e me qen te' zi
"Bella ", me te cilen une isha fjalosur qysh ne vitin 1982. Ne ishim
fjalosur, por qe nga 1982-1990, ne bashkepunonim, mirepo pas
vrasjes se Enverit, po ato dite une do te fjalosem me kete femer,
sepse ajo nuk deshironte qe ne konferencen per shtyp ta akuzonim
Serbine e ve^mas Milloshevi^in, gje qe une e kundershtova. Dhe u
be konferenca e shtypit duke e akuzuar direkt Millosheviqin,
Ambasaden e Serbise ne Bruksel dhe sherbimin sekret te Serbise se
ata e kishin vrare Enver Hadrin. Nga kjo konference femra me qen
te zi me mori meri dhe me gdo kusht une duhej te largohesha. Dhe u
largova. Une dhe Beharja e krijuam Byrone Informative te
Republikes se Kosoves, Ganiu hyri ne LDK. Byroja, kryetare ishte
Beharja, gjate dhjetevjeteshit, deri me 1999, veproi dhe beri emer ne
institucionet nderkombetare, duke funksionuar si ure lidhesen mes te
gjitha personaliteteve nga Kosova, duke filluar nga Ibrahim Rugova
e deri te Tha^i. Komiteti, qe kishim themeluar me Enver Hadrin, u
zhduk, sepse pas vrasjes se Enverit, ai nuk u krijua per te vepruar,
por per te sabotuar.
Ku mbeti Musa Hoti? Ku te angazhohej Musa Hoti? Ne LDK ishin
zene vendet. Musa mund te merrte pjese vetem po t'i jepej
pergjegjesi. Per kete nuk behej fjale. Konsiderohej si terrorist dhe
mbetej terrorist. Prandaj angazhimi i tij ne struktura te ngushta,
sipas disave, do te demtonte Levizjen, pasi Jugosllavia do te na
akuzonte dhe "ne nuk jemi me e prishe Jugosllavine. Levizja e tij
ishte shkrire ne LDK.
Xhafer Shatrin LDK-ja nuk e pranonte t'u shkonte si parashute, por
ky tregoi men^uri dhe perdori relacionet e tij te vjetra dhe u
imponohej: ose ta merrnin, ose do t'i sabotonte. Pa pasur njohur per
qellimet e Xhafer Shatrit, mora pjese ne nje mbledhje qe kishte ftuar
Byrone Informative ne Gjeneve. Byrone e perfaqesonim: Beharja ,
une, Ekrem Krasniqi, Xhavit Dujaka, dhe Gilbert Ponchot, belgu qe
na ndihmonte per komunikatat dhe materialet tjera ne gjuhen
frengjishte, flamane dhe anglishte. Pasiqe Byroja gezonte
kredibilitet ne Parlamentin Europian dhe ne qarqe tjera diplomatike;
pasi qe "SOS Kosove", poashtu gezonte kredibilitet ne OKB ne
308
Gjeneve, ne takimin tone u vendos t'i kundervihemi politikes
paqesore ne te' gjitha institucionet nderkombetare.
Pak dite pas kthimit tone nga Gjeneva, Xhafer Shatri u be pjese e
qeverise dhe mori postin e Ministrit te Informatave. Xhaferi me
harroi sikur kurre te mos kisha ekzistuar. Harroi se gjate aktivteteve
te mia ne Levizjen e tij vinte ne shtepine time per te biseduar; harroi
se sa ishte gjalle Enver Hadri ne bashkepunuam ngushte me
Xhaferin; i harroi te gjitha Xhaferi. Ai ne Bruksel u jepte krahe dhe
autorizime njerezve te tij, te lidhjeve familjare. Pavaresisht nga
injorimi i tij, ai kurre nuk ka pasur mundesi te me zbehe aktivitetin
tim, respektivisht te Byrose Informative. Kurre! Aktiviteti i Byrose
Informative e detyronte Xhafer Shatrin, Bujar Bukoshin e te gjithe
me radhe te vinin ne Parlamentin Europian permes ftesave te
Behares. Keshtu edhe Xhafer Shatri do te me drejtohej mua qe ta
ftoja e t'i beja kontakte Xhaferit dhe Iliaz Ramailit. Dhe ua bera, jo
njehere, por disa here.
Musa Hoti nuk kishte ku te shkonte dhe me ke te bashkohej per te
kontribuar per dramen kosovare. Te bashkohej me mua ne Byrone
Informative, ishte e pamundur sepse une dhe Beharja ishim te
anatemuar nga LDK-ja, te cilen e krijova une. Ne fakt LDK -ja,
dega e Belgjikes, u krijua nga Nairn Maloku. Kontaktin e pare per te
themeluar degen Nairn Maloku e kishte me mua dhe Sokol
Terlakun, qe e kishte tezak. Naimit i organizova nje konference per
mediat nderkombetare qe te nesermen pati jehone ne shtypin belg.
Pastaj Naimit i propozuam njerezit me te cilet mund te
bashkepunonte per te themeluar degen ne Belgjike. Dhe nje jave me
vone u themelua dega e tyre, por u morem vesh qe Byroja
Informative e Kosoves, qe e udhehiqte Beharja, te vepronte e
pavarur. Musa Hoti ishte ne te gjitha bisedimet, por nuk duhej te
hynte ne kryesi, sepse frika ishte nga akuzat eventuale qe mund t'i
behen LDK- se, nese Musa "terroristi" futej aty.
309
Musa Hoti me familje, Bruksel
Gjate vizites se tij, Naimi takoi shume' shqiptare, ne mesin e tyre
ishte edhe Musa Hoti, por f atkeqesisht Musa kurre nuk f otograf ohej .
Shqiptare vinin te takoheshin me Naimin, si dhe me shume
personalitete qe kane ardhur me vone, por fotografi te Musa Hotit
jane te rralla. Ne barm e Qendres per media ishte edhe Musa Hoti,
por nuk mundem ta dokumentojme me fotografi pjesemarrjen e tij.
Sa me shume qe koha kalonte, ne mergate beheshin ndryshime te
shumta. Dikush behej kryetar i demokrateve, tjetri hynte dhe keshtu
krijohej hapesira per secilin nga pak, por kurre nuk u krijua per
Musa Hotin, ndonese gjithnje ishte i pranishem.
Me viziten e Ibrahim Rugoves, qe Beharja e kishte rregulluar ne
Parlamentin Europian, Musa Hoti do na shoqeronte ne ndeja te
ndryshme, por jo te ky^ej ne struktura partiake.
310
Pas vrasjes se Enver Hadrit, une bashkepunoja me Qendren e
Sherbimeve Sociale qe me heret kishte bashkepunuar Enver Hadri.
Qndra merrej geshtje juridike te' problemeve te shqiptareve. Aty
kisha zyren, faksin dhe telefonin dhe gdo gje per te komunikuar
falas. Une punoja vullnetarisht, pa pagese. Pas nje kohe kerkova nga
drejtori qe quhej Zbolge (me origjine polake), qe te angazhonim nje
shqiptar, pasi une isha teper i ngarkuar ne Parlamentin Europian.
Drejtori u pajtua te paguante nje nepunes shqiptar, qe do merrej
vetem me shqiptaret. Pas nje konsultimi, Musa pranoi dhe u gezua
qe, me ne fund, do te ndihmonte shqiptaret qe silleshin rrugeve pa
asnje ndihme sociale.
311
V . -■"-■• i " ■ V:, 1 '_^
rS^ML^K! Service d'accueil et de formation - sse asm
*•
Rue de la Croix, 22
1050 Bruxelles
Tel. : 02/649,99.58
Fax. : 02/646.43.24
«■ Brvxelles. to 2Q septOTbre 199 2
AVIS
Le Service Social des Etrangers asbl et la Communaute AJbanaise de
Belgique ont le plaisir de vous annoncer qu'une permanence sociale est
ouverte au siege du SSE, rue de la Croix, 22 a 1050 Ixelles.
Les assistantes sociales & une personne de la communaute seront a
votre disposition le mercredi & le vendredi de 14 a 17 heures.
LAJ1VIERIM
Lajmerojme bashkatdhetaret shqiptare te cilet aktualisht jetojne e
veprojne ne Bel gj ike, se Sherbimi Social per te Huaj, me seli ne 1050
Bruxelles (Ixelles), rue de la Croix, 22, ka vene ne dispozicionin Tuaj
nje sherbim te ve^ante socialo-juridik per Komunitetin Shqtptare" ne
nivel te Belgjikes.
Bashkatdhetaret qe jetojne jasht Brukselitete cileve iu paraqitet nevoja
per ndonje sherbim administrativo-juridik, sherbimit ne fjale mund t'i
paraqiten edhe me shkrim, ne gjuhen ametare, me nje shenim plotesues :
"Pour les Services en langue albanais".
Me bashkatdhetare punojme gdo te merkure e te premte nga ora 14 deri
ne ora 17.
Service Social des Etrangers asbl - C.G.E.R : 004-2505191-82 - C.C.P. : 000-0979256-41
312
L A J M E R I M
Bashkatdhetare tie nderuar ne Belgjike
JU drejtohemi te gjithe juve qe patet fatin e keq.te degediseni
ne dhena te huaja,ne rruget e pafund te mergimit ne pergjithesi, e
juve ketu ne Belgjike ne veganti.dhe t'ju themi se nuk keni here
mire qe per gdo dite po e zbrazni truallin tone.po e dobesoni pa-
dash je gjakun e ri ne damaret e KOSOVES NENE.dhe nuk ju gortojme
ne asnje menyre,perkundrazi vetem kishim me ju keshilluar qe te mos
bini nga gabimi ne gabim.por t'i qendroni besnik Kosoves martire,
mos ta braktisni pergjithmon.dhe ne qastet dhe situatat me te mira,
qoft ajo pak para glirimit definitiv nga prangat e zeza te ?etni-
keve.qoft edhe pas lirimit definitiv, se KOSOVA pa ju nuk mund te
mbetet Kosove, as ju pa Kosoven te mbeteni keta qe jeni tani. Ne e
kuptojme situaten qe na e solli armiku shekullor.e kuptojme fare
mire situaten politike dhe ate ekonomike ne Kosove dhe viset e saj
ne ish-Jugoskllaverine,qe ne nje menyre apo ne nje tjeter ju dety-
ruan ta braktisni Kosoven perk ones isht.por vetem perkohesisht dhe
kurre perjetesisht!
Si pas Konventes per refugjatet politik,ju nuk jeni aspak te dety-
ruar te kerkoni strehim politik apo Anex 26, nga se vini nga nje
vend ku zhvillohet lufte (lufte e nxehte ose lufte e ftofte!),qe
juve ne Belgjike ua mundeson qendrimin edhe pa kerkuar strehim po-
litik :Me ligjin me te ri ne fuqi;te gjithe qytetaret e ardhur nga
Bosna e Hercegovina si dhe nga Kosova dhe viset e saj (nga Repub-
lika e Kosoves) .gezojne te drejten e qendrimit ne Belgjike me te
gjitha benificionet qe i gezon refugjati politik, derisa te rregu-
llohet geshtja politike dhe ekonomike ne Kosove dhe Bosne.e ato
j ane : e drejta NE PUNESIM,NE WDIHMA TE RREGUL LTA HATER I ALE.HE SHKO-
LLIH,NE SHEWDETESI (pa pagese) DHE NE SHTESA TE FEMIJEVE. Keto te
drejta i shfrytezoni edhe pa kerkuar strehim politik,por vetem du-
ke e kerkuar formularin ANEX 3 . ne zyren e policise se huaj,ne
Square de la Heeuse,8 ne 1040 Bruxelles.
>1~ <|
Lajmerimi ku Musa Hoti njoftonte bashkatdhetaret per hapjen e
zyres sociale
313
Ja si u drejtohej Musa Hoti bashkatdhetareve tane permes ketij
lajmerimi, te' cilin e kishte shperndare nder shqiptare dhe klubet
ekzistuese te asaj kohe:
Bruksel, me 20 shtator 1992
LAJMERIM
Lajmerojme bashkatdhetaret tane shqiptare, te cilet aktualisht
jetojne dhe veprojne ne Belgjike, se Sherbimi Social per te huaj me
seli ne 1050 Bruksel (Ixelles), rruga Rue de la Croix 22, ka vene ne
dispozicionin tuaj nje sherbim te vecante socio-juridik per
komunitetin shqiptar ne nivelin e Belgjikes.
Bashkatdhetaret qe jetojne jashte Brukselit, te cileve iu paraqitet
nevoja per ndonje sherbim administrative juridik, sherbimit ne fjale
mund t'i paraqiteni edhe me shkrim, ne gjuhen amtare, me nje
shenim plotesues: "Pour les Service en langue albanais" (per
shermbim ne gjuhen shqipe - perkthimi im),
Me bashkatdhetare punojme cdo te merkure e te premte nga ora
14.00 deri ne ora 17.00 "
Lajmerimi i dyte shkruar nga Musa Hoti, ja se si u drejtohet
mergimtareve tane:
Lajmerim
Bashkatdhetare te nderuar ne Belgjike
Ju drejtohemi te gjitheve ju, qe patet fatin e keq, te degdiseni ne dhe
te huaj, ne rruget e pafund te mergimit, e juve ketu ne Belgjike ne
vecanti, dhe te ju themi se nuk keni bere mire qe per cdo dite po e
zbrazni truallin tone, po e dobesoni padashje gjakun e ri ne damaret
e KOSOVES NENE. Ne nuk ju qortojme ne asnje menyre,
perkundrazi vetem kishim me ju keshilluar qe te mos bini nga
314
gabimi ne gabim, por t'i qendroni besnik Kosoves martire, mos ta
braktisni pergjithmone dhe ne gastet dhe situatat me te' mira, qofte
ajo pak para glirimit definitiv, se Kosova pa ju nuk mund te mbetet
Kosove, as ju pa Kosoven te mbeteni keta qe jeni.
Ne e kuptojme situaten qe na solli armiku shekullor, e kuptojme fare
mire situaten politike dhe ate ekonomike ne Kosove dhe ne viset e
saj ne ish-Jugosllavine, qe, ne nje menyre apo tjeter, ju u detyruat ta
braktisnit Kosoven perkohesisht, por vetem perkohesisht dhe kurre
perjetesisht.
Sipas konventes per refugjate politike, ju nuk jeni aspak te detyruar
te kerkoni azil politik apo Anex 26, ngase vini nga nje vend ku
zhvillohet lufte (lufte qofte e nxehte ose lufte e ftohet), qe ju
Belgjika ua mundeson qendrimin edhe pa kerkuar strehim politik.
Me ligjin me te ri ne fuqi thuhet: te gjithe qytetaret e ardhur nga
Bosnja - Hercegovina si dhe nga Kosova dhe viset e saj ( nga
Republika e Kosoves), gezojne te drejten e qendrimit ne Belgjike
me te gjitha beneficionet qe i gezon refugjati politik, derisa te
rregullohet geshtja politike dhe ekonomike ne Bosnje dhe Kosove, e
ato jane: e drejta ne PUNESIM, NE NDIHMA TE RREGULLTA
MATERIALE, NE SHKOLLIM, NE SHENDETESI (pa pagese)
DHE NE SHTESA TE FEMIJEVE. Keto te drejta t'i shfrytezoni
edhe pa kerkuar strehim politik, por vetem duke e kerkuar
formularin Anex 3 ne zyren e Policise se huaj, ne Squarre de
Meeuse nr 8, 1040 Bruxelles".
Komentimi i lajmerimit
Kete analize po e bej vetem nga kendveshtrimi im personal. Vetem
nga kureshtja e disave qe kurre nuk u ngopen duke folur dhe duke u
marre me thashetheme per Musa Hotin. Vetem per ata qe ushqehen
nga burimet informative te shtypit te Beogradit dhe sherbimet e tyre
sekrete. Vetem per ata qe edhe pas vdekjes nuk e lejojne qe shpirti i
tij te pushoje i qete dhe nga bota e pertejme "te perjetoje
kenaqesine" e pavaresise se Kosoves. Po e shkruaj kete liber vetem
per kohen qe kam kaluar dekada te tera duke qare e qeshur bashke
315
me Musen. Po shkruaj qe ato kujtime te' mira apo edhe te hidhura t'i
perjetojme bashkarisht me ju, lexues te nderuar. Po shkruaj qe
kujtimet e mia te mos shuhen me vdekjen time, sig iu shuan Musa
Hotit kujtimet, per mua me vrasjen engimtaike te tij. Po shkruaj, jo
per te ngritur apo zbritur dike. Po shkruaj jo per ta ngritur figuren e
Musa Hotit, por te zbardhi publikisht veprimtarine e tij te
shumef ishte per geshtjen kombetare e ve^mas glirimin e Kosoves.
Une nuk mund ta goj lart figuren e Musa Hotit, sepse ajo flet vete.
Per figuren e tij flet Musa Hoti vete permes dokumenteve te shumta
te kohes te shkruara me doren e tij.
Lexojeni lajmerimin e tij me lart dhe do te bindeni se si Musa Hotit i
pikon zemra lot kur zbrazet Kosova. Musa Hotit i pikon shpirti lote
hidherimi kur mergimtaret tane sorollaten rrugeve pa ditur t'i
rregullojne dokumentet e nevojshme per te marre ndihma dhe
strehim te perkohshem. Musa qane per bijte e Kosoves, te cileve ua
shtrine doren e ndihmes dhe te fuqise se tij. Musa Hoti nuk deshiron
qe ata te marrin azil politik, sepse do te ngulen dhe kurre me nuk do
kthehen per te jetuar ne Kosove. Duke e shkruar kete lajmerim
duket se Musa Hoti po e sheh fundin e sundimit shekullor te
Kosoves dhe u lutet kosovareve ne mergim qe, pas glirimit, kthehuni
ne Kosove! E ndonjeri ende mund te vazhdoje te merret me
thashetheme dhe gazeta te Beogradit. Ende ndonjeri mund te
vazhdoje te merret se kush ishte dhe gka ishte thuajse te gjitha punet
tjera i kane kryer dhe tani nuk u mbetet gje tjeter vetem t'i njollosin
figurat me te ndritura. Merren me te kaluaren tone edhe sot ne
Kosoven e gliruar e para hundeve te tyre i kane kriminelet e
Beogradit! Merren me te kaluaren tone e sot vete merren me biznese
te pista ne bashkepunim ma ata qe na vrane, qe na dogjen dhe na
masakruan! Vetem merruni me ne, se historia nje dite do t'i denoje
rende. E denimi i historise eshte me i tmerrshmi, me i rrezikshmi,
sepse eshte PERJETESIA.
Musa u ndihmonte falas te gjithe atyre qe e kerkonin ndihmen e tij.
Kur rregullonte ndonje familje, Musa gezohej, po aq sa familja qe
ishte sjellur kot muaj te tere pa bere gje.
316
Kur u drejtohej familjeve per sqarime rreth procedures se rregullimit
te' dokumentacionit, ja sig u shkruan Musa Hoti.
Brxelles 30 janar 1995
Zonje e nderuar,
Pas intervenimit qe beri bashkeshorti juaj ne Sherbimin tone
Socialo-juridik, Salih Gjonbalaj, ne morem kontakte me sherbimin
adekuat lidhur me kerkesen tuaj per nenshtetesine beige dhe pas disa
bisedave telefonike, sot ua derguam edhe nje leter te dyte, te cilen
po ua dergojme nje fotokopje.
Besoj se shpejti sherbimi ne fjale do te ju shkruaje leter juve dhe
kopjen e saj e dergojne edhe ne Sherbimin tone. Keshtu qe per gdo
eventualitet dhe risi ne dosjen tuaj, ne do te ju lajmerojme me
shkrim.
Ne fund pranoni pershendetjet tona te sinqerta ju dhe bashkeshorti
juaj, me shprese se problemi juaj do te rregullohet shume shpejt.
As.soc. dhe Juridik
Musa Hoti
317
ij i3 Hi Service Social des Etrangers a.s.b.l.
Madame: COROLI EMINE
Rue Emile Verse, 10
Rue de la Croix. 22 1070 BRUXELLES
1050 Bruxclles ~
Tel. ; 021649.99.58
Fax : 01/646.43.24
«# Bruxettesje 30 janar 1995
Zon jS e nderuad
Pas interrvenimit qS e beri bashkeshorti i juaj ne Sherbimin
tone Socialo-Juridik, Salih GJONBALAJ , ne raorSm kontakte me Sher-
bimin adekuat lidhur me kerkesSn tuaj p6r nSnshtetSsi beige dhe
pas disa bisedave telefonike, sot ua dSrguam edhe nje leter tS
dyte, te ciien po ua dergojme ne fotokopje.
Besoj se se shpejti sherbipi ne fjalS do tfi ju shkruaj leter
juve dhe kopjen e saj e dergojne edhe ne sherbimin tone.keshtu
q6 pgr ?do eventualitet dhe risi ne dosjen tuaj, ne do tfi ju lajme-
rojme me shkrim.
Nfi fund, pranoni pershendet jet tona tS sinqerta ju dhe
bashke" short i i juaj , me shprese se problemi i juaj do te rregullohet
shume shpejte.
As.Soc.dhe Juridik,
Musa HOT I
J mii s a nun
Service Social des Elrmgers asbl -C.G.E.R. : 004-2505 19 1-S2 C.C.P. : 000-0979256-41
Leter drejtuar nje familjeje shqiptare me 30 janar 1995
318
Musa Hoti me perkushtim e devotshmeri i kryente punet rreth
familjeve shqiptare me probleme te' ndryshme, por kjo i dukej pak.
Pak ishte per kapacitetin dhe mundesine qe t'i jepte kontributin me
te madh geshtjes kombetare. "Pak eshte", thoshte Musa. Shpirtin
dhe mendje e kishte ne ngjarjet qe ndodhnin ne Kosove.
Zemren e kishte te simboli i rezistences kombetare qe posa doli
nga burgu iu kishte bashkangjitur greves. E Musa nuk i pushonte
shpirti, se paku, pa ia shkruar nje leter perkrahese Adem Dema^it qe
ishte futur ne greve.
Bruksel , me 29 maj 1993
Simbolit te rezistences kombetare
dhe martirit ADEM DEMAgi
Pallati i shtypit "Rilindja "
Prishtine / Kosove
Ju kishim ne shpirt e ne zemer edhe atehere kur dirgjeshit ne
kazamatet e ish-Jugosllavise, mirepo mbetet ne zemrat tona
edhe sot, kur jeni te rrethuar me shkrimtare, poete, gazetare e
intelektuale te tjere nga Kosova dhe viset e saj ne greven e urise
dhe ne greven gjenerale kunder shkallezimit te armiqesise
famekeqe ^etnike te Beogradit qe po ushtron dhune mbi
popullaten e pafajshme dhe liridashes.
Ishim dje, jemi sot, por do te jemi edhe neser me Ju, te gatshem
deri ne sakrifice e vetemohim per te miren e popullit nga i cili u
lindem dhe me te cilin jemi krenare.
Sherbimi Socialo- Juridik ne kuader
te Ministrise Frankofone ne Belgjike
Musa Hoti
319
Service d'accueil et de formation - sse hdi
Ri» da la Croix, 22
1050 Bruxalles
m. : oz/S49,9».sa
Fix. : 01/646.43.24
** { 909/93 Bmxalla*. ,a 2g maJ 19g3
SIMBOLIT TE RREZISTENCES KQMBETARE
DHE MARTIRIT ADEN DEHAfl
Pallatl 1 Shtypit
"RILINDJA"
Prlshtine - KOSOVE
Ju klshla ne shplrt e ne zen'er edhe at'ehere kur dlrgjeshlt ne
kazamatet 1sh-jugosllave,Mirpo nbetet ne zemrat tona edhe sot kur jem"
te rrethuar me shkrlatare, poet, gazetare e intelektual tg tjere nga
Kosova dhe wlset e saj ne graven e urise dhe ne greben gjenerale kunder
shkallezlnlt te aralqesise famekeqe getnike te Beogradlt qg po e ushttm
■oi popullatSn tone te pafajshne e liridashese.
Ishi« dje, jeml sot por do te jemi edhe neser me Ju, te gat shea
den ne sakriflce e veteaohim per te alran e populTH nga i cil1 u
Hndem dhe me te cllin jeml krenare.
SHERBIMET SOCIALO-JURIDIKE HE KUADER
TE MINISTRISE FRAHKOFONE NE BELGJIKE
!!."«
Service Social das Etrangara asbl - C.O.E.R : 004-2505 181-82 - C.C.P. : 000-0978256-41
Letra perkrahese derguar Adem Demagit nga Musa Hoti
Me 29 maj 1993 -Bruksel
320
(^ka mund te' bente me shume Musa Hoti qe te kontribuonte per
Kosoven? Te digjej flake si Jan Pallahu ne Prage?! Musa digjej
thelle ne brendesin e shpirtit te tij, por kundershtaret politike nuk ia
shihnin flaken. Nuk ia shihnin Muses vuajtjet e tij shpirterore qe
vuajtjet e morave dhe vellezerve ne Kosove qe perjetonin nga
getniket serbe, Musa i perjetonte si vuajtje personale te tij.
Ne foto: Musa Hoti & Reshat Sahitaj 1993 Bruksel
Kush mund te dinte se Musa vuante kur ai vishej gjithnje me kostum
e me kravate e gjithmone ishte i qeshur.
Musa Hoti tere mllefin e tij e zbrazte ne pune duke u perpjekur qe
emri dhe kredibiliteti i tij t'i ndihmonte se pakut diku ^eshtjes
kombetare
321
Angazhimi i Musa Hotit ne LASH
Vetem me ardhjen e Meriman Brahes dhe Rexhep Osmanit, te' cilet i
dhane perkrahje, Musa do angazhohej ne LASH, dega ne Belgjike.
Ardhja e Rexhep Osmanit u be poashtu me ftesen e Behares kur ia
organizuam kontakte te shumta ne Parlamentin Europian (kesaj here
ne Strasburb, sepse atje mbahej sesioni) dhe nje konference per
mediat nderkombetare.
Musa Hoti do angazhohej me tere qenien ne riorganizimin e
shkolles shqipe ne Belgjike.
Shkolla shqipe "Idriz Seferi" te cilen e kisha hapur me 1982 ne
bashkepunim me Hazir , Hazirin, Musa Hotin e disa te tjere dhe qe
me vone u transferua ne lokale tjera e me kryesi tjeter ku une isha i
padeshirueshem per ata te qe friksoheshin ta hapnin shkollen, filloi
te zbehej .
LASH-i me ne krye Osman Rexhepin kishte filluar te riangazhonte
struktura te shkollave shqipe ne diaspore. Aty ku kishte aktivitet
Osmani i perkrahte dhe aty nuk ishte zbehur aktiviteti. Osmani
krijonte struktura te reja sig ishte rasti ne Bruksel. Shkolla shqipe
"Bajram Curri" ne Bruksel ishte nen perkujdesin e klubit "Idriz
Seferi " e ne menyre indirekte nga Ibrahim Kelmendi. Ne kete
shkolle, qe e drejtonte Riza Kondri, ndihmonte Sadik Tolaj dhe
gruaja e tij Aferdita, tani e kishte humbur famen e viteve '80. Ky
krah politik nuk ishte me LDK-n andaj edhe numri i nxeneseve ishte
shume me i vogel.
Ne vitin 1993 Musa Hoti, me shoket e tij moren iniciativen te
aktivizojne LASh-in, pasi ne perkrahje kishin Rexhep Osmanin qe
njeherit asokohe konsiderohej Minister i Arsimit te Kosoves edhe
pse nuk ishte i emeruar si minister.
Keshilli iniciator per themelimin e LASH-it ishin Sami Rexhepi,
Kujtim Hajdaj dhe Musa Hoti.
Dega e LASH-it per Belgjike u emerua "Nairn Frasheri".
322
1
SIATDIS
M. Sami REXHEPI - Rue Le Lorrain 10 - 1210 Bruxelles - de nationalise
Ex-Yougosllave - ne le 01.06.1949. profession : enseignant - Carte
d'identite numero : F. 0.059. 21.
M. Kujtim HAJDAJ - Av. Louis Bertrand 105 - 1030 Bruxelles - de
nationality Ex-Yougosllave- ne le 2 0.06.1962. profession enseignant -
Carte d'identite numero : F.P. 4.026.397. .*._,,* '»
M. Musa HOTI - Bezemstraat 85-71 - 1600 sint-Pieters-Leuw refugie de
1'O.N.U. - re le 11.07. 1946 - profession employe.
En application de 1' article 6 de la constitution de la Republique du
Kosova et de 1 'article 13 de la Constitution de l'Albanie, les
enseignants en Belgique sont convenus de creer, conformement a la loi
du 27 juin 1921 une associations sans but lucratif denommee LASH
"NAIM FRAEHERI" section en Belgique en francais "Ligue des Enseignants
albanais" avec le siege mere se trouvant a Prishtina - Kosove.
Titre I : Denomination et siege social .
L'association est denomme LASH "NAIM FRASHERI" (La ligue des
enseignants albanais) "NAIM FRASHERI".
Article II '
son siege social est etabli a Bruxelles a l'adresse suivante : Rue le
Lorain 10 - 1210 Bruxelles, . .
Cette adresse peut etre deplacee en tout autre endroit desinge par le
conseil d'administration.
Article III *
L'association est une section dont :.e siege mere se trouve a Prishtina
qui limite le caract&re autonome et independent .
TITRE II J Objet.
Article IV :
L'association a pour objet en dehors de tout esprit de lucre :
1) de realiser un enseignement complementaire de langue albanaise et
les activites en decoulant (culturelles et autres) destine a la
population albanaise vivant en Belgique. .
2) Collaborer avec d 'autres organismes, clubs, associations ou ecoies
pour 1 'organisation d' activites communes.
3) L'association editera une revue culturelle et pedagogique en
regroupant des articles de langue albanaise rSfletant la vie et les
pensees de notre communaute.
TITRE III : AsGoci6s .
Article V %-
L'association est composee des membres effectifs et sympatisants les
compsants aux presents satatuts sont membres effectifs.
Article VI
Lis admissions de nouveaux membres tant effectifs que sympatisants
sont de'sign^s souverainement par le Conseil d 'administration.
JWv _ , - — T — .
JUM^^Ui niR6CTK>M
-2 -8-1993^
KieisciTswMSBiM j
BESTUUR
[Teu;
323
Article XVII :
Les admins trateurs se contactent, en raison de leur fonction, aucune
obligation personnelle et ne sont responsables que de 1 'execution de
leur mandat. Celui-ci est amene A titre benevole.
Article XVIII :
Le conseil d' administration se compose de :
President : H. Somi REXHEPI S^e^*^p^-
vice- President : M. Kujtim hajdaj jf&*0 f •
Vice-President : Hue Rukije Rama ll-v- — '"
Secretaire administratif : M. Musa HOTI LU^^f^ 1 -
Tresorier : Mme Brum! Ida selmeta %{
\U^J[
Membres du consei
- Imer Gionbalaj
- Shani Bujupi ,
- Jusuf Zenunaj
- Aziz Zekoilli
DWECIigg , — !
-2.-B-W33 J
BESTUUa
Kopje nga origjinali i statutit te LASH-it , me 02/08/1993
LASH ishte i perbere nga kryesia ku benin pjese Sami Rexhepi,
Kujtim Hadaj, Rukije Rama dhe Musa Hoti. Anetare te tjere te
kryesise ishin Imer Gjonbalaj, Shani Bujupi, Jusuf Zenunaj dhe Aziz
Zekolli.
Kryesia e deges se LASH-it "Nairn Frasheri" ne Bruksel ishte e tera
me intelektuale dhe me njerez te shkolluar qe kishte dallim me
kryesit tjera te deritashme.
Me angazhimin e Muses dhe te kryesise se re mesimi plotesues ne
gjuhen shqipe filloi te merrte permasa ne te tere territorin e
Belgjikes. Ne gdo qytet te madh ne Belgjike u organizuan shkollat
shqipe te deges "Nairn Frasheri" vetem ne qytetin Anver vazhdonin
mesimin shqip 35 nxenes qe, ne shkollen e Brukselit te sistemit te
324
vjeter nuk kishte as sa gjysma e nje qyteti me te' vogel te Belgjikes.
(^uditerisht sa here qe festohet themelimi i shkoiles shqipe ne
Belgjike, gjithnje ia fillojne nga zero, qe do te thote e injorojne vitin
1982 sikur asgje te mos kishte ndodhur, por te vetedijshem se emri i
shkolles se pare "Bajram Curri" ishte bere nga une.
Ne secilin pervjetor gdo gje e fillojne nga ata qe e organizojne dhe
ashtu sig atyre u konvenon. Askund nuk e permendin Musa Hotin,
emrin e te cilit do ta gjejne ne dokumentet e tyre qe i kane prane. Jo,
nuk permendemi ne sepse ne deshirojme qe gdo gje te filloje nga ne
dhe historia te shkruan per ne.
Dega e LASH-it "Nairn Frasheri" ne Bruksel mbante mbledhje
zgjedhore gdo vit dhe aty zgjidhej kryesia e re me emer te ri qe
donin te kontribuonin ne mesimin e gjuhes shqipe nxenesve shqiptar
nga te gjitha trojet tona etnike. Aty me devotshmeri punonte Rukije
Rama, Zejnepe Rexhepi, Myrvete Hoti e shume femra e meshkuj qe
ne Kosove kishin perfunduar fakultete.
325
Lajmeroj mfc punetaret e arsimit te te ajitha proEUeve.inbalektualiit e fusbfive-
primeve te ndryshme , punetoret kulhirone e shkenoore.anebaret e Shoqatave.klubeve,
bashkesive fetare dhe te partive poliiike , prinderit si dhe te gjiihii dashamiret
e arsimit dhe te kuliures shqiptare se me 28 maj 1994 do te mbahet mbledhja
e KUVENDIT ZGJEDHOR te LIDHJES SE ARSIMTAREVE SHQIPTARE "NAIM FRASHERI"-
dega ne Belgjike-
Mbledhja eshte e hapur per te gjithe dhe organizohet ne sailed "LA PAIX*
ne adresen:PLACE DE LA PAIX, 2 ne 1140 EVERE (pas Tavemes me te njejtin emer
dhe shkohet me tramvajin numer;55),duke filliiar ne ora 18, oo.
Qellimi i mbajrjes se kesaj mbiedhjeje perkon me arvatjet e shtuara te
Lidhjes se Arsimtareve Shqiptare "NAIM FRASHERI"-dega ne Belgjike per te zhvillii-
ar ne nivel te kohes permbajtjet dhe metodat e reja te punes ne araimin e mesimit
platesues nil gjuhen shqipe ne hapesirat ku jeterjme dhe veprojme. Per kete mbledhje
parashihet te trajtohet ky
Rend dite:
l.Zgjedhja e anebareve te Kuvendit zgjedhor;
2-Zgjedhja e KRYESISE se LIDHJES SE ARSIMTAREVE SHQIPTARE
"NAIM PRASHERI" - dega ne Belgjike;
3*Eventnale»
Te dhenat e fundit te marra nga EntL Pedagogjik i REPUBLIKES SE KOSOVES
jane mjaft alarmuese.Ne dy vitet e fundit vetem nga K090VA jane ehpemgulur afro
40.000 filioidste, 7.000 nxenes te shkollave te mesme dhe 1.BQ0 mesimdhenes.Ne keto
shifra nuk jane perfshire te dhenat statistLkore.nga se na mungojne.per shpernguljet
nga shteti ame,Maqedonia,Mali i Zi,Presheva,Bujanovci e Medvegja.Kjo Qet se femijeve
bane ne diaspore u kanoset rreziku serioz mp rrymat e fuqishme asimiluese.
Per te evituar kete te keqe be madhe.qe u shkon per shtatL vetem vandaleve
sUave.Lidhja e Arsimtareve Shqiptare e sheh te udhes qe te riorganizohet mbi bazat
e shendosha te prefcruara nga shkencat bashkekohese dJdaktLko-pedagogjike.duke
u pertriie ne kete drejtim si ne pikepanrje kadrovike ashtu edhe ne anen organizative.
Supozqjme se vetem ne kete menyre do te mund t'i ndalet hovi politLkes
rtitor e e imponuar nga njerezit te pakompetence ( grupet joprofesionale.bisedave te
rrugeve dhe te kafcneve.zedhendesit dhe qjurmueeit e njollave te zeza si dhe te
atyre qe jane te prirur te sabotrrjne peshtjet me pesbe te nendesishme kombetare.
PjeBemanja juaj shpresojme se kesaj mbiedhjeje do t'i jap eeriozitetin e
nevojshem dhe impulse te mirefilleta pune.
Me 14 maj 1994
DEGA E LIDHJES SE
ARSIMTAREVE SHQIPTARE
NE BELGJIKE
Nje lajmerim leshuar nga LASH, dega Nairn Frasheri", Bruksel
14 maj 1994
Musa Hoti, pasi qe punonte ne qendren socialo-juridike, kishte
mundesi me te medha per t'u angazhuar edhe ne planin juridik te
shkolles shqipe. Musa u shkruante letra ministrise dhe
326
personaliteteve me influence politike qe shkollat e qyteteve te'
ndryshme t'i hapnin lokalet te shtunave per nxenesit shqiptare.
Vice-Premier Minislre
et Ministre des im bduxelles.
Affaires Etrangires Km da qumr: &m 2 - to. 02/5 16.82. i i
ixwinotu Madame Anne-Marie LIZIN
PGan.02-91. 10-001 32 Oepute-Bourgmestre
Chaussee d'Andenne 6
4S00 HUY
« *
COPIB POUR INFORMATION
Madame I* MpuU, ■' . „.
Chere Anne- Marls, '
Ta four* du 1»r avrtl 1993 eoneernant la situation
au Koaovo a retenu toute mon attention.
Je part age entiersment tea preoccupation a concer-
nant las probiemes au Kosovo, qui constituent un element cle da la
situation dans I'ex-Yougoslavle.
La Bel gi que e'esl efforcea ds partlclper a cheque
Initiative deploy** par les organisations Internationales en vue .de
redulre les tensions dans cette province, nous soutanons en particu-
lier lea Initiatives prises dans la cadre de la Conference de Geneve et
dans celul de la Conference pour la Securlte at la Cooperation en
Europe tela que le Croupe de Travail special aur la Koaovo at la
mission da longua duree da la CSCE dans cette region. Oe plus, nous
avons, a maintes reprises, condemn* les violations das droits de
I'homme et les accords qui y aont relet lis.
La Bel g I que s'est tou jours exprlmee en faveur
d'une restau ration da I'autonomie du Koaovo au seln da la Serble-
MontAnegro, dans le strict respect des droits de I'homme da cheque
minor It*. Aussl, die s'est oppose* a toute tng*r*nce des pays tiara,
et a tout changement das frontier** par la force.
La Bel g i que est prate * aoutenlr toute autre action
prevent I v* pour p re van I r una explosion de violence au Koaovo.
327
Je te remercie vivement pour les noms des repre-
sentants de la Communaute albanalse. lis ont deja eu des contacts a
plusleurs reprises avec les responsables de mon Departernent, et en
particulier avec Mr. R. DEVRIESE qui sera charge des aspects mtiltlla-
teraux du conflit yougoslave pendant la presidence beige.
Je te prie de croire, Madame le Depute, chere
Anne-Marie, a I 'expression de mes sentiments les me! I leu rs.
L WILLEMS
Chafete Cabinet
Willy CLAES
SHENIH:
Z. MLRIMAN BRAHA ,pas bisedimeve qe i berae me Bashen,Zekollin dhe
une, Zonja Anne-Marie LIZIN ( pari amezrttare Evropiane ne komisi-
onin per ish-Ougosllavine), i ishte drejtuar me nje shkrese te
vecante Hinistrit te Puneve te Jashteroe te Belgjikes lidhur
me problemet aktuale ne Kosove dhe kjo eshte pergjigjja e Mi-
ni strit te P;te Jashteme Hilly CLAES qe i drejtohet zonjes
deputete ne Bashkesine Evropiane.
Pasi e formuam LASH-in dega ne Belgjike.per cka me siguri jeni
ne dijeni, presim autorizime me shkrim qe tie marrim kontakte
me ministrite e arsimit frankofon dhe atij flaman, me kerkesat
e njohura me pare si dhe parapregaditjen e ardhjes se Minist)-
rise se Arsimit te Republikes se Kosoves ne Belgjike. Autorizimet
mund t'i drejtoni edhe me fax ketu ne pun en time, meq puna ne
Qender te Kultures eshte pezulluar derisa te gjindet vetem nje
zyre {pa karrika e pa tavolina per pije!): 322-646-43-24 drejuar
ose Q.K.SH. ose ne emerin tim;M.n.
P 'ersh'endetje dhe respekt,
M.H.
Leter nga kryeministri i Belgjikes derguar deputetes Anne Marie
Lizin per shqiptaret
328
Qe shkollat shqipe ne Belgjike te' njiheshin zyrtarisht nga shteti belg,
Musa Hoti e kishte kontaktuar zonjen Anne Marie Lizin, e cila ishte
perkrahese e madhe e geshtjes sone kombetare. Zonja Lizin, pas
kontaktit me grupin e shqiptareve te drejtuar nga Musa Hoti, i
drejtohet me shkrim kryeministrit qe te intervenonte per problemin
e parashtruar nga grupi te cilet i kishte pranuar ne audience.
Ne kete kopje te letres, qe jane dy faqe, kryeministri i Belgjikes i
pergjigjet zonjes Lizin se ai eshte i preokupuar me problemin e
shqiptareve dhe se Belgjika ne gdo takim te rendesishem
nderkombetar merr iniciative qe te dobesohet presioni qe u behet
shqiptareve.
Musa Hoti posa mori pergjigjen e kryeministrit, drejtuar zonjes
Lizin, kopjen ia dergoi Meriman Brahes, qe ishte njeherit me
Rexhep Osmanin ne vizite pune ne Belgjike.
Ja se c/shkruan Musa Hoti ne letren, drejtuar Meriman Brahes:
MERIMAN BRAHES
"Meriman Braha, pas bisedimeve qe beme, une, zonja Lizin
(parlamentare Europiane ne komisionin per ish-Jugosllavine) i ishte
drejtuar me nje shkrese te ve^ante Ministrit te Puneve te Jashtme te
Belgjikes, lidhur me problemet aktuale ne Kosove dhe kjo eshte
pergjigjja e Ministrit te Puneve te jashtme Willy Claes qe i drejtohet
zonjes deputete ne Bashkesine Europiane.
Pasi e formuam LASH-in, dega ne Belgjike, per gka me siguri jeni
ne dijeni, presim autorizim me shkrim qe te marrim kontakte me
ministrite e arsimit frankofone dhe atyre flamane, me kerkesat e
njohura me pare si dhe pergatitjen e ardhjes se Ministrit te Arsimit
te Republikes se Kosoves ne Belgjike. Autorizimet mund t'i drejtoni
edhe me fax ketu ne punen time, me qe puna ne Qender te Kultures
eshte pezulluar derisa te gjendet nje zyre ( pa karrige e pa tavolina
per pije! ) : 0032 646 43 24, drejtuar ose QKSH ose ne emer tim
M.H.
329
Pershendetje dhe respekt
M.H.
Bazuar ne kete leter ne Belgjike ishte krijuar edhe Qendra Kulturore
Shqiptare. Musa Hoti ishte poashtu i angazhuar ne kete qender, por
nuk kishte ndonje aktivitet qe vlen te' permendet ngase edhe vete
Musa e pranon. Ne letren e tij, drejtuar Meriman Brahes shkruan se
qendra eshte pezulluar dhe po kerkohet nje lokal pa karrika dhe pa
pije. Fjalet e Muses "Pa karrika", une do t'i zbertheja pa poste, sepse
aty ku ka poste ka xhelozi dhe intriga. "Pa karrika " ishte se vete
Meriman Braha kishte verejtur se ne Bruksel disa kishin pretendime
te merrnin poste ku^e ne Kosove, e Merimani i kishte kritikuar
pikerisht te tillet. Kurse fjalet "Pa pije" do t'i interpretoja se Musa
nuk kishte deshire te shkonte ne takime pune e aty te pihej aq sa
harronin per gka ishin mbledhur.
Perveg Qendres Kulturore Shqiptare, ku Musa bente pjese, paralel
kesaj u krijuan Bashkesia Shqiptare ne Belgjike si dhe shume
"keshilla", "komitete" e organizma, qe sherbenin vetem sa per te
pasur arsye te dilnin lirshem prej grave te tyre e te deheshin me raki
rrushi. Ishte edhe nje arsye tjeter se, sa here ne organizonim ndonje
manifestim, duhej patjeter te fusnim ne keshillin organizues edhe te
tillet qe thirreshin ne emer te gjithe shqiptareve. Duhej vetem e
vetem te dilte nje njeri me shume ne demonstrata kunder represionit
qe Serbia bente mbi popullsine tone te pafajshme.
Po te lexohen programet e tyre disafaqeshe, njeriu i sotem do
trullosej nga habia se sa pune qenka kryer. E nese kerkohej se cila
ishte ajo pune kombetare e kryer ? S'ka pergjigje.
Bashkesite e tilla shqiptare edhe pa shqiptare donin te na mbanin
nen kontroll aktivitetet e ndryshme kombetare qe, me pastaj, te
mburreshin se ishin aktive. E kush mund ta mbante nen kontroll
Byrone Informative te Kosoves qe gdo dite ishte ne kontakte me
personalitetet me te shquara te Europes. Askush! Andaj ne kete
liber nuk dua t'i lodh lexuesit me emra pompoze te organizatave qe
nuk ishin aktive. Nga kjo nuk duhet nenkuptuar se ata nuk bene
330
asgje. Jo, ata punuan dhe vetem ata mund te' shkruajne per
veprimtarine e tyre.! (^do gje qe une shkruaj per ta nuk ia vlen, sepse
nuk isha i kygur aty.
Musa Hoti dhe treperqindeshi I
Me tensionimin e situates ne Kosove, sidomos me shperthimin e
luftes se hapur, edhe me indiferentet tani po zgjoheshin nga kllapia
dhe iluzionet se Jugosllavine nuk kishte fuqi qe ta shkaterroje. Pasi
u ndane Sllovenia e te gjitha tjerat, radhen e kishte Kosova te
shkeputej nga sundimi i huaj.
Levizja e Sabri Novoselles dhe e Muses, Punetoret e Hysen
Gervalles dhe te Muses u shuan per t'u shkrire aty ku ishte vendi i
shumices.
Levizja e Ibrahim Kelmendit, qe nga viti 1990 ishte dobesuar. Por
me vone me plasjen e luftes ne Kosove, qe pikerisht ishte kontribut i
Levizjes se Ibrahimit, Emrush Xhemailit, Bardhyl Mahmutit e
shume te tjereve u forcua, aqsa i doli perballe LDK-s, forces me te
madhe ne vend dhe diaspore. Ne Bruksel te gjitha aktivitetet e
organizatave shkriheshin njera pas tjetjres ose ne LDK ose ne LPK. E
vetmja ishte Byroja Informative e Republikes se Kosoves, qe e
udheheqte Beharja, qe qendronte. Secila pej ketyre dy forcave te medha e
ndjenin nevojen e Behares dhe timen per t'u organizuar takime te
niveleve te larta Europiane. U benim kontakte personaliteteve si Rugova ,
Bukoshi e tjere te ketij krahu,por kur ky krah nuk e perkrahte luften e
U(]K-s, ne i benim kontakte edhe Fazli Veliut te krahut te Ibrahimit te
LPK-se e Bardhyl Mahmutit e Thacit. Per ne nuk ishte e rendesishme te
grindeshim mes veti, por qe ceshjta e Kosoves te shkonte perpara.
Musa Hoti ne kete kohe ndarjesh u gjend ne krahun e LDK-se, por jo ne
funksione te rendesishme. Muses iu besua sektori i mbledhjes se
ndihmave te 3% -isht.
331
GKUPI 1 EMERCJCNCES NE KLCJ1KC
( atoniw rxja procesverbali nr.Z.te dt.Jo mj'98 )
He *ledhjen e Grupit t» Eaerojencea no Belqjike (atoajtur
me JO mj 1998, ne lokalet e LDK-se per Beneluka ),vec tjeraah.riorqanizol.ptr-
ktttBiaht theawloi KooUaionin per odihwa huaenltare .ne kete perberjei
1. [aat Gaahl (Anvert) tel.oJ764f.MUt.
2.Shalp Gash i( Province e Liatourgut) tel.o12.74.H.97.(eW.)
J.Hajdin Bela(Vavre) til.oll.24.«7.».
4. Huh Hoti (6X1) ......til.
f.Hmli Beqa (Nawr) aw kerkesen e tij efahte hrua
6.NUhi Zeqlrl (TielU tel. ^
7. KuJtiaLwhaJ (BXL) tel. 0477/256*71
IB qerahor 1998
Brukiel, ; Per Ciypin e Eajgrjuercea
! (jt — *
Huaa Alaj
332
REPUBLIKA E KOSOVES
QEVER1A E REPUBLIKES
FONDIIREPIBLIKESSE KOSOVES GRUPI I EMERGJENCES
PER BELGJIKE PER BELGJIKE
Chausscs dc Gand. 39 1 B - 1 080 Bruxelles TEL : 02/4 1 78.59 FAX : 02/4 1 87 46
AUTORIZIM
Autorizohet zonja, zotenu Musa Uoti
nga B-1070 Bruxelles Adresa : Rue Joseph Pavez, 19
,si anetar i Komisionit per ndihma financiare
qfi ne kuader te aksionit "Ndihme per Kosoven", te grumbulloje mjete financiare nga
bashkatdhetaret tane qg jetojne dlie veprojne ne territorin e Belgjikes.
Bruksel, Kryetari i FondiTper Belgjike
03.06.1998 ArifSac
Lista e anetareve te grupit te emergjences per ndihma Kosoves, 18
qershor 1998
333
Ne nje ane ishte fondi "Vendlindja therret", ne tjetren ane qeveria
kishte organizuar te' gjitha strukturat qe sa me shume te mblidhte
para. Fondi i qeverise mundohej te perfitonte autoritetin e secilit
personalitet ne menyre qe secili te ndikonte ne rrethin e tij te
ngushte familjar e shoqeror. Fondi i qeverise po dobesohej, sepse
ishte tjetri, "Vendlindja therret" qe bashkatdhetaret jepnin ndihma
per Kosoven. Nje grup i quante tradhtare ata qe i jepnin ndihmat e
tyre qeverise, sepse thuhej se me pacifizem nuk glirohet kurre
Kosova,e ne anen tjeter te qeverise thonin se ata ishin dore e zgjatur
e Serbise. Mergimtaret tane jepnin pak ne fondin e "Vendlindja
therret" e pak ne ate qeverise. Kur i pyesje, ata pergjigjeshin
varesisht se kush i pyeste: te ishe i LDK- se i tregonin faturen se
kane kontribuar; te ishte i krahut te Levizjes ua tregonin faturen
tjeter te "Vendlindja therret".
Drejtor i Fondit te 3%- ishte Sadik Arifaj, ndersa kryetar i Grupit te
Emergjences Musa Alaj; ndersa si kryesi e ketij grupi ishin Esat
Gashi, Shaip Gashi, Hajdin Bela, Musa Hoti, Ramiz Beqi, Nuhi
Zeqiri dhe Kujtim Lushaj.
Struktura e grupit per grumbullimin e ndihmave ishte ne perberje
edhe te emigranteve nga Shqiperia, sig eshte Ramiz Basha. Tani per
ta dobesuar fondin "Vendlindja therret", njerezit nuk i quanin
zogista apo ballista, por vetem grumbullo te holla dhe rri aty ku je.
Po ta benim seleksionimin e individeve ne baza ideologjike parat e
mergates fluturonin drejt fondit tjeter.
Kurse krahu tjeter kishte seleksionim, madje keta as nuk pranonin
para prej atyre qe kishin formuar bindje te keqija per dike. Kryesia
e fondit "Vendlindja therret" nuk pranonte para te atyre qe "i kane
duart e perlyera me gjak"! Nuk pranonin para te atyre qe ishin
bashkepunetore te Serbise. Kishin te drejte, por tani ne Kosoven e
gliruar, gjerat nuk jane ashtu si dikur flitej.
334
Musa Hoti dhe shtypi shqiptar
Atentati i Musa Hotit ne Bruksel me 4 gusht 1981 beri jehone ne
shtypin jugosllav. Permes shtypit jugosllav, sidomos permes
agjencise se lajmeve "Tanjug , shqiptaret ne viset e ndryshme
njoftoheshin per aktin e Musa Hotit. Pavaresisht se £' shkruante
shtypi i Beogradit, per shqiptaret ishte me rendesi qe ata degjonin se
nje shqiptar paska vrare serbe. Nje shqiptar qe jetonte Belgjike e
paska vrare trupin diplomatike te Jugosllavise, qe tjeret vetem kur
degjonin frikesoheshin t'ia permendin emrin. Mesonin se Musa Hoti
i kishte vra ne qender te kryeqytetit Europian e krejt i qete kishte
dale nga lokali, duke i lene te shtrire tre serbet e ambasades se
Beogradit ne Bruksel. Shqiptareve nuk i interesonin artikujt e
serbeve qe shkruanin se Musa Hoti kishte shtire me revole pas
shpines se serbeve, ata, nga fjalet qe percilleshin goje me goje e
mesonin realitetin se Musa e kishte vra balle per balle dhe plumbin
ia kishte dhene drejt e ne koke. Ishte vrasje pikerisht sipas tradites
dhe zakoneve te kanunit te Leke Dukagjinit. Musa zbrazi vetem dy
plumba dhe la tri viktima serbe.
Shtypi ne Kosove nuk kishte guxim te shkruante artikuj autoriale,
sepse rrezikonin veten dhe familjet e tyre. Prishtina shkruante vetem
ashtu sig shkruante "Tanjugu".
335
TERRORISTI MUSA HOTI NE AZIL
PER TE SEMURiT MENTALE
Ai me 1981 vrau ne Bruksel Stojan Gjeriqin, nepur.es
i ambasades sone
Bruksel, 24 mars (TAN JUG)
Terrorist! antijugosllav, Musa Hoti eshte vendosur ne azilin
psikiatrik. KSshtu konfirmoi sot gjyqi belg i apelacionit, duke ven
dosur per ankesen e Ho'tit, i cili kerkoi te' gjykohet ose tS lirohet
Sikurse dihet, Musa Hoti naten midis 3 e 4 gush tit te vitit 1981
vrau ne kafenene e Brukselit „Vajt Hors" nepunesin e ambasades
jugosllave, Stojan Gjeriqin dhe njekohesisht plagosi Rexho Zukgn,
gjithashtu me pune ne perfaqesine tone zyrtare. Terrorist! menje-
here iku nga vendi i krimit, por pas disa dite fshehjeje nsS Bruksel
iu dornzua policise.
Prokuroria e Brukselit pas hetimeve te gjata vendosi q8 Musa
Hotin te mos e nxjerrS para gjyqit, duke vlerSsuar se ng momen-
tin e krimit ishte i semure mentalisht. Mirepo, meqe njekohesisht
u konkludua se ai ende e'shtS i rrezikshem per rrethin, prokuroria
mori vendim qe Musa Hoti te vendoset ne ndonjg azil te ketushem
pgr te semurit mentale. Nd&rkaq, ai iu ankua s6 pari gjyqit te shka
lies se pare e pastaj edhe gjyqit me' ts larte, gjyqit te apelacionit,
por qe* te dy instancat gjyqesore vertetuan vendimin e prokurorise".
Pa dyshim. per Musa Hotin kjo zgjidhje ka karakter te per-
kohsMm, me vazhdim te paqartg, per c'arsye edhe perpiqej tg
nulonte vendimin e prokurorise. Kerkesen e vet, e argumentoi edhe
me mendimin e nje eksperti, i cili dallonte nga konstatimet e ko
legeve zyrtare te tij. Ketu perkujtohet se Musa Hoti para se te
bente krimin punonte ne nje uzine per larjen e automobilave.
'RILINDJA" per Musa Hotin
Dihej se ne ato kohe ka qene veshtire te jesh redaktor i lajmeve dhe
te mos u hyje ne qejf sistemit, por kishte edhe redaktore te tjere, te
cilet kane preferuar te punojne per te jetuar e jo per te here karriere
Asokohe Musa Hoti ka pasur anetaret e familjes se tij ne televizonin
e Prishtines si Bejto Jusufin, icili per bashkeshorte ka Melihaten
336
motren e Muses. Bejto Jusufit i kujtohet ende kur ne televizion vjen
lajmi se Musa Hoti e kishte vra trupen diplomatike jugosllave ne
Bruksel. Ja se si i kujton Bejto Jusufi ato gaste te' veshtira dhe tejet
te ndjeshme si per familjen e Muses, ashtu edhe per te tjeret:
Ne ate kohe, perpos meje ne TVP ishte i punesuar daja i Musa i
Hotit, Xaje Jashari nga Strofci, tani deshmor i kombit. Xaja punonte
ne Pres Qender, aty ku mberrinin lajmet e para dhe atij i bie ne dore
ne forme te shkruar lajmi per vepren e Musa Hotit. Ai menjehere me
kontakton mua per t'u marre vesh si te veprohet. Kontaktuam
redaktorin e programit informativo-poloitik per t'a njoftuar se e
njohim personin dhe familjen e tij. Kerkuam qe lajmi te mos jepej si
lajm i pare, por diku ne mes. Redaktori ne fjale na u pergjigj: "Ky
person eshte terrorist dhe armiku numer nje i Jugosllavise. Prandaj
me kete njoftim do te hap rubriken e lajmeve te dites. Disa redaktore
te programit informativo-politik u vune ne gare se cili do ta bente
komentin me te fuqishem per t'i hyre ne hater UDB-s".
Shikuar nga prizmi objektiv, gazetaret dhe redaktoret tane ne
Kosove, ne vete te tyre me sigurine me te madhe kane ndjere
simpati dhe gezim kur Musa kreu vrasjen, por pse te rrezikonin tere
familjen per nje artikull, qe edhe ashtu populli informohej. Mendoj
se shtypi i asaj kohe ne Kosove ka vepruar konforme rregullave te
imponuara nga Beogradi; ne te kunderten do benin qe t'i mbyllnin
gazetat shqipe dhe televizionin, sig vepruan zyrtaret e Beogradit
dhjete vjet me vone.
Me kete rast akuza me e madhe i bie Tiranes zyrtare, e cila nuk dha
asnje kronike ne radio, ne emisionin e saj ne te gjitha gjuhet me te
rendesishme te botes; nuk u shkrua asnje fjale ne gazetat e tyre,
madje, as ne qarqet e ngushta intelektuale nuk guxohej te permendej
Musa Hoti. Ndersa ne qarqet intelektuale te Prishtines emri i Muses
permendej me simpati.
337
Haqif Mulliqi zedhenes i figurave emblematike
Me kalimin e kohes, me tensionimin e situates ne Kosove, ngjarja e
Musa Hotit po shkonte drejt harreses. Gjeneratat e reja, qe po vinin,
as qe kishin degjuar se dikush dikur kishte vra ne qender te'
Brukselit nje pjesetar te trupit diplomatik te Serbise. Ne mesin e
kesaj gjenerate te re po rriteshin e shkolloheshin shume te rinj, qe
tradite e kishin patriotizmin. Keta studente te ri, duke u interesuar
per te kaluaren e lavdishme te historise kombetare dhe per figurat e
saj, me dashje a pa dashje ndesheshin ne emrin e Musa Hotit. Ne
mesin e ketyre entuziasteve me ide kombetare ishte edhe i riu Haqif
Mulliqi, me te cilin ende i ri isha takuar me te. Takimi me Haqif in u
be ne rrethana specifike. Ne takimin tone ishte edhe Enver Hadri, qe
pas ndarjes e vleresoi si djale me te ardhme ne geshtjen kombetare.
Lidhur me kete rast kam shkruar ne librin "Idealistet 1".
Me vone Haqif Mulliqi do te behej zedhenes i te gjithe atyre
shqiptareve qe vepruan dhe sakrifikuan ne diaspore dhe brenda ne
Kosove. I vetmi ishte Haqif Mulliqi qe pati guxim asokohe te
botonte shkrime autroiale per Vehbi Ibrahimin, Enver Hadrin, Musa
Hotin, Rexhe Karaliun e Hysen Karaliun, Hysen Xhelilin, Xhafer
Shatrin e per shume te tjere.
Tani disa kopjues dhe deformues te artikujve te Haqif Mulliqit dhe
nga artikujt e mi, deshirojne ta rishkruajne historine e ngjarjeve te
kalaura. Haqif Mulliqi beri shkrime sa ishte Musa Hoti gjalle, duke
e intervistuar zerin e Muses qe rrefente per jeten dhe aktin e tij.
Haqif Mulliqi sa ishin gjalle Hysen Xhelili e Xhele Kalishta shkoi
ne Bruksel dhe i regjistroi rrefimet e tyre te ngjarjeve qe ata kishin
kaluar gjate Luftes se Dyte. Tani te tjeret qe deshirojne te perfitojne
materialisht dhe "fame" mund te shkruajne, por nuk mund te thone
asgje me shume se gfare ka shkruar Haqif i.
Nuk ka asnje dyshim se Haqif i me guximin e tij intelektual ishte
zedhenesi me i fuqishem i figurave emblematike te shqiptareve qe
vepronin per geshtjen kombetare. Nuk ishte e lehte te rrije me Musa
Hotin e te ktheheshe ne Kosove per te shkruar per vrasjen qe ai e
338
kishte kryer ne Bruksel. Nuk ishte e lehte te' takohej me mua e te
shkruante per veprimtarine time dhe te Enver Hadrit e te jetoje gdo
dite me frike se kur policet serbe do te arrestonin. Haqif Mulliqi
ishte ai qe i pari mori guximin te shkruante per aktivitetin e Enver
Hadrit. Duke i lexuar shkrimet e Haqifit figura e Enver Hadrit
forcohej gjithnje e me teper nder shqiptaret. Kurre me pare opinioni
yne nuk ishte i njohur objektivisht per veprimtarine tone kombetare.
Ishte penda e e guximshme e Haqifit qe e njoftonte opinionin tone
ne menyren me te afert per ato qe zhvilloheshin ne diaspore.
339
■ MUSA HDJI. NJFRI PP.EJ IC: HAOTBE ME IE NJOHIffl POLIIIKE SHQIFTflRE NE EVflOPE
Dy krisma ne Bruksel
Musa Hot?, mesues nga Mitrovica. n& fund t£ vfieve te" 70-ia i kercenuar nga poticia sekrete e ish-RSFJ <je detynjar
Ca brakftse atdheun dhe t£ kerkoje strehint poifcik ne Beigjike'. Ngjarjet e pratweres $$ vitit 1981 n& Kosovg
atestfi' e paten moamzuar diasporen pontine shqiptare, n£ ve^anti at& ne Bruksel. kit kisn-in gjetvr strefttrrt
s.ftym§vepiimtar& pofitlk§ shqtptare nga Xosova dhe Snqiperia, qoft4 r£ emigracfonlt t# vjeter at&fl poiitik.
we mortmjen e 4 gusntit te k&ttj vitt r ne n;£ restorant, ndodhi ftf§ p&rfeshje nd&rrrtjet njer&zve nga sigurimi I am-
basades jugasffave ne Brunei dhe dtstdentlt Musa Hotl, me e'rast u vra n}e cine u plagosen dy ueta. Lidnur m*
k&te rase ne me&fumei seroe u shkrua gtere egjatene menyre kontinuidve tine vazhatmtsnt protagonist* i kesaj
mbremjefo n&suesl Musa Hotl, ne opinion pretendohe} t& paraQttel tf nje terrorist / rreztkshem. pot, a isnte Musa
Hoti terrorist? ket€ fakt gjykata beige nuk e konstatof. Fundja, ja se ftare tnot& vete zoti Hoti n& kete bisede
ekskiuzive p&r m 2erin-, respektivisht ne prononctmin e tij t§ pare peY shtypin shuiptar, Kjo bised& u zhvfilua para
disa dlt&h, n£ panesen e tij ne' Bruksel dneiepet integraiisht
NUK rVUND TE THEM GJE
TJ£TERP£RPQSATYflEQE
KAUTHENENEGJYKATEN
BELGE
ZERI: /i'Mp Holr, Ushme kane
k i IiJ.i r .11 ro peseniberjhjcte vn-l
n&a konflikli jjuaj me disa rvlercz
If? .i^urinul ll ambviKlde? fe
ish-JugoslUvke ne Bruksel. Per
lute nju.*.i]e e\bl# shkruar nijdfj
shume, ne ve^anli ne shtypin
serb, mirepo, si( ngjjn rendom,
■■'. "■■ .1 e shkrinicvt khin
korYl r <i v i 1 r /I' d I n L n u- [ ivnitcin. i 1 li 1
.I'l.Vil'll'. illMi !..l:-j. .' j .;■! SIM'S It^Uj
-Hi!' Itf It 1 !* "-riiii; i :■' Urn ii (^
vorv^hi-m. ihqipUr n^ Evrope.
,Weqe n p Shi ypin sh qip(4 r n#
«D»ve per kete n si-irk ps
shkf uhnel per herele pjre, i do
!■■ in iKani ■■>;-.\-~ so : i.i • i' ndodhi
*Se guihl te vll.it 1981 ne
kryeqyletin e Bergjikerf
HOTI: Dukee ;\in- -itim.-i
!■■■!■ Sh- ;i-. k'i ,-:v., .« p..i-
^hp^rUtlmit ^ pfOIKtave,
'filfiTTiiEvht id ifeiSenlCVfi e i "!■!':.•. i /..I.
Kjiirwpcipglltjn', jiebouM edhe ne
>i i<ji'.j' ■■ diasporfo »ne
iwp^rmjc[ di u bdshkjidhetareve
tjop t^ ciltt i shf n edhe m£
jktiwP, «t n*h» rjili i Enver
htadrit d\v» tP ijeti.-vw, n-ijCin (6
tubohenti dhe te ■ ■■*■>■ ><>'-." ■ :■■»•<
di^il !■:[■: ■•h--\,i •M:>' ii'-jnilV-dnu- me
(e tiilat metanim l r t b^jmfi HI
njohur npi'iiiiinitpublik dhc
pal i 1 1 k bu h-j or p& gj f ihP Dlf
dhunfe dhp terror q£ pu e
pcjpultin >r>qip[^r nt K«*uvtf dhe
ne vise* e ti*?ra l*" pu&htuara
shqipure, si dhe t J i dfirmunim
k^rNeMt e dreju l^ gjys-mfc* s*
roberuar te kombit shqiptir i ■; ill
p ■ pfergjakej nen Ehundren e
mbefise'slFave. S'do mend se
keto gjera binin ndesh nit
interesot e Be^gradii dhc «
■ihqptPsttnin krpun p «j. Irfshtu
qp ata 1 dftguAn iotcat e errW
edhe ne' m^igrm ku gjendej nji 1
num^r i nwdli i shqip*jfevf . Drir r
si^- e dime te gyithe, kjo nte nine
rezultoi me vTJ>june di&a
Pili 1 - :■ •"?■ \ !■ rv.!.,i r .iflhi-; P
i .■in'.M. - ■ i ■ . r :■..:■■■ |':.;h:il.. -si$ ■■,■■
ts-iti \ wacjtH; iP Vchbi Ibr^himil.
Li|i.j ii- :;.i.ik-Ki i jusuf ■
BArdhosh CefVtltel dhe Kiutri
Zekes p# afersi tf ShtutgArdi^ me
vone vra?]« se Enver Hadrii, pa
n£ Bruksel, si dhe faslet e sJiumlii
te plagosjevr, ItertenimevL' dhe
shanl^zheve, jo wte-m t£
i ndi\i(l ■■.'■ nga r.idl'i'E ■■
pmigrariorLrr Time paliiik, por
edhe atlj ekonomik.
■'.'■.:'" .■-.;, Sd i perkt-I
kOnkreli>ht . — :n "iin. i ciEi n.-| rtlli
n-. ■ 4 : , . i ■, 'i I it- \ > 1 1 1 1 331 : a» Kit
nuk mund te them asgi^ ^JPter
p^rpos fltyre a^ ua pata thene
orjJJnfve heTueM" dhe &jyoiS*iTfP
twl^p pu dte wii. Ale mbremje,
^bfnlLilisht pa qelfimindh^ pa
deshirpn time, rashe ne konfliki
me Ire punetorP te ambaude> nt
l5K-«Sf] ne Bruksel, per te tilet
pala serbe orvMej t'i preienmie
para rvpinkmii belg dhf m& g|ere
^L pLiftPwr^ ne nKlmirttstfate tp
ambdsades^ nd^rsa. <t|ykata be(j^
e tontfaioj ie fjala isllle pPr Irr
pUftetorP te sigurimit sukn-t «rrb
pmviJtorlsht ie purWisuar n^
.IIIILl.l -xldv -nl pui!i-|. iff l# k^- ..I |
amb,isao>.
ZERI: Ku ndodhi ajo ngJHrje?
HOTI- NgjArjjt FK^hE n#
qender IP Bruks^Ht, >■*< nj^
restorant, jo larg nj$a ky vend ku
psi bisedojme ne KA Ati persona
i.i-li :i q" In'. q^ L "'• •■■<
pmvoktiiiiP r pfir edlie le n j
ki-fi ■■ ■. .,iii- rn.-vH- -nil .:_ff? f .iri- ■
Ai,» r mi '.in i uhi qene shMie ■..■■:
dh? *e per te shtalit ketj n*
htomiM b^lge u ktm^tatua se-
fihhi pjp&etar^ IP polifi^ Sf-kreEp
j.u^i »>lf j\i l . f ilHmi-"lil, q-- ti' 1 shtiiEit
ru k+^n, i-niinnin. dlif fyemn. fcV
i '.!-:.. ■ n? kohen kur ^Ituata fshle
mAfontUH m>aft shump^ kitf>r
pre] tyre kttne dale, ncWrwi mw,
duke menduat se ala mund i>-
b*jfW* ndVin/e vrasjo h^ji diiLuja,
Lindej My. i [niijj, U nM.r.r.1, ir
LifrOva kPl>--H k' Lfwvf q*> tikpI^ii
bi'iid.i dbt- i pyeta w t,fart'
kh>hir>, p\e rid (yen in, pw nj
ki'rcPntiriin.., Pdk keni vnsri! r» pn
!W ^ sss:iR!ft:i:K HBK^ ^ y^ ff^^"'^^ ' ; T^"Hh«s«i*i^^
vritni .jrj, f^rni j*j dhc tP rinj n^
!.-■.-■ v. i, u t ii.,v!i... i.Im. - ir.,.r.di.iM-
S««*dll4* keLu hiuikJ t'i trt^cHii
barbarizmat lua}. Ne alP £&&. dy
pr-ej. hie i ^uan duart ne drmi-Cqe
k^hin, atehprP edhe um- n& ate
■ i •'■ ■■■■.■ ':■ >v .3 pak me shpejt dhp i
qellm-fl
NE MESJN E PROVOKA-
TOREVE NUK PATI ASNJE
SHQIPTAR
/' ; ■■: i A mund i . ■ > > . > ■,
p.-i vl.kr uini ne menyri me
b^nlkt* se (fare ndodhi verlet
■ •'•■ '•■•:. it- ne :'; i-LiUoh"
MOTt: \> r.-d-.l.,!-.:: . >■
duVi"jlii[p kP^hlu: UrvP punnja nP
njP ■ i'.-'iinir ku kihe^iin m^kinjt
dhe, p,is piines, i Mdhur, sbkova
hi' b.in-^'i dhi* meqe kishtn
:''!!i,;i nje bashkatdhetar ynl n^a
:■ ■ ■' :i" Ii' -I --: w\i- i e M « > il.i
ishle Wdrttte^mdittB
shl^dnlsij ai mP hrij q# id
pfrdtlja u? nje bn^hkeqyiptsr E rij
qe »'io sr)* ">^ barwsi". K^hiu,
unJ : atP rutP thktiva np kornvngn
S.ltjp|ji4 \ii Bruksplildbpe
dPrgova atie. For, %)&& rru^es,
kur l ih.-hi- J-v.i nP b,n-'K«', kur u
ndaki iip qendPr tP qy^iit, sbtate
per^jna tP paniohur 2une (P me
k^rc-PrnijnP ne rruj^P ne nrPn Ji
re mbrernjes. KercPnimt I tyre
isbto verbal dhe on* nuk de^u
qe ne knrin-ontubi^Ti me ta. UnP
nuk e dija se ku*h fshiii k^ia
njpii^J, pu pndp nulfi i ^hihjji
nit/fry* <"..•.■■•:< tr k underlie rru^es
ku .,,■■ idf-hin jE'j rruga. ishte dii,
me f errCt dhe^ ne fiiktj nuk dij L i
mp !■ ■ ■ kisha te !>■!.■ Se, sikur IP
krjhfl qpllinip q@ |*i likuidoia,
':■■!■ f '-.in', n-i'-n? J r mPn '■<* ■ wlp
din? kam mundur iP fbtij nP tj diy
pCir aiy e mfcwi* ndhe [p ikia i
pasiurme, MiEfipa, une, v-ertet
nuk kam paHjrasnje pretendim -.•■
vnw ndnke, ngase as nuk edija se
Interviste me Musa hotin botuar ne "Zeri"me 1 qershor 1966
Intervistoi: HaqifMulliqi me 1 qershor 1966
340
RREFIM
Musa HOTI, nje prej emigranteve politike shqiptare me te' njohur ne
Europen Perendimore
"As sot e kesaj dite nuk e kam te qarte se si ia dola qe me dy plumba
ta vras nje dhe t'i plagos tre serbet qe me sulmuan "
Nga Haqif MULLIQI
Ishte fundi i viteve te shtatedhjete. Tendosjet politike ne Kosove ishin
shtuar vrullshem, ashtu sic; ishin shumezuar edhe organizimet ilegale
politike ketu. Kushtetuta e vitit 1974, edhe pse e kishte lehtesuar
barren e roberise se shqiptareve te Kosoves, ne asnje menyre nuk e
kishte plotesuar as se afermi aspiraten e tyre per t'u veteqeverisur ne
truallin e tyre amnor. Fundja, po aq sa ishte "liberalizuar" jeta ne
Kosoven e autonomizuar, po aq, do te thosha, karshi organizatave
ilegale qe ishin konsoliduar dukshem, ketu ishin shumezuar edhe
elementet e UDB-s, edhe nder shqiptaret, te cilet me "sy^eltesine" e
tyre mundoheshin ta fokusonin e me pas ta paralizonin gdo shqiptar i
cili pandehej se mund te dilte nga klishete i realitetit te instaluar
kosovar nen kornizat politiko-policore.
Keshtu, mu ne te sosur te asaj dekade, ne Mitrovice edhe arsimtari
Musa Hoti, i cili, disa herash ne ambiente me me shume njerez, kishte
shfaqur pikepamjet e tij politike. Prandaj e hetonte UDB-ja dhe
bashkepunetoret e saj kishin filluar ta thurin rrjetin e merimanges rreth
tij, per gfare, ky, nje nate, gati befte per te gjithe, vendos qe te marre
boten ne sy dhe ta mesyje Brukselin, vendin ku atebote kishte me se
shumti emigrante politike shqiptare dhe ku Musai, vetem pak vjet me
vone, do te perjetoje nje ndodhi e cila e beri te njohur, te thuash ne
gjithe boten shqiptare, nga nje kend ne kendin tjeter te rruzullit. Se
cila eshte kjo ngjarje, besoj se me se miri do ta mesojme ne kete
rrefim ekskluziv te zotit Hoti, te cilin e shenuam ketyre diteve ne
Prishtine.
341
Shtresat e emigracionit politik ne Belgjike
qe prej Pasluftes se Dyte Boterore dhe ne vrjimesL.
"Kam qene punetor i arsimit dymbedhjete vjet radhazi", nis rrefimin e
tij zoti Hoti. "Prej tyre gjashte vjet kam punuar ne shkollat tetevjecare,
ndersa gjashte te' fundit ne shkollen e mesme ne Mitrovice. Pas disa
hetimeve qe mora vesh kishte filluar t'i zhvilloje UDB-ja lidhur me
disa aktivitete dhe paraqitje te mijat politike, e pashe te arsyeshme te
largohem nga Mitrovica, qe te mos i perjetoja torturat qe i kishin
perjetuar shume dashamires si dhe im ate, per tre here radhazi pas
Luftes se Dyte Boterore.
Keshtu, vendosa te dilja ne Perendim. U vendosa ne Belgjike ku, nga
kohet, ne cilesine e te strehuarit politik, po jetonte dhe vepronte im
vella, Isai. Keshtu qe pandehja se do te ishte shume me e lehte per
mua qe te vendosem atje nepermes vellait dhe shokeve te tij te
atehershem. Ishte ky viti 1979.
Mirepo, edhe pse larg Kosoves, megjithate, gjith^ka qe ndodhte ketu
asaj kohe me nje shpejtesi marramendese, do te thosha, per^ohej edhe
ne diaspore, ve^anerisht ne diasporen e Belgjikes ku ishte i
grumbulluar nje numer i madh i shqiptareve te perndjekur politikisht
dhe ku ishte qendra e aktiviteteve lidhur me ngjarjet ne Kosove.
Asokohe nuk po permendej fare as aktiviteti politik i shqiptareve ne
Zvicer, as ne Gjermani e as gjetke neper Europen Perendimore e as ne
Shtetet e Bashkuara. Kyg i gjithe aktivitetit tone atje ishte ai i
mergates politike ne Belgjike", thote zoti Hoti me tej ne rrefimin e tij.
"Ishte keshtu ngase dihet se ne Belgjike, qe pas mbarimit te Luftes se
Dyte Boterore, ishte strehuar edhe nje pjese e konsiderueshme e
emigracionit te vjeter politik, kryesisht nga Shqiperia, por edhe nga
Kosova, ku kishte edhe zogiste, edhe balliste etj.
Nje nder shtresimet e para ne Belgjike ishte padyshim, pra, ai i
emigracionit te vjeter nga Shqiperia. Shtresimi i dyte ishte i perbere
nga te perndjekurit politike nga Kosova. Ndersa shtresimi i trete i ketij
emigracioni krijohet viteve te nentedhjeta, me refugjate nga Kosova
dhe nga Shqiperia, kryesisht me refugjate ekonomike, do te thosha.
342
Sig e thashe me lart, asokohe, ngjarjet qe po ndodhnin ne Kosove,
sidomos ato qe lidheshin me Pranveren e Madhe te' vitit 1981,
reflektoheshin furishem edhe ne diasporen shqiptare te Belgjikes, ku
kishin njerez te formatit te vertete qe dinin shume mire ta udhehiqnin
nje aktivitet te mirefillte politike qe nderlidhej me ngjarjet qe
zhvilloheshin ne Kosove si dhe me solidarizimin me popullin dhe
ngjarjet atje. Fytyra me ky^e ne kohen per te cilen po flas ne Belgjike
ishte Enver Hadri, pastaj edhe Vehbi Ibrahimi, i cili u vra nente vjet
para Hadrit nga ana e UDB-s jugosllave ne Bruksel. Enveri nje kohe
te gjate ishte kryetar i Komitetit per Mbrojtjen e te Drejtave dhe Lirive
te Njeriut ne Kosove, ndersa Vehbiu ishte pergjegjes i Partise
Naciona-Demokratike per Beneluks, nje partie te djathte
ideologjikisht. Per dallim nga ne, shqiptaret e tjere, shumica, asokohe
aderonim neper partite e vijes se majte ideologjike qe kishin lidhje te
nduarduarta me Shqiperine e atehershme.
Enveri dhe Vehbiu kane pasur aktivitete indiferente ndermjet veti, per
shkak se Enveri nuk kishte mundesi te vepronte me bashkatdhetaret.
Ai kryesisht i ka krijuar dhe zhvilluar kontaktet me diplomatet
perendimore, te cilet kishin angazhime ne institucionet Europiane, sig
eshte Parlamenti Europian, Unioni Europian apo edhe Komisioni
Europian, me g'rast me nje men^uri te pashoqe ia dilte qe ta afirmoje
geshtjen shqiptare ne Europe. Fundja, kjo kishte rendesi te vegante
edhe nga fakti se Belgjika ishte dhe mbetet nje prej qendrave politike,
ekonomike dhe ushtarake me te rendesishme ne bote. Ndersa Vehbi
asokohe eshte marre me aktivitete tjera, shume praktike, per gfare
edhe u be pengese per UDB-ne. Per kete arsye njerezit e saj, ne
bashkepunim me servilet e saj, e vrane ne shtepine e tij ne Bruksel,
sikunder nente vjet me pas edhe Enverin ne udhekryqin e rrugeve Sen
Ahil dhe Sen Bernard te kryeqytetit te Europes, pra Brukselit", rrefen
Musa Hoti, ish-emigranti me i njohur politik shqiptar.
343
Asgje nuk ndodh rastesisht
"Fill pas ngjarjeve te' Pranveres se Kosoves te vitit 1981, jo vetem
une, por edhe nje numer i madh i bashkatdhetareve tane u angazhuam
qe ta ringjallim emigracionin shqiptar ne Belgjike, ve^anerisht ate
emigracion qe kishte prejardhje nga Kosova. Me kete deshironim qe
te bejme nje organizim te mire politik me shprese se mund t'i jepnim
nje shtytje dhe nje ndihmese, jo vetem kerkesave te njohura te
studenteve ne Prishtine, por edhe ta afishojme ne opinionin
perendimor poziten tejet drastike te shqiptareve. " Sezoni i gjuetise'
mbi te cilet tashme ishte shnderruar ne platforme politike te UDB-s
dhe poltroneve te Serbise ne Kosove", vazhdon tutje Musa Hoti.
"Ne aso kohe ishim aktiviste, por, fatkeqesisht, nuk kemi ditur qe te
kerkonim gjera sig dalin sot ne shesh, por, ja se, atebote e kerkonim
nje republike shqiptare ne kuader te ish-Jugosllavise. Ky eshte nje
realitet mjaft i hidhur per ne, ngase ne me vonese i kuptuam gabimet
dhe dobesite tona", thote zoti Hoti, i cili tashme gradualisht nis te futet
ne storen e tij qe ta shpalose para lexuesve te "KOMBI"-t.
"Ndersa", shton ai, "sa i perket rastit tim, une mendoj se asgje nuk
ndodh rastesisht, ngase jam i bindur qe rasti im ishte rast i elaboruar
ne projektet e sigurimit serb dhe atij jugosllav ku kishin arritur tek
perfundimi se do te ishte mire qe pikerisht ne Bruksel UDB-ja ta
likuidonte ndonjerin prej aktivisteve shqiptare, jo per ta dobesuar aq
shume levizjen, por per t'i frikesuar te tjeret qe po vepronin si dhe ata
qe kishin dilema t'i bashkangjiteshin aktivitetit politik atje apo jo.
Keshtu, ndodhi qe pikerisht une te jem njeri prej regjistrit te UDB-s,
njeriu, vrasja e te cilit besonin ata se do t'i disiplinonte shqiptaret tjere
atje.
Kjo s' eshte dhe s'mund te ishte e rastit. E them kete edhe nga shkaku
se une kam provuar t'i evitoj sulmet e sherbimit sekret jugosllav, por
kam reaguar vetem atehere kur, sig i thone fjales, s'kisha me nga t'ia
mbaj, por isha mbeshtetur per muri", rrefen zoti Hoti.
344
Edhe njehereper ngjarjen ne restorantin "White Horse"...
""Rasti ndodhi asaj nate, kur nje bashkatdhetar yni nga Peja, qe kishte
ardhur atyre diteve ne Bruksel dhe e kishte te' shoqen shtatzene, me
thirri pas punes. Une pranova te shkoja dhe ta ndihmoja per t'u
vendosur ne apartamentin qe e kishte siguruar atyre diteve. Mirepo,
derisa po shkoja tek miku im, pernjehere jam shtangur kur e kam vene
re se shtate persona, te gjithe korpulente, me ishin vene pas. Ata, sapo
m'u afruan, nisen te me kercenojne ne gjuhen serbe. Thene te drejten
une ne fillim nuk e kuptova qellimin e tyre definitiv, ngase, sikur ta
dija se gfare po metonin ata asaj nate dhe se ishin me te vertete njerez
te UDB-s, padyshim do te veproja qe ne llafet e para. Mirepo
mendova se mund te me kishte identifikuar ndonjeri prej atyre se isha
shqiptar dhe tashti, ashtu, kot, po me provokonin, ngase ishin aq te
numer dhe kishin marre zemer, ashtu sig e kane adet te gjithe serbet...
Duke qene i prirur nga thenia e mo^me se dy qene te keqinj e hane
edhe nje ujk, une vendosa qe te mos konfrontohesha me serbet, edhe
pse, sig mund te nenkuptohet, isha i armatosur. Madje, nuk e fsheh se
bukur shume u gezova kur e vura re se ne restorantin "White horse"
ishin duke pire edhe biseduar pese bashkatdhetare tanet, te cilet i
njihja dhe qe i njoh edhe sot, por te cileve nuk do t'ua permend emrat
as kesaj radhe.
Pra, une u futa ne restorantin, i cili prej asaj nate do te behet shume i
njohur per gjithe shqiptaret e Belgjikes e ne ve^anti per serbet e
atjeshem si dhe ata te Beogradit. Pasi hyra ne restorant, u ula prane
shqiptareve qe i gjeta aty. Dhe kur ata u futen ne ate restorant pas
meje vazhduan te me fyenin vetem mua direkt, pavaresisht nga fakti
se ishin edhe pese bashkatdhetare tanet aty me mua, e qe do te thote se
ata kishin nje paramendim krejtesisht transparent dhe qellim ekzakt -
te me likuidonin asaj nate.
Mirepo, edhe pse edhe ata, pese bashkatdhetaret, e kuptuan se geshtja
ishte teper serioze dhe se serbet kishin per qellim te me vrisnin, qe te
345
pestit, ne varg, u ngriten nje nga nje dhe dolen nga restoranti duke me
lene te' vetmuar. Dikush u ngrit 'per te blere duhan', dikush 'per te
shkuar ne WC dhe keshtu me radhe. Keshtu mbeta i vetmuar ne
tavoline. Dhe pas kesaj ngjau ajo qe ngjau", rrefen zoti Hoti.
"Kur e pane udbashet se mbeta i vetmuar, nisen t'i nxjerrin armet qe
te me vrisnin. Ata ishin kater rreth tavolines, ndersa tre kishin ngelur
jashte. Une isha i ulur fare prane dritares keshtu qe plumbat mund te
me godisnin nga dy drejtime - nga jashte dhe nga brenda ne te njejten
kohe", rrefen Musa Hoti, i cili ne saje te fatit dhe guximit te madh qe
kishte asaj nate ia doli qe ta perballoje nje situate te paperballueshme.
"Ata i futen duart te paret qe t'i nxjerrin armet dhe te me vrasin.
Mirepo une, nuk e di as vete se me c/shtytje, ia dola qe me nje
shpejtesi te rrufeshme ta nxjerr revolen time dhe shtiva i pari ne ate
gast te mbrojtjes legjitime. Njeri prej sulmuesve u vra ne vend, ndersa
tre te tjeret i plagosa", rrefen zoti Hoti, i cili, sic. do te dale me pas
edhe ne ekspertizen qe do ta kryeje policia kriminale beige mbi serbet
qe po beheshin gati ta vrisnin kete veprimtar politik shqiptar, shtiu
vetem me dy plumba dhe sic; e tha, nje, me kryesorin e tyre, e vret
ndersa tre te tjeret i plagos.
"Thene te drejten, as sot e kesaj dite nuk e kam gjithaq te qarte se si ia
dola qe ne menyre ekzakte me dy plumba ta vras nje dhe t'i plagos tre
persona te tjere - testuesvrasesit e mi", thote zoti Hoti, i cili tregon se
tre serbet tjere qe gjendeshin jashte nuk kane ndermarre asnje veprim
te vetmin, ngase e tera ne restorantin "White horse" kishte ndodhur
me nje shpejtesi te pashpjegueshme "dhe kur kam dalur nga
restoranti", rrefen zoti Hoti, "nuk kam dalur vetem une, por me mua
kane dalur edhe nje numer i madh i mysafireve te restorantit qe ishin
gjetur rastesisht aty asaj nate dhe ne ate gast. Sic. u konstatua me pas,
ne ate lokal kishin qene 22 veta. Mirepo, nuk dua ta fsheh se kur dola
une nga restoranti kisha dalur me nje qellim - qe te mbaroja pune
edhe me ata tre te tjeret qe po prisnin jashte, mirepo kur dola ata nuk i
pashe. Pastaj u ktheva edhe njehere brenda qe te shoh se mos kishte
mbetur gjalle ndonjeri prej serbeve te plagosur, mirepo atehere u
takova me dy a tre prej atyre bashkatdhetareve qe kishin shkuar ne
'WC apo 'per te blere duhan' dhe ata me binden se qe te katertit
346
kishin mbetur te' vrare keshtu qe do te beja mire sikur te largohesha
nga vendi i ngjarjes.
Nuk e di pse u besova, por atehere mora udhe dhe nga ai vend u
largova me hapa te ngadalshem dhe te qete, ndersa, me pas, ne nje
rrugice tjeter u ula ne taxi dhe u largova nga vendi i ngjarjes", thote
zoti Hoti, i cili po ashtu tregon se fillimisht as qe i kishte shkuar
mendja te dorezohet, ngase, sic. thote, nuk e kishte pare te arsyeshme
qe "per nje shka te keq te shkoj ne burg dhe te pergjigjem para
organeve te drejtesise, per aq me shume kur dihej mirefilli se ata me
kishin sulmuar mua dhe kishin planin te me vrisnin mua asaj nate...
Shpresa e bjerr...
Thene te drejten une atebote shpresoja se qeveria e atehershme e
Tiranes mund te me pranonte per strehim atje ne Shqiperi, kuptohet ne
ilegalitet dhe konspiracion te thelle. Keshtu, fill pas rastit, e kam
derguar nje shok ne Ambasaden e Shqiperise ne Paris qe te kerkonte
nje ndihmese per mua nga ata dhe te me siguronte nje lloj strehimi te
perkohshem atje.
Tashti geshtja nderlidhet edhe me emrin e deshmorit Vehbi Ibrahimi.
Ngjarja ne fjale ka ndodhur me 4 gusht te vitit 1981. Dhe pergjigjen
nga Ambasada e Shqiperise ne Paris e kam pritur deri me 12 gusht te
po atij viti. Gjate kesaj kohe isha i strehuar neper vende te ndryshme,
nder njerez te besueshem, emrat e te cileve as atehere e as sot nuk ia
kam treguar policise beige. Do te thote, ne diten e nente, kur me
pabesine qe me beri nje bashkatdhetar yni nga shteti ame, do te thote
nga Shqiperia, bie ne duart e policise se Belgjikes, po asaj nate tek
Vehbi Ibrahimi kishte mberritur pelqimi nga Ambasada e Shqiperise
se une mund te pranohesha ne Shqiperi, me c/rast ajo ambasade do te
ma pergatiste nje pasaporte me te cilin do te arrija deri ne jug te
Frances, do te thote ne Marseje, prej nga me ndonje nga anijet
shqiptare do te kaloja ne Durres, ne Shqiperi. Fatkeqesisht, une u
preva ne bese nga ai shqiptari i Shqiperise, keshtu qe Vehbiut nuk iu
dha rasti qe te ma dorezonte ate leter, e cila, kur vritet Vehbiu nga
347
UDB-ja, fatkeqesisht bije ne duart e policise' beige", rrefen tutje zoti
Musa Hoti, i cili tregon se hetimet lidhur me rastin kane vazhduar
afersisht tetembedhjete muaj sa ka qendruar ky ne burg dhe me pas
policia beige ndaj tij aplikon nje lloj izolimi ne bregdetin e atij vendi,
do te thote nje lloj izolimi te pagjyq si mase te cilen e "vuajti" zoti
Hoti kater muaj pas paraburgimit.
"Ata arsyetoheshin me kete veprim se mund te me vriste UDB-ja
jugosllave. Keshtu qe kjo mase u quajt si mase per sigurimin e jetes
sime dhe te familjes sime", thote zotriu, rasti i te cilit me shpejtesi te
eres u be nje fabul e njohur per kenget e rapsodeve shqiptare ne
Kosove dhe me gjere, ngase trimeria dhe shkathtesia e tij mori dhene.
Tentativat dhe aksionetper likuidimin e Musa Hotit
Pasi Musa u kthye nga "izolimi", UDB-ja jugosllave beri edhe disa
tentativa per ta likuiduar zotin Hoti, madje, duke mos ia kursyer as
familjen me kete rast. "Ata kane ndermarre tre aksione konkrete qe te
me likuidonin, por fale sy^eltesise sime dhe te rrethit tim te ngushte,
fale edhe disa bashkatdhetarie qe me ishin prane, por edhe fale fatit te
madh, megjithate UDB-ja nuk ia doli qe t'i kurorezoje rastet.
Rasti i pare ishte kur po zbrisja me familje me ashensor nga kati i
katert i apartamentit ku po jetoja. Meqe u vonuam pak derisa erdhi
ashensori dhe derisa u nisem me te poshte, e degjuam nje eksplodim
te madh per te cilin fillimisht nuk po e dinim se per cfare ishte fjala.
Mirepo, kur kemi dalur ne parkingun e makinave, pas disa minutash e
kam kuptuar edhe une edhe familja ime se fjala ishte se ishte hedhur
ne ajer makina jone, ne te cilen, sigurisht pas nje apo dy minutash do
te gjendeshim te ulur une, zonja ime dhe dy vajzat tona te vogla.
Makina jone ishte shperndare diku ne 60 metra per rreth.
Herat tjera ndodhen ne kohen kur kam jetuar neper disa fshatra ne
rrethin e Brukselit, per shkak se sipas insistimit te policise beige, ne
gdo gjashte muaj isha i detyruar ta nderroja vendbanimin dhe adresen
qe te mos behesha pre e hakmarrjes se pameshirshme te UDB-se qe
ishte tejet e interesuar te me vriste.
348
Keshtu, heren e dyte serbet kane provuar te' me vrisnin ne fshatin Sent
Piters Ler, i cili gjendet ne periferi te Brukselit. Edhe kjo here ishte e
ngjashme me te paren dhe te treten, pra qe te hidhesha ne ajer me
gjithe makine, por fati e deshi qe te mos ndodhte ashtu...
Me kohe edhe une u detyrova qe te ndermerrja disa masa preventive
qe te mos bija pre e sigurimit serb. Keshtu, nje prej masave qe kisha
ndermarre ishte qe, per gjithe ate kohe, une asnjehere nuk kisha dalur
neper kafenete beige, po ashtu, asnjehere nuk kisha shkuar as neper
klubet e atehershme shqiptare, asnjehere nuk me ka zene nata ne
qytet, dhe asnjehere nuk kam dalur neper takime te ndryshme me
bashkatdhetaret tane derisa nuk i kemi njohur mire dhe nuk e kemi
kuptuar qellimin e takimit, por gjithnje duke pasur parasysh edhe
faktin se edhe ne ato mjedise ne e benim nje lloj sigurimi te ve^ante",
thote zoti Hoti.
Storia e dyte me
Ambasaden Shqiptare ne Paris
"Pas lirimit kam telefonuar disa here dhe kam insistuar te takohesha
me ndonjerin prej pergjegjesve te atehershem te Ambasades Shqiptare
ne Paris. Keshtu, kur kete kerkese ma perfillen nje dite, une, qe te
nesermen, sipas marreveshjes, me nje mik timin kam marre udhe nga
Brukseli per ne kryeqytetin e Frances. Kur kam mberritur ne Paris une
e kam bere edhe nje telefonate me g'rast ne ate bisede me njerezit e
ambasades, serish, eshte akceptuar takimi me mua. Mirepo, diku nga
ora dhjete, kur kemi mberritur para deres se ambasades, kemi trokitur
ne dere, ndersa nepunesi qe na e hapi deren, kur e degjoi emrin tim tha
shkurt e qarte: 'Ju lutemi largohuni me shpejt qe ketej se mund t'u
vrase UDB-ja nga dritaret e nderteses perballe dhe keshtu edhe
qeveria jone do te implikohet ne keto vrasjet tuaja!' Mesazhi ishte
teper i qarte. Ata me fjale te tjera nuk ma 'hapen' deren, dhe, nuk dua
ta fsheh, se une me kete rast ngela edhe i shtanguar e edhe i befasuar
ngase, drejt, nuk po e prisja nje veprim te ketille te njerezve nga
Ambasada e Shqiperise ne Paris", kujton zoti Musa Hoti.
349
Perseri UDB-ja deshton...
Ndersa ai tutje rrefen se atakimi i fundit (serioz) i UDB-s per ta
likuiduar kishte ndodhur ne vitin 1987 kur ish-policia federative e
Jugosllavise se zhbere kishte bere nje kerkese nga INTERPOL-i qe te'
bastiseshin nje numer familjesh shqiptare me pretekst se kinse ishte
fjala per terroriste te pandehur qe po pergatisnin veprime kunder
Jugosllavise dhe perfaqesive te saja turistike dhe ekonomike neper
Europe. Ishte kjo dita e 27 nentorit te vitit 1987 kur ne oren 16 policet
e ndryshem te shteteve te ndryshme Europiane i kontrolluan 44
familje shqiptare neper shtete te ndryshme Europiane. Ishin keto
familje qe kishin shfaqur bindje te caktuara politike dhe ishin shquar
me veprimtari politike dhe atdhetare. Nder keto familje ishte edhe ajo
e zotit Musa Hoti.
"Ne Belgjike bastisjen e shtepise sime", thote zoti Hoti, "e justifikuan
me ate se, sig thane, ata kishin marre teleks nga INTERPOLI
jugosllav se kryefamiljaret e ketyre familjeve po pergatiteshin per
sulme mbi qendrat dhe objektet diplomatike jugosllave neper tere
Europen... Ne mesin e tyre, me aq sa jam une i informuar, ishin edhe
z.Xhafer Shatri ne Gjeneve, Sabri Novosella ne Malme te Suedise,
Reshat Sahitaj ne Bruksel etj.
Mirepo, tek asnjeri nga te kontrolluarit, kudo neper Europe, policet
nuk gjeten asnje arme e aq me pak eksploziv, sig kishin pandehur se
mund ta gjenin..."
Kthimi ne Kosove
"Ne qershor te vitit te kaluar kam ardhur per here te pare ne Kosove
pas njezet vjetesh e tre muajve. Kjo per mua ishte nje rilindje e dyte,
ngase isha shpresethyer se mund ta shihja Kosoven e lire dhe ne te
prinderit e mi, shoket, miqte e dashamiret... Ky ishte nje perjetim qe
s'do ta harroj kurre ne jeten time, gje qe u sendertua me nje trimeri
dhe heroizem te papare te djemve dhe vashave me te mira te Kosoves,
350
atyre qe u lidhen bashke rreth idese U(^K dhe te' cilet mbi te gjitha e
deshen Kosoven dhe Lirine e saj. Pra, ata qe e derdhen gjakun e
djersen per ne dhe per ata qe do te vijne pas nesh, ne luften glirimtare
te Kosove, duke na e mundesuar keshtu edhe neve, mergimtareve te
vjeter qe te kthehemi ne Kosove".
Themelimi dhe organizimi i U^K-se
"Krijimin e UC^K-se e kam perjetuar si nje rilindje te popullit tone, i
cili edhe kesaj here e deshmoi se eshte nje feniks i vertete, i cili di te
krijohet edhe nga hiri i vete, do te thote edhe atehere kur te tjeret sa
nuk besojne se po zhbehet i teri.
Personalisht isha perkrahes i flakte i idese dhe luftes se Ushtrise
(^lirimtare te Kosoves, ngase e dija se vetem ata njerez dhe vetem ajo
lufte, mbase, mund ta krijoje mundesine dhe te na hapte shteg qe te
ktheheshin nje dite ne kete toke dhe kete vend te shenjte dhe te
shtrenjte per shqiptaret. Por, meqe e kisha nje hipoteke nga sigurimi
shteteror i Belgjikes si dhe, s'do mend, nga ai i ish-Jugosllavise, me
eshte dashur qe te gjitha proceset rreth zhvillimeve te Ut^K-se t'i
veshtroja nga nje distance e konsiderueshme qe te mos vinte deri tek
ato evenimente qe dikush, ta shfrytezoje episodin tim te mehershem
dhe te sprovoje te 'komprometoje' idene dhe luften e Ushtrise
(^lirimtare te Kosoves.
Mirepo, fale luftes se UC^K-se dhe djemve e vajzave qe e shtyne
historine e Kosoves perpara ne nje rrugetim te veshtire, por te
shndritshem, tash e nje vjet nuk mendoj se gjendem mergim, ngase,
tashme jane krijuar kushtet qe te vijme ne Kosove dhe qe ne, te gjithe
mergimtaret qe mbase dikur kishim arsye te largoheshim nga vendi
yne, te kthehemi ketu njehere e pergjithmone. Tash me nuk kemi
ndonje arsye te qendrojme jashte, ve^anerisht nje numer bukur i madh
i bashkatdhetareve tane. Te ketille ka mjaft ne diaspore, kudo, qe nga
Australia deri ne SHBA. (Ky artikull u botua ne gazeten
"Kombi", Prishtine ).
351
L-iaupora L.hqip tare
K»MH
Musa HOTI, disident politik shqiptar
"Plumbi im i pare njerin prej
shkieve e qeiloi ne lule te
ballit, ndersa i dyti i plagosi
edhe tre shkie te tjere"
,Saahi HmJMULLIQ),
In
J
' me akuzunin
PHUFFRCATITATIMTATIM9I
MU1A HOTIHT
-_unJ|e n__ r _
ME
MF MUft IKEKC
LEHEVtTE*-
KfJMHI: / .'a A.'#i.:. ■■, nrAuiaii
|Ef|f If raw i 1 'Ml a> Kliarr, JHr t.-lli ni
tiih-ftgptitiit, MttliiHtfTl ,fmr ttftfuifir agr
-'- mjV j%*W J^*r f
kixiitr mkjfbnr n-
tff PTBWTr wt ff rifftr
iibfy M > r nrc
r W? Ctj a itrauVj, at n**6iS* r
J£j*&.ir eppunwi* If M^j m tt m
* ihLiuAh f ttnJtitU dirt f ptmiit
.i-t.i tfbtjf. Aa.Li<, .r majli' re .'.'J ' S>x>*\
it fltut iAMtftiitif Miitttii .■Mi/ anr It
MUSA. HOTI; B*hrt fare «
■n^shnii n ra#iF>n:c vicii ]VfH epEen
leruibibnur nc ma*c c?
|a-hce] iknnihcnc popullln ■"■'.:.
;li|:iic(L!l"i|'
iIj Lcfinnii
ejhe p« i
pnlwia. Jhe uilv
J^r i 1 1 .ir t -|i.
KS i 5h
sijjuiT te ne kric klulr, nj'rrvn
r, indjii.idei pip-nallave nut u dtalcn
i.i \rndcrEi>|jic. (ipllirnm e nrr i fill.
.ikMr l|i- r ilitrtii-. Mhle pjyVuril I
JcnWin*trB,1iiVc I* rarinirmcii-tLira.
UlK nwnJif ft kpi fli1»*w edhc dC i£
hC(C DR17 Fill? piCI ilritaqtrrr k pan,
gc u r-|icnj(svj njjtn, amlmsiid"
itfji'^Uirvi:, pew dknilufuji cdlic cbia
iakuTViine tc lien tr milt te cilii
biiaqucslillli W pcngcic per 1 IDIinc
NC Ml, fill pal nplifjcvc. nc
kwiibruiirU te &im- inftihrt
lwK*ore te BrutVseJil, 1c ujiEba
fnrirut mi w rwidrviihrne, if thuiJi
C!t)o dice Icanc ucnr u li'li.Vv u i |i>-
pinkirc 4 1„c n»ln>1tl(Hn«in KOSCWA
klMTHIJKlj, Nc filkt, imc c Ipji
I,. !i-:.l- .!in ii ■■■.!.• ■ in- k?4r
■ktivlin, [wr *fn pif^njtcihin e
ihtTOHtfa MB ~
ktaaln nc Knifes
ifrWJfiWMr <Mlh* illkuiill. Cfi
ndtr ui. plEJcdr H R9«
[i iWlhijjt tdhe hu
k'thr rHjbci
M K CtJflC
:l dhc i'inl-1
tnnsliki-.i- H'-cin kEIk tlzikwhl nic ilia
pciHMU, per te (Jet u luxiiiuua rme
vi Hnr k !■■ pirhr luihtft acne punrECir
i« amba»ndc» juj^oalla^n: rn-
Ln,TL|', IcUn C [kl|qlk : x, puflctotr It
^hri^llliir tfitrej jtipi*]|ai.¥, rtIV Ti<f
r kjfhl Jrmcn me irH 1 , l?irf«inhjjp
vefiriJusa tjc Ic ihmon^cn fi ii
inund|j. | : uml|a, wiw mA lam i"™!
, r llmnn i'l l:l;uldr,:» Hi. iqi(e t fWi Ta
VijIm Idftc qillim L ji.' pun*- k*m
murhl ri hc|f nc ate mcrajTU t[c mm
j gjillc >;i. .*. ta OIBf -...-..!■ K furc
kWHt ndiH|l|Li|. pfcM|jBE tL-pcT kin
]U|Mmi k^rcenninn ik IS|<: TTUj^f C
(lb nuk Hhw^jpFhtq c luJnfuar, fcu
i±hi duke praiw lutobuNn t|* tc
kiheliciEri ik buinen tim?- DHc, per
|j irvltUaf kftnnilktlrl uir ti line Ulil
kiJiyer nc rcmurindn "Whuf hounf"
kj i vum rt- cdtK nf« pciii
DM I lejwhd (Hw wnc wun
iWke K u lomM-i'UM lupuUjiT tine nuuE 4!
' nhk*pgjiiinm qe tc n
■ I
(Liinura jiine. Iiliam >T^UKfi«hi nc
fncnsrniuH « nlrt phi irturwui V^ni
rrf PrtiLfJ Jhfi ■'P p"" ihumc am.ii'E:
c pan. Tr *Hc Hfl ml
rFjLlk'KriiiJD.'ht itl'in ii-k V'ifnunllcl 1
ITkhlh ih*|rprir, Wk 1 nil rhxiiTnjne
Bfl . i !.- !v ! '■ r :ii,ii..-::Jr lirr.il irr.
nvnirTjifT, pin tdlw prtlltikr pt> vlim
ic kiiu ka ekxtiiuir n|t ipekDrr 1 If rr
I iiW«BI) , «*W nlhf pMTH* pnJiiilc ce
te Jj- cmlKrnc»nnc*T, m ■ 4U**uns DC,
Lf itij ir niti dhc 4c vjctrrl, p»ri| *r
(V It JikflK t d«non>, uhiij >ikur r
cdbc »4jE h « fnkXf"hr ffrutieli
nje pre; qcndnvc mc Ec
^JWK ptJuiij JNe uihnrake
■e tVrrndnrHl. AcvcbJi illi* nuk >snir c
rMUE f mt^niht ne Urulurl nnrr
cJhc 4a *ikm iff i'l 1 rfjjjiu^i ijJiir
iJCETWMiitFiar r pan iir prfLfnlijc 4r
iksrKriiirriuvc rf 'i»Hlrntcvr 9c
madjr mc dlifcte mm It
SJvj pet kele, ne itc tone.
"■ ■ »[> Irt'rj, fiflie
iirrrriui
IF n l
e*£ie :
kunCKPtitohVi-hiu itMBTpilt
Hrrb<( hHv ni u! dbn ilti Ed I
pr*rin«r nUie ndonie tptcti
bhc, rm» kk' e rviirWhie Ire
W tr t«»hk^piJfi/mJr1 *rf*V
ihtetm itc K Ivirjikf 1 <(l-c E
Jupiilla-nw, Vu r irpu rrtct"
tim, iiklimr c pare r
kivl'k-rpiniimi Jihlr plli
VntilH M-rihimi \>hhiu fa
irfieic -i .1 i r -:irr irdhcc.ii
pa* nfc b*»Ehi|cff >p- 1 kjthtc
nc ihlicpl pulicla r-rajstt irk I
,ipji u call"* pjraahirwj prf]
t TMt Uatiirlv se madhc mr ]
En^fcr ck^ili H.)m-«^ |3rw, rr
mcnd|a k onl ky Jj? T lr
ihkaku i dfa ba nbkuar (r ■
ate btli."
UDB-» pWMBavc
otd iWiEite nje akbvitet at onmW
-■"■alht n* ktl*
h*p**l«, Uha ai
. . lei^l
Nirira-irr ["DB-ie, oc nc 1
. . Brukicl,
. e ditr IrvrjHln dukt tltkMAF
JKprF fuiuJ|r re ahcjiptajrvc. duke
bchr nkfmijii c nie abuiiin tct
ntrrent e jmknr^nrn. iic t'f bi'hiin
"ncmtla'llrtin e ncjaricvc tr
nafiH ilhcpnMl! <e vim L'WI"
it ne liic te heEti *t i r. n i-i i
ilhir n|E punrtor ■ Liu|
ilJll.JiTJidr, t ki ( lj>IJ«. Helhkhd
KOMIIH: Vj tu
MUSA HOTI:
r-n 1 im i*hte Ay! ikctatt Lull ,,.., s .
l.'iw. duke e riJihniujr eiic
l-iiililurdhccat lOHtJt n^l Pep. I l;Ii
kaihcc nibelut |ii trtFKV, mc piiTii e
nj c- csl-i do di iluhei « «ndhi- p?c dy
U(J !ir .liir, BnEC 1 YErtdjQWf [J UJr?
iW Jfii. i cell, il(c niljretjijtlt mr luci
^e ec diVnjB ( E h nje tiuhltt!^ mtlm
yni licrer h pu ajJatn ngt Peja r .ih L . i'i
jjjrjii Iucick kctjj I* ttv (*r k:ihit
neiTitc te Fadtr.tf^koiUltrne jxl
HafalLBm pfr ihlok jpjendfft rw tr
Cili ; n I (nenckrj c ihi>1]ll. Dhc, pn nc
.i'l' 11 .1 ■■ « n-.jr-. |3iw kthimil JjcF IK
li.i:"n '-i h cittk, nc he :->.rn p , I'tn 1 , djia
pnvjni niM-n ic nue hrafltnin H=k
I kMW nrnnwnkuhi me
tr [(Hire 1 |*r. k u fuia n*
pa daahje, txlcni ire te mi
L'luMiilnt. Te guha kenj ■
i i|i 11 i.vni'iJ ndonje
lalicl■hllDc^r^cm mc j-hkw.
i, pat nje Lah*. nuf
' diVu|( iprrcr., Kf» cdhe mc
m c nhelil te EStc I flU
■ luihkr n»e ta' ant ata
c tly here ni *k kikaJ.
rCn c paic vctem ni kafK
ar< ifiv Lane daJiu rae te
tilir, jnlcTtj oiaf
^ClttWdllllCle mil-Miaah
■nc anthill velcttt kjict
rej rare, nLrfia In? mnin
in K«iUTimii dlic
nhduin mc keKdraimct t
JfC, ufendirnei. duke ni
ncne K 'ailvni '"lur ju
koni vriri! nc K""ftc, iki-
l'|u vnlam ftHiC k-fcu »p-i
ud<s Lfr Ec ictu'. KcEH
KCflime ni ■ iltcfrnheihln
lie *h'H|cruc mt 1C ciicn
iik-ihu. p4ir me akccnEc Ec
aula kanln RVK- DW, J»*«
Lnhe. DainkeV'imtHirl C
_a C wurK? re ae 11a annan Ic
Theni d*c|1C, ufW au, kerhc . ^"^ ,bi ^ n '" V t r ^lJ!^
., , e n me tree i^runin *i uicriurHiMn
E,!hc nuk c ndidi *erf,i wj ir Tk„hr,a^ m nunneimn r^rlun.
TEcnajham per tifrumtiFii 1pgp*1 jJiu- c pjfc cdtK rreaikun,
rv we perieliifa fije 11J111 p*ei EW- baaiialdhetiiei qc lihln (nc mua ne
One, nj-i mcrtdeiltlra qc IC tavoltBe,^ wc c cha*hc c uJiin pcie, 1c
S'lthc if niinrtrj it^n. Lavubtii: Hjrn,
nsc per te Here cljjafc, ibctd pel if
Jul'.:: nc ihcti, 1 tfclt >«■- ih: EfCtCT,.
I ":i j£>l:r, u fiikcKiaji ifl'c ifc Ic in-? 1 '
tin- lane VcFcm TK F.i^Tiiinc. Madk t
fijeFl ptCf EaVfdinCJ KifK u ntpii dhc
fhloi C It uW ai (RTrijne-Ji mc
udbaihrt m.'I-/, fir niriin r m iilr ■. -.:
Pilule cdlic nje} bdlJinpk, *»r c
Ic iniln-loi lMHtj rjv1;(ih hefce.
Klie inbeta vclcin, mtc lEchcir O
itiuhc dj _ we fjalc inlkjcvc, duke '
p-VCtUT K pCfac iU I tV'GElBl Irifni 1
sncfipiftrc. "N* ni* k wriini ni-
Koioft'c tra e JcmiKi ■ meminni ic
mund ic na EEikftcwd cdhf mm
kclU^irrlfclA
"ttw u 1
K^MlI
r nir diakip I Eai
KOMTK: P* a J* trlhEua' dtT i-r
**Jlf«*i>Arill*iat7
MlfSA HOTI: AipaJf, njfiw " J
llhin n%f inhume ctiie ndllmhtii te
Eattt niriliarililu, ala ifJUn (ttntaDElii
rw krOnr mr Lth.' liui-L Puui *fl» !
K am
Dhr, jicr hchihel Sliabamn dhe
ki.U e Ul tihlc fttT liruahi 1 wen&t
kut nc khilsin c aa f d m nrf w
•IVrpinmi" nuk ll Jnfcn qC i'l,
Hlcnn-jtW nffjir|et c pnarrvrtri-
HudcriHHr I '■■■ « ■■-= ■-« I- -3 'c aat laSI
me ic ihumli kane ndikuii
[ujjri.llaw dhe
llMlafrftlaaTHlfrlf
l.*.litrjF.rriujii. liarn hindjen »r ltrtn
dv iipuEtinC k»fW dofi? nc" vrufen c
Vchbiul nc tCHLjE K vm l n Bl. ne
kuhen M kaJti i|cnc «r Inify; per
rutinhni.
fill SHCHPTAttT tit ISHIK Hi
Muu HOTI, rife diiidenl politilt rwi Brultae-I, c^ite padyiriim ndij f/tyui me I** Fijohura
ic e-m:grac.onfl pohtik shqiptjT ne bole gjdtc wbwt te tcLcdh}ctd. Moup nfja
rNr^trovka, drcnica(t r i ciEi ne gmslit le vitit 19S1, n* vctembrojlje, mc d^ fijhcU e vfou
n\c dhe i pUgoii tre peEidma Ic tjere te cilet r pet ihknk Ic pozicfoncvc te Eij, pclitiHE
Itithiri iMtujr ta vrmin nje rwtc were nt ursteuuntin '"Kali i drdh* 1 ' te feryecjytetil loelg.
Lidhur me kete ngjaijc^ nj-eresit qe dnrven la viasi-n, implrkimin e UDB-se ne kclij
ngjarje, qeridrimiri e dii.por« ikqipldre, qernJi-imin c S^qipetiie etj. Muh Hoti ne!
ekiUutiviiht nc Itete intervirte per "KOMBlN", te ilivilluir tewj v«c rve sktepme e t ■■
ne Brulciel
Jvr |ncra Er
lEMaaft, MtTtcrc kam Eeaeuar edhc unr
shpeilc, THlmJirji toil*, c iliciia qc m«
'■r nir Lfjp- mm l«Ti- "IlkC. rw iiutc 1 1
cpanc ta ncFUl. f. Cirrc. unc e kain
AKKfr me 1e ihnejtc
ham atiruur dy f
n -: ! ..< ■•■ idim .1..
*hlJ*H. ^c i'l J^rriijc mi ce leqek
Stiecrwi, *ia dy prtarnfai at °^»« , t»
lane vra." ndeiM ire Ml deny I ki
I I.il-i, ,1 Njfn i'i'H'1. iii..'i"i ['"' 1 [ju
"^dlTa
P.irnc e vcrldc x pjikjieu
neniei mcjw ihene: *"/frlcn, nhlcc
verichT He fuvc «"a,U*l» nuli mjnd I p
jknt/iij 11 u vnsei I Jj aj ictpiflti^
1 .,..-. r,. 1 iii.lli.n 1' perf Qtbcall H
krivi pgiur. pi I kcill flmrur vctem
iiv I Jihri ic ti iTpnijnc tcrniifEfl Fc
ciJct ninminc uti, hcdlhua hrarntu rt).
Kcalilu HcliTiika nuk u aku/ufl ■- H
POiKI A IELG1 I CUrtl
DOHUMIHTET E MIA
I&EHTIFIKUEU HI CLUI.EN 01 t
KARRDVA HE TAVOLlHi
KOMBI: Jimr it tr . kn jaj m i it*
tadHttT* ft" 1 *"" "^ J»™ ^ ^
*" -aba egArjmiH ntbnrhaltft
MUSA HOTt: Ata tre tc tincl
MI75A HOTI: fai. "x 1,-nr
ikut, ■.!»* kajM id*! ndcMiw pcKncifi^
ta* 1e mc ucDa Mrtc kur IC daL Mircf* t
iiy u be n\c tculuvi c madhc dhc pi"
qc -l\" nir« nMEaUFiliVil, mfrannaile
me ihkiM mendja -e nuk c kiOn
.niluTLLif ilrrs'Trn mine dhe vrndn-a
1c klh'l-rcni 11c r'i rbraa-)! cdhc diu
rdum]i* niti* *iaJmuent e itul rdirp"
ntc ha*hk^Fdhr«l nic ihi' "Mute, ik,
ik »a mc parr dhe nc mil: 1c nKfTMm"
kohlU ltMiii iiurn- rruw ihneflr.
pin nt;i irlii*Fji lIih thpeitfui e
rr|(T.|n** ic -n^irK*. m"c I^A kqn'.
paiirr krihe uc ta mcngi bluzcn link' .
Gazeta "Kombi" 31 gusht 1998 , intervisten e zhvilloi Haqif Mulliqi
ne Bruksel
352
eilu nuk din r'u pcrmcm]
laiihiieinrt inJiw, mt mi
r para ie if i.iilii, !■■; i !■■ i
tliLuiiiL l^ i lie tic Tuiifl »p<' mhc
— wd ie tjkotitthn- mt
fiF|jta'ntT P*)jJ* W "»klHOh«l
link IJ kinc irlilur nt tnc kcj.ii
KQMB1: An u kAiil, Mr
tp tat
n itm nc
KfEyrbKl unc i bcUm itii din e lini
q£ IK CHrcn IMTHC (t mbletnjct, f^A
yrrub ku nhi i lYIwhuE <e »hi.ii|4 am
ttkli lie ihtcpjnc c
?ci^h<rfhlrteilu iik mc
Thjrjhi. mcnduti re Sirpiharii cw ti
i tikr nr hur^ |*ct h£c*ctmI. New
buggiMnin, mcrwlsiii, i!" it i»hic
f Lp g'i vrisji edlw njut «liraic ipti
Hi, qf tc mo* int mihetei merak jwe
i»tgr Mil dbc 1c j-hk-s >| mc tiuc tc
urdlic he burp.
]ia?-hkar.dhcEan c r»ijrj,ni/»ii mirr
imio lim mc fwul|cn a rip nr
Kepi, unt u efluibc it hollai uc ok
ik*i ti: m'j mine Jcmijci tlhc jinunj
Tj IM IhHtm mc r I. "i ncilc nc
C CakcOiT. Ne ' ■■ifril none kam
nc lit vend, Dye* ( i«hin ic
. Qda p* dufcep ne rrepjll-
DT t [MtH gun PtrshcndeSur mc
tuiri Jhc lemqct, ale lane hjTC
liLiccE itviIc l-rlp- dhe nw: tunc
Ttnwtf,
IOMBu \tvUkfrt
MUSA HOTI: fp« ihmln
i iihthii. Kf njtri deibi it imr
«raJiari|e, d-.ili? rnendiur ^t unc
bh^wfcnntndi'ehii"
altfmii. K|T-q unc
raajntembe
kuradci riiri
u-livivjk..-i-i'..:n
tane qe n
nffO&A Hon
..ftjtr fnk*knrorirl*tc f>rf
dlp^'flUK, CJC|arM»}M pel pcrraqcMEc
e fiuati ne nic vend-
™HUSA HOTI: Gpte thipilhwt
tKr Lmimt Ic IciuLtv nuk lu [Whit.
nlhr PKKrU Ikr hjc vrukee It lillmi.1 kjmc
o ne mirw pje*c nj*ntljci-IW«t
pj' per f Mjrs'jn le anubucx ju|^iisUvc.
ipft Nub t* rnicfc p|t»c mjicni
kin-,i iinl>isjil.-.n. i ■. ill flt in" k..!r : nine
c etk buihnjiL, cmn. i It tilil mil »'mt
kuiktlict k,ur mc ihArain himj mc
rtic t|rmlnin prrptot WcAui, i.;> i »u i
lhctrtCMmit I1RMC Ht> bijun JrJutr
rnn piric nc «*re 1e mc ihihuiri re [hjT* ^'T. i-i llnnl
■licbnionfii mc miM *t vtTtcirn nt BUfC eiiE nul fWl
H - ' TJcj(tairicvc h^clhlulr Jhc ne H^lje cniE nuk. f«1
tnrfhhut per s.™mi uc c Lam knTt
ROMIIh 13* W*f*- irtrf
j(J^, m* * W^uM Jiiw/t/uifjt g
pet kele ftfyiirM.ptriiJtaetthafrjv&ilrt jf7«r
HUEA HOTI: Pr., perma
hermifkiiiiE ct pEthtnlitm pruic
KiJulUi ic nmtmrc ic Mjciiut nt
^Erubur|^ nc OJE ■cancc nc Ir eJUft
kjmc Itiarfr pjeri dv ddiyitc nflft
il'..:|.;
e pcfyji^jut si b^it'dcnre
Am i
» iihte
ele> te roe viwt
llll i-i. fn-n*f Lutmi, ^l^mmr <|c (i
nirrii rim. KoeiI'j, per tn
mc ti rui|iiur poi™ ac w
JodJutKk*
KOMBI: ,1 ±*fM» rhffr
r nMl
nir irilrmi
ishkittlhrcji
..d £ mt bfwt me djw te
QMB1: Si ™& rntit
r $5%
k u' reijitls: ktnHlcr
Erbe, Me [M*(*i t k*m nurrt vciri «t
npn kj dikix njia lhlrpLi ku
™ i ■.rrehiujt. ki.i nhi une i
]■. ten ijr» pjeice SkiirK^ul
... ^ne e Ululiur. A«j r»it
ahMtuKtmn i cifi me nreu rx bni
■tIuii njjj [Hibcu iwlp." n|e IVji
eje ftpjlnhnnii betp, qe te
u kt]K|nr roc oeugnui per
Ai | mnn premtimeE npi
■e Bclgjika nuk du re me
K-nlr ne Ifeiit-rxl, fy-r du le mund
tnt artetroiiic, Jip4» mefxlinsii re
uiimii iliifiem-r lerh, ner
jensliedhreCe, jfKt cilli-r
crtlualf jh! pef HRDrjele diH 1 , tkflij
' dtK ie Vtlonie pEoctdun t
II i hecictKrre. M irip", [Wi«tdun
timwe s^Hi shtuiw, iriume me
(|tndH Itlcvi/HI: {fiflCera: JRc lidj^
qjt tt mwrin njew rfhe it flUmfiflje ot
Irs nuccfMh i.3 *1d> nuk u Jc|ujuh IVr, c
Ecu Tih-lhi a'htu ■* iSe*.|irn vele
htljftr, (jk <-yr rwk mund ia ehtin per
rd£im!'+\c, iyflSC *li ctMw uhlu iik
kinif jjvtudf dbt demur ne
munufie I'nt memki ic a itn nuk
rrwllii nc menyri re mire dhc it
mbwe per iwb npte wk Iwha
ueshiw qt It me behtg lljc jjj%Vilrl
puMik, mc e'rwi do tc jhlr«tvnhej
run *t pirrme* mi pweii -- -
pnfalft dhe
1V-. yTi.Ji- 1'n
P"!' pun mi ItnutnaU
mrsA HOTfTfle, hi pi«ur
nuEc. Ala fiHirnixht rue kamrn c
lunc fiLmujir [jjotIi tll»c *hEcpnc kkl
Vj.ni it-ruir P.tivie e ujftErtc ie ib.
kltle Wrnc njcrry m^j, BcoRrtln.
ElfliK "M?Efe4rti" j h?rc Li ejcTK mc
tarp: 1c ili| tp-Wn. Nacvtuht k une
kuri ptsur le drrrle > F « pcrKdojl
nje dyltn, n|r jpirai mt njt iifajtiln 1
bilkUT le rntdii. f- -r edhe ilic :jeier,
niryrifht, ., An jinr niunJuit ti
petfjatiiin EUlufaL niidfe dila. here,
*|c Ec mc 'lutiiKqni!,, mjrapii kirn
penhh-pfcn tc if. nthere tur itinc
OluncKjl'. nduihla. ta. jje|nc Idfi uoi
K0MI1I; Mtfftikrti .p-rf^ ir in -
nckwne e kcqc n](i
Ike ire cul liJtiJ|j
dhe de> ce
.".•■ii: ■-f.i-.in. r.i- Tinnc. M rift
di» nnijj Jne i-*im!' inx u ufe-jtervi nt
jsnlf^jilr n e Shuljietijc ne P«rii me
htnd|En ic Jhj Ee tiai ne mirrfcupticn,
l^ripcaknht kiihim v«rf l^jnulctin
mc reJcfnn. N|C n»lr me p*fc mc
chine K nhi i mrhncafdhiir. IVt, kur
l-hklrt-a It del* C *nuhi.**k--, »ta e
hapen n|e Jcnckc Ic ndrnc*e* dhe
nje puncti.ir ■ Jintmadei pul iw
mtn nil iihj mc ihx "Ju luCcnil (fc Ic
lajpohem lEipcpc npi rJen c
imtajjde* k mural l'|U vn«jn
Xillavci dbt kcvhri.i iu implikajnc
- -1-i.hn tone nc Ji' punc Ic
vnijevc qf keni bctt pu B . Puhn, du*
bithVardkciiK dciirukuvc, ^
^^l.;p^ J1 ^t. i.:-.li-i
qc losha berr u
r VTHICi
Uc La bife Halu Tilii nJa MJbdin
Puplrt'mrin. Puf, larkcqciaihc, IcU
*M
jeeuxf rar komuntn t
iiptn'xiin
p-fc
nfeVt. Viih» bere
Ga^itari i „Kembil"
mt M *>a H*tin mi
Ktukiti-wm 1998
prrraWtje it mini *£ r>ef met aitj jaj ui
LugLlfE nwj* i'ji |>cni?i njt rayq
priliriket vniliTC te Befwrjjbr, Hct
]"-
[tiiliiikf
i; icl: j:i \ •: eje nb> Ir metrrun p|eic ne
prrare<an Hj'eiuir. Kur u pa ie ne ik
ligikim nuk df. Cc l;ij m ihn Muia Hon
pnr p. lifikj e Bci^Ehlir, iiehcrr
qtHTtia IjcIjjt., >l mikefAC C Ttcltf c
tcrbcie qt i>hit i(raik ihnn w whte
mcj. t ^.Xc^jE LcrkcTcn e ItntfladJE
dhe nrjifp u be mc d-jet tc mbjuin.
Aluriidl Et litem cdhc nje *c nuk
me kane jg>klur cfiiC dt-ihW-t lihpcf
ik kanc
priitlr'rtrt.T- LlAr nrflcfriiiP-
c vnbtudiip-c snqrpEkPt
neper t\i»Tope-
tijjic eil'i qenctran ce title, qofie
flTJJJl '.. .I'lV. |xi.-.l:-.. l> 1 i ivi.ijl- l
L|ci-eni e Titwm Wwu men\ urae
cjnhn|c u kam iJik™»F lei« me
Vdiuj tc ndmniTK adcniuj tek
nucki mt ec laru pufiiake dhe
ihictcTPre nt Shqievcri, duke i
ntfir.iikrujc ptfhcfc alui Dkc tflirin
ti m Ic pknc- 1 1 lew> mc A Am mua rtc
vitin l'.l*Xl kur mnn pjeie nc daxnten
e 1e Milt re Juan? Cierva]lEi nc
I itaric, 'lie pu j:j njerrz qc knhm
i3tnc te Mf^inrn,! I'lfln i:c p-.rl in
eelhe ru knhen t Rimiy Aliw dJw fii*
thane trtpc: "Silur ^Tlnn pin. peic
■Ehi tiaitilc naua-ih
S.PiL|ipCTI L kl
>e ajHlqmr* - .
KOMBI: f
MUSA HOTI: Hn: nk *u
kam paiui
c nuk do Ic Jlbt l pgaJIt
'■ Li \tt
: A< hel^iki t ukuih
Vazhdim i artikullit Ne foto: Musa Hoti dhe Haqif Mulliqi ne
Bruksel 1996
Gazeta "Kombi" 31 gusht 1988
Haqif Mulliqi do te shkruante edhe per ngjarje e pikelluar kur meson
se miku i tij Musa Hoti u vra ne Bruksel.
Sa ishte Musa gjalle kisha shkruar edhe une, pastaj Fehmi Ajvazi dhe
shume te tjere qe i jepnin jehone ngjarjes se Muses.
Vrasja e enigmatike e Musa Hotit ne qender te Brukselit
Deshira e vetme e Musa Hotit ishte te vinte e te jetonte ne Kosove.
Menjehere pas glirimit Musa Hoti do vinte ne Kosove me vullnetin
me te madh per t'i instaluar me pare femijet e tij e pastaj te sistemohej
diku ne profesionin e tij. Gjate vizites se tij ne Kosove, perveq:
prinderve dhe vellezerve Musa Hoti tere kohen e kalonte me miq e
shoke te dikurshem duke u ^mallur. Musa takohej edhe me ndonje
trim te Ushtrise sone (^lirimtare per te cilin kishte derguar e ndonje qe
personalisht kishte afersi. Gjate qendrimit te tij ne Kosove ja se si do
353
shprehet per nje interviste tjeter qe po e zhvillonte Haqif Mulliqi per
gazeten " Epoka e re " : Krijimin e U(^K-se e kam perjetuar si nje
rilindje te' popullit tone, i cili edhe kesaj here deshmoi se eshte feniks i
vertete, i cili do te ngrihet edhe nga hiri i vet; do me thene edhe
atehere kur tjeret sa nuk kane besuar se po zhbehet i teri.
Personalisht isha perkrahes i flakte i Ushtrise Qirimtare te Kosoves,
ngase e dija se vetem ata njerez dhe vetem ajo lufte mund ta krijonin
mundesine dhe te na e hapnin shtegun qe te ktheheshim nje dite ne
kete toke dhe kete vend te shenjte dhe te shtrenjte per shqiptaret. Por,
me qe e kisha nje hipoteke nga Sigurimi shteteror i Belgjikes, s'do
mend, nga ai ish Jugosllavise, me eshte dashur qe te gjitha proceset
rreth zhvillimeve te U(^K-se, t'i veshtroja nga nje distance e
konsiderueshme, ne menyre qe te mos vinte deri tek ato evenimente
qe dikush ta shfrytezoje episodin tim te mehershem edhe te provoje
"ta komprometoje" idene dhe luften e Ushtrise (^lirimtare te Kosoves.
Mirepo fale luftes se U(^K-se dhe djemve e vajzave qe shtyne
historine e Kosoves perpara, ne nje rrugetim te veshtire por te
lavdishem, tash e nje vjet nuk mendoj se gjendem ne mergim. Tashme
nuk kemi ndonje arsye te qendrojme jashte, ve^anerisht nje numer i
madh i bashkatdhetareve tane. Te ketille ka mjaft ne diaspore, kudo,
qe nga Australia deri ne ShBA.
( Gazeta "Epoka e re", me 29 janar 2004, f6,
e intervistoi Haqif Mulliqi)
Komentim
Kjo interviste u zhvillua me heret, por u botua me rastin e vrasjes se
Musa Hotit.
Musa Hoti nuk mund te qendronte ne Bruksel, kur tere jeten e kishte
sakrifikuar per glirimin e Kosoves. Te shperngulej per gjithnje kishte
probleme te vogla rreth dokumentacionit qe duhej te zhvendosej nga
Belgjika ne Kosove. Ne nentorin vitit 2003, Musa kishte rregulluar
gati gdo gje dhe kishte marre vendim te prere, te jetonte ne Kosove.
354
Ne tetorin e vitit 2003 Musa Hotin e takova me te' merzitur se kurre
me pare. E ftova te bisedonim ne "Grand". Kohe e nxehte nentori.
Musa filloi te ankohej se askund nuk mund te gjente nje vend pune.
Kudo e refuzonin me te njejtat fjale se nuk guxonin nga UNMIK-u se
frikesoheshin se do te akuzoheshin qe e kane punesuar terroristin. Ky
etiketim po e percillte qe nga momenti qe e kishte kryer aktin ne
Bruksel me 1981. Ky etiketim do e percillte deri ne diten e vrasjes.
Ishte i zhgenjyer por i vendosur te kthehej ne Kosove. Mllefin dhe
zhgenjimin e tij nuk mund t'ia zbulonte familjes, andaj deshironte qe
kohen ta kalonte me mua. Ne fakt edhe mua me pelqente biseda me te
ku i kujtonim aktivitetet tona ne Belgjike, andaj i propozova Muses te
rrinte ne banesen time. Me shume se nje jave u gmallem duke
biseduar ne banesen time ne Taslixhe, ku banoja ate vit. Ishte 28
nentori dhe ne vendosem qe ate mbremje ta kalonim me shoqerine
tone te dikurshem e qe asokohe ne Prishtine ishte edhe Hazir Haziri-
Deralla. I vetmi eshte Hazir Haziri qe Musa kurre nuk e ka nderruar
nje fjale te keqe. Haziri eshte aktivist i diteve te para ne diasporen e
Belgjikes. Haziri asnjehere nuk flet dhe nuk mburret per aktivitetet e
tij. Haziri kishte mbushur plot 36 vjete pa shkuar ne Kosove. Me 28
nentor zbulohet permendorja e Vehbi Ibrahimit, andaj edhe nje arsye
per te qendruar bashke. Ne fakt ato dite ishin ditet me te lumtura per
ne tre shoke te vjeter. Muses sikur i kaloi ai zhgenjim dhe po ringjallej
gjate bisedave tona. Sa qendroi me mua i shkroi mbi 25 faqe per jeten
e tij te cilat i botova pak para vdekjes se tij ne "Epoka e re ".
Ne mengjesin 28 nentorit e parkuam veturen e Muses para Teatrit
Kombetar dhe me vetura te TMK-se u nisem per ne Gjilan, ku pastaj
do shkonim per ne fshatin Uglar. Ne Gjilan pasi pime pije freskuese
ne Hotel "Kristal", u nisem per Uglar. Ne fshatin Uglar, masa ishte
mbledhur.
Familja dhe keshilli organizativ me thane mua qe ta beja zbulimin e
permendores se Vehbi Ibrahimit. Une pasi kisha fjalen time per
figuren e Vehbiut, propozova qe zbulimin ta bente Musa Hoti. Pas
fjales sime e moren fjalen edhe Ahmet Isufi, Hydajet Hyseni e te tjere.
Zbulimin e permendores e beri Musa Hoti.
355
Pas mbarimit te' ceremonise u kthyem ne Prishtine para Teatrit
Kombetar. Vetura e Musa Hotit ishte thyer e tera. Ne kur e parkuam
askush nuk na tha se aty do kete manifestim. Gjate dites ishte
zhvilluar manifestimi per diten e shpalljes se pavaresise ku
dhjeteramijera e kishin mbuluar sheshin.
Per habi Musa Hoti nuk u merzit per thyerjen vetures. Une i thash se ti
tere jeten duke sakrifikuar ja tash edhe ne liri. Musa qeshi dhe shkuam
per ta festuar 28 nentorin ne nje lokal ku na priste Hazir Haziri me
komandanta te TMK-se.
Ne dhjetor te po atij viti, Musa duhej te kthehej ne Bruksel, per te
rregulluar dokumentin e tij te fundit te shpernguljes per Kosove. Musa
po nisej me zemer te thyer se e dinte qe duhej te kthehej sa me pare ne
Kosove, kur pritej vdekja e vellait te tij, Idrizit. Vellai i Muses ishte ne
fazen e fundit te zhvillimit te kancerit. Me kerrin tim e percolla Musa
Hotin deri ne aeroport. U ndame duke u perqafuar si asnjehere me
pare. Ne fakt asnjehere nuk perqafoheshim aq teper sig bejne disa te
tjere qe nje dite mos me u pa perqafohen thuajse nuk jane pare dy vjet.
E premte 17 janar 2004. Une isha ne shoqeri me Bislim Mu^aj, Veton
Osmanin e disa te tjere ne Hotel "Victoria", duke luajtur nje rol ne
filmin episodik "Zemer e vetmuar" ne regji te Jeton Ahmetaj. Pak
para se te fillonim xhirimin, me cingeroi telefoni nga nje shok qe
jetonte ne Bruksel. Me tha se Musa Hoti eshte vra. Telefonin e mbaja
te hapur e nuk e fola asnje fjale. Mbeta i shtangur. Lotet me rridhnin si
riga shiu. Bislim Mu^aj ishte i vetmi qe e hetoi se digka kishte
ndodhur. Une isha kthyer nga dritarja qe askush te mos m'i shihte
lotet. Bislimi u afrua prane meje dhe me shtrengoi.
Si u vra Musa Hoti?
Pasi kishte rregulluar nje dokument ne administraten vendore, ishe
ndalur te pinte nje gote ne nje klub te shqiptareve. Koheve te fundit
Musa Hoti kishte filluar te pinte e madje jashte mases. Pinte thuase
donte qe zhgenjimin e tij te brendshem ta harronte per pak gaste aq sa
zgjaste e dehura.
356
Pasi kishte pire shume, nje shok i tij e lutet qe ta gonte me venire dhe
kerkon nga ai te' mos pinte me. Sabit Abazi duke mos deshiruar qe
Musa te ece kembe, merr veturen tij qe ta dergoje deri ne shtepi. Musa
kur afrohet te metro kerkon te ndaloje veturen e te nisej me metro ne
shtepi. Ne mengjesin e asaj mbremje te 17 janarit trupi i Musa Hotit
gjendet i vdekur ne parkingun e metrose "Art Lois".
Bulevardi Art Lois eshte nder bulevardet me te frekuentuara te
Brukselit; eshte rrugekryqi i Parlamentit Europian; eshte kontrolli me i
rrepte policor sepse aty eshte edhe Ambasada Amerikane. Ky
bulevard eshte i pajisur me kamera dite e nate , poashtu edhe metroja.
Musa Hoti ate nate u vra vetem nga nje plumb pas koke. Mjeket
ligjore te Belgjikes ne raportin e tyre thone se trupi i vrare i Muses u
zhvendos nga vendi ku ishte vra dhe dergohet ne nje parking
nendhese. Vrasja e Musa Hotit u krye ne menyre profesionale.
Askund asnje gjurme e vetme. Madje as kamerat e metrose nuk
posedojne xhirime te kalimtareve. Vrasesit e Muses me siguri qe kete
e kane pergatitur me kohe dhe para objektivit te kamerave te metrose,
kane vu di^ka qe asgje te mos dukej.
357
BOTA SOT SjtlB^hkijrt 20O4
A KTU A LE
NUE MUAJ PA ATDHETARIN MUSA HOT)
»•
EDHE NJE VRASJE PAS SHPINE
NE KRYEQYTETIN E BE-se
Dhashte Zoti qe Musa Hoti te mos jete vrare nga ndonje "shqiptar", qe nuk do te me
cudite aspak no k&o kohe te pakohe, ngase qendra e krimit cshte forcuar ne ate rnase,
saqe ndodh, fatkeqesisht, qe edhe ta pergatite vrasjen, por edhe ta beje varrimin
"madheshtor". Kjo eshte zeja me e tmerrshme ndershqiptare qe doli me te triad he ne
drite pas vitit 1997 ne Shqiperi, ze/e me e zeze se ajo e katit te dymbedhjete te
Purgatorit te Dante Atighierit, zeje per te citen eshte speciatizuar edhe qendra e krimit
qe i ka ngulur rrenjet rhelle ne Kosove, por qe nje dite do te dale ne shesh, medoemos,
dhe vetem atehere do te shihet se nuk eshte dashur te vritet shumekush.
Shkn
JUdyl C£RVAIH
Sol, me 16 shkurl, nehei nje muaj nga
vrasja c Irimil Musa Holi. per le cilin
kemi degjuar me shumc qe nga prilli ■
vilil 1981.
Atdhctari Masa Hoii u varros ne
Kosov&n c tij le" dashur. ne vend in e le
pare've, per t£ ctlin kishie dcrdhur aq
.shume mund dhc djcrsS. Ai u pcrcoll i
shoueruar nga iijcrez te ndryshem dcri
le varri. me nderime dhc ne heshtje,
sepse sa ishtc Musa i gjaliii, cmri dKe
mbiemri i irj J»kohc*liin me frikc.
sifcur mc te ic lidhej nje ugur i zi, njc
nickat i penmasave pcrrallorc.
Faklcl flash) sc akti i lij i paharrucs-
hem ka mobilizuar per here ie pare
tercsmij e mergaies shqiptare me icle-
grame perkrahjeje dhc ndihma maic-
i mli-', le ahunila, per la n.\jcrre nga
burgii irimin Musa Holi, per c'gjc
Mu.uk.1 sbprchurgiitlinic mirenfohjen
Musc'n e kane ndcruar njecezii e nders-
hem, te cilci ai kurre nuk i zhgenjeu.
madje as ditcn kur i mbylli syte.
Moscn c kanc dashur haplazi. por edhe
ne heshtje, dhc kjn c ka ntbajiur gjaNe.
Patrioiin Musa Holi e kishie shpcrbly-
er Zoti edhe mc liparct c Ijera dallucsc:
le niirenjohjcs, njcrczise, atdhciariz-
rnrl. diUirive dhc, mbi le gjitha. dashu-
risc per njerczii c vei. Mendja dhe
shpini. se bashku me Oreo e Musa
Holi I qendronin ie zgjuara, atje Ian, lie
ale shkallen c ngriiur, ku ka vend
vcicrn per njcrczit c dalluat, fate vir-
lylevc tc laripcrmcndura, ku ka vcfEm
mirckuplim, sinqerilet. dashuri c pune.
Mbi tc gjilha, palrioti Musa Hoti c
deshi Shqiperine, e deshi Kosoven se
bashku me le gjilha pjesel e idiqycra le
Aldhcul dhe nuk hezilonlc la mbronic
cdhc nc caste! mc ic veshlira. edhe
aichcre' kur ie ijcret e maJIkonin dhc e
shanin falin njerke ie Hisioriso sonc.
Sikur I'i mbyllcshiii mendja dhe ves-
hel Muses, aiehcrcS kur udodhle ndonje
shpirtvogelsi osc ngaterrcse. dhe nuk
hczilonlc le ndcrhynlc me qellim ic
shcrirnii le raporleve Dies shokeve, me
fjalc ie zgjedhu^a, ic embla dhe ic
Atdhetari Musa Hoti
SuT"te" veturcs. Dhc per
ie gjilha aio te zeza qe ishin here kun-
der Musa Holi I, organ i/alal majlisle
shqiplarc si me pahir u zunc ne valet e
njejta me shkijc, dhe kulmi i poshtcrsi-
ve inlodbi kur Muses i drejloheshin
neper gazcla ato lorca "pcrparimtarc -
ic Lcvizjes Pnpuliorc te Kosovcs:
,.Tcrroris(t Musa Holi!" Por. kcic pcr-
mendore te gjaNc s'kishic bir nene qe
la ngatcrrontc dhe t'ia humble uicnd-
jen. fjalori i lij nuk njihie sharjc dhc
nuk piirdoric as raallkime, ai mc
kcqardhje luiej per ta me kclo fjalc: -
Dhashle Zuti dhe te mbushen mend?.
Veprimlaria palriolike c komunilelil
shqipiar nc teresi ne Belcjikc eshlc e
mishemar dlie Ikllici ngushte mc atd-
hctarin Musa Holi, i eili madje cshie
edhe njcra nga llgural qendrorc tc a(ij
komunitcli. kele c deshmon prania c tij
nc organei drejiuesc «c asaj veprimta-
rie. Djaihiisti Musa Holi nuk ka dashur
kuirc le imponohcl. Ai nuk ka dashur
as le pcrzihcl ne asnje pune. dhc po qc
se te Ijcret c kanc" konsidcruar ic icpcn
praninc e tij. ai ka dilur le largohel pa
prekje dhe nc menyre le mencur,
AuEhetari Musa Hoti ka here edhe
shkrime le shumia. tc cilat shprcsoj sc
gon sot shumc shqipiarevc. Ai nuk
penonic ic ndalcj me kedo, t"i ndcr-
ronle nga dy-lri fjalc dhc ishle i gals-
hem ne edo moment la shtrije doren c
ndihmes dhe ie solidflritetit,
Dhashle Zoti qc Musa Holi le mos jele
vrarc nga ndonje "shqipiar", qe nuk
do le rnS vudile aspak nc keto kohe le
pakohe, ngasc qendra c kriniii eshte
forcuar ne iite masc, saqc ndodh. fai-
keqcsishi, qc" edhe la pergatite vrasjen,
por cdhc i Li beje varrimin "mad-
h^shlsr". Kjo cshte" zeja mc c inicirslv-
nic ndcrshqiplarc qe doli me le madhe
nc drtte pas villi 1997ne Shqiperi. zeje
mc e zcze sc ajo e kalil le dymbedhjele
ie Purgatorit le Danle Alighterii, zeje
per tc ejlcii e.shtc spceiahzuar edhe
qendra c krimit qc i ka ngulur nrcnjcl
ihcllc nc Kosove, por qc njS ditc" do ie
dale ne' shesh, medoemos, dhe vclem
alehcre du tc shilicl se nuk cshie das-
hur ie vritel shumekush.
P. S.
Ne vjcsfifcit c vitit 19H5 u takova pSr
here te pare me Masa Hofin. nc rrei-
humi disi te ptuSlshnur, 'te hanexen e
p&rkohshme tie kiyeqytttin beta -
Bruksei, te te ndjerit dr. Prof. Sefcdin
Felittt, nga Gjakava. ish i hufgosur
pal ink , ha s t\ k vputi eittr i pat rtotil
Kutiri Knsarit dhe i fjgurave te fjera
me' eminent* te patriot izmes shaipta-
re, te atyre aS punuan aq shiune pfr
Atd/te, par per te cttet sat e asaj dite
he'het fare pak, edhe pse jane pjesa
me e tavdishme e se katuores sane me
re it/en. Pinfesnti ishte patriot i
shketqyeshem dhe i duditar, krijues i
puludhshem, ettciklopedi e gjalle.
Uragan tfe ka ndiftmuar aq shuttle per
zgjidhjcti e eeshijes shqiptare. Jam i
hiridur se me"rgata sliqipiare nuk dtv
ft tabeiet barxh Profesorit, atij njeri-
.■(,' te ttutdh. personal itet it te rrwllM qe
hapi shtigjet e mendimii te Hi. mc
ejithe rresiqet e putmmerta qe ia pet-
gatttnin sigurimet c shtereve tc
ndryshme te Battkamt te ege'r.
Profesorin dhe Musa Hotin. se bash-
ku me shitme hushkemendimlare tc
tyre, i tidftte nje ideal i forte: Ittfla c
358
EPOKA E RE
ehene, 19 janar 2004
Ne Bruksel
Vritet Musa Hoti
RESHATSAHITAJ
Ne mengjesin e te premtes se kaluar,
nS nje parking te nentokes se krye-
qytetit evropian ne Bruksel u gjend i
ware Musa Hoti, veprimrari i diteve
te para dhe njeri nder bashkepune-
toret e Enver Hadrit dhe Vehbi
[brahimit
Musa Hoti. i brumosur me frymen
patriotike nga prinderit e tjj dhe me
vone profesoret e shkolles se mesme
te Mitrovioes, do re angozhohet ne
aktivitetin ilegal kunder ststemit
okupues serb bashke me Zeqir
Gervailen dhe Avdyl Lahun. Ne
vitin 1968, Musa Hoti gjindet ne
organizimin e ketyre protestave
bashke me Haxhi Gashin, Enver
Haki Berishen, Musli Hshanin dhe
Hilmi Rakovfcm Me udhezimet e
Hihni Rakouiees, Musa Hoti do re
organizoje protesta per tri jave rresht
prej Gosrivarit deri ne Manastir. 1
pemdjekur nga sistemi jugosliav,
Musa detyrohet qe me 1979 te
kerkoje strehim poliBk ne Belgjike,
(Keshilli Organizativ i
Varrimit, Reshat Sahitaj
-tel: 044 111 430)
ku menjehere do te hashkepunoje
me Vehbi lbrahimin dhe Enver
Hadrin.
Ne Bruksel, Musa Hoti do te merret
me organizimin e demonstrafave te
13 priffit 1981, bashke me Enverin,
Vehbiun, Jusuf Selenicen dhe rjere.
Nje muaj me' vone, Jusuf GervaUa
ne Bruksel do dergoje Kadri Zeken
dhe Bardhosh Gervailen, te cileve
Musa Hoti dhe Enver Hadri do iu
ndihmojne ne organizimin e nje
demonstrate para ambasades
jugosllave ne Bruksel.
Po ate vit Beogradi kishte derguar
nje delegation me intelektual koso-
vare te kryesuar nga djali i Gjuro
Pucarit qe re propagandonte se ne
Kosove nuk kishte demonstrata dhe
presione.
Musa Hoti. Jakup Syla dhe Bardh
Mavraj do te pengonin kete delega-
don qS te fiiste kunder rinise koso-
vare.
Ne veren e vitit 1981, kur Tahir
Me ha rezistonte si luan ne Prekaz,
Musa Hoti i revoltuar nga makiner-
ia propagandistike e armikut i
frymezuar me ndjenjen patriotike
do te shtie me arme zjarri mbi
trupin diplomatik te Ambasades se
Beogradit ne qender te Btukselit.
Vrasja e diptomatit jugosliav do te
beje jehone jo vetem ne shtypin
nderkombetar, por edhe ne
Kosove.
Pas lirimtt te burgut, sherbimi sekret
jugosliav disa here do te tenfoje te
hakmerret kunder Musa Hotit, te
cilit vetem dy vile me vone do ia
hedhin ne ajer vetur^n, pikerisht
disa sekonda pasi e mbylle deren.
Musa i shpetoi tentim-atentave te
Sherbimit sekret serb edhe ne disa
raste fjera. Njezet e dy vite me vone
Serbia me sherbimin sekret te
sofistikuar do te arrije te shuaj jeten
e Musa Hotit.
Deshira dhe amaneS i fundit i Musa
Hotit ishte qe te varroset ne
vendJindjen e tij ne Mitrovice, qe do
behet nga mesi i javes.
359
»sO /***>, »f7Vtfr
ediel • 18 janai- 3QQ4
Sipas njoftimeve te families Hoti te Mitrovices
Ne Bruksel, ne
rrethana te pasqaruara,
eshte vrare atdhetari
Musa Hoti
MitrovicE, 17 janar - Musa Hoti, i
perndjekur politik nga vitet e
80'ta, eshte vrare te enjten ne
mbremje ne Bruksel, ne rrethana
tani per tani te pasqaruara. Kete
lajm e ka konfirmuar, te shtunen
policia dhe familja e te ndjerit.
Hetlmet per kete vrasje eshte
duke i zhvilluar policia beige.
Musa Hoti per shkak te veprim-
tarise se tij atdhetare ishte i
perndjekur nga UDBA-ja. Ne vitin
1978 u largua nga Kosova dhe
veprimtarine e tij patriotike e
vazhdoi ne Evropen Perendimore.
Burime nga Brukseli njoftojne se
familja e te ndjerit e ka identi-
fikuar Musen dhe ai, sipas
gjasave, ka vdekur nga nje plage
ne koke, e marre nga arme zjarri.
Ishte bashkepuntor dhe
bashkeveprimtar i Jusuf e
Bardhosh Gervalles, Kadii Zekes,
Enver Hadrit, e veprimtareve te
tjere qe kane vepruar ne Perendim
per ceshtje kombetare, dy dekada
me pare.
Sipas te dhenave te familjes se tij.
ai eshte gjetur i vrare nje rruge
afer taksisteve ne Bruksel, ku
Musa jetonte bashke me ramiljen e
tij, gruan, 3 vajza dhe 1 djale.
Musa Hoti e ka vrare ne vetem-
brqjtje nje zyrtar te larte te
Ambasasades se ish-Jugosllavise
dhe nje tjeter e ka plagosur ne
"Bota sot" " Epoka e re", "Koha ditore",17 shkurt2004
Fotografi e te ndjerit Musa
Hoti, nga periudha e rinise
e ofruar nga familja
vitin 1981 ne Bruksel dhe nje kohc
te shkurter ka qendruar ne burg.
Ndaj Musa Hotit, sipas Famil-
jareve te tij, edhe me pare ka
pasur tentim atentati.
Ne qytetin e Mitrovices eshte prtt-
ur me indinjate e shqetesim vrasja
e ketij atdhetari, ndersa varrimi i
tij pritet te behet ne javen e
ardhshme ne vendlindjen e tij ne
Mitrovice.
/. Krasniqi
360
Per vrasjen e Musa Hotit shkruante shtypi belg, por edhe shtypi ne
Kosove i dha jehone kesaj ngjarjeje te' rende per Kosoven.
TE JESH GRUA E NJE ATDHETARI
DUHET TE JESH ATDHETARE
(^uditerisht deri ne kete faqe te librit nuk e kam cekur asnjehere
emrin e bashkeshortes se Musa Hotit, thuajse ajo nuk ekzistonte,
thuase ajo nuk kishte asnje rol ne jeten e Musa Hotit. Ne fakt, nje
pjese e madhe e shqiptareve rolin e gruas ne aktivitetet e burrit nuk e
marrin parasysh. Nuk eshte e rastit kur ne sot nuk jemi te informuar
psh. se me ke ishte i martuar Isa Boletini, kend kishte per grua
Bajram Curri, apo Luigj Gurakuqi?!
Musa Hoti me bashkeshorten, Mevlyde
361
Ne ende as ne ditet e sotme nuk kemi njohuri si quhej bashkeshortja
e Ibrahim Rugoves ose edhe me afer si quhet gruaja e Hashim
Tha^it. Grate e veprimtareve tane ne nuk i perfillim, thuase ato ishin
vetem objekte te' burrit. Ne shkruajme me mburrje per deshmoret
duke e harruar rolin e gruas se tyre dhe pastaj i permendim emrat e
bijve te tyre.
Musa Hoti ishte i martuar me Mevlyde Sllamnikun, e cila ne gdo
moment ishte perkrahese e aktiviteteve te bashkeshortit te saj.
Mevlydja ishte vajza e Ismajl Sllamnikut, nje vperimtar i shquar i
geshtjes kombetare. Mevlydja qe ne femijeri ishte brumosur me ide
patriotike, andaj problemeve te shumta qe iu paraqiten gjate jetes si :
bastisjet e ndryshme te policise serbe ne Kosove, e pastaj problemet
e shumta ne Bruksel, pas aktit qe kishte bere Musa, Mevdlydja iu
perballoi me nje stoicizem te rralle. Babai Smajli ia kishte le amanet
bijes se tij Mevlydes qe per lirine e atdheut te mos kursente asgje. E
Mevlydje Hoti- Sllamniku, me dinjitet e vazhdoi rrugen dhe
amanetin e prinderve te saj. Mevlydja kudo deri ne qershorin e vitit
1999, ishte gjithnje ne balle te demonstratave qe organizoheshin ne
Perendim. Mevlydja bente pjese ne mesin e dy apo tri grave te
mergates ne Belgjike qe deri ne glirimin e Kosoves nuk kishte
guxuar te vizitonte familjen e saj ne Kosove. Kishte qendruar me
mallin per dasma, linjde e vdekje, pa guxuar te shkonte ne Kosove
per te ndare dhembjet dhe dashurine me te afermit e saj.
Te jesh bashkeshorte e nje aktivisti te devotshem te geshtjes
kombetare eshte me se e domosdoshme qe edhe vete gruaja te kete
ide dhe iniciativa per aktivitete kombetare, ne te kunderten aktiviteti
i burrit eshte i destinuar te deshtoje.
Mevlyde Hoti (bashkeshortja e Muses), ne fillim te ardhjes ne
Belgjike, perballej me problemet e shumta te vendbanimit dhe te
ndryshimit rrenjesisht te kushteve te jetes dhe ambientit. Posa
familja e Muses u stabilizua, Musa e beri aktin qe menjehere e
destabilizoi jeten familjare. Mevlydja u gjend me femije te vegjel,
pa asnje mbeshtetje, pa asnje perkrahje, perballe bastisjeve
sistematike te policise beige te cilet kerkonin dhe rrotullonin gdo
362
orendi ne banese duke kerkuar edhe me te voglin fakt se Musa
vrasjen e kishte bere me paramendim.
Nga ky rast gdo gje do te ndryshonte ne jeten e saj, sepse ajo tani
ishte ne percjellje sekrete te policise beige, te cilet deshironin te
dinin se ku fshihej Musa Hoti. Mevlydja qe aso kohe nuk e dinte
gjuhen e as nuk dinte te orientohej ne Brukselin shumemilionesh, e
kishte te veshtire te takohej edhe me njerezit qe i njifte, sepse policia
beige do te interesohej detalisht per ato familje qe kjo do merrte
kontakte. Me rastin e dorezimit te Muses ne polici, bashkeshortes se
tij do t'i dilnin tjera probleme qe gdo dite shkonin duke u shtuar
njera pas tjetres. Duhej te pergatiste femijet per ne shkolle, duhej te
shkonte per ta vizituar burrin ne burg, ku aty duhej pritur ore te tera
radhen, e pastaj duhej te percillte mesazhet e Muses shokeve te tij
jashte burgut.
Sa me shume' qe shkonte gjendja materiale e familjes dobesohej, e
aq me shume Mevlydja duhej te qendronte stoike sepse tani ishte jo
vetem grua por edhe burre. Te jetosh ne nje vend te huaj, pa e patur
nenen e babain e burrit, pa njohur asnje nga fqinjet eshte jete e rende
per nje femer ku gdo gje bie mbi kurrizin e saj. E Mevlydja duhej te
gjente force qe t'u perballonte te gjitha problemeve vete.
Gjate qendrimit te Muses ne burg, Mevlydja i perballoi te gjitha
problemet duke i rritur dhe edukuar femijet e saj dhe duke e mbajtur
moralin dhe dinjitetin gje qe eshte e rralle ne raste te tilla. Me
lirimin e Muses nga burgu, Mevlydes sikur iu lehtesua barra sepse
tani burri ishte shtylla kryesore e familjes, mirepo dalja nga burgu
nuk ndikoi aspak ne lehtesimin e problemeve te bashkeshortes se tij.
Muses i vinin shoke nga te gjitha anet e kur nuk kishte shoke qe i
vinin shkonte Musa ne udhetime te ndryshme per aktivitete
kombetare.
Bashkeshortja e Muses, nuk ishte grua si nje pjese e grave te tjera qe
ngjarjet e Kosoves t'i merrte indiferente. Jo. Mevlydja ndjente
dhembje per situaten ne Kosove njelloj si burri saj dhe merrte pjese
ne manifestime kudo qe ato organizoheshin. Nje pjese e grave te
deshmoreve te cilet i kisha shoke, jo vetem qe nuk e perkrahnin
burrin , por i nxinin jeten duke share e bertitur me fjalet: " Qyqan,
363
po mendon se Kosova eshte vetem e jotja!". Pikerisht grate e tilla
tani mburren per aktivitetin e burrit te' tyre dhe injorojne shoket me
te cilet burri kishte vepruar deri ne vdekje. Mevlyde Hoti, ishte
pjesemarrese ne aktivitete patriotike krah per krah me burrin e saj
dhe kjo padyshim e ka nje merite te madhe jo vetem karshi burrit
por edhe per geshtjen kombetare.
M vrasjen enigmatike te Musa Hotit, bashkeshortes se tij perseri iu
shtua barra e problemeve, thuase Mevlydja kishte lindur per te
vuajtur. Ne kohen kur mendonte ta kalonte nje jete te qete te pleqerise
dhe t'i gezonin frytet e aktiviteteve te tyre patriotike, Musa u vra ne
menyren me misterioze e Mevlydja mbet te jetoj vetem me kujtime te
se kaluares.
Musa e kishte lene amanet te varrosej ne Kosove. Dheu i huaj nuk me
mban, thoshte kur ishte gjalle.
Trupi i Musa Hotit ne Sallen e Kuqe, Prishtine. Ushtaret e TMK-se
benin roje nderi 22 janar 2011 Prishtine
364
Varrimi u be nen perkujdesni e Ministrise se Kultures, Rinise, Sportit
dhe (^eshtjeve Jorezidente
19.01.2004
Keshilli per varrim perbehej nga:
1. ZANA KRYEZIU, kryetare
2. MERIMANBRAHA
3. HASAN ZEKA
4. ISMET HAJRULLAHU
5. AVNIDEHARI
6. RESHAT SAHITAJ
7. DAUTDEMAKU
8. SELATIN NOVOSELLA
9. HALIL BERAMI
10.MUHARREM SLLAMNIKU
ll.SHEMSISYLA
12.NEXHMEDIN SPAHIU
365
I'NMIK
MINISTRIA E KULTURES, RINIS£, SPORTIT DHE CESHTJEVE JOREZIDENTE
MINISTARSTVO ZA KULTURU,0MLADINIJ, SPORT 1 NEREZIDENTNA PITANJ
MINISTRY OF CULTURE.YOUTH, SPORTS AND NON-RESIDENT AFFAIRS
19.01.2004
Keshilli per varrimin c z. Musa Hoti
1 . Zana Kryeziu, kryelare
2. Meriman Braha
3. Hasan Zeka
4. Ismet Hajrullahu
5. Avni Dehari
6. Reshat Sahitaj
7. Daut Demaku
8. Se lat in No vosel la
9. HalilBerani
10. Muharrem Sllamniku
ll.Shemsi Syla
12. Ncxhmedin Spahiu
Vendi i varrimit: Prishtine
21.01.04, e merkuri-
15.30 PritjacarkLvoJitneaeroportinePrishtine'sdhccuarjane' Mitrovice'
Familja, Kfishilli, TMK (GARDA) - vetura per axkivol
22.01.2004, c cnjtc - dita c varrimit
9.00 Nisja e arkivolil prej Mitrovice"s
1 1 .00 - 1 2.00 Vendosja e arkivolil per homazhe para sailed s£ kuqc,
Ban da muzikorc (TMK)
12.00 -12.30 ..Akademia komcmorative: Prishtine*, sal la c kuqe
- Hapjadhc njg minute hcshtje ....Ismet Hajrullahu
- Fjala e rastit Reshat Sahitaj
- Fjalae rastit Meriman Braha
Keshilli organizativ i krijuar nga Ministria e Kultures
366
Ceremonia mortore u be ne Sallen e kuqe. Kryeministri i Kosoves
kishte derguar keshilltarin e tij Ibrahim Shalen, Kryetari i Kosoves
kishte angazhuar te' merrte pjese keshilltari i tij. Secila parti politike
dhe institution kishte te derguarin e tij special per te bere nderimet e
fundit Musa Hotit ndersa Kryetari i Prishtines Ismet Beqiri ishte
prezent personalisht gjate tere kohes.
Ismet Hajrullahu ne cilesine e Ministrise se Kultures, ishte moderatori
i ketij ceremoniali mortor.
Fjala zyrtare ne ceremonine mortore per atdhetarin
Musa Hoti
Z. Meriman Braha gjate mbajtjes se fjales ne ceremonine morotre
367
Meriman Braha
22.01.2004
E nderuar familje Hoti,
Te' nderuar te pranishem ne kete ceremoni mortore kushtuar
atdhetarit Musa Hoti,
Sot, kur Kosova merr fryme ndryshe dhe sot kur perspektiva e saj
duket me e qarte dhe me ndritshme, po ndahemi me dhembje prej
mikut, shokut dhe atdhetarit te nderuar Musa Hoti.
Po ndahemi me dhembje dhe me nje krenari njekohesisht, me
dhembje se s'do te jete me ne mesin tone nje mik, nje atdhetar, nje
njeri i vertete, e me krenari se e patem nje bashkeluftetar te paepur.
Ne historine tone te re Janaret shpeshhere dhembshem u pergjaken.
Ne janar rane Jusufi, Bardhoshi dhe Kadriu, Rexhepi dhe Nuhiu.
Dhe ja janari perseri u pergjak. Ne diten e fillimit te perkujtimeve
per nje plejade atdhetaresh qe rane, Flakes se Janarit iu shtua edhe
nje flakadan. Flakes se Janarit iu shtua flakadani i Musa Hotit.
Ky fakt eshte shume domethenes.
Aktivitetin e tij patriotik te nisur ne Kosove e vazhdoi me ngulm
edhe per 25 vjet ne Belgjike dhe vende tjera te Europes
perendimore. Ai ishte i detyruar qe fizikisht te ishte larg atdheut, por
shpirterisht ishte me te, andaj nuk pushoi per asnje gast se vepruari
per lirine dhe glirimin e tij nga okupatori serb e jugosllav. Natyrisht
se ai e bente punen e atdhetarit pa ngurrim dhe me trimeri, por edhe
organet serbe e benin punen e tyre duke e ndjekur hap pas hapi dhe
duke e rrezikuar disa here seriozisht jeten e tij.
Bashkepunimi i tij i ngushte me figurat e njohura te Levizjes sone
kombetare te asaj kohe, si Jusuf e Bardhosh Gervalla, Kadri Zeka,
Enver Hadri, Vehbi Ibrahimi dhe shume te tjere, si dhe mbajtja e
kontakteve me atdhetaret ne Kosove, tregon me se miri se sa i
368
perkushtuar ka qene Musa Hoti per geshtjen mbi te gjitha geshtjet -
glirimin e atdheut.
Bashke me Enver Hadrin dhe veprimtaret tjere ai kontribuoi shume'
per hapjen e dyerve te Parlamentit Europian dhe institucioneve tjera
nderkombetare ne Bruksel per te ngritur aty geshtjen e Kosoves dhe
te shqiptareve, qe ishte nje kualitet i ri dhe shume i rendesishem i
veprimtarise se mergates sone.
Musa Hoti sot po i kthehet atdheut dhe po ju bashkohet shokeve te
vjeter tashme te kthyer ne atdhe dhe shpresojme se se shpejti ketu
do te prehen te qete edhe Enver Hadri e Halil Alidemaj dhe te gjithe
ata qe duke kontribuar per atdhe rane dhe u varrosen jashte.
Faleminderit, Musa, per kontributin tend te madh per lirine dhe
glirimin e Kosoves!
Familja Hoti,
Qofsh gjithmone e nderuar qe linde nje atdhetar e trim si Musa.
Lavdi e perjetshme !
Kufoma e Musa Hotit nga aeroporti i Prishtines u percoll nga eskorta
e TMK-se.
deri ne Mitrovice ne vendlindjen e Musa Hotit.
Keshilli i varrimit kishte vendosur qe Musa Hoti te varrosej te varrezat
e deshmoreve ne Prishtine, ku edhe sot pushon.
369
^K^^j3
— -j !^^^^^-
~^ p „ Wlfl . '.«j
k * j^
Hot
_">^flEBH^5
Nen perkujdesjen e Trupave Mbrojtese te Kosoves, trupi i Musa
Hotit percillej per ne varrezat e deshmoreve ne Prishtine
Varrimi do behej te merkuren me 21 janar 2004. Trupi i Musa Hotit
ate dite per disa ore qendroi ne lokalin afer Salles se Kuqe ne Prishitne
gjithnje duke bere roje nderi ushtaret e TMK-se.
370
Ne percjelljen e fundit te trupit te Musa Hotit ishin
prezent zyrtaret e larte te te gjitha ngjyrimeve politike.
Z. Ismet Hajrullahu perfaqesues nga Ministria e Kultures gjate
fjales se tij ne ceremonine mortore
371
Z. Isemt Beqiri Kryetar I Komunes se Prishtines, gjate mbajtjes
se fjales ne ceremomine mortore
372
Z.Ibrahim Shala perfaqesues nga zyra e kryeministrit te Kosoves,
gjate mbajtjes se fjales ne ceremonine mortore
373
Ismet Hqjrullahu perfaqesues nga Ministria e Kultures, gjate fjales
se rastit 22janar 2004
Ismet Beqiri Kryetari i komunes se Prishtines bene
nderimin e fundit Musa Hotit
Ate te' enjte bente acar me nje bore te eger qe shponte. Kortezhi i
mijera qytetareve te Kosoves, marshonte i qete e me zemer te thyer
sepse sot po varrosnin birin e Kosoves. Sot po i jepnin lamtumiren e
fundit atij qe dikur i doli zot ketij vendi, ketij populli e ketyre qe sot
po e bartnin mbi supet e tyre. Kortezhi marshonte drejt varreve te
deshmoreve, aty ku Musen po e prisnin edhe trimat me te zgjedhur te
Kosoves per te cilet vdekja per Kosoven ishte lindje.
Ate dite bente ftohte e kortezhi marshonte qete, krejt qete. (^uditerisht
posa arritem te varret pushoi bora e eger e rrezet e diellit sikur
deshironin ta zbusnin token e ngrire per ta pranuar birin dhe trimin e
Kosoves qe kurre syri nuk iu tremb prej armiqve qe kishte Kosova.
E bartnin mbi supe dhe ecnin qete krejt qete.
Erdhen per t'ia dhene lamtumiren e fundit birit dhe trimit te Kosoves.
374
Telegrame ngushellimi
TRUPAT E MBROJTJES SE KQSOVES
SHTAB1 I PERGJITHSHEM
Prishtine, me 22 janar 2004
E nderuara familje Hoti,
Te nderuar shoke dhe bashkeveprimtare te tij,
Duke bashkendjere me Ju dhembjen e madhe per vdekjen tragjike te birffe"
Tuaj dhe veprimtarit te madh te ceshtjes sone kombetare, Musa Hotit, Ju
shpreh ngushellimet me te thella ne emrin tim personal dhe ne emSr te te
gjithe offcereve, nenoficereve dhe ushtarBve te Kosoves, te cilet do te
perkulen gjithmone me respekt para emrit dhe vepres se tij te pavdekshme.
Musa Hoti me shembullin c tij prej luftetari dhe veprimtari te devotshem ne
sherbim te lirise se Kosoves ka lene gjurmS te pashlyeshme ne historine tone
te re, ne te cilen do te ze nje vend te nderuar.
Me gjithe dhembjen e madhe per Musen, vrasja e te cilit tregon edhe nje
here se Kosova ende ka shumg armiq qe nuk ia duan te miren, nje fakt duhet
te ngushelloje te gjitheve ai e mberriti lirine c Kosoves per te cilen bed dhe
dha aq shume.
Musa po i kthehet sot dheut te tokes se vet dhe po varroset ne varrezat e
deshmoreve prane shokeve te jetes dhe idealit per te qene bashke me ta edhe
ne perjetesi.
Lavdi jetes dhe vepres se Musa Hotit,
Lavdi deshmoreve te kombit.
Me respekt ,
Komandanti i TMK-se
Gjeneralle)*fi51ibAgim Ceku
Telegram ngushellues nga TMK-ja / Gjeneral Agim (^,eku
Ne adrese te Ministrise se Kultures, keshillit organizativ i
erdhen nje mori telegramesh me rastin e humbjes se patriotit
dhe veprimtarit te ^eshtjes kombetare. Ne kete permbledhje nuk
do perfshihen te gjitha telegram, por vetem disa prej tyre:
375
TRUPAT E MBROJTJES SE KOSOVES
SHTABI I PERGJITHSHEM
Prishtine, me 22 janar 2004
E nderuara familje Hoti,
Te nderuar shoke e bashkeveprimtare te tij,
Duke e bashkendjere me ju dhembjen e madhe per vdekjen tragjike
te birit Tuaj dhe veprimtarit te madh te geshtjes kombetare, Musa
Hotit, Ju shprehi ngushellimet me te thella ne emrin tim personal
dhe ne emer te te gjithe oficereve, nenoficereve dhe ushtareve te
Kosoves, te cilet do te perkulen gjithmone me respekt para emrit
dhe vepres se tij te pavdekshme.
Musa Hoti me shembullin e tij prej luftetari dhe veprimtari te
devotshem ne sherbim te lirise se Kosoves ka lene gjurme te
pashlyeshme ne historine tone te re, ne te cilen do te ze nje vend te
nderuar.
Me gjithe dhembjen e madhe per Musen, vrasja e te cilit tregon edhe
nje here se Kosova ende ka shume armiq qe nuk ia duan te miren,
nje fakt duhet te ngushelloje te gjithe, ai e mberriti lirine e Kosoves
per te cilen beri dhe dha aq shume.
Musa po kthehet sot dheut te tokes se vet, dhe po varroset ne
varrezat e deshmoreve prane shokeve te jetes dhe idealit per te qene
bashke me ta edhe ne perjetesi.
Lavdi jetes dhe vepres se Musa Hotit,
Lavdi deshmoreve te kombit,
Me respekt ,
Komandanti i TMK-se
Gjenerallejtnant Agim Ceku
376
SHOQATA E VETERANS VE TE USHTRISE CL1RIMTARE KOMBETARE
TELEGRAM PERSHENDETES
E nderuara familje e Musa Hotit,
Te' nderuar bashkevepriintare' lg Musa Hotit,
Te* nderuar te pranishem te Akademise" Perkujtimore,
Ne pamundesi qe te marrim pjese" ne' Akademine Perkujtimore, te
organizuar ne shenje kujtimi pe*r atdhetarin e devotshem, Musa Hoti, ju
pershendesim te gjilheve ne emer te Shoqatfis s'£ Veteraneve te Ushtrise"
^Hrimtare Kombetare ne Maqedoni.
Krismat e revolverit te' Musa Hotit ne Bruksel, me' 4 gusht 1981,
paralajmeramn se perpjekjet e shqiptareve per clirim dhe ribashkim
kombetar, kishin hyre ne nje faze te re. Keto krisma qe do te pasohcn
edhe nga ato te flakadaneve tc' janarit, Rexhep Males dhe Nuhi BerishCs,
ne janarin e vitit 1984, p£r tu shumezuar, pande'rprere, deri te krismat
ngadhnjimtare t« Ushtrise Clirimtare te Kosovgs tfi cilat do ta clirojne
Kosoven nga pushtuesit serb, ne' vitin 1999, se bashku me forcat e
NATO-s te udhe'hequra na Shlctct Bashkuara te Amerikgs,
Qofshin faqebardhe ata qe' organizuan ke'te Akademi Perkujtimore.
I perjetshem qofte kujtimi per atdhetarin Musa Hoti.
Kryetari,
Fazli Veliu
flU*&M>l
Telegram nga Shoqata e Veteraneve te Ushtrise Qirimtare
Kombetare nga Tetova
377
SHOQATA E VETERANEVE
TE USHTRISE CLIRIMTARE KOMBETARE
TELEGERAM
E nderuara familje e Musa Hotit ,
Te nderuar bashkeveprimtare te' Musa Hotit,
Te nderuar te pranishem te Akademise Perkujtimore,
Ne pamundesi qe te marrim pjese ne Akademine Perkujtimore, te
organizuar ne shenje kujtimi per atdhetarin e devotshem, Musa Hoti,
ju pershendesim te gjitheve ne emer te Shoqates se Veteraneve te
Ushtrise (^lirimtare Kombetare ne Maqedoni.
Krismat e revolverit te Musa Hotit ne Bruksel, me 4 gusht 1981,
paralajmeronin se perpjekjet e shqiptareve per glirim dhe ribashkim
kombetar, kishin hyre ne nje faze te re. Keto krisma qe do te
pasohen edhe nga ato te flakadaneve te janarit, Rexhep Males dhe
Nuhi Berishes, ne janarin e 1984, per shumezuar, panderprere, deri
te krismat ngadhenjimtare te Ushtrise (^lirimtare te Kosoves te cilat
do ta glirojne Kosoven nga pushtuesi serb, ne vitin 1999, se bashku
me forcat e NATO-s te udhehequra nga Shtetet e Bashkuara te
Amerikes.
Qofshin faqebardhe ata qe organizuan kete Akademi Perkujtimore.
I perjetshem qofte kujtimi per atdhetarin Musa Hoti.
Tetove Fazli Veliu
378
Telegram drejtuar:
Familjes se veprimtarit Musa Hoti
E nderuara familje e Muses,
Me pikellim te thelle morem lajrnin e hidhur te vrasjes ne Bruksel te veprimtarit te geshtjes kombetare
Musa Hotit.
Ne emer te Levizjes Popullore te Kosoves dhe ne emrin tin personal farniljes Hoti i shprehi ngushellimet
me te thella
Me pikellim,
Kryetar i Levizjes Popullore te Kosoves
Emrush Xhemajl!
Prishtine, me 19 janar 2004
251
Telegram ngushellues nga LPK, Emrush Xhemajli
Telegram LPK
Farniljes se veprimtarit Musa Hoti
E nderuara familje e Muses,
Me pikellim te thelle morem lajrnin e hidhur te vrasjes ne Bruksel
te veprimtarit te geshtjes kombetare Musa Hotit.
Ne emer te Levizjes Popullore te Kosoves dhe ne emrin tim
personal, farniljes Hoti i shprehi ngushellimet me te thella.
Kryetari i Levizjes Popullore
Emrush Xhemajli
Prishtine, me 19 janar 2004
379
TELEGRAM NGUSHLLIMI FAMILJES HOTI
Vellezerit Dr. Ramadan dhe Xhime Xhema dhe miku Mehdi Hajdari me
familje nga Amerika, i shprehin ngushllimet me te sinqerta familjes se
atedhetarit te devotshem MUSA HOTIT, i vrare ne Bruksel nga nje dore
tinzare.
Shpresojme se autori i kesaj vrasje makabre se shpejti do te gjindet para
drejtesise dhe do ta mare denim in e merituar.
Zoti e bekofte familjen Hoti!
Amerike,21.01, 2004.
Telegram ngushellimi nga vellezerit Xhema & Mejdi Hajdari,
SH.B.A
TELEGRAM NGUSHELLIMI FAMILJES SE MUSA HOTIT
Vellezerit Dr. Ramadan dhe Xhime Xhema, dhe MEJDI
HAJDARI
ShBA
Ju shprehim ngushellimet me te sinqerta familje se atdhetarit te
devotshem Musa Hotit, i vrare ne Bruksel nga nje dore tinezare.
Shpresojme se autori i kesaj vrasje makabre se shpejti do te gjendet
para drejtesise dhe do ta marre denimin e merituar
Zoti e bekofte familjen Hoti
Amerike 21.01.2004
Telegrame ngushellimi familjes se Musa Hotit i arriten nga shume
personalitete vendore si dhe nga bashkatdhetaret tane nga diaspora.
Disa prej tyre botohen ne kete vellim ndersa tjeret ne vellime te
ardhshme qe padyshim do dalin edhe tre vellime te tjera nga
380
dokumentacioni qe e ka sistemuar Musa Hoti dhe e ka ruajtur
familja e tij.
Me sa vijon do i lexoni disa mendime qe jane te' shkurtuara, por ne
vellimin tjeter do te botohen te plota.
Ymer Duboci
Gjate viteve qe isha drejtor (1960-1971) pranuam nje numer
te te perndjekurve politike. Keta te rinj nuk i pranonte asnje shkolle
tjeter ne Kosove! Kjo shkolle me emrin "Rilindja", rilindi patriote te
ri dhe armatosi rinine me dituri si askund tjeter. Nga kjo plejade
patriotesh dolen kuadro te afta, te reja, te cilat dashurine ndaj
diturise, atdheut e mbollen thelle ne zemrat e nxenesve te tyre. I
perkujtoj me dashuri dhe respekt te perjetshem: 1. Fazli Grajqevci,
2. Musa Hoti, 3. Rrustem Morina, 4. Avdyl Lahu, 5. Zeqir Gervalla,
6. Emine Rakovica, 7. Ragip Veseli, 8. Lah Musliu, 9. Ilaz Meta, 10.
Idriz Rreci, 11. Sokol Meha, 12. Rizah Meha e te tjere. Kujtimi i
Deshmoreve te lirise dhe te atyre qe dhane sadopak per lirin e
popullit tone nuk do te harrohen kurre!
Lavdi per jete Deshmorit Musa Hoti dhe te gjithe Deshmoreve
te rene per liri!
I paharruar qofte kujtimi i deshmorit Musa (Daut) Hoti.
Lavdi per jete shqiptarkave e shqiptareve te vertete.
Faleminderit. Prof. Hazir R. Shala, kryetar i
Prishtine: 1 5 janar 2005 Levizjes Kombetare Shqiptare
*
■
IK
Nga f jala e Prof. Hazir Shales
381
Prof. HAZIR SHALA
Lajmi mortor i dhembshem pikelloi te' gjithe shqiptaret e vertet.
Dhembja e madhe ishte per familjen e tij: bashkeshorten Mevlyde,
vajzat, Mimoza, Manushaqe, Melisa dhe djalit Martiri.
Me Musain mburren te gjithe ata qe e njohen , ata qe e vleresojne
sakrificen, pavdekesine e tij per te gjithe shqiptaret.
Akti i tij ishte i guximshem, ishte njekohesisht kunder fashisteve,
militaristeve pansllave, si dhe kunder fodullekut fiktiv, injorances,
inferioritetit kalkulant karierist...
Prof esor Hazir Shala, kryetar i
Levizjes Kombetare Shqiptare
Ne emfir te shoqerise nfi Bruksel.Deges se PDK-s6,Deges se AAK-sedhe ne ernerin tim personal
ju pershendes te gjitheve dhe e ndajme dhimbjer me ju.
Lavdi jetes dhe vepres se Deshmorit Musa Hoti!
Lavdi te gjithe DeshmorSve te Kombit!
Ne Bruksel,me 15janar2005
I juaji Qarnil Zekolli.BHace .Therande
Qamil Zekolli
Therande - Bllace
Krismat qe dolen nga arma e Musa Hotit,ne qender te Brukselit,
jehuan njelloj si "Dy krisma
ne Paris" te te madhit Avni Rrusetemi.
Te nderuar familje e Musa Hotit,
Te nderuar pjesemarres,
Te nderuar organizatore, Krismat e prindit, vellait dhe shokut tuaj
dhe tone te idealit, tash deshmor i kombit Musa Hotit, me jehonen e
tyre zgjuan gjithe diasporen nga amullia dhe gjumi i rende, qe si nje
382
ankth e kishte kapluar dhe ende hamendej ne perkrahje a jo te'
kerkesave per Republiken e Kosoves.
Qe nga vera e vitit 1981, u ndriten zemrat e te gjithe mergimtareve
qe nga Australia e larget e deri ne SH.B.A.. Gjate kohes kur Musai
ishte ne burg , ne kemi pritur me qindra e mijera vizita nga
bashkatdhetaret tane, qe vinin nga te gjitha shtetet e Europes , nga
SH.B.A. edhe nga Australia. Keto vizita ishin nje perkrahje e madhe
morale per familjen dhe per Musain, por njekohesisht ishte edhe nje
ndergjegjesim i diaspores shqiptare.
Sabri Novosella
(^eshtja shqiptare arrihet vetem duke i perkrahur e mbeshtetur
pasardhesit e atyre patrioteve e atdhetareve te vertete, qe asnje
moment nuk kane rene nen ndikimin e propagandas se fuqishme te
regjimeve komuniste, por gjithhere jane ve ne balle te luftes per
geshtjen kombetare.
Musa Hoti i takon asaj plejade te bijve dhe bijave me te guximshem
qe dha kombi shqiptar me shekuj ne luftera te shumta e me armiqte
te ndryshem qe e sunduan kete toke, kete dhe , te cilet u munduan ta
zhduknin gdo gje qe frymonte shqip.
Vetem me men^uri e guxim sig kishte Musa Hoti, geshtja kombetare
mundet lirshem te ece perpare, sepse amanetin e deshmoreve ende
nuk e kemi krye, ne ende kemi per te punuar.
Lavdi deshmoreve qe dhane edhe piken e fundit te gjakut per liri te
atdheut
Sabri (Maxhuni) Novosella
383
NE EMER TE FAMILIES HOTI
MANUSHAQE HOTI - ( vajza e Muses)
Te' nderuar personalitete te kultures dhe politikes,
Te nderuar bashkeveprimtare te babait tim,
Te nderuar pjesemarres,
Jam plotesisht e bindur se populli shqiptar i ka kuptuar planet
makiavelike te sherbimit sekret serb, andaj, sot eshte koha qe
populli shqiptar te jete me i bashkuar se kurre.
Me vrasje te tilla, armiku nuk mundet te na frikesoje.
Me vrasje te tilla, armiku nuk mundet te pergaje popullin tone, por e
forcon edhe me shume vetedijen e ngritjes kombetare.
Me vrasje te tilla, armiku kurre nuk do te arrije planet e tyre
djallezore e antishqiptare.
Kosova tanime ka hyre ne nje epoke te re dhe rruga e saj drejt
realizimit te pavaresise eshte e paevitueshme.
Lavdi te gjithe atyre qe e dhane jeten per liri te Kosoves!
Manushaqe Hod
Prishtine 22 janar 2004
* * *
A ka perfunduar libri per Musa Hotin... ?
Libri per jeten dhe veprimtarine e Musa Hotit eshte i pashtershem.
Studiuesit e mevonshem kane materiale te lene nga kujdesi personal
i Muses dhe familjes dokumente, qe me gjeresisht mundet te
shkruhet per luften dhe kontributin e diaspores dhene geshtjes
kombetare.
384
Ne kete vellim eshte paraqitur figura e Musa Hotit ne te' gjitha
dimensionet duke i of mar lexuesve dhe studiuesve edhe hafijeve e te
painformuarve, biografine e Muses sa me komplet.
Per fund te ketij vellimi, kam shkeput disa pjese nga nje leter e
poetit tone te mirenjohur Agim Saphiu, me te cilin Musa Hoti
kembente letra si dhe nje shkrim nga Berham Hoti aktivist i dalluar i
geshtjes kombetare.
Shprehjet e Agim Spahiut nuk me kane lene indiferent, sepse kete
leter, ai me tere sinqeritetin e tij dhe me shpirt artisti e shpreh
brendesine shpirterore te ndjenjave te veta qe ka per Musa Hotin.
Me pak fjale te Agim Spahiut, lexuesit do te mesojne per
personalitetin dhe butesine
shpirterore te Musa Hotit, me shume se nga tere vellimi i ketij libri
qe posa e keni perfunduar se lexuari. Kurse me pak rreshta te
Berham Hotit lexuesit do te informohen edhe shume me afer per
aktivitetet e Muses ne Kosove.
385
wfc-i
.-•
SUvdU?
>j So. <>9 9<?
J&l* < e&s&uA c&* *" <*6£*
7*Z&4.
ye 1, cd-Ze* t4 * -**u? 4**, /£&$ (7 k>™'b«*> J °^f
<*%s
-<cStos£i&7.
CPCt^a
Kopje nga origjinali i letres sepoetit Agim Spahiu 1990
Kukes, 30.09/90
Fort i dashur dhe i shtrenjte
im vella Musa I
Sot mbasdreke mora letren Tuaj te mrekullueshme dhe ne
familjen tone pad feste:
Ju kujtuam me mall gjer tash, ne oren 24.00. E tamam ne minuat
e pare te 1 tetorit kam nise t'ju shkruaj e te bisedoj me ju
386
shpirterisht, ne ju qe me nderuat e me kujtuat, ne ju qe me falet
nje dite te mahnitshme ( 7 korrikun) dhe emocione te forta sot e
perjete. Te falenderohem fort per gjeresine dhe kujtesen qe me
bete. Edhe nje here e perhere ju falenderoj per rezonim shpirteror
dhe dashurine dhe korrektesen.
Thellesisht ne ndergjegjen time e kam ndjere domosdoshmerine e
komunikimit me ju, por gjithnje kam menduar se jeni tep'er i zene
me pune dhe, ndoshta, ju gova vef te fala me Qamilin e shtrenjte.
Por krejt papritur, si nje pellumb te bardhe dashurie dhe malli
marre nje leter tep'er emocionuese prejjush. Dhe vetem kete gast e
kuptoj se midis puneve te rendesishme ju gjeni kohe te me
shkruani e te bisedoni shpirterisht me mua.
Te faleminderit vella Musal
Musa i shtrenjte, ne ndejtem fort pak bashke: krejt, krejt nje ore e
dig me tep'er; por une gjithmone i kam besuar syrit dhe veshtrimit
prej shpirtit se sa proverbit arab. Dhe ne te dy u njohem edhe me
nje vale syri e shpirti , miku im , edhe me nje veshtrim, se hallet e
medha kombetare na i bashkojne lotin e helmin....
Kam perpara letren tende , qe ma mbushi shpirtin e shtepine, me
lartesoi bjeshket e besimin ma shumefishoi dashurine.
Eh Musa Hoti, Musa Hotil Sa fort e paskam dashte letren tende e
shpirtin tend e fjalet tua te mengura kete note te gjatel
Krisme e armes se lirise
Nga Behram HOTI
Epokat e lavdishme te historise kombetare shqiptare jane jo te
pakta ne shekuj te etnoqendreses se kombit shqiptar. Keto epoka
kane nxjerre ne siperfaqe te historise sone atdhetare, luftetare,
urtake, mendjendritur, vizionare, flijimtare...Por neper keto epoka
387
nuk jane te' rralle edhe atdhetaret e njohur-atentatore kunder
organeve, spiuneve, pushtetareve te okupatoreve qe tentuan ta
gllaberonin dhe ta neperkembnin identitetin, atdhedashurine e
shtresave te kombit shqiptar. Historia kombetare shqiptare njeh
patriote te cilet flijuan vetveten, jeten e tyre per te miren e popullit,
per driten dhe lirine e atdheut qe mjegullohej here pas here nga
shkelesit serbo-ruso -sllave, grekofile e bashkepunetore me permasa
te hidhura kunder ardhmerise se Shqiperise.
Keta atdhetare flijuan vetveten, jetet e familjeve te tyre, per
te mbetur lapidar te historise kombetare shqiptare. Nje bime, nje
diell i pashuar ne qiellin e lirise se kombit tone eshte komandanti
legjendar i lirise dhe i ardhmerise te ndritur Adem Jashari...Ne kete
udhe te atdheut, ne kete horizont te qiellit te tokes shqiptare, ne kete
vargmal te lisave dhe te trojeve tona eshte padyshim edhe dora,
zemra dhe gishti i nje atdhetari te pavdekshem Muse Daut HOTIT.
Musa Hoti rrenje Drenice
Muse Hoti, qe nga femijeria dallohej per ndjenjen e thelle te
dashurise, ndaj gjakut te tij, ndaj kusherinjve, bashkeqytetareve, por
ne ve^anti kjo ndjenje perflakej me respekt te thelle ndaj
veprimtareve kombetare te Drenices dhe treven e Mitrovices. Musa i
yne qe ne moshen tetembedhjetevje^are iu kundervu okupatorit,
getnikeve dhe koloneve qe jetonin ne Mitrovice. Keshtu disa here e
gjurmuan policia dhe e bastisen familjen e tij, por vellezerit dhe
motrat e tij qendruan stoikisht duke mos treguar se ku gjendet Musa,
me kend po shoqerohej...
(^etniket dhe udbashet e kishin ne shenj ester familjen e Daut dhe
Murat Hotit ne Mitrovice. Ata i pergjonin edhe familjet tjera
atdhetare te Drenices e te Shales se Baj gores. Ndersa Musa
strehohej ne familjet e shokeve te tij ne Mitrovice.
388
Por, Musa Hoti, strehim dhe frymezim te' perhershem kishte
kusheririnin e tij(autorin e ketyre evokimeve)...qe ne vitet 1962-
1964 ishte nxenes i zellshem ne shkollen normale te Prishtines.
Levizjet e Musa Hotit ne Prishtine
Pasiqe Musa i Drenices,sic. e quanin bashkeveprimtaret e tij,
ne moshen e re djaloshare ne Mitrovice u kishte ra ne sy miliceve
serbe dhe serbofileve, udbasheve serbe dhe udbashofilveve, ai kaloi
ne Prishtine, pikerisht, nen perkujdesjen dhe veprimtarine e
nxenesve te Drenices, ne shkollen normale ne Prishtine, qe u
paraprinte Ukshin Hoti, Behram Hasan Jashari-Hoti, nga Likoci,
Adem Rukiqi nga Verbovci, Adem Shaban Mula, nga Tersteniku,
Hamdi Fallani, Islam Krasniqi, Bardhec Kelmendi nga Balinca,
Habib Delijaj nga Abria, Daut Demaku nga Abria, Avdi Shala nga
Nekoci, etj. te cilet krijuan berthamen e pare te Drences ne vitet
1962-1964 ne Prishtine. Musa ishte nje djalosh i shkathet dhe kishin
filluar hetimet ne Gjykaten e Mitrovices,kunder veprimtarise se tij.
Familja e tij ne Mitrovice ishte shnderruar ne nje qender strehimi te
nxenesve te shkollave te mesme te Drenices, qe i vazhdonin
mesimet ne Mitrovice. Babai dhe nena e Musait, vellezerit e tij nuk i
linin pa buke kurre shoket e shkolles se Musait. Ne Prishtine, pasi
qe ma besoi ne kater sy se ishte ngritur akuze gjyqesore nga nje
gjykates i quajtur Radmanoviq, si dhe nen presionin e milicise
gjurmohej Musai, une i thash "qe per kete "njolle" te mos e
informoje aske, sepse ne mesin tone kishte nxenes te moshave te
reja dhe ata nuk duhet te bijen pre e hetuesve"... Musa, i njohur si
trim per sakrifice kurdo qe dikton momenti dhe kushtrimi qe te
ballafaqohet fizikisht me milicine serbosllave, e mirepriti keshillen e
grupit tone te Drenices. Nga dy here ne jave levizte prej Mitrovice,
hynte ne fshatrat e thella te Drenices dhe kalonte ne Prishtine. Ne i
rame ne gjurme aktakuzes. Hetuam se nje daktilografe e gjykatesit
389
Radmanoviq, e lindur dhe e rritur ne Prishtine' ishte shoqe e nje
nxeneseje te Shkolles Normale ne Prishtine. I kishin shtepite
balleperballe prane xhamise se madhe te Sulltan Muratit ne
Prishtine, ne rrugen e Germise. (Germia ishte Shkolla Normale e
Prishtines). Kjo nxenese besnike (me vone do te behet e dashura dhe
bashkeshortja e Behram Hotit), qe mesoi prej daktilografes se
gjyqtarit Radmomnoviqi i cili e kishte lenden e hapur te akuzes me
te cilen akuzohej Musa Hoti, nga Mitrovica, si veprimtar i dyshimte
per prishjen e rendit dhe qetesise se shtetit. Akuza ishte ngritur ne
gjyqin komunal dhe ishte bartur ne Gjyqin krahinor per kundervajtje
ne Prishtine. Gjyqtari Radmanoviq ne bisede e siper me
daktilografen e tij, Hysnije Karabegu, shprehet: "me kete akuze
Musa Hoti nga Mitrovica, deri ne dy vite, por nese ankohet
prokurori mund ti dyfishohet denimi deri ne kater vite, sepse lenda
eshte e prekshme politikisht mu pse babai i Muses, ne lende - akuze
konfirmohet si nje bashkeluftetar i Shaban Polluzhes.
Pas hetimit te kesaj lende te rrezikshme per Musain dhe
familjen e tij, rruga e levizjeve te Musait Mitrovice-Prishtine ishte
renduar edhe me shume, por veprimtaria e jone me sy^eltesi kaloi ne
konspiracion te thelle. Ne normalen e Prishtines erdhi edhe Ukshin
Hoti, nga Normalja e Prizrenit, se bashku me Islam Krasniqin e
Negrocit dhe Bardhec Kelmendin e Balices.
Veprimtaria jone atdhetare eshte ngritur edhe me lart. Keshtu qe ne
vitin 1964 dy muaj para se te burgoset mesuesi,atdhetari dhe
sinonimi i flamurit kombetar Fazli Grei^evci, grupi i Drenices ne
bashkeveprim me grupin e Llapit te shkollles Normale ne Prishtine,
organizojne nje demonstrate ne oborrin e Shkollles Normale me
moton Permbysja e bustit te Milladin Popoviqit, qe ishte ne oborrin
e kesaj shkolle. Kjo ndodhi ne nje dite para agimit te hershem te
nentorit ku busti i Milladin Popoviqit u perlye me ngjyre te zeze.
Ndersa pas kesaj pasojne represaliet , ndersa Behram Hoti (atehere
Behram Jashari) dhe Zeqir Gervalla, qe te dy nxenes te shkolles se
normales, largohen nga shkolla si te padeshiruar dhe vazhdojne
mesimet e viteve te katert ne Shkollen Normale te Mitrovices. Ne
Mitrovice familja e Daut Hotit, njeherit ishte familja me e ngrohet
390
per keta dy nxenes kryengrites te' larguar nga Normalja e Prishtines.
Musa Hoti dhe i vellai i tij Avdullahu u bene veprimtare me besnike
te levizjes kombetare shqiptare per vetesi, shkeputje te Kosoves nga
Jugosllavia. Ne Mitrovice u fuqizua grupi i Drenices me
fizionomine e grupit te Shales se Baj gores. Ketu po i permendim
disa nga veprimtaret e geshtjes kombetare ish nxenes te shkollles
normale ne Mitrvice: Fazli Grei^evci (per nje kohe ishte mesues ne
Dubrashec te Drences), Jakup Ceraja, Zeqir Gervalla, Mehmet
Kajtazi, Muhamet Kajtazi, Qerkin Peci, Esat Murtezaj, Halit
Berani,Fazli Hajrizi, Nuradin Gubetini, Isa Gubetini, prof. Ahmet
Maloku, prof. Latif Berisha, Hanumshahe Bimbashi, Nurije Misiri,
Melihate Hoti,Nebil Duraku,shkrimtar dhe publicist i Drenices dhe
Behram Hoti.
Per nje vit shkollor sa qendruam ne Mitrovice, Musa Hoti,
kishte dy thirrje nga milicia per Gjykate te Qarkut ne Prishtine. Ne
Kuvendin e mbajtur ne shtepine e Jakup Gllavnikut ne rrugen
"Millladin Popoviq" nja dyqind metra larg shkolles teknike te
Prishtines, morem vendim qe Musa Hoti te largohet nga Mitrovica
dhe Prishtina dhe te emigroje ne Belgjike. Aktakuza kunder Musa
Hotit mbeti ne sirtaret e Gjykates se Qarkut ne Prishtine. Familja e
tij disa here bastiset nga milicia, por pergjigja e prinderve te Muses
ishte "kemi informata se djali ka shkuar te punoje ne Maqedoni".
Pastaj pasuan kohe dhe katrahura te renda per Kosove. Musa Hoti
ndodhej ne Bruksel te Belgjikes, ndersa i vetmi kontakt me te ishte
telefoni,qe kontaktonim nga posta qendrore e Prishtines. Pergjigja e
tij ishte, ju punoni atje, pra ne Kosove, une po punoj ne Belgjike dhe
nje dite ndodhi: shkrepi arma e lirise nga dora e tij e djathte
atdhetare...Lajmi i "Tanjugut" pershkoi territorin jugosllav,
ballkanik dhe Europian: "sot u be atentat ne ambasadorin e
Jugosllavise Gjeriq, ne Bruksel te Belgjikes. ..atentatori eshte Musa
Hoti".
391
Edhe patriotet "pushojne" ...
Kohe e eger dimerore ate janar 2004. Musa iu ishte kthyer
tokes ku ishte betuar se do e jepte edhe piken e fundit te' gjakut per
Kosove. E mbi supet tane po e bartnim trupin e tij qe po e priste
toka nene. Arriti Musa Hoti ne Kosove duke e pritur Fazli
Grei^evci me flamur. Musai e puthi flamurin ne gjoksin e Fazliut.
Fazliu i puthi doren dhe gishtin e armes se lirise... Fazli Grei^evci
prehet ne qetesi ne varret e Nekocit te Drenices...
Musa Hoti kuvendon me varret e deshmoreve ne Prishtine...
Kuvendin e percjellin dhe e lartesojne pellumbat e pellumbeshat e
lirise... Jusuf Gervalla me Bardhoshin e Kadri Zeken therrasin: "Ja
ku jemi o Azem Galica...!"
392
RECENSE
KUJTESE E VYER PER BREZAT E SOTEM DHE TE
ARDHSHEM
Reshat Sahitaj, njeri prej emigranteve politike kosovare,
veprimtar aktiv ne diasporen shqiptare te Belgjikes per clirimin e
Kosoves nga zgjedha serbe dhe i kauzes kombetare ne teresi, vjen me
librin e ri titulluar Musa Hoti.
Djaloshi, burri trim, luftetari i pa epur me fjalen e mesuesit dhe
me penen e publicistit per lirine e Kosoves dhe te ceshtjes kombetare
eshte i mirenjohur per gjeneraten e tij ne Kosove dhe ne diaspore. Por
Reshat Sahitaj, shok, mik e bashkeveprimtar atdhetar i tij, e sheh te
udhes qe figuren dhe personalitetin e deshmorit Musa Huti t'ua beje te
njohur brezave te sotem dhe t'u lere trashegimi edhe brezave te
ardhshem te Kosoves dhe te mbare kombit shqiptar. Per permbushjen
e ketij misioni, autori i ketij libri, vec kujtimeve vetiake dhe te
bashkekohese, ka te ruajtur ne arkivin e tij nje varg dokumentesh.
Libri eshte konceptuar si nje monografi ose me sakte nje teresi
shenimesh, kujtimesh, perjetimesh e dokumentesh si baze per nje
monografi shkencore. Kjo verehet edhe ne strukturen e thj eshte
narrative te librit me lajtmotiv theniet e Musa Hotit: "Kosova eshte
gjaku im qe nuk falet" dhe "Nje nder kushtet qenesore te kosovareve
eshte e drejta e vetevendosjes deri ne shkeputje, duke perfshire dhe
viset tjera shqiptare ne Maqedoni e Malin e Zi".
Ne funksion te ketyre ideve e synimeve per nje monografi te
plote, Reshat Sahitaj paraqet e sistemon nje lende te pasur te perbere
nga kujtime, perjetime, leterkembime, artikuj te gazetave te kohes dhe
dokumentesh, nderthur me komente , analiza, gjykime dhe vleresime
vetiake.
Lenda e pasqyruar eshte organizuar thjeshte ne copeza te
shkurtra e sythe me nentituj qe mbartin dhe percojne te lexuesit ide, te
dhena e fakte, qe lidhen me heroin e vepres, me jeten e tij, por edhe
me zhvillimet politike, shoqerore e historike ne rrjedhen e kohes.
393
Pasi jep te dhena e dituri se "Kush ishte Musa Hoti", nisur nga
formimi atdhetar, nga fjalet keshillat dhe tregimet e babait, qe kishte
vuajtur shume vjet ne burgjet e Serbise dhe vrare prej tyre; nga jeta si
nxenes aktiv atdhetar ne bankat e gjimnazit dhe ne auditoret e
universitetit; nga puna si mesues; nga keqtrajtimet ne zyrat e hetuesise,
qe paralajmeronin arrestimin e tij; Reshat Sahitaj tregon se si u arratis
dhe si u prit ne Belgjike.
Ne Bruksel gjendja nuk ishte ashtu si e idealizonte dhe e
deshironte Musa. Ishin krijuar parti, organizata dhe grupe politike me
shume se ne cdo vend tjeter. Secila parti, organizate a grup ishte
kunder partise, organizates a grupit tjeter. Relacionet konfliktuale
nxisnin dhe ushqenin sherbimet sekrete, UDB-ja dhe ambasada e
Jugosllavise ne Belgjike, kryesisht duke shfrytezuar elementin e
lekundur, servile ose ne sherbim te tyre per interesa te caktuara.
Sherbimi Sekret perhapte genjeshtra, intriga e thashetheme per t'i futur
shqiptaret ne grindje me njeri tjetrin; nderkohe zbatonin stisjen e tyre
per diferencimin politik. Ne keto rrethana e mjedise vepronin
atdhetaret midis tyre edhe Musa Hoti.
Ne liber pasqyrohen aksionet dhe aktet politike te diaspores
shqiptare ne Bruksel ne koordinim edhe me bashkatdhetaret qe jetonin
dhe vepronin ne shtete te ndryshme te Europes dhe pertej oqeanit.
Grupi i shqiptareve te Brukselit merrte pjese ne demonstrata e
organizuara ne Hage, ne Zyrih, ne Gjeneve, ne Frankfurt etj. Ne
Bruksel krahas shkolles plotesuese per femijet shqiptare ne gjuhen
shqipe, organizuar "nen kujdesin" e Amasades Jugosllave, u hap edhe
shkolla shqiptare "Bajram Curri" ne shtepine e atdhetarit Isa Hoti.
Veprimtare te shquar me krijimin Komitetit per Mbrojtje te Drejtave
dhe Lirive te Njeriut, Byrone Informative te Republikes se Kosoves, e
njohur dhe e mirepritur edhe nga institucionet nderkombetare ndikuan
shume ne degjimin e zerit te protestes se shqiptareve per represionin e
terrorin serbomadh ne Kosove. Kjo Byro arriti te siguroje pjesemarrjen
e disa prej personaliteteve eminente kosovare ne seance te Parlamentit
Europian.
Keto e mjaft zhvillime atdhetare sidomos pas demonstrative te
Prishtines ne pranveren e vitit 1981 ndikuan ne ngritjen e vetedijes
394
kombetare ne diasporen shqiptare, jehuan ne Kosove dhe tranden
Beogradin. Nje nder aktet e qendreses shqiptare ndaj terrorizmit serb
ishte krisma e pushkes se Musa Hotit ne restorantin "Wite Horse" me
4 gusht 1981, qe ne situate vetembrojtjeje qelloi dhe vetem me dy te
shtena vrau diplomatin Stojan Gjeriq e plagosi dy punonjes te tjere te
Ambasades Jugosllave. Ne shenimet e arsyetimet per shkaqet e
rrethanat e ketij akti te Musa Hotit dhe ne vijim pershkruhet "Odisea"
dhe veprimtaria e panderprere e ketij trimi deri kur Sherbimi Sekret
serb ia mori jeten.
Ne liber pasqyrohen karaktere, tipa shoqerore dhe personalitete
te njohura dhe te shquara te Levizjes ne diasporen shqiptare ne Europe
dhe me tej si Sabri Novosella, Hysen Gervalla etj., te renet si Vehbi
Ibrahimi, Jusuf Gervalla, Kadri Zeka, Bardhosh Gervalla, Enver Hadri.
Lexuesi njihet edhe me tipa shoqerore qe, per ceshtjen e atdheut
jane gati te bejne akte si ai i aviatorit Faik Kosova. Ky ish-pilot ne
ushtrine turke, per t'i dale zot Kosoves, rrembeu aeroplanin ushtarak
per nje sulm kunder ushtrise zaptuese, por u detyrua te kerkoje strehim
politik ne Bruksel; me tipa si Luljeta Kurtesi aktiviste e shquar ne
diasporen shqiptare; nje galeri e tere veprimtaresh, lideresh politike dhe
njerezish te thjeshte "pa emer dhe te lene ne harrese", S19 thuhet ne
liber.
Krahas tipave pozitive nxirren ne pah edhe ata negative, si
serbja me emrin Zorica, agjente terroriste serbe, pergatitur dhe
ushtruar ne bodrumet e Ambasades Jugosllave, qe u lidh me atdhetarin
Rasim Zeneli dhe, kur nuk arriti te realizoje misionin e spiunes, u
urdherua dhe gjeti rastin me 14 maj 1981 te zbraze 8 plumba nga
revolveri i saj ne trupin e "te dashurit", duke e lene te gjymtuar per
jete.
Me vertetesi autori i ketij libri ka skicuar e shenuar ngjarje dhe
episode si akti i Musa Hotit ndaj grupit te provokatoreve serbe te
Ambasades Jugosllave; si vrasja e Vehbi Ibrahimi nga "dora e zeze" e
Sherbimit Sekret serb me lOtetor 1981 dhe ceremonia mortore
madheshtore ne varrezat e Skarbergut ne Bruksel; por edhe episodin e
395
burracakerise se gazetarit beogradas Rajko Gjurgjevic, i revistes
"Duga", qe, i shoqeruar nga spiune te UDB-es, shkoi ne shtepine e
Musa Hotit, kur ai ishte ne burg, etj.
Libri duket, eshte shkruar me giltersi, ku autori paraqitet
edhe si deshmitar, jo vetem i veprimtarise se Musa Hotit, por,
pergjithesisht, i diaspores shqiptare te Belgjikes ku ka bere jete
aktive per Urine e Kosoves dhe geshtjen kombetare per rreth nje
gerekshekulli si emigrant politik. Autori, nisur nga fakte dhe dukuri
te realiteteve bashkekohese, synon t'u jape pergjigje atyre qe "tash
pas luftes po dalin trima" duke rrahur gjoksin se paskan
bashkepunuar me x apo y deshmore, edhe pse mire dihen se asokohe
qendronin strukur duke soditur ngjarjet kombetare. "Ne ishim ata qe
ishim"- shkruan Reshat Sahitaj dhe vijonim punen tone. Edhe kur
dikush thoshte se me aktivitete kulturore nuk glirohej Kosova, ata
perseri vijonin te organizonin veprimtari kulturore; te botonin ne
Bruksel edhe revisten letrare "Iliria", te publikonin kronika, lajme
dhe artikuj ne mediat prestigjioze te Belgjikes, si "Le soir" dhe "La
derniere heurs" etj. Ai kritikon shkrimet fiktive, qe e shtremberojne
te verteten historike, duke i cilesuar ata si "pjelle e imagj mates" dhe
ngulmon ne mendimin se "Historia nuk shkruhet sipas deshirave dhe
trilleve te kujtdoqofte, por mbi bazen e fakteve, te dokumenteve".
Kesisoj botim i ri i Reshat Sahitaj pasuron literaturen
historike per levizjen heroike te glirimit te Kosoves dhe te kauzes
sone kombetare; eshte nje kujtese e vyer per brezat e sotem dhe te
ardhshem.
Hamit Borigi
396
Biografia e autorit
Reshat Sahitaj, i lindur me 1952, ne fshatin Sopije, komuna e
Suharekes.
I martuar tre femije.
Ka punuar ne teatrin e qytetit ne Prizren me regjisorin Sefo Beta
Krasniqi
ku luan ne dramen "Sfinga e gjalle".
Ne Bruksel diplomon ne Ecole Superieur de PEtat - gjuhen frenge.
Ne Radio Prishtine luan ne radiodramen "Vdekja e Gjergjezit"
Ne Televizionin e Prishtines (RTP), luan ne filmin televiziv
"Rropullari"
Vite me radhe ka perfaqesuar Kosoven ne gara te' recitueseve
Per shkaqe politike qe i detyruar te largohet nga Kosova per ne
Belgjike.
Ne Bruksel angazhohet per ^eshtjen kombetare qe nga ditet e para
te instalimit te tij .
Ne Bruksel qe nga viti 1981 e deri ne vitet e pas luftes ishte
organizator i shume demonstratave te cilat mbaheshin kohe pas kohe
397
Ne vitin 1982, ne Bruksel hap shkollen e pare shqipe te pavarur nga
shkolla shqipe e ambasades serbe.
Ne vitin 1982, boton librin "Rojtari i Shqiperise se harruar"
Ne vitin 1982, realizon pjesen teatrale "Kosove' zog i diellit" sipas
tekstit te Din Mehmetit
Pas vrasjes se Jusuf Gervalles, me te cilin Reshati mbante kontakte
dhe takime, realizon dramen "Procesi" qe ishte doreshkrim i vetem.
Eshte autor i romanit "Rruga pa kthim"- 1984
Ne vitin 1984 realizon filmin televiziv "Kosove shqiponje e
roberuar"
Ne vitin 1985, luan ne filmin franko-amerikan "Prilli i thyer", regjia
Lirie Begeja, sipas romanit te Ismail Kadares
Prej vitit 1988-1999, eshte anetar i Komisionit te Festivalit te filmit
Mesdhetar ne Belgjike, seksionit Kosove.
Ne vitin 1993, realizon filmin dokumentar "Atdheu mbi te
gjitha"(mbi vrasjen e Vehbi Ibrahimit)
Ne vitin 1994, skenarist i filmit "Kosova eshte gjaku yne qe nuk
falet" (film dokumentar mbi vrasjen e Enver Hadrit).
Ne vitin 1997, luan ne filmin " A D" , ne Regji te Isa Qosjes.
Ne vitin 1983, emerohet sekretar per marredhenie me jashte ne
Komitetin per Mbrojtjen e Drejtave dhe Lirive te Njeriut, kryetar i te
cilit ishte Enver Hadri.
Pas vrasjes se Enver Hadrit , bashke me Behare Rexhepin krijon
Byrone Informative e Republikes se Kosoves , ku e vazhdon
aktivitetin patriotik pa nderpre gjere ne perfundimin e luftes ne
Kosove.
Ne Parlamentin Europian veg aranzhimeve te takimeve zyrtare te
personaliteteve kosovare, Reshati kontribuoi edhe ne aprovimin e te
gjitha rezolutave nga Parlamentin Europian, per situaten dramatike
ne Kosove qe nga viti 1990 e deri me 1999.
Reshat Sahitaj ishte ndermjetesues i kontakteve te para diplomatike
ne mes te te gjithe personaliteteve kosovare ne Parlamentin
Europian, Senatin Belg, dhe NATO.
398
Ne veren e 1998, ne lokalet e OKB-se ne Gjeneve, Reshat Sahitaj ne
bashkepunim me senatoren Anne Marie -Lizin, organizoi
konferencen e pare per shtyp te' UCK-se, ku mori pjese edhe
Bardhyl Mahmuti e Agush Buja.
Pas glirimit emerohet Drejtor per Marredhenie me Jashte Ne
ministrine e Kultures ne Qeverine e Perkohshme te Kosoves deri me
31.01.2000
Ne vitin 2001 boton librin "Emri, varri im" (mbi Enver Hadrin)
Ka perkthyer librin"Manuali i luftetarit te drites" (nga Paulo
Koelho, Prishtine, 2001)
Interpretimet ne teater dhe film:
"Sfinga e gjalle", ne Regji te Sefo Beta Krasniqit, 1977
"Vdekja e Gjergjezit", radiodrame per RTP, 1978.
"Rropullari", film televiziv i RTP, 1978.
"Prilli i thyer", film Frengo-amerikan, France 1985.
"AD", film ne regji te Isa Qosjes, luajne:Ilir Shaqiri, Reshat
Arbana... 1997.
"Zemer e vetmuar", serial televiziv TV21, 2004. etj.
Autor i emisionit letrar "Labirintet e fjales" ne RTK- 2006
Libra te botuara:
"Rojtari i Shqiperise se harruar"- tregime-1982.
"Rruga pa kthim" - roman- 1983
"Mali i ndaluar"- roman- 2003
"Endrra e nuses"- tregime - 2004
"Jeta e dyfishte"- roman - 2005
" 7 minutat e fundit " - roman - 2007
"Diku e diku " - roman - 2008
"Idealistet " pjesa e pare -monografi 2010
Qe nga qershori i vitit 1999, jeton ne Prishtine.
Merret me shkrime publicistike, analiza, film, teater; ne gazetat:
"Kosova sot", "Koha ditore", "Epoka e re", "Lajmi", Bota sot", Zeri
ditor"etj.
399
Qe nga viti 2009, eshte' kryetar i "Unionit te Shkrimtareve dhe
Kritikeve Shqiptare".
Ne nentor te vitit 2010, ne mbledhjen e Parisit, emerohet nenkryetar
i rrjetit boteror te Shkrimtareve dhe Kritikeve ne seksionin
frankofon, ku njeherit eshte anetar i kesaj kryesie.
400
Reshat Sahitaj
MUSA (Daut) HOTI
- Shenime, kujtime, perjetime, dokumente -
UNIONI I SHKRIMTAREVE DHE KRITIKEVE
SHQIPTARE -PRISHTINE
L'UNI ON DES ECRI VAI NS EY DES CRITI QUES ALBANAI S
E-mail: unioni_shkrimtareve@hotmail.fr
Katalogimi ne botim - (CIP)
Biblioteka Kombetare dhe Universitare e Kosoves
94(=18:496.51)(092)
929(496.51)Hoti, Musa
Sahitaj, Reshat
Musa (Daut) Hoti : shenime, kujtime, perjetime,
dokumente / Reshat Sahitaj. - Prishtine : Abdullah Hoti,
2011. - 400 f. : ilustr. ; 24 cm.
Ne vend te parathenies : f. 4-7. - Biografia e autorit : f.
397-400
ISBN 978-9951-8595-9-2
401